Türk Edebiyatı Dergisi Temmuz 2018 Sayısı
- Ayrıntılar
- Kategori: Haberler
Geçmiş yıllarda kendi doğrularını dile getirdiği için devrin Kültür Bakanının gazabına uğrayan Prof. Dr. Semavi Eyice de fani dünyadan göçmüş, cenazesi devlet erkanının büyük iltifatlarına mazhar olmuştu. Baki'nin ifadesiyle; "kadri seng-i musalla"da (değeri musalla taşında) anlaşılmıştı. Türk Edebiyatı bu sayısında Süheyl hocayı da unutmamış.
Bundan sonrasını Genel Yayın Yönetmeni Bahtiyar Aslan'ın kaleminden okuyalım:
21. Yüzyıl Uygur Dramı Göç
- Ayrıntılar
- Kategori: Haberler
Çin esareti altında yaşayan Uygur Türkleri ve onlarla aynı esaret acısını paylaşan Kazaklar hakkında neler biliyoruz?
Çin esareti altında bulunan ve gördükleri baskıya dayanamayarak 2014 ve 2015 yılları arasında ana vatanlarını terk etmek zorunda kalan Doğu Türkistanlı Uygur Türklerinin kaçak yollarla ülke dışına çıkmalarının, Malezya ve Tayland üzerinden Türkiye’ye ulaşmaları sırasında Çin’in iç kesimlerinden Türkiye’ye kadar olan mesafeyi kadın, erkek, çoluk çocuk, yaşlı genç demeden ne gibi zorluklarla, ne gibi maddi ve manevi kayıplarla, ne gibi hastalıklar ve ölümlerle, ne gibi bedeller ödeyerek aştıklarının bir belgesi niteliğindedir.
Şiir ve Hikâye Yarışması
- Ayrıntılar
- Kategori: Haberler
Sanatın ve sanatçının topluma ulaşması ve ışığıyla aydınlatması için, yol olan, köprü olan Tuzla Belediyesi edebiyat alanında da ulusal yarışmalarla sesini duyurmaya devam ediyor. Tuzla Belediyesi 3. Ulusal Hikâye ve Şiir Yarışması’ nda bu yıl ‘Aile ve Sevgi’ teması işlenerek Türkiye’nin her yerinden katılacak eserlerle, kalemin ve kelimelerin birleştiriciliğinde Anadolu’dan Tuzla’ya kültür ve edebiyat köprüsü kurulacak.
Tuzla Belediyesi 3. Ulusal Hikâye ve Şiir Yarışması’na katılacak eserlerin birleştiriciliğinde, kültür, sanat ve edebiyat festivaline dönüşecek etkinliğimize katılacak yazar ve şairlerimize teşekkürlerimizi sunarak, hayırlı olmasını dileriz.
Türk Dil Kurumu Başkanı Değişti
- Ayrıntılar
- Kategori: Haberler
2012 Mart’ında bu yana Türk Dil Kurumu Başkanlığını yürütmekte olan Prof. Dr. Mustafa S. KAÇALİN, 27 Haziran’da düzenlenen törenle görevini Prof. Dr. Gürer GÜLSEVİN’e bıraktı.
Törene katılan Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Başkanı Prof. Dr. Derya ÖRS, Prof. Dr. Mustafa S. KAÇALİN’e gerek ilmî hayatında gerekse de şahsi hayatında başarılar ve mutluluklar dileyerek kendisine teşekkür belgesi ve Kurum çalışanları adına da hediye takdim etti. Türk Dil Kurumunun ülkemizin en köklü ilmî kurumlarından biri olduğuna dikkat çeken Prof. Dr. ÖRS, Kurumun bundan sonra da yeni Başkanı Prof. Dr. Gürer GÜLSEVİN ile nitelikli çalışmalarını sürdüreceğini belirterek kendisine vazifesinde başarılar diledi.
TDK dan Türk Lehçeleri İçin Yeni Bir Sözlük
- Ayrıntılar
- Kategori: Haberler
Özbek mütercimlerin ve Türkiye Türkçesinden Özbekçeye çeviri yapanların ihtiyacı olan sözlük Türk Dil Kurumu tarafından yayımlandı: Türkçe-Özbekçe Sözlük.
Büyüyen Ay Yayınlarından Eskimeyen Bir Eser: Medeniyet Tarihinde Kütüphaneler
- Ayrıntılar
- Kategori: Haberler
Tevarih-i Cedid-i Mir'at-ı Cihan Kitapçılarda
- Ayrıntılar
- Kategori: Haberler
Hacıbektaş Belediyesi 2018 Şiir ve Kısa Hikâye Yarışması
- Ayrıntılar
- Kategori: Haberler
Devamını oku: Hacıbektaş Belediyesi 2018 Şiir ve Kısa Hikâye Yarışması
Çağdaş Azerbaycan Hikâyeleri İngiltere'de
- Ayrıntılar
- Kategori: Haberler
Kaşgarlı Mahmut Hikaye Yarışması
- Ayrıntılar
- Kategori: Haberler
░ Avrasya Yazarlar Birliğince düzenlenen "5. Uluslararası Kaşgarlı Mahmut Hikaye Yarışması"na başvurular, 31 Ağustos'a kadar daha önce yayımlanmamış bir eserle yapılabilecek.
Ali Rıza Malkoç - Sınırsız Güç / Anthony Robbins (Kitap İnceleme)
Çarşamba, 12 Aralık 2018
Kitap Adı: Sınırsız Güç Yazarı : Anthony Robbins Çeviri : Dr. Mehmet Değirmenci Yayınevi : İnkılap Kitabevi Baskısı : 12.Baskı / 431 Sayfa Her ne kadar bu kitaptan önce ve sonra okunması gereken eserler olsa da “altı ay içinde sadece bir adet kitap okuyabilirim ne önerebilirsiniz” sorusu ile karşılaşsam, hiç tereddütsüz bu kitabı önerebilirim. Düşünceyi, insanı, dünyayı, davranışları çözümleme kılavuzu gibi olan bu kitap, en içten samimi duygularla yazılmış ve uygulanmış bir kaynak eser. İleriki yıllarda tekrar okuyacağım kitaplar listesine aldım. “çok fazla kitap okuyamam” diyorsanız, hakkınızı bu kitaptan yana kullanın fakat 431 sayfalık kitabı aceleye getirmeden iki haftaya yayarak okumanızı öneririm. Hiçbir eser yalnız başına zirve etkisi yapamaz. Öncesinde ve sonrasında takip edilmesi gereken yol, yöntem ve haritalar vardır. Aynı hekimin, sırayla alınmasını önerdiği ilaçlar gibi. Yaşam boyu huzur, güven, başarıyı yakalayabilmemiz için, ihtiyacımız olan güçlerin uyumlu ve dengeli olması bize zaman kazandırır. Bunlar; biyolojik, fizyolojik, psikolojik güç, kendine güven, azim ve kararlılık ve diğer insani frekanslı duygularla ilerlemek zorundayız yaşamda. Yazarın seçtiği ve bizlerle aktardığı konu, anlatım dili, çeviri dili ve akıcılık olağanüstü güzellikler içeriyor. Kitabın ilk başları akıcı ve sürükleyici, orta kısımlarda bilimsel açıklamalar ilginizi çekmeyebilir, üçüncü kısım ise tekrar yaşanmış olaylar, deneyimler ve temennilerle akıcılığı ve konu bütünlüğü devam ediyor. Hazine arar gibi, nakış örer gibi, dikkat ve sabırla istifade etmenizi öneririm. Yazarın diğer kitabı olan, 631 sayfalık, “içindeki devi uyandır” adlı kitabını da okuyacağım. İnsanlığı, evreni ve aralarındaki uyum, ilgi, sevgi ve dayanışmayı bir bütün olarak ele alan yazarın, kitap dünyasına çok kalıcı bir miras bıraktığına inanıyorum. Okudukça, hissettikçe, duydukça, gördükçe insan yeni kapılardan geçiyor, yeni bilgi ve gerçeklere ulaşıyor, bakış açısı daha da genişliyor. Okuduklarım, gözlemlediklerim ve hissettiklerimden; kelime ve kavramlar, geçmiş ve geleceğe dair değerlendirmeler birikir zihnimde. Bunlar zaman zaman şiir olarak kalemime yansır, bazen bir özdeyiş olur, bazen de makale şeklinde bir ifade sanatına dönüşür. 03.03.2018
Çarşamba, 12 Aralık 2018
Kitap Adı: Sınırsız Güç Yazarı : Anthony Robbins Çeviri : Dr. Mehmet Değirmenci Yayınevi : İnkılap Kitabevi Baskısı : 12.Baskı / 431 Sayfa Her ne kadar bu kitaptan önce ve sonra okunması gereken eserler olsa da “altı ay içinde sadece bir adet kitap okuyabilirim ne önerebilirsiniz” sorusu ile karşılaşsam, hiç tereddütsüz bu kitabı önerebilirim. Düşünceyi, insanı, dünyayı, davranışları çözümleme kılavuzu gibi olan bu kitap, en içten samimi duygularla yazılmış ve uygulanmış bir kaynak eser. İleriki yıllarda tekrar okuyacağım kitaplar listesine aldım. “çok fazla kitap okuyamam” diyorsanız, hakkınızı bu kitaptan yana kullanın fakat 431 sayfalık kitabı aceleye getirmeden iki haftaya yayarak okumanızı öneririm. Hiçbir eser yalnız başına zirve etkisi yapamaz. Öncesinde ve sonrasında takip edilmesi gereken yol, yöntem ve haritalar vardır. Aynı hekimin, sırayla alınmasını önerdiği ilaçlar gibi. Yaşam boyu huzur, güven, başarıyı yakalayabilmemiz için, ihtiyacımız olan güçlerin uyumlu ve dengeli olması bize zaman kazandırır. Bunlar; biyolojik, fizyolojik, psikolojik güç, kendine güven, azim ve kararlılık ve diğer insani frekanslı duygularla ilerlemek zorundayız yaşamda. Yazarın seçtiği ve bizlerle aktardığı konu, anlatım dili, çeviri dili ve akıcılık olağanüstü güzellikler içeriyor. Kitabın ilk başları akıcı ve sürükleyici, orta kısımlarda bilimsel açıklamalar ilginizi çekmeyebilir, üçüncü kısım ise tekrar yaşanmış olaylar, deneyimler ve temennilerle akıcılığı ve konu bütünlüğü devam ediyor. Hazine arar gibi, nakış örer gibi, dikkat ve sabırla istifade etmenizi öneririm. Yazarın diğer kitabı olan, 631 sayfalık, “içindeki devi uyandır” adlı kitabını da okuyacağım. İnsanlığı, evreni ve aralarındaki uyum, ilgi, sevgi ve dayanışmayı bir bütün olarak ele alan yazarın, kitap dünyasına çok kalıcı bir miras bıraktığına inanıyorum. Okudukça, hissettikçe, duydukça, gördükçe insan yeni kapılardan geçiyor, yeni bilgi ve gerçeklere ulaşıyor, bakış açısı daha da genişliyor. Okuduklarım, gözlemlediklerim ve hissettiklerimden; kelime ve kavramlar, geçmiş ve geleceğe dair değerlendirmeler birikir zihnimde. Bunlar zaman zaman şiir olarak kalemime yansır, bazen bir özdeyiş olur, bazen de makale şeklinde bir ifade sanatına dönüşür. 03.03.2018
Ali Şir Nevai - Gazel (Kiçe Kelgümdir Diban)
Pazar, 09 Aralık 2018
Kiçe kelgümdir dibân ul serv-i gülrû kelmediKözlerimge kiçe tang atkunçe uykû kelmediLahza lahza çıktım u çektim yolıda intizârKeldi cân ağzımga vü ul şâh-i bedhû kelmediÂrazıdek aydın erkende ger etti ihtiyâtRûzgârimdek hem olganda karanğû kelmediUl perîveş hecridinkim yığladım dîvânevârKimse barmukim anga körgende külgû kelmediKözlerindin niçe suv kelgey deb öltürmeng meniKim bârı kân erdi kelgen bu kiçe suv kelmediTâlib-i sâdık tapılmes, yoksakim koydı kademYolgakim evvel kadem ma’şûka ötrû kelmediEy Nevâî bâde birle hurrem et köngling üyinNe uçunkim bâde kelgen üyge kaygû kelmediYeni Özbek Alfabesiyle
Pazar, 09 Aralık 2018
Kiçe kelgümdir dibân ul serv-i gülrû kelmediKözlerimge kiçe tang atkunçe uykû kelmediLahza lahza çıktım u çektim yolıda intizârKeldi cân ağzımga vü ul şâh-i bedhû kelmediÂrazıdek aydın erkende ger etti ihtiyâtRûzgârimdek hem olganda karanğû kelmediUl perîveş hecridinkim yığladım dîvânevârKimse barmukim anga körgende külgû kelmediKözlerindin niçe suv kelgey deb öltürmeng meniKim bârı kân erdi kelgen bu kiçe suv kelmediTâlib-i sâdık tapılmes, yoksakim koydı kademYolgakim evvel kadem ma’şûka ötrû kelmediEy Nevâî bâde birle hurrem et köngling üyinNe uçunkim bâde kelgen üyge kaygû kelmediYeni Özbek Alfabesiyle
Baki - Gazel (Söylemez küsmüş bize)
Çarşamba, 12 Aralık 2018
Söylemez küsmüş bize canâne söylen söylesinNeyledim ol yâr-i âlişâna söylen söylesinNaz ile güftâra gelmezse helâk eyler beniOl cefa vü cevri bîpayana söylen söylesinDerd-i aşkı gayrıdan sorma ne bilsin çekmeyenÂnı yine âşık-ı nâlâna söylen söylesinHar zahmından neler çektiğimi gülzârdaBağban u bülbül-i giryâna söylen söylesinBâkiyâ dil durmasın güftara tâkat kalmadıVaktidir ol Husrev-i devrana söylen söylesin
Çarşamba, 12 Aralık 2018
Söylemez küsmüş bize canâne söylen söylesinNeyledim ol yâr-i âlişâna söylen söylesinNaz ile güftâra gelmezse helâk eyler beniOl cefa vü cevri bîpayana söylen söylesinDerd-i aşkı gayrıdan sorma ne bilsin çekmeyenÂnı yine âşık-ı nâlâna söylen söylesinHar zahmından neler çektiğimi gülzârdaBağban u bülbül-i giryâna söylen söylesinBâkiyâ dil durmasın güftara tâkat kalmadıVaktidir ol Husrev-i devrana söylen söylesin
Elif Yavaş - Oğuzhan Saygılı ile “Kitaplarla Söyleşi - 1” Kitabı Üzerine Hasbıhal
Cuma, 07 Aralık 2018
Daha öncesinde bir röportajımda kendisine yer verdiğim Gaziantepli bir ilkokul sınıf öğretmeni, “Kitap Şuuru” adı altındaki “Okuduğumuz Kitapları Anlatıyoruz” projesinin ‘fikir babası’ Oğuzhan SAYGILI Bey’i okurlarıma tanıtmıştım. Projeler ve kitap yolculuğuna dair önceki yazımda kendisine yer vermiştim. Bu kez de sorularla Oğuzhan Bey’in kendi kitabı olan “Kitaplarla Söyleşi-1” adlı eserini konuşmak ve yorumlamak istiyorum. İki günümü ayırarak ve severek bitirdiğim bir kitaptır. Kitap 4 bölüm ve 41 yazıdan ibaret, giriş yazısıyla beraber 41 yazıyı kapsıyor. Sadece söyleşi türünde değil; aslında biyografi, makale, deneme, araştırma ve inceleme yazısı havasını da kapsayan geniş kitap yorumlarıyla güzel bir eser olmuş. En çok kitabın 1. bölümünü sevdim, en akıcı ve ilgi uyandıran kısmı benim için ilk bölümdür. “KİTAPLARLA SÖYLEŞİ 1” kitabı ve bu kitabın yazarı OĞUZHAN SAYGILI, kitap sevgimizdeki onur konuğumuz olsun. Sözü balla kesmeden tadında yorumları sunalım gönül tepsimize. ELİF YAVAŞ: Hoş geldiniz sevgili hocam. Sizlerin başlatmış olduğu TÜRKAV (Türkiye Kamu Çalışanları Vakfı) Gaziantep Şubesinin Kitap Hediyeleşme Etkinlikleri ve her hafta düzenli olarak yapılan “Kitap Hediye Ediyoruz.” Kampanyasıyla tanışalı bir yıl oluyor şahsen ve 2018 yılı başı itibariyle aranızda her hafta aktif olmaya çalıştım. 2018 bahar ayında sizi genç nesille tanıştırmak ve Türkiye genelinde başlatmış olduğunuz projenizi takdim etmek adına ilk röportajımızı hazırlamıştım. Bu kez artık sizi tanıyan biri olarak öğretmenlik sıfatınızdan ileri olan yazarlığınız ve kitabınızla ağırlamak adına güzel sorular hazırladım. Kitabınızı okurken altını çizeceğim kısımları kafamda belirledim çünkü okuma kitapları üzerinde not almaya ve karalamaya kıyamıyorum. Sorularım ve muhabbetimizle kitap söyleşimize başlayalım. ELİF YAVAŞ: “Kitaplarla Söyleşi-1” kitabınızı Kurban Bayramına on gün kala Gaziantep’ten Balıkesir’e gelen ve üzerinde sizin isminiz yazan kitap projesi paketimi açınca diğer hediye kitaplarım gibi mutlu olmuştum. Söz verdiğim gibi çabucak bitirdim, yorumlamak için hazırlandım. Kitabınız söyleşi türünde olmanın yanında bana içinde deneme, makale, biyografi, araştırma, inceleme yazısı gibi düzyazı türlerini de hissettirdi. Sizce diğer edebî türleri de detaylı kapsıyor olabilir mi? OĞUZHAN SAYGILI: İlk mülakatımızda galiba kısmen değinmiştik. Okumalarımızı sınıflandırdığımızda edebî türlerin güçlü olduğunu belirtirsek yanlış söylemiş oluruz. “Kitaplarla Söyleşi 1” kitabımızdaki 41 eseri seçerken, o dönemlerde okurken, hoşuma giden, gündeme getirilmesi ve değerlendirilmesi gerektiğine inandığımız muhtelif türlerden seçtik. Ülkemizde yaygın ve yanlış bir kanaat vardır: “Edebiyatın çocukları hikâye, roman ve şiirdir. Bunun dışında edebiyatın çocuğu yoktur.” Bu anlayışın literatüre yansıması vardır. Kitap değerlendirme, tahlil yazılarında sosyal bilimlerin edebiyat ile yarışacak potansiyelde olmadığını düşünüyoruz. Beri yandan deneme, biyografi, otobiyografi, günlük, hatıratın da edebiyat ile arasında ünsiyet olduğuna inanıyoruz. Bu alanda yazılmış tahlillerin akademik, yüzeysel ve soğuk olması bizim yazdıklarımızın iltifat görmesine neden oldu. ELİF YAVAŞ: Ben en çok eserinizin 1. Bölümü olan “BAŞARI HİKÂYELERİ” kısmını beğendim. Meğer ne kadar da tanıdığım insan varmış, isimlerini yeniden hatırlamama vesile oldunuz. Bir Türk genci olarak aslında tarihimizden ve yakın çevremizden örnek alınabilecek çok değerli insanlar var ki farkında değiliz. Günümüz gençleri de kendilerini örnek almak istedikleri şahsiyetleri doğru seçmeli midir? OĞUZHAN SAYGILI: Bir önceki mülakatımızda: “Ülkemizde kötülük, iyilikten daha hızlı yayılmaktadır. İyilerin daha fazla cesaretli, bilgili olmadığı ve çalışmadığı bir ülkede ayakta kalamayacağız.” cümlesini söylemiştik. Çocuklarımıza ve gençlerimize model olanların iyi beslenmediğini, iyi bir ebeveyn profili çizemediğini söyleyebiliriz. Yerin altında ve üstündeki sadece askerî kahramanlarımızı değil bilim insanı, müteşebbis ruhları, çalışkan insanlarımızı gündeme getirip öğrencilerimizin önüne çıkarmamız gerekir. Bu da kesinlikle yetmez. Bu insanların filmini, türküsünü, kitabını okutarak, öz güvensizlik mikrobunu kovabiliriz. Bizler âcizane cirmimizce bu kahramanların hikâyelerini, kitaplarını ortalama okura sunmaya çalışıyoruz. ELİF YAVAŞ: Türk tarihçilerinin çınarı Halil İnalcık’tan duayen iş adamımız Sakıp Sabancı’ya, Sol Ayağım otobiyografi kitabının yazarı Christy Brown’dan ampulü icat eden mucidimiz Edison’a, sağır ve âmâ çocuk olan Pedagog Helen Keller’den telefonun mucidi Graham Bell’e kadar insanlığa hizmet eden başarılı insanların hayat hikâyelerine yer vermişsiniz. Onları anlatırken heyecan duydunuz mu? Bir gün kendinizi onların yerinde olmayı hayal ettiğiniz oldu mu? OĞUZHAN SAYGILI: Doğrusu onların yerine kendimizi koymamıştık. Ama onların hikâyesini gözümüz kırpmadan, imrenerek, ağzımızın suyunu akıtarak dinliyorduk/okuyorduk. Kitap okuma-okutma anlamında bir öncü olacak kadar hizmet etmeyi hayal ediyoruz. ELİF YAVAŞ: Kitabınızın ikinci ve üçüncü bölümlerinde azıcık sıkıldığımı söyleyebilirim ama eleştirilerim yine olumlu yönde. Siyasî konular pek ilgimi çekmez ve siyasete dair yazıları okumam. Başladığım bir kitabı da asla yarıda bırakmayan bir karakterim var. Devam ettim kitabınıza. Türkiye ve Türkler üzerine oynanan oyunların hikâyesine kulak misafiri oldum bu kez de. Siyasetin eli değince edebiyatın ne kadar çirkinleştiğine tanık oldum. Batı’nın gözünden Türkler sizce nasıl anlatılıyor? Hâlen aramızda siyasî emelleri uğruna Türkiye’yi dünyaya yalan yanlış bilgilerle anlatanlar var mıdır sizce? OĞUZHAN SAYGILI: Türklerin/Osmanlı’nın son 200 yüzyıllık hikâyesine baktığımızda sadece siyasî ve askerî alanda başarısızlık, yenilgiler üzerine kafa yoruyoruz. Ancak, bunlardan çok daha öte zihni yenilgilerimiz ve travmalarımız üzerine yoğunlaşmamız gerekir. Bu travmatik olayların hayatımıza olan sosyo-kültürel yansımalarını, bize olan etkilerini ve bünyemize verdiği tahribatın sebeplerini sorgulamamız gerekir. Bu minvalde, biz Türklerin aynanın karşısına geçip kendimizi dikkatle irdelememiz icap eder. Düşmanlarımızın gözünden kendimizi görüp kendimize çekidüzen vermemiz gerekir. “Yiğit düştüğü yerden kalkabilir.” atasözümüzden hareketle; önce düştüğümüzü kabul edeceğiz, neden düştüğümüzü soracağız. Nasıl kalkacağımıza kafa yorarsak elbette kalkabiliriz. Ama kendi irademizle yaptığımız günahların, bilinçli yanlışların, eksiklerin tamamını şeytana atarsak çözüme ulaşamayız kesinlikle. Bu noktada kendi iç güçlerimizi masaya yatırıp bir sorgulama yaptıktan sonra dış güçlerin temsilcilerine eleştiri oklarını yöneltmemiz gerekir, diye düşünüyoruz. ELİF YAVAŞ: Eserinizin Sunuş kısmında Prof Dr. İskender Öksüz'ün, giriş cümlesinde sizin için: “Okuyoruz ve Okuduğumuzu Anlatıyoruz”un babası…” cümlesini kullanmış, yazara dair güzel yorumlarını kitabın arka kapağında da belirtmiş. “Proje Babası” tabiri, Oğuzhan Saygılı için neler ifade ediyor? Kendinizi bu sıfata hakkıyla lâyık görüyor musunuz? OĞUZHAN SAYGILI: Bu tabiri hocamız, birçok dostumuz kullanıyor. Kamuoyunun takdiridir. Elbette gururumuzu okşuyor. Kendimizi lâyık görüyoruz. Ancak bu aynı zamanda bize çok büyük bir sorumluluk ve vebal yüklüyor. Elimize geçen hizmet etme fırsatını kaçırmamak, daha büyük kitlelere hizmetleri ulaştırmak için hata yapmamız gerekir. Kendimizi zaman zaman psikolojik baskı altında hissettiğimiz oluyor. ELİF YAVAŞ: Yazılarınız Erzurum gazetesi 2010 yılı ve Gaziantep Oluşum gazetesinde yazdığınız zamanlara ait çoğunlukla. Detaylı kitap incelemeleri ve dipnotlarla gerçekten de kitaplarla söyleşi olmuş. Bir kitabı incelemek ve onu tanıtmak için etrafınızdaki insanların da kitap tavsiyelerini alıyor musunuz? OĞUZHAN SAYGILI: Okuma alışkanlığını kazanmış, yıllardır kitap okuyan pek çok insanın kitap önerilerini ciddiye alıyoruz. Şunu da itiraf etmeliyiz. Okuduğumuz kitapların çetelesini tutuyoruz. 900 civarında kitap okumuşuz. 5.000-10.000 kitap okumuşuz gibi bize karşı bir hürmet ve algı var. Bunun iki sebebi var. İlki: “yazının büyüsü” kuşkusuz. Aynı kitabı biz de okuyoruz, siz de okuyorsunuz. Biz elimize kalem alıp yazdığımız için 5-0 öne geçiyoruz. Diğeri de: sizin vurguladığınız, kaliteli kitapları okuduğumuzu düşünüyoruz. Yani kaliteli 10 kitap okuyanın, ıvır-zıvır 100 kitap okuyandan daha önde olduğunu düşünüyoruz. Burada Antep’te çok büyük bir kitabevinde çeyrek yıldır çalışan arkadaşımızı örnek gösterebiliriz. Erol Ağabey, kitap okumayı seven birisi ancak çok harıl harıl okuyan bir insan değil. İşi gereği 25.000 kitabın yazarını, eserini, hangi alanda, ne tür kitap olduğu hakkında rafine bilgisi bulunmaktadır. Sizin belirttiğiniz kitap önerilerini ciddiye almanın inanılmaz faydasını gördüğümüzü söyleyebiliriz. ELİF YAVAŞ: Kitabın 3. Bölümü: “OSMANLI ÇÖKERKEN” başlığından oluşuyor. Tarih konuları ve Türkiye üzerine yazılan yazılara dair kitapları okumak ve not almak çok zamanınızı aldı mı? OĞUZHAN SAYGILI: Etkili ve verimli okumanın ön şartı: “kitap okurken not almak, altını çizmek”ten geçtiğini uzmanlar söylüyor. Bizler okumaya başladıktan birkaç yıl sonra bu şekilde okuyorduk zaten. Yazarken notlardan çok istifade ettik. Yani not almadan, okuyup okuyup geçerek 5 saatte okunan kitap ile 15 saatte didik didik edilerek okunan metinin okurda aynı etkiyi kesinlikle bırakmadığını düşünüyoruz. ELİF YAVAŞ: Kitabınızın ithaf kısmında değerli eşiniz Sevgi Hanım’a, sevgili çocuklarınız Mehmet Tunahan ile Mihriban’a yer vermişsiniz. Aileniz yazılarınızda size manen destek olmaya çalışırken yoğun tempolu haftalarınızda aileniz ve yakın çevrenize vakit ayıramadığınız zamanlar oluyor mu? Bu konuda sitem edip hayıflandığınız oldu mu? OĞUZHAN SAYGILI: Elbette evimiz, çocuklarımız ve eşimizden çaldık. Hanım diyor ki: “Bekârken neden bu kadar vakti verimli kullanmadın?” Doğrusu o yıllarda ilk gençlik çağlarımızda vaktimizi hovardaca kullandık. O yıllarda aklımız bir karış havadaydı. Yaşımız kırk oldu, kemale erdik, ölmeden bir şey yapalım kaygısını sürekli yaşıyoruz. Huzurunuzda eşime bizlere sabır ettiği için, önümüze takoz koymadığı için minnettarız. Sağ olsun, var olsun. ELİF YAVAŞ: “BAŞARI HİKÂYELERİ” adlı 1. bölümde “Bazı Başarılı İşadamlarımızın Hayat Öyküleri” konu başlıklı bir yazıyı ele almışsınız. Orada çok değerli, yakın zamanda vefat eden bir rahmetli iş adamının ismini görünce gurur duydum. Çanakkale Seramik Fabrikalarının kurucusu, Kale Grubu Onursal Başkanı H. İbrahim BODUR Bey’in ismi de listedeydi. Keşke şu an hayatta olsaydı da memleketimin hayırsever iş adamıyla bir canlı röportaj yapabilseydik, o zaman kitabınızda daha cıvıltılı anılar yeşerirdi. İbrahim Bodur’un okuttuğu o şanslı manevî kızlarından biriydim ben de. Uludağ Üniversitesindeki (Bursa) lisans eğitimimde dört yıl Kale Seramik’in karşılıksız bursundan faydalandım ve o yıllarda gayet yüksek bir harçlık idi. Babam da Seramik Fabrikalarından emeklidir. Çanakkale’nin Çan ve Yenice ilçeleri hep emekli şehri; nine, dede, amca, dayı, çocuklar hep o fabrikadan ekmek yedi. Çan ilçesinde linyit ve seramik dışında başka iş imkânı yok, hele ki gençler ve yeni mezun lisans öğrencilerinin iş bulma imkânı ‘yok’ denecek düzeyde. Çanakkale ilinin Yenice ilçesine bağlı Nevruz köyü idi iş adamımızın baba ocağı ve merhum Bodur’un sevenlerinden oluşan, dudak uçuklatan kalabalık cenazesi o gün köyüne defnedilmişti. Birden hüzünlendim kitabınızda onun ismini görünce. Böyle hayırseverler sizce önce kendi köyünden, kasabasından mı yatırım yapmaya başlamalı? Başarılı insanların hobileri bir gün kendi işine dönüşebilir mi? OĞUZHAN SAYGILI: Sakıp Sabancı’nın babası: "İşinizin Mecnun’u olacaksınız." diye nasihat edermiş. Bu alanda çok ciddi bir boşluk var. Yoğunlaşma olmadan bir başarı olmaz. Bu alanda yazılmış kişisel gelişim kitaplarının biyografi ayağı çok eksik. Formül olarak, temel kaideler olarak, genel-geçer beylik laflar doğru. Bunlara hiç kimse karşı çıkamaz. Ancak, ortalama bir okurda inandırıcı olduğu söylenemez. ELİF YAVAŞ: Bakiye Duran’ın “Bir Ultra Maratoncunun Hikâyesi: Cesaret Yalnızdır” adlı kitabını okuyup onun için de değerlendirme yapmış ve dipnotlar düşmüşsünüz. O kitabı Türkiye’min gençlerine başarı yolundaki mücadeleleri adına tavsiye eder miydiniz? OĞUZHAN SAYGILI: O kitabı okurken Bakiye Hanım’ın hikâyesi beni derinden sarstı. Çok ağladım, ağıtım sadece Bakiye Hanım'a değil. Bakiye Hanım gibi binler var Anadolu’da. Bunlara ulaşıp bunların çığlığına kulak vermez isek, 10 nesildir düştüğümüz çukura her nesil aynı yerden düşmeye devam edeceğiz. Bu alanda yazılmış yerli başarı hikâyeleri olarak 10 numara bir kitaptır. Kısmet olur ve Allah bize ömür bahşederse, güç kudret verirse bu kitabı yüzlerce öğrenciye okutturmak gibi bir hayalim var. ELİF YAVAŞ: Kitabınızın kapak tasarımını beğendim. Dikkatli inceleyince içinde güzel mesajlar barındırıyor. Sarı sayfalardan oluşan kalın kapaklı sahaf kitapları, mürekkepli tüy kalem, hokka, yan tarafta da Türk bayrağı. Yazılar da kabartmalı basım tekniğinden ibaret. İç tasarım ve kapak tasarımında yayınevinin farklı yazarlarının adı geçse de kapak tasarımı fikri size mi ait? OĞUZHAN SAYGILI: Kapak tercihi ve tasarrufu yayınevinin fikriydi. ELİF YAVAŞ: Verney Lovett Cameron’un “Batı’nın Gözüyle Türkler” serisinin “Türkler Arasında” adlı kitabını okumuş ve değerlendirmişsiniz. Tercüme eserler bana çok keyif vermez mesela, eğer İngilizce dildeyse ve çok ileri seviyede değilse eserin orijinal dilini okumayı arzularım. Bu tercüme eserin Türkçeye uyarlanmış hâliyle kaleme alınan satırlarında, eseri okurken aynı heyecanı hissedebildiniz mi? OĞUZHAN SAYGILI: Dediğiniz, İngilizcesi olanlar için makul olabilir. Bizim gibi eli mahkûm okur için doğrusu bu kadar derin düşünmüyoruz. ELİF YAVAŞ: Türkiye’deki yerel gazetelerde yazdığınız köşe yazılarınız ve makaleleriniz bir araya gelerek kitaplara dair bir söyleşi kitabı oluşmuş. 2010 yılı ve sonrasında Erzurum ve Gaziantep gazetelerindeki yerel okuyuculardan olumlu, olumsuz yorumlar aldınız mı? Aynı kitap üzerine edebî yorumlar yaptığınız kıymetli eğitimciler oldu mu? OĞUZHAN SAYGILI: Yazdıklarımıza Erzurum, Antep dışından da her taraftan yorumlar geliyordu. Bu yazılarımız yayımlandığı dönemde, internet üzerinden herkes bu yazılara isterse ulaşabiliyordu. Dişe dokunan yorumları baş tacı ediyoruz. Diğerlerine de gülüp geçiyoruz. Zaman zaman kaliteli eleştiriler, güzel cümleler oluyor elbette. ELİF YAVAŞ: Kitap tahlili ve incelemeleriniz Türkiye Günlüğü, Türk Yurdu, Töre, İlteriş, Yeni Düşünce, Ayraç, Kırkayak gibi dergilerde yayımlanmış. Akademik eğitime yeni başlayan üniversite mezunu öğrencilerimize öncelikle hangi dergiyi (reklam yapmak gibi düşünülmesin) takip etmelerini tavsiye ederdiniz? OĞUZHAN SAYGILI: Okumalarını alanı doğrultusunda yapanlar o alanda yayınlanan dergiler başta olmak üzere, piyasada bir sürü dergi var. Türk Edebiyatı, Türkiye Günlüğü, Toplumsal Tarih ve Türk Yurdu dergisini yaklaşık 20 yıldır takip ediyoruz. Çok şey öğrendik. Son birkaç yıldır Ayarsız, Edebice, Milli Mecmua, Telmih, Yeni Ufuk dergisini zevkle takip ediyoruz. ELİF YAVAŞ: Bugün Türkiye’nin birçok şehrinde yapılan TÜRKAV Gaziantep Şubesi tarafından başlatılan “Okuduğumuz Kitapları Anlatıyoruz” faaliyetini yönetmektesiniz. Bir de sosyal medyada “Kitap Şuuru” isimli program yapıyorsunuz. “Oğuzhan Saygılı Kitapsever” adlı sayfanızda da kitap çekilişleri düzenliyorsunuz. Bu kadar güzel kitaplar hep okunsun diye tanıtılıyor. Okunan kitaplardan olumlu dönüşleri, kitap özetlerinin değerlendirmesini alabiliyor musunuz? OĞUZHAN SAYGILI: Elbette, dönüşler üzerinden ikinci kapı açılıyor veyahut açılmıyor. Değerlendirmeler yaşı, okuma alışkanlığının boyutu, kitaba mesafesi, sicili vs. faktörler yüzünden farklılık olabiliyor. Misal; o kitabı tanıtım yazısı yazması için göndermişsek, bir paragraflık bir yazı yetmez. Veyahut okumaya mesafeli bir öğrenciye sadece 5 cümle yorum yaptırıyoruz, zamanla 10 cümleye çıkartıyoruz. “25 cümle yap, sana 5 kitap hediye edelim.” vs. gibi güdülemeye çalışıyoruz. ELİF YAVAŞ: Kültür faaliyeti duyuruları ve kitap hediyeleşme sonuçları “Oğuzhan Saygılı Kitapsever” adlı sanal sayfanızdan duyuruluyor. Takipçileriniz arasında sırf hediye kitap çekilişi yapılıyor diye katılıp da aslında kitapları okumayanları ve geri dönüş yapmayanlarını tespit ettiğiniz oldu mu? OĞUZHAN SAYGILI: Ezici bir çoğunluktan ses geliyor, geri dönüş oluyor. Az bir kısmı da geri dönüş yapmıyor. Biz de onlara bir daha kitap ikramında bulunmuyoruz. Bunlar kendini çok belli ediyor zaten. ELİF YAVAŞ: “Kitaplarla Söyleşi 1” kitabınızın 2-3-4… diye devam eden serisi bir gün okuyucuyla buluşabilir mi? OĞUZHAN SAYGILI: Kısmetse öyle bir düşüncemiz var. Birkaç haftaya 2. Serimiz çıkacaktır. ELİF YAVAŞ: Bizlere hediye ettiğiniz kitapları edebî açıdan uygun olup olmadığını tespit ederken sizlerin de bu kitapları detaylı okuyup not alma fırsatınız oluyor mu? OĞUZHAN SAYGILI: Bazı kitaplara hâkim olduğumuzu belirtebiliriz. Detaylı okuduklarımız var elbette. Ancak, ilk mülâkatta kısmen değinmiştik. Bir jürimiz bulunmaktadır. Onların vereceği karar doğrultusunda kitaba değer vermeye çalışıyoruz. ELİF YAVAŞ: “Kitaplarla Söyleşi 1” kitabınız 04 Ağustos 2018 tarihli imzalı hâliyle sizin elinizle imzalanıp 10 Ağustos 2018 Cuma günü; hem de Cuma saatinde çekilişte kazandığım kitaplar, sizin imzalı kitabınız ve sürpriz edebî dergilerle postanede beni mutlu etti. Kitap paketlerini açan bu projedeki öğrencilerimizin kitap görsellerini ve okudukları kitaplarla olan fotoğraflarını sayfanızdan görmekteyiz. Her okur böyle anlık mutluluğunu kitaplardan yana da olsa sizlerle paylaşıyor mu? OĞUZHAN SAYGILI: Bir gün Kitap Şuuru hareketini yorumlayan araştırmacı-akademisyen birileri önemli bir çalışmalar yapar ise başarımızın önemli bir kesimini sosyal medyayı bu alanda bilinçli kullanmamıza borçlu olduğumuzu belirtmelerini umuyoruz. Özellikle okuduğumuz, satın aldığımız, anlattığımız kitapları özellikle sosyal medyada düzenli olarak kullanıyoruz. Zaman zaman bazı arkadaşlarımıza: “Niye görgüsüzlük yapıyorsunuz, okuduğunuz kitapları ne diye bu kadar paylaşıyorsunuz?” gibi iyi niyetli ancak yanlış sorular geliyor. Bir farkındalık oluşturmak için, kötülüğün bu topraklarda hızla büyüdüğü bir zaman diliminde sosyal medyada bunu kullanmanın zaruri olduğunu düşünüyoruz. Bazı okurlarımız bu şekilde paylaşım yapmıyor, biz de anlayışla karşılıyoruz. ELİF YAVAŞ: Kitabınızı elime ilk aldığımda kapak resmi ve kalın sayfalarıyla olan dış görünümü bir romanı andırır gibi ilgimi çekti. Biraz içini inceleyince dipnotları gördüğümde azıcık keyfim kaçmıştı. Çünkü lisans tezi ve akademik makalelerde de bir yazıyı okurken hep sayfa sonları ve kitabın en arkasındaki minicik dipnotlara bakmak dikkatimi dağıtır ve 12 puntodan küçük olan, kimi zaman 8 puntoluk detaylar gözlerimi yorar. Kitabınıza ilk ön yargım orada doğmuştu. Sonrasında hemen paketi açıp okumaya başladım ki aynı gün içerik ve anlatımı güzel buldum. Dipnotlar en arka sayfada değil de hemen aynı sayfanın altındaydı. En azından tanıttığınız kitabın ismi ne, yazarı kim, kitap için minik tavsiyeler nedir diye meraklanıp okudum tek tek. O anda söyleşiden çok bir makale türünü andırdı eser. Sizce her okunan kitap için araştırma yazarları dipnotlara yer vermeli midir? OĞUZHAN SAYGILI: İki şekilde dipnot veriliyor. Sayfa altına verilen dipnotu daha kullanışlı buluyoruz. Okura o kitabı okutturmak için ikna etmemiz gerekir. İkna ederken de yan okumalar, mukayeseli okumalar ile kaynak vermek suretiyle maksat hâsıl oluyor. ELİF YAVAŞ: Kitap projelerini başlatmak fikri nasıl doğdu? Üniversite döneminde okuduğunuz dergiler ile mi bu düşünce alevlendi? OĞUZHAN SAYGILI: Üniversite yıllarından itibaren dergileri düzenli olarak takip ederdik. Bugün bazı arkadaşlarımız dergi takip etmeden de entelektüel derinlik kazanılabilir gibi bir yaklaşım içerisindeler. Biz kesinlikle yanlış buluyoruz bu durumu. Okuduklarımız, yazdıklarımız belli bir kanal sayesinde bir karşılık buldu. Ancak daha sınırlı bir alanda ses getiriyor. Yani bir kitap tahlili yazınız dergide yayımlanıyor. Onlarca yüzlerce okunduğunu, birkaç yorum ile size geri dönüş yapıldığını görüyorsunuz. Bu sayıyı artırmak için başka entelektüel faaliyet alanları olması gerektiğine kanaat getirdik. Bir de “Okuma alışkanlığı konusunda biz Türkler neden gerilerdeyiz?” sorusuna çok kafa yorduk, hâlâ yoruyoruz. Bu tefekkür galiba Kitap Şuuru faaliyetlerinin kapısını araladı. ELİF YAVAŞ: Her kitap okunmalı mı yahut kendimize hiç ilim sunmayan kitaplar konusunda seçici olmak lâzım mıdır? OĞUZHAN SAYGILI: Elbette her kitabın okunmaması gerekir. Şöyle düşünelim, milyonlarca kitap var. Ömür sınırlı, okuyacaklarımızı buna göre kesinlikle daraltmamız gerekir. İlgi alanlarımıza, zevkimize, kitabın ve yazarın kalitesine göre seçmeliyiz. Seviye çok düşüyor her geçen gün. Geçenlerde bir arkadaşımız sevdiği bir arkadaşıyla beraber yanımıza geldi. Roman yazmak istediğini, bu konuda kendisine teknik olarak yardımcı olma talebinde bulundu. Hayatı boyunca hiç ama hiç roman yazmadığını da söyledi açık yüreklilikle. Doğrusu bu, felâketlerimizin habercisi olarak yorumlanmalıdır. Mehmet Niyazi, “zamanın ötesine fırlatılmış eserler” diye anlatırdı klasik ve kült eserleri. Bu eserlerden başlamak üzere kaliteli, kalitesiz ayrımı yaparak okumalıyız. ELİF YAVAŞ: Yazdıklarınızdan anladığım kadarıyla otobiyografi ve biyografi türündeki kitapları okumayı seviyorsunuz, ilgilisiniz. Günün birinde çok sevdiğiniz bir insanın hayatını edebî dilde kaleme alarak biyografi türünde eser yayınlamayı düşünür müsünüz? OĞUZHAN SAYGILI: Öyle bir düşüncemiz yoktur. Ancak; hayali bile içimizi ısıttı, diyebiliriz. ELİF YAVAŞ: Eserinizin son bölümü olan 4. Bölüm: DOST ACI SÖYLER kısmında da Türk tarihimizle ve yokluk yıllarında yaşanan olaylar karşında duygulandım, gözlerim doldu. Modern Tatar edebiyatının çok önemli kilometre taşlarından biri olarak tanımladığınız Fatih Kerimî’nin Türkiye Türkçesine çevrilen “Avrupa Seyahatnamesi” ile “İstanbul Mektupları” isimlerinden çok etkilendiğinizi, bu iki eseri tanıtmak için kaleminizde yer verdiğinize değinmişsiniz. Bu kitabı okuyamadım, araştıranlar için Çağrı Yayınevi (İstanbul) dipnotta okudum. Sizce Fatih Kerimî’nin kitaplarını her Türk genci okuyup incelemeli midir? OĞUZHAN SAYGILI: Özelikle ‘İstanbul Mektupları’nı yöneticilerimizin, subaylarımızın, diplomatlarımızın, eğitimcilerimizin okuması gerekir. Yazarın fikirlerinin yüz küsur yıl sonra dahi geçerliliğini koruduğunu düşünüyoruz. ELİF YAVAŞ: Kitabınızın üçüncü bölümünün sonlarına doğru Uygun Ahmet Eker’in “SEFERBERLİK HİKÂYELERİ” eserinin içinde yer alan “Kurt Korkusu” başlıklı yazıda çok etkilenip ağladım. Kurt sürüsüne yakalanan Salih Pehlivan’ın hikâyesini herkesin okumasını isterim. Askerlerimizin dağlık bölgelerde ve savaş koşullarında ne zorluklar yaşadığını, beraber mücadele ederken kurt sürüsüne yem oluşları ve bir kısmının ölüm kalım mücadelesi vermesi ibretlik sahnelerdi. Tanıtımını yaptığınız kitaplarda sizin de böyle derinden etkilendiğiniz kitaplar oldu mu? OĞUZHAN SAYGILI: Efendim, kitabın can alıcı hikâyesi “Kurt Korkusu”ydu. O kitabı kitap sohbetlerimizde anlatırken hikâyenin tamamını sesli okumasını bir arkadaşımızdan rica ettik. Hayallerimizden birisi de, Kitap Şuuru ailesinden birisi çıkıp Kurt Korkusu’nun filmini yapmasıdır. Bazı kitaplar beni çok etkilemişti, uykusuz bırakmıştı, derin düşünmeye sevk etmişti: Kibrit Kutusundaki Sarıkamış Günlükleri, İstanbul Mektupları, Bir Ultra Maratoncunun Hikâyesi gibi. ELİF YAVAŞ: Okuduklarımızı anlatmak ve tanıtmak adına “Kitaplarla Söyleşi 1” kitabını yayınlamak eminim ki hep aklınızdaydı. Gazete yazılarınızın kitaplaşması uzun zaman aldı mı? OĞUZHAN SAYGILI: Yazmaya başladığımız dönemlerde bir an önce kitabımız çıksın gibi bir yaklaşım içerisindeydik. Zamanla fikrimizi çeşitli sebepler yüzünden değiştirdik. Kitap Şuuru faaliyetlerinde belli bir başarı kazanmaya başlayınca çıkarttık kitabımızı. Galiba zamanlama doğruydu. Epey zamanımızı aldı yine. ELİF YAVAŞ: Tanıtımını yaptığınız ve okuyup paylaştığınız kitaplardan bazıları siyaset konulu olunca satırlarda sıkıldığım oldu fakat derin tarihimize dair bilmediğim epey bilgiyi öğrenmiş oldum. Edebiyat ve siyaset dalı, tarih ile bir bütün olmalı mıdır? OĞUZHAN SAYGILI: Ülkemizdeki kitap okumalardaki en büyük yanlış, ideolojik bakış açısına göre okuma veya okumamadır. Ondan sonra da tür olarak tek alanda okumalardır. Yani ilahiyat okumaları yapıyor. Diğer türleri okumuyor. Yanlış hatırlamıyorsak, Çetin Altan’ın bir makalesinde okumuştuk yıllar önce. Turgut Özal’a sormuşlar: “Filan romanı okudunuz mu?” Cevabı: “Ben ilkokuldan beri masal okumuyorum.” olmuş. Bu anekdot ne kadar doğru, ne kadar yanlış bilemiyoruz. Ama romanı böyle küçük gören bir kitle var. Yan okumalar olmayınca her şey eksik kalıyor. İlber Ortaylı’nın bir kitabında okumuştuk. Girit 25 yılda fethedilmiş, hoca bunu Girit’e seyahat edene kadar çok sorarmış kendisine. Seyahatte ancak anladığını belirtir. Asgari müşterek alan okumalarında buluşmamız gerekir. Orhan Pamuk’un bir romanında mealen şöyle bir ifade geçer: “Namaz saatinde, camiinin balkonundan ezan okuyan adam” (İskender Öksüz, Türküm Özür Dilerim, s.247). Bir aydının din ve dünya görüşü ne olursa olsun; namazın vakti olduğuna, caminin balkonu değil minaresi ve şerefesi olduğuna, ezanı okuyana da imam değil müezzin dendiğini bilmesi gerektiğini düşünüyoruz. Yan alan okumalarına ağırlık vermeyen insanların bu hataya düştüğüne şahit olmaktayız. “Bir konu hakkında her şey; her şey hakkında da bir şeyler bilmeliyiz.” gibi bir vecizeyi okumuştuk bir yerlerden. Bu sözün hareket noktamız olması gerekir. ELİF YAVAŞ: İlk eserinizin ismi “Kitaplarla Söyleşi 1” oldu. “Kitap Tanıtımları”, “Kitap Projelerimiz”, “Okuduklarımıza Dair Sohbet”, “Kitap Şuuru ve Makaleler”… gibi kitap isimleri de olabilirdi belki. Eseriniz için ilk başlarda zihninizde farklı kitap adı alternatifleri var mıydı? OĞUZHAN SAYGILI: “Kitaplarla Hasbihal” düşünmüştük, editörümüz böyle uygun gördü. İsimden daha çok içerik daha önemlidir, diye düşündük. ELİF YAVAŞ: Öncelikle bu kısma kadar bana imzalı olarak hediye ettiğiniz kendi kitabınız ve bu kitap için hazırladığım uzun sorularıma dair verdiğiniz cevaplardaki sabrınız adına teşekkür ediyorum. Okuduğumuz kitapları okumak, okuduklarımızı anlatmak, yorumlamak, ilmî ve edebî projeleri pekiştirmek adına sizlere teşekkür ediyorum. Gaziantep’e, Antepli kitapseverlere sevgilerle… OĞUZHAN SAYGILI: Elif Hocam sizinle tanışmak, sizlerle kitabın etrafında dostluk kurmak gerçekten büyük bir bahtiyarlıktır. Çalışmalarımızın gündeme getirilmesi noktasında emekleriniz için çok teşekkür ederiz. Tarih: 15 Ağustos 2018- Çarşamba Konuk: Oğuzhan SAYGILI (Eğitimci-Yazar) Röportajı Hazırlayan / Editör: ELİF YAVAŞ
Cuma, 07 Aralık 2018
Daha öncesinde bir röportajımda kendisine yer verdiğim Gaziantepli bir ilkokul sınıf öğretmeni, “Kitap Şuuru” adı altındaki “Okuduğumuz Kitapları Anlatıyoruz” projesinin ‘fikir babası’ Oğuzhan SAYGILI Bey’i okurlarıma tanıtmıştım. Projeler ve kitap yolculuğuna dair önceki yazımda kendisine yer vermiştim. Bu kez de sorularla Oğuzhan Bey’in kendi kitabı olan “Kitaplarla Söyleşi-1” adlı eserini konuşmak ve yorumlamak istiyorum. İki günümü ayırarak ve severek bitirdiğim bir kitaptır. Kitap 4 bölüm ve 41 yazıdan ibaret, giriş yazısıyla beraber 41 yazıyı kapsıyor. Sadece söyleşi türünde değil; aslında biyografi, makale, deneme, araştırma ve inceleme yazısı havasını da kapsayan geniş kitap yorumlarıyla güzel bir eser olmuş. En çok kitabın 1. bölümünü sevdim, en akıcı ve ilgi uyandıran kısmı benim için ilk bölümdür. “KİTAPLARLA SÖYLEŞİ 1” kitabı ve bu kitabın yazarı OĞUZHAN SAYGILI, kitap sevgimizdeki onur konuğumuz olsun. Sözü balla kesmeden tadında yorumları sunalım gönül tepsimize. ELİF YAVAŞ: Hoş geldiniz sevgili hocam. Sizlerin başlatmış olduğu TÜRKAV (Türkiye Kamu Çalışanları Vakfı) Gaziantep Şubesinin Kitap Hediyeleşme Etkinlikleri ve her hafta düzenli olarak yapılan “Kitap Hediye Ediyoruz.” Kampanyasıyla tanışalı bir yıl oluyor şahsen ve 2018 yılı başı itibariyle aranızda her hafta aktif olmaya çalıştım. 2018 bahar ayında sizi genç nesille tanıştırmak ve Türkiye genelinde başlatmış olduğunuz projenizi takdim etmek adına ilk röportajımızı hazırlamıştım. Bu kez artık sizi tanıyan biri olarak öğretmenlik sıfatınızdan ileri olan yazarlığınız ve kitabınızla ağırlamak adına güzel sorular hazırladım. Kitabınızı okurken altını çizeceğim kısımları kafamda belirledim çünkü okuma kitapları üzerinde not almaya ve karalamaya kıyamıyorum. Sorularım ve muhabbetimizle kitap söyleşimize başlayalım. ELİF YAVAŞ: “Kitaplarla Söyleşi-1” kitabınızı Kurban Bayramına on gün kala Gaziantep’ten Balıkesir’e gelen ve üzerinde sizin isminiz yazan kitap projesi paketimi açınca diğer hediye kitaplarım gibi mutlu olmuştum. Söz verdiğim gibi çabucak bitirdim, yorumlamak için hazırlandım. Kitabınız söyleşi türünde olmanın yanında bana içinde deneme, makale, biyografi, araştırma, inceleme yazısı gibi düzyazı türlerini de hissettirdi. Sizce diğer edebî türleri de detaylı kapsıyor olabilir mi? OĞUZHAN SAYGILI: İlk mülakatımızda galiba kısmen değinmiştik. Okumalarımızı sınıflandırdığımızda edebî türlerin güçlü olduğunu belirtirsek yanlış söylemiş oluruz. “Kitaplarla Söyleşi 1” kitabımızdaki 41 eseri seçerken, o dönemlerde okurken, hoşuma giden, gündeme getirilmesi ve değerlendirilmesi gerektiğine inandığımız muhtelif türlerden seçtik. Ülkemizde yaygın ve yanlış bir kanaat vardır: “Edebiyatın çocukları hikâye, roman ve şiirdir. Bunun dışında edebiyatın çocuğu yoktur.” Bu anlayışın literatüre yansıması vardır. Kitap değerlendirme, tahlil yazılarında sosyal bilimlerin edebiyat ile yarışacak potansiyelde olmadığını düşünüyoruz. Beri yandan deneme, biyografi, otobiyografi, günlük, hatıratın da edebiyat ile arasında ünsiyet olduğuna inanıyoruz. Bu alanda yazılmış tahlillerin akademik, yüzeysel ve soğuk olması bizim yazdıklarımızın iltifat görmesine neden oldu. ELİF YAVAŞ: Ben en çok eserinizin 1. Bölümü olan “BAŞARI HİKÂYELERİ” kısmını beğendim. Meğer ne kadar da tanıdığım insan varmış, isimlerini yeniden hatırlamama vesile oldunuz. Bir Türk genci olarak aslında tarihimizden ve yakın çevremizden örnek alınabilecek çok değerli insanlar var ki farkında değiliz. Günümüz gençleri de kendilerini örnek almak istedikleri şahsiyetleri doğru seçmeli midir? OĞUZHAN SAYGILI: Bir önceki mülakatımızda: “Ülkemizde kötülük, iyilikten daha hızlı yayılmaktadır. İyilerin daha fazla cesaretli, bilgili olmadığı ve çalışmadığı bir ülkede ayakta kalamayacağız.” cümlesini söylemiştik. Çocuklarımıza ve gençlerimize model olanların iyi beslenmediğini, iyi bir ebeveyn profili çizemediğini söyleyebiliriz. Yerin altında ve üstündeki sadece askerî kahramanlarımızı değil bilim insanı, müteşebbis ruhları, çalışkan insanlarımızı gündeme getirip öğrencilerimizin önüne çıkarmamız gerekir. Bu da kesinlikle yetmez. Bu insanların filmini, türküsünü, kitabını okutarak, öz güvensizlik mikrobunu kovabiliriz. Bizler âcizane cirmimizce bu kahramanların hikâyelerini, kitaplarını ortalama okura sunmaya çalışıyoruz. ELİF YAVAŞ: Türk tarihçilerinin çınarı Halil İnalcık’tan duayen iş adamımız Sakıp Sabancı’ya, Sol Ayağım otobiyografi kitabının yazarı Christy Brown’dan ampulü icat eden mucidimiz Edison’a, sağır ve âmâ çocuk olan Pedagog Helen Keller’den telefonun mucidi Graham Bell’e kadar insanlığa hizmet eden başarılı insanların hayat hikâyelerine yer vermişsiniz. Onları anlatırken heyecan duydunuz mu? Bir gün kendinizi onların yerinde olmayı hayal ettiğiniz oldu mu? OĞUZHAN SAYGILI: Doğrusu onların yerine kendimizi koymamıştık. Ama onların hikâyesini gözümüz kırpmadan, imrenerek, ağzımızın suyunu akıtarak dinliyorduk/okuyorduk. Kitap okuma-okutma anlamında bir öncü olacak kadar hizmet etmeyi hayal ediyoruz. ELİF YAVAŞ: Kitabınızın ikinci ve üçüncü bölümlerinde azıcık sıkıldığımı söyleyebilirim ama eleştirilerim yine olumlu yönde. Siyasî konular pek ilgimi çekmez ve siyasete dair yazıları okumam. Başladığım bir kitabı da asla yarıda bırakmayan bir karakterim var. Devam ettim kitabınıza. Türkiye ve Türkler üzerine oynanan oyunların hikâyesine kulak misafiri oldum bu kez de. Siyasetin eli değince edebiyatın ne kadar çirkinleştiğine tanık oldum. Batı’nın gözünden Türkler sizce nasıl anlatılıyor? Hâlen aramızda siyasî emelleri uğruna Türkiye’yi dünyaya yalan yanlış bilgilerle anlatanlar var mıdır sizce? OĞUZHAN SAYGILI: Türklerin/Osmanlı’nın son 200 yüzyıllık hikâyesine baktığımızda sadece siyasî ve askerî alanda başarısızlık, yenilgiler üzerine kafa yoruyoruz. Ancak, bunlardan çok daha öte zihni yenilgilerimiz ve travmalarımız üzerine yoğunlaşmamız gerekir. Bu travmatik olayların hayatımıza olan sosyo-kültürel yansımalarını, bize olan etkilerini ve bünyemize verdiği tahribatın sebeplerini sorgulamamız gerekir. Bu minvalde, biz Türklerin aynanın karşısına geçip kendimizi dikkatle irdelememiz icap eder. Düşmanlarımızın gözünden kendimizi görüp kendimize çekidüzen vermemiz gerekir. “Yiğit düştüğü yerden kalkabilir.” atasözümüzden hareketle; önce düştüğümüzü kabul edeceğiz, neden düştüğümüzü soracağız. Nasıl kalkacağımıza kafa yorarsak elbette kalkabiliriz. Ama kendi irademizle yaptığımız günahların, bilinçli yanlışların, eksiklerin tamamını şeytana atarsak çözüme ulaşamayız kesinlikle. Bu noktada kendi iç güçlerimizi masaya yatırıp bir sorgulama yaptıktan sonra dış güçlerin temsilcilerine eleştiri oklarını yöneltmemiz gerekir, diye düşünüyoruz. ELİF YAVAŞ: Eserinizin Sunuş kısmında Prof Dr. İskender Öksüz'ün, giriş cümlesinde sizin için: “Okuyoruz ve Okuduğumuzu Anlatıyoruz”un babası…” cümlesini kullanmış, yazara dair güzel yorumlarını kitabın arka kapağında da belirtmiş. “Proje Babası” tabiri, Oğuzhan Saygılı için neler ifade ediyor? Kendinizi bu sıfata hakkıyla lâyık görüyor musunuz? OĞUZHAN SAYGILI: Bu tabiri hocamız, birçok dostumuz kullanıyor. Kamuoyunun takdiridir. Elbette gururumuzu okşuyor. Kendimizi lâyık görüyoruz. Ancak bu aynı zamanda bize çok büyük bir sorumluluk ve vebal yüklüyor. Elimize geçen hizmet etme fırsatını kaçırmamak, daha büyük kitlelere hizmetleri ulaştırmak için hata yapmamız gerekir. Kendimizi zaman zaman psikolojik baskı altında hissettiğimiz oluyor. ELİF YAVAŞ: Yazılarınız Erzurum gazetesi 2010 yılı ve Gaziantep Oluşum gazetesinde yazdığınız zamanlara ait çoğunlukla. Detaylı kitap incelemeleri ve dipnotlarla gerçekten de kitaplarla söyleşi olmuş. Bir kitabı incelemek ve onu tanıtmak için etrafınızdaki insanların da kitap tavsiyelerini alıyor musunuz? OĞUZHAN SAYGILI: Okuma alışkanlığını kazanmış, yıllardır kitap okuyan pek çok insanın kitap önerilerini ciddiye alıyoruz. Şunu da itiraf etmeliyiz. Okuduğumuz kitapların çetelesini tutuyoruz. 900 civarında kitap okumuşuz. 5.000-10.000 kitap okumuşuz gibi bize karşı bir hürmet ve algı var. Bunun iki sebebi var. İlki: “yazının büyüsü” kuşkusuz. Aynı kitabı biz de okuyoruz, siz de okuyorsunuz. Biz elimize kalem alıp yazdığımız için 5-0 öne geçiyoruz. Diğeri de: sizin vurguladığınız, kaliteli kitapları okuduğumuzu düşünüyoruz. Yani kaliteli 10 kitap okuyanın, ıvır-zıvır 100 kitap okuyandan daha önde olduğunu düşünüyoruz. Burada Antep’te çok büyük bir kitabevinde çeyrek yıldır çalışan arkadaşımızı örnek gösterebiliriz. Erol Ağabey, kitap okumayı seven birisi ancak çok harıl harıl okuyan bir insan değil. İşi gereği 25.000 kitabın yazarını, eserini, hangi alanda, ne tür kitap olduğu hakkında rafine bilgisi bulunmaktadır. Sizin belirttiğiniz kitap önerilerini ciddiye almanın inanılmaz faydasını gördüğümüzü söyleyebiliriz. ELİF YAVAŞ: Kitabın 3. Bölümü: “OSMANLI ÇÖKERKEN” başlığından oluşuyor. Tarih konuları ve Türkiye üzerine yazılan yazılara dair kitapları okumak ve not almak çok zamanınızı aldı mı? OĞUZHAN SAYGILI: Etkili ve verimli okumanın ön şartı: “kitap okurken not almak, altını çizmek”ten geçtiğini uzmanlar söylüyor. Bizler okumaya başladıktan birkaç yıl sonra bu şekilde okuyorduk zaten. Yazarken notlardan çok istifade ettik. Yani not almadan, okuyup okuyup geçerek 5 saatte okunan kitap ile 15 saatte didik didik edilerek okunan metinin okurda aynı etkiyi kesinlikle bırakmadığını düşünüyoruz. ELİF YAVAŞ: Kitabınızın ithaf kısmında değerli eşiniz Sevgi Hanım’a, sevgili çocuklarınız Mehmet Tunahan ile Mihriban’a yer vermişsiniz. Aileniz yazılarınızda size manen destek olmaya çalışırken yoğun tempolu haftalarınızda aileniz ve yakın çevrenize vakit ayıramadığınız zamanlar oluyor mu? Bu konuda sitem edip hayıflandığınız oldu mu? OĞUZHAN SAYGILI: Elbette evimiz, çocuklarımız ve eşimizden çaldık. Hanım diyor ki: “Bekârken neden bu kadar vakti verimli kullanmadın?” Doğrusu o yıllarda ilk gençlik çağlarımızda vaktimizi hovardaca kullandık. O yıllarda aklımız bir karış havadaydı. Yaşımız kırk oldu, kemale erdik, ölmeden bir şey yapalım kaygısını sürekli yaşıyoruz. Huzurunuzda eşime bizlere sabır ettiği için, önümüze takoz koymadığı için minnettarız. Sağ olsun, var olsun. ELİF YAVAŞ: “BAŞARI HİKÂYELERİ” adlı 1. bölümde “Bazı Başarılı İşadamlarımızın Hayat Öyküleri” konu başlıklı bir yazıyı ele almışsınız. Orada çok değerli, yakın zamanda vefat eden bir rahmetli iş adamının ismini görünce gurur duydum. Çanakkale Seramik Fabrikalarının kurucusu, Kale Grubu Onursal Başkanı H. İbrahim BODUR Bey’in ismi de listedeydi. Keşke şu an hayatta olsaydı da memleketimin hayırsever iş adamıyla bir canlı röportaj yapabilseydik, o zaman kitabınızda daha cıvıltılı anılar yeşerirdi. İbrahim Bodur’un okuttuğu o şanslı manevî kızlarından biriydim ben de. Uludağ Üniversitesindeki (Bursa) lisans eğitimimde dört yıl Kale Seramik’in karşılıksız bursundan faydalandım ve o yıllarda gayet yüksek bir harçlık idi. Babam da Seramik Fabrikalarından emeklidir. Çanakkale’nin Çan ve Yenice ilçeleri hep emekli şehri; nine, dede, amca, dayı, çocuklar hep o fabrikadan ekmek yedi. Çan ilçesinde linyit ve seramik dışında başka iş imkânı yok, hele ki gençler ve yeni mezun lisans öğrencilerinin iş bulma imkânı ‘yok’ denecek düzeyde. Çanakkale ilinin Yenice ilçesine bağlı Nevruz köyü idi iş adamımızın baba ocağı ve merhum Bodur’un sevenlerinden oluşan, dudak uçuklatan kalabalık cenazesi o gün köyüne defnedilmişti. Birden hüzünlendim kitabınızda onun ismini görünce. Böyle hayırseverler sizce önce kendi köyünden, kasabasından mı yatırım yapmaya başlamalı? Başarılı insanların hobileri bir gün kendi işine dönüşebilir mi? OĞUZHAN SAYGILI: Sakıp Sabancı’nın babası: "İşinizin Mecnun’u olacaksınız." diye nasihat edermiş. Bu alanda çok ciddi bir boşluk var. Yoğunlaşma olmadan bir başarı olmaz. Bu alanda yazılmış kişisel gelişim kitaplarının biyografi ayağı çok eksik. Formül olarak, temel kaideler olarak, genel-geçer beylik laflar doğru. Bunlara hiç kimse karşı çıkamaz. Ancak, ortalama bir okurda inandırıcı olduğu söylenemez. ELİF YAVAŞ: Bakiye Duran’ın “Bir Ultra Maratoncunun Hikâyesi: Cesaret Yalnızdır” adlı kitabını okuyup onun için de değerlendirme yapmış ve dipnotlar düşmüşsünüz. O kitabı Türkiye’min gençlerine başarı yolundaki mücadeleleri adına tavsiye eder miydiniz? OĞUZHAN SAYGILI: O kitabı okurken Bakiye Hanım’ın hikâyesi beni derinden sarstı. Çok ağladım, ağıtım sadece Bakiye Hanım'a değil. Bakiye Hanım gibi binler var Anadolu’da. Bunlara ulaşıp bunların çığlığına kulak vermez isek, 10 nesildir düştüğümüz çukura her nesil aynı yerden düşmeye devam edeceğiz. Bu alanda yazılmış yerli başarı hikâyeleri olarak 10 numara bir kitaptır. Kısmet olur ve Allah bize ömür bahşederse, güç kudret verirse bu kitabı yüzlerce öğrenciye okutturmak gibi bir hayalim var. ELİF YAVAŞ: Kitabınızın kapak tasarımını beğendim. Dikkatli inceleyince içinde güzel mesajlar barındırıyor. Sarı sayfalardan oluşan kalın kapaklı sahaf kitapları, mürekkepli tüy kalem, hokka, yan tarafta da Türk bayrağı. Yazılar da kabartmalı basım tekniğinden ibaret. İç tasarım ve kapak tasarımında yayınevinin farklı yazarlarının adı geçse de kapak tasarımı fikri size mi ait? OĞUZHAN SAYGILI: Kapak tercihi ve tasarrufu yayınevinin fikriydi. ELİF YAVAŞ: Verney Lovett Cameron’un “Batı’nın Gözüyle Türkler” serisinin “Türkler Arasında” adlı kitabını okumuş ve değerlendirmişsiniz. Tercüme eserler bana çok keyif vermez mesela, eğer İngilizce dildeyse ve çok ileri seviyede değilse eserin orijinal dilini okumayı arzularım. Bu tercüme eserin Türkçeye uyarlanmış hâliyle kaleme alınan satırlarında, eseri okurken aynı heyecanı hissedebildiniz mi? OĞUZHAN SAYGILI: Dediğiniz, İngilizcesi olanlar için makul olabilir. Bizim gibi eli mahkûm okur için doğrusu bu kadar derin düşünmüyoruz. ELİF YAVAŞ: Türkiye’deki yerel gazetelerde yazdığınız köşe yazılarınız ve makaleleriniz bir araya gelerek kitaplara dair bir söyleşi kitabı oluşmuş. 2010 yılı ve sonrasında Erzurum ve Gaziantep gazetelerindeki yerel okuyuculardan olumlu, olumsuz yorumlar aldınız mı? Aynı kitap üzerine edebî yorumlar yaptığınız kıymetli eğitimciler oldu mu? OĞUZHAN SAYGILI: Yazdıklarımıza Erzurum, Antep dışından da her taraftan yorumlar geliyordu. Bu yazılarımız yayımlandığı dönemde, internet üzerinden herkes bu yazılara isterse ulaşabiliyordu. Dişe dokunan yorumları baş tacı ediyoruz. Diğerlerine de gülüp geçiyoruz. Zaman zaman kaliteli eleştiriler, güzel cümleler oluyor elbette. ELİF YAVAŞ: Kitap tahlili ve incelemeleriniz Türkiye Günlüğü, Türk Yurdu, Töre, İlteriş, Yeni Düşünce, Ayraç, Kırkayak gibi dergilerde yayımlanmış. Akademik eğitime yeni başlayan üniversite mezunu öğrencilerimize öncelikle hangi dergiyi (reklam yapmak gibi düşünülmesin) takip etmelerini tavsiye ederdiniz? OĞUZHAN SAYGILI: Okumalarını alanı doğrultusunda yapanlar o alanda yayınlanan dergiler başta olmak üzere, piyasada bir sürü dergi var. Türk Edebiyatı, Türkiye Günlüğü, Toplumsal Tarih ve Türk Yurdu dergisini yaklaşık 20 yıldır takip ediyoruz. Çok şey öğrendik. Son birkaç yıldır Ayarsız, Edebice, Milli Mecmua, Telmih, Yeni Ufuk dergisini zevkle takip ediyoruz. ELİF YAVAŞ: Bugün Türkiye’nin birçok şehrinde yapılan TÜRKAV Gaziantep Şubesi tarafından başlatılan “Okuduğumuz Kitapları Anlatıyoruz” faaliyetini yönetmektesiniz. Bir de sosyal medyada “Kitap Şuuru” isimli program yapıyorsunuz. “Oğuzhan Saygılı Kitapsever” adlı sayfanızda da kitap çekilişleri düzenliyorsunuz. Bu kadar güzel kitaplar hep okunsun diye tanıtılıyor. Okunan kitaplardan olumlu dönüşleri, kitap özetlerinin değerlendirmesini alabiliyor musunuz? OĞUZHAN SAYGILI: Elbette, dönüşler üzerinden ikinci kapı açılıyor veyahut açılmıyor. Değerlendirmeler yaşı, okuma alışkanlığının boyutu, kitaba mesafesi, sicili vs. faktörler yüzünden farklılık olabiliyor. Misal; o kitabı tanıtım yazısı yazması için göndermişsek, bir paragraflık bir yazı yetmez. Veyahut okumaya mesafeli bir öğrenciye sadece 5 cümle yorum yaptırıyoruz, zamanla 10 cümleye çıkartıyoruz. “25 cümle yap, sana 5 kitap hediye edelim.” vs. gibi güdülemeye çalışıyoruz. ELİF YAVAŞ: Kültür faaliyeti duyuruları ve kitap hediyeleşme sonuçları “Oğuzhan Saygılı Kitapsever” adlı sanal sayfanızdan duyuruluyor. Takipçileriniz arasında sırf hediye kitap çekilişi yapılıyor diye katılıp da aslında kitapları okumayanları ve geri dönüş yapmayanlarını tespit ettiğiniz oldu mu? OĞUZHAN SAYGILI: Ezici bir çoğunluktan ses geliyor, geri dönüş oluyor. Az bir kısmı da geri dönüş yapmıyor. Biz de onlara bir daha kitap ikramında bulunmuyoruz. Bunlar kendini çok belli ediyor zaten. ELİF YAVAŞ: “Kitaplarla Söyleşi 1” kitabınızın 2-3-4… diye devam eden serisi bir gün okuyucuyla buluşabilir mi? OĞUZHAN SAYGILI: Kısmetse öyle bir düşüncemiz var. Birkaç haftaya 2. Serimiz çıkacaktır. ELİF YAVAŞ: Bizlere hediye ettiğiniz kitapları edebî açıdan uygun olup olmadığını tespit ederken sizlerin de bu kitapları detaylı okuyup not alma fırsatınız oluyor mu? OĞUZHAN SAYGILI: Bazı kitaplara hâkim olduğumuzu belirtebiliriz. Detaylı okuduklarımız var elbette. Ancak, ilk mülâkatta kısmen değinmiştik. Bir jürimiz bulunmaktadır. Onların vereceği karar doğrultusunda kitaba değer vermeye çalışıyoruz. ELİF YAVAŞ: “Kitaplarla Söyleşi 1” kitabınız 04 Ağustos 2018 tarihli imzalı hâliyle sizin elinizle imzalanıp 10 Ağustos 2018 Cuma günü; hem de Cuma saatinde çekilişte kazandığım kitaplar, sizin imzalı kitabınız ve sürpriz edebî dergilerle postanede beni mutlu etti. Kitap paketlerini açan bu projedeki öğrencilerimizin kitap görsellerini ve okudukları kitaplarla olan fotoğraflarını sayfanızdan görmekteyiz. Her okur böyle anlık mutluluğunu kitaplardan yana da olsa sizlerle paylaşıyor mu? OĞUZHAN SAYGILI: Bir gün Kitap Şuuru hareketini yorumlayan araştırmacı-akademisyen birileri önemli bir çalışmalar yapar ise başarımızın önemli bir kesimini sosyal medyayı bu alanda bilinçli kullanmamıza borçlu olduğumuzu belirtmelerini umuyoruz. Özellikle okuduğumuz, satın aldığımız, anlattığımız kitapları özellikle sosyal medyada düzenli olarak kullanıyoruz. Zaman zaman bazı arkadaşlarımıza: “Niye görgüsüzlük yapıyorsunuz, okuduğunuz kitapları ne diye bu kadar paylaşıyorsunuz?” gibi iyi niyetli ancak yanlış sorular geliyor. Bir farkındalık oluşturmak için, kötülüğün bu topraklarda hızla büyüdüğü bir zaman diliminde sosyal medyada bunu kullanmanın zaruri olduğunu düşünüyoruz. Bazı okurlarımız bu şekilde paylaşım yapmıyor, biz de anlayışla karşılıyoruz. ELİF YAVAŞ: Kitabınızı elime ilk aldığımda kapak resmi ve kalın sayfalarıyla olan dış görünümü bir romanı andırır gibi ilgimi çekti. Biraz içini inceleyince dipnotları gördüğümde azıcık keyfim kaçmıştı. Çünkü lisans tezi ve akademik makalelerde de bir yazıyı okurken hep sayfa sonları ve kitabın en arkasındaki minicik dipnotlara bakmak dikkatimi dağıtır ve 12 puntodan küçük olan, kimi zaman 8 puntoluk detaylar gözlerimi yorar. Kitabınıza ilk ön yargım orada doğmuştu. Sonrasında hemen paketi açıp okumaya başladım ki aynı gün içerik ve anlatımı güzel buldum. Dipnotlar en arka sayfada değil de hemen aynı sayfanın altındaydı. En azından tanıttığınız kitabın ismi ne, yazarı kim, kitap için minik tavsiyeler nedir diye meraklanıp okudum tek tek. O anda söyleşiden çok bir makale türünü andırdı eser. Sizce her okunan kitap için araştırma yazarları dipnotlara yer vermeli midir? OĞUZHAN SAYGILI: İki şekilde dipnot veriliyor. Sayfa altına verilen dipnotu daha kullanışlı buluyoruz. Okura o kitabı okutturmak için ikna etmemiz gerekir. İkna ederken de yan okumalar, mukayeseli okumalar ile kaynak vermek suretiyle maksat hâsıl oluyor. ELİF YAVAŞ: Kitap projelerini başlatmak fikri nasıl doğdu? Üniversite döneminde okuduğunuz dergiler ile mi bu düşünce alevlendi? OĞUZHAN SAYGILI: Üniversite yıllarından itibaren dergileri düzenli olarak takip ederdik. Bugün bazı arkadaşlarımız dergi takip etmeden de entelektüel derinlik kazanılabilir gibi bir yaklaşım içerisindeler. Biz kesinlikle yanlış buluyoruz bu durumu. Okuduklarımız, yazdıklarımız belli bir kanal sayesinde bir karşılık buldu. Ancak daha sınırlı bir alanda ses getiriyor. Yani bir kitap tahlili yazınız dergide yayımlanıyor. Onlarca yüzlerce okunduğunu, birkaç yorum ile size geri dönüş yapıldığını görüyorsunuz. Bu sayıyı artırmak için başka entelektüel faaliyet alanları olması gerektiğine kanaat getirdik. Bir de “Okuma alışkanlığı konusunda biz Türkler neden gerilerdeyiz?” sorusuna çok kafa yorduk, hâlâ yoruyoruz. Bu tefekkür galiba Kitap Şuuru faaliyetlerinin kapısını araladı. ELİF YAVAŞ: Her kitap okunmalı mı yahut kendimize hiç ilim sunmayan kitaplar konusunda seçici olmak lâzım mıdır? OĞUZHAN SAYGILI: Elbette her kitabın okunmaması gerekir. Şöyle düşünelim, milyonlarca kitap var. Ömür sınırlı, okuyacaklarımızı buna göre kesinlikle daraltmamız gerekir. İlgi alanlarımıza, zevkimize, kitabın ve yazarın kalitesine göre seçmeliyiz. Seviye çok düşüyor her geçen gün. Geçenlerde bir arkadaşımız sevdiği bir arkadaşıyla beraber yanımıza geldi. Roman yazmak istediğini, bu konuda kendisine teknik olarak yardımcı olma talebinde bulundu. Hayatı boyunca hiç ama hiç roman yazmadığını da söyledi açık yüreklilikle. Doğrusu bu, felâketlerimizin habercisi olarak yorumlanmalıdır. Mehmet Niyazi, “zamanın ötesine fırlatılmış eserler” diye anlatırdı klasik ve kült eserleri. Bu eserlerden başlamak üzere kaliteli, kalitesiz ayrımı yaparak okumalıyız. ELİF YAVAŞ: Yazdıklarınızdan anladığım kadarıyla otobiyografi ve biyografi türündeki kitapları okumayı seviyorsunuz, ilgilisiniz. Günün birinde çok sevdiğiniz bir insanın hayatını edebî dilde kaleme alarak biyografi türünde eser yayınlamayı düşünür müsünüz? OĞUZHAN SAYGILI: Öyle bir düşüncemiz yoktur. Ancak; hayali bile içimizi ısıttı, diyebiliriz. ELİF YAVAŞ: Eserinizin son bölümü olan 4. Bölüm: DOST ACI SÖYLER kısmında da Türk tarihimizle ve yokluk yıllarında yaşanan olaylar karşında duygulandım, gözlerim doldu. Modern Tatar edebiyatının çok önemli kilometre taşlarından biri olarak tanımladığınız Fatih Kerimî’nin Türkiye Türkçesine çevrilen “Avrupa Seyahatnamesi” ile “İstanbul Mektupları” isimlerinden çok etkilendiğinizi, bu iki eseri tanıtmak için kaleminizde yer verdiğinize değinmişsiniz. Bu kitabı okuyamadım, araştıranlar için Çağrı Yayınevi (İstanbul) dipnotta okudum. Sizce Fatih Kerimî’nin kitaplarını her Türk genci okuyup incelemeli midir? OĞUZHAN SAYGILI: Özelikle ‘İstanbul Mektupları’nı yöneticilerimizin, subaylarımızın, diplomatlarımızın, eğitimcilerimizin okuması gerekir. Yazarın fikirlerinin yüz küsur yıl sonra dahi geçerliliğini koruduğunu düşünüyoruz. ELİF YAVAŞ: Kitabınızın üçüncü bölümünün sonlarına doğru Uygun Ahmet Eker’in “SEFERBERLİK HİKÂYELERİ” eserinin içinde yer alan “Kurt Korkusu” başlıklı yazıda çok etkilenip ağladım. Kurt sürüsüne yakalanan Salih Pehlivan’ın hikâyesini herkesin okumasını isterim. Askerlerimizin dağlık bölgelerde ve savaş koşullarında ne zorluklar yaşadığını, beraber mücadele ederken kurt sürüsüne yem oluşları ve bir kısmının ölüm kalım mücadelesi vermesi ibretlik sahnelerdi. Tanıtımını yaptığınız kitaplarda sizin de böyle derinden etkilendiğiniz kitaplar oldu mu? OĞUZHAN SAYGILI: Efendim, kitabın can alıcı hikâyesi “Kurt Korkusu”ydu. O kitabı kitap sohbetlerimizde anlatırken hikâyenin tamamını sesli okumasını bir arkadaşımızdan rica ettik. Hayallerimizden birisi de, Kitap Şuuru ailesinden birisi çıkıp Kurt Korkusu’nun filmini yapmasıdır. Bazı kitaplar beni çok etkilemişti, uykusuz bırakmıştı, derin düşünmeye sevk etmişti: Kibrit Kutusundaki Sarıkamış Günlükleri, İstanbul Mektupları, Bir Ultra Maratoncunun Hikâyesi gibi. ELİF YAVAŞ: Okuduklarımızı anlatmak ve tanıtmak adına “Kitaplarla Söyleşi 1” kitabını yayınlamak eminim ki hep aklınızdaydı. Gazete yazılarınızın kitaplaşması uzun zaman aldı mı? OĞUZHAN SAYGILI: Yazmaya başladığımız dönemlerde bir an önce kitabımız çıksın gibi bir yaklaşım içerisindeydik. Zamanla fikrimizi çeşitli sebepler yüzünden değiştirdik. Kitap Şuuru faaliyetlerinde belli bir başarı kazanmaya başlayınca çıkarttık kitabımızı. Galiba zamanlama doğruydu. Epey zamanımızı aldı yine. ELİF YAVAŞ: Tanıtımını yaptığınız ve okuyup paylaştığınız kitaplardan bazıları siyaset konulu olunca satırlarda sıkıldığım oldu fakat derin tarihimize dair bilmediğim epey bilgiyi öğrenmiş oldum. Edebiyat ve siyaset dalı, tarih ile bir bütün olmalı mıdır? OĞUZHAN SAYGILI: Ülkemizdeki kitap okumalardaki en büyük yanlış, ideolojik bakış açısına göre okuma veya okumamadır. Ondan sonra da tür olarak tek alanda okumalardır. Yani ilahiyat okumaları yapıyor. Diğer türleri okumuyor. Yanlış hatırlamıyorsak, Çetin Altan’ın bir makalesinde okumuştuk yıllar önce. Turgut Özal’a sormuşlar: “Filan romanı okudunuz mu?” Cevabı: “Ben ilkokuldan beri masal okumuyorum.” olmuş. Bu anekdot ne kadar doğru, ne kadar yanlış bilemiyoruz. Ama romanı böyle küçük gören bir kitle var. Yan okumalar olmayınca her şey eksik kalıyor. İlber Ortaylı’nın bir kitabında okumuştuk. Girit 25 yılda fethedilmiş, hoca bunu Girit’e seyahat edene kadar çok sorarmış kendisine. Seyahatte ancak anladığını belirtir. Asgari müşterek alan okumalarında buluşmamız gerekir. Orhan Pamuk’un bir romanında mealen şöyle bir ifade geçer: “Namaz saatinde, camiinin balkonundan ezan okuyan adam” (İskender Öksüz, Türküm Özür Dilerim, s.247). Bir aydının din ve dünya görüşü ne olursa olsun; namazın vakti olduğuna, caminin balkonu değil minaresi ve şerefesi olduğuna, ezanı okuyana da imam değil müezzin dendiğini bilmesi gerektiğini düşünüyoruz. Yan alan okumalarına ağırlık vermeyen insanların bu hataya düştüğüne şahit olmaktayız. “Bir konu hakkında her şey; her şey hakkında da bir şeyler bilmeliyiz.” gibi bir vecizeyi okumuştuk bir yerlerden. Bu sözün hareket noktamız olması gerekir. ELİF YAVAŞ: İlk eserinizin ismi “Kitaplarla Söyleşi 1” oldu. “Kitap Tanıtımları”, “Kitap Projelerimiz”, “Okuduklarımıza Dair Sohbet”, “Kitap Şuuru ve Makaleler”… gibi kitap isimleri de olabilirdi belki. Eseriniz için ilk başlarda zihninizde farklı kitap adı alternatifleri var mıydı? OĞUZHAN SAYGILI: “Kitaplarla Hasbihal” düşünmüştük, editörümüz böyle uygun gördü. İsimden daha çok içerik daha önemlidir, diye düşündük. ELİF YAVAŞ: Öncelikle bu kısma kadar bana imzalı olarak hediye ettiğiniz kendi kitabınız ve bu kitap için hazırladığım uzun sorularıma dair verdiğiniz cevaplardaki sabrınız adına teşekkür ediyorum. Okuduğumuz kitapları okumak, okuduklarımızı anlatmak, yorumlamak, ilmî ve edebî projeleri pekiştirmek adına sizlere teşekkür ediyorum. Gaziantep’e, Antepli kitapseverlere sevgilerle… OĞUZHAN SAYGILI: Elif Hocam sizinle tanışmak, sizlerle kitabın etrafında dostluk kurmak gerçekten büyük bir bahtiyarlıktır. Çalışmalarımızın gündeme getirilmesi noktasında emekleriniz için çok teşekkür ederiz. Tarih: 15 Ağustos 2018- Çarşamba Konuk: Oğuzhan SAYGILI (Eğitimci-Yazar) Röportajı Hazırlayan / Editör: ELİF YAVAŞ
Halit Fahri Ozansoy - Aruza Veda
Çarşamba, 12 Aralık 2018
İlk hasretiyle gençliğimin ilk elemleri Ey paslı tellerinde gülen, ağlayan aruz Ey eski dost yâd edelim eski demleri Madem ki son sadânı dağıtmış, yorulmuşuz! Anlat alevli bir çölün üstünde ansızın Billur sesinle hıçkırarak doğduğun günü. Binbir diyarda binbir ilahi güzel kızın Anlat nasıl terennümün inletti gönlünü. Neydin gönülde, şimdi ne oldun zavallı sen Hıçkır benim de bari bu son gizli nalemi. Timsalin asumanda ziyalarla işlenen Bir pembe gül mü, yoksa bir altın piyale mi? Akşam gruba karşı tüten bir buhurdanın Hüznüyle şahit olma nihayet zevaline. İran yoluyla Zühre tâcın, nağme kervanın Şâhane geldiğin gibi şâhane git yine. Biz şimdi başka bir ahenge bağlıyız: Aşk sazıyla geldi erenler bu meclise Yalnız bugün senin gibi ölgün sadâlıyız Zira bu saz da parçalanır gülmek istese. İncitmeden rübabını insafsız ellerin Zalim temaslarıyla zamanın sitemleri Ah ayrılırken, inleyerek paslı tellerin Ey eski dost, yad edelim eski demleri...
Çarşamba, 12 Aralık 2018
İlk hasretiyle gençliğimin ilk elemleri Ey paslı tellerinde gülen, ağlayan aruz Ey eski dost yâd edelim eski demleri Madem ki son sadânı dağıtmış, yorulmuşuz! Anlat alevli bir çölün üstünde ansızın Billur sesinle hıçkırarak doğduğun günü. Binbir diyarda binbir ilahi güzel kızın Anlat nasıl terennümün inletti gönlünü. Neydin gönülde, şimdi ne oldun zavallı sen Hıçkır benim de bari bu son gizli nalemi. Timsalin asumanda ziyalarla işlenen Bir pembe gül mü, yoksa bir altın piyale mi? Akşam gruba karşı tüten bir buhurdanın Hüznüyle şahit olma nihayet zevaline. İran yoluyla Zühre tâcın, nağme kervanın Şâhane geldiğin gibi şâhane git yine. Biz şimdi başka bir ahenge bağlıyız: Aşk sazıyla geldi erenler bu meclise Yalnız bugün senin gibi ölgün sadâlıyız Zira bu saz da parçalanır gülmek istese. İncitmeden rübabını insafsız ellerin Zalim temaslarıyla zamanın sitemleri Ah ayrılırken, inleyerek paslı tellerin Ey eski dost, yad edelim eski demleri...
Hüseyin Nihal Atsız - Deli Kurt (Roman Özeti)
Pazar, 09 Aralık 2018
Eserin adı : Deli KurtYazarı: Hüseyin Nihal AtsızYayınevi: Ötüken YayıneviBasıldığı yer ve tarih: İstanbul, 2012Eserdeki bazı kişiler: Çakır Bey, Murad(lakabı Deli Kurt), Gökçen, Satı Kadın, Evren, Şehzade İsa Bey, Bala Hatun ve diğerleri.Eserin konusu: Emir Timur'la Yıldırım Bayezid arasında geçen kardeş savaşını kaybeden Osmanlı devletinde Yıldırım'ın ölümü ve Emir Timur'un Türkistan'a dönmesinden sonra başlayan şehzadeler kavgasının kahramanlarından İsa Bey’in oğlu Murad’ın yani Deli Kurt’un mücadelesi, Gökçen’e aşık olması ve bu doğrultuda gelişen olaylar. "Deli Kurt", Osmanlı tarihinde Yıldırım Bayazıd'dan sonra "Şehzadeler Kavgası" diye anılan devrin tarihî bir romanıdır. Bir bakıma göre de "Bozkurtlar"da başlayan Orta Asya'daki hayat kavgasının yeni vatan Anadolu'da devamıdır. Şehzadeler arasında süren ve tafsilâtı henüz yeterince aydınlanmamış bulunan çarpışmada Yıldırım'ın oğulları hayat ve taht mücadelesinin hem kahramanca, hem şairane, hem de sefîhane bir örneğini vermişler ve birbiri ardınca hayata veda ederek meydanı içlerinden birisine bırakmışlardır. Bunlar arasında en talihsizi ve hayatı en az bilineni İsa Çelebi'dir. Deli Kurt, İsa Çelebi'nin meçhul bir oğlunun dramıdır. Bu dram daha sonraki asırlarda daha büyük bir şiddetle sürüp gidecek ve yüzlerce şehzadenin hayatına mal olacaktır. Romanda görülen parlak bakışlı, gözlerine bakılamayan kız, hayalî bir tip değildir. Zamanımızda Muğla köylerinden birinde böyle bir kız yaşamıştır ve belki de hâlâ yaşamaktadır. Roman yazarı, bu parlak ve büyülü bakışları beş yüz yıl öncesine götürmekle esere çeşni vermekten başka bir şey yapmamıştır.Eserin Özeti: Roman 1403 yılında başlar. Osmanlı, Ankara Savaşı’nda yenilmiş ve bu yenilginin sonucunda şehzadeler kavgası başlamıştır. Bu şehzadelerden biri de İsa Bey’dir. Diğer şehzadelere göre İsa Bey’in şansı nedense yaver gitmemektedir. İsa Bey’i asıl düşündüren hatunu, Bala Hatun ve doğacak çocuğudur. Doğacak çocuk erkek olursa, değişmez kader olarak diğer kardeşleri oğlunu öldürecektir. Bundan dolayı, en güvendiği adamı Çakır’ı hanımı Bala’yı kimsenin bilmediği bir yere götürmesi için emir verir. Bu emir doğrultusunda Çakır, Bala Hatun’u süt anası olan Satı Kadın’ın obasına götürür. Satı Kadın, kocasını ve bir oğlunu savaşlarda kaybetmiş yiğit bir Türkmen kadınıdır. Küçük yaşlardaki oğlu Evren ile yaşamaktadır. Çakır olanları Satı Kadın’a söyler ve oradan ayrılarak yollara düşer. Şehzadeler kavgası bitmiş, İsa Bey yenilmiş ve Mehmet Bey Osmanlı’nın başına geçmiştir. Çakır’da Mehmet Bey’e sipahi olmuştur. Fırsatını bulunca Satı Kadın’ın yanına gider, Evren ile Murad’ı görür, Murad’a artık Deli Kurt denilmektdir. Çakır, Murad’ı gözleyince ona Deli Kurt denilmesine hak verir. Deli Kurt da Çakır gibi sipahi olmak istemektedir. Deli Kurt yani Murad anasının ismini Ayşe, babasının ismini Osman olarak bilmektedir, Satı Kadın ile Çakır Bey böyle kararlaştırmışlardır. Murad’ın İsa Bey’in oğlu olduğu bilinirse hiç de iyi olmayacaktır. Çakır Satı Kadın’ı ziyaretinde Bala Hatun’un da mezarını ziyaret eder. Bala Hatun, kocası İsa Bey’in ölüm haberini aldıktan beş altı ay sonra vefat etmiştir. Çakır’ın Karası’da yanında iki kişiyi beslediği bir tımarı vardır. Padişah buyruğu olduğunda iki tımarlısıyla beraber savaşlara katılmaktadır. Evren ve Deli Kurt büyüyünce onları yanına cebeli olarak alır ve bu yeni askerlerin ilk savaşları devlete isyan eden Torlak Kemal’e karşı olur. Bu savaşta Deli Kurt, Torlak Kemal’i sağ olarak yakalamayı başarır ve şehzade Murat Bey onu sipahi yapacaklarını söyler. Deli Kurt’a isteğini sorunca, Çakır’ın yanında tımar ister, bu isteği de kabul edilir ve Deli Kurt sipahi olur. 1422’de padişah Mehmed Bey vefat eder. Bütün sipahilere bir aylık izin verildiği zaman, Çakır Bey, Evren ve Deli Kurt Satı Kadın’ı ziyaret ederler. Burada Satı Kadın onlara Gökçen Kız masalını anlatır. Bu masaldan Deli Kurt çok etkilenir. Çakır Bey yanına Deli Kurt’u alarak İstanbul’a Hasan Çelebi’nin yanına gider. Burada Hasan Çelebi kendisini Murad’ın babasının arkadaşı olarak tanıtır ve ona babasından kalan akçeler olduğunu söyleyerek onları verir. Bu akçeler İsa Bey’in akçeleridir ve ailesine verilmesi için vasiyet edilmiştir. Böylece vasiyet yerine getirilir. Yine Satı Kadın’ı ziyaret ettikleri bir günde adını Gökçen Kız masalından alan Gökçen Pınarının başında yemek yerlerken, uzaklarda Gökçen Kız’ı görürler. (Bu Gökçen Kız, masaldakinden farklıdır.) Gökçen Kız pınar başına su almaya gelmiştir. Geldiği zaman Deli Kurt ona bakar ve gözleri kamaşır. İnanışa göre Gökçen’in gözlerine bakan ya çıldırır ya ölürmüş. Gündüzleri peçe ile dolaşan Gökçen Kız’ın olağanüstü yetenekleri varmış. Elindeki "yada" taşı ile yağmur yağdırırmış. Yaptığı bir ilaç ile yaralıları iyileştirirmiş. O gece Deli Kurt, Gökçen’e tutulmuştur. Bir gece Yassı Tepe’nin ardında yaşayan Gökçen Kız’ı görmek için gider. Gökçen Kız kaval çalmaktadır. Deli Kurt’un amacı Gökçen’in gözlerini görmektir. Gökçen Kız gözlerini sadece evleneceği erkeğe göstereceğini söyler ve evleneceği erkeği tarif ederken de "Benden daha hızlı at süren, güreşte beni yenen" der. Böyle bir erkekle hem evleneceğini hem de gözlerini ona göstereceğini söyler. Deli Kurt gözlerinin ona zarar verip vermeyeceğini sorduğunda ise "Hayır zarar vermez, onu alıştırırım" diye cevap verir. Bütün bu olanların yanında asıl önemlisi Deli Kurt’un evli oluşuydu. Evliydi ama buna rağmen Gökçen Kız’a aşık olmuştu. Karamanlılara karşı yapılan bir savaşta, Deli Kurt yaralı bir Karamanlıyı öldürmek isteyen bir yeniçeriyi öldürmüş ve onunla çarpışırken yaralanmıştı. Yaralandığından dolayı Karamanlılar onu kendi yurtlarına götürmüş burada yarasını dağlayıp tedavi etmişlerdi. Deli Kurt’un hayatını kurtardığı Balaban adlı Varsak genci de Deli Kurt’un hayatını kurtarmış, onun yarasını dağlayarak. Balaban Varsak Türkmenlerinden, Tümenoğlu ailesine mensuptur. Gökçen Kız’da Varsak Türkmeni ve Tümenoğullarındandır. Deli Kurt’un öğrendiğine göre Balaban’ın amcası Gökçen Kız’ın babasıdır. Gökçen Kız’ın anası Esen Börü'nün de gözleri kızı Gökçen’in ki gibi ışık saçar ve bakanı sağ bırakmazmış. Esen Börü Uygurlardandır. Babası birinden etkilenerek Esen Börü’ye baskı yapmaya başlamış ve onu sevmemeye başlamış. Onu sevmeyince önceden ona zarar vermeyen gözleri ona baktığı an onu öldürmeye yetmiş. Burada Esen Börü ile görüşen Deli Kurt, Gökçen’in de gönlünün Deli Kurt’ta olduğunu söyleyen Esen Börü’nün sözlerine çok sevinir. Kafasına takılan bir husu vardır: Esen Börü, Deli Kurt’un soyunun yüce bir Bey soyu olduğun söylemiştir. Bir gece Gökçen Kız’ın yanına giden, Deli Kurt burada Gökçen Kız’ın gözlerini kendisine göstermesiyle kutlu bir gece yaşar. Padişahın emriyle ordu Sırplar üzerine sefere çıkar. Bu seferde Deli Kurt’un yanında kaval da vardır. Çakır buna çok kızar. Bu savaşta Deli Kurt, Sırplara desteğe gelen Macarlara esir düşer. Aralarındaki mesafe çok uzak olmasına rağmen Gökçen Kız ve Deli Kurt birbirlerine kaval çalarlar ve biribirlerinin seslerini duyabilirler. Üç yıl süren esaretin ardından Gökçen’in uyarmasıyla Deli Kurt kaçar. İzledi Geçidi’nde Macarlara karşı yapılan savaş kaybedilir, bu savaşta Çakır ve Evren şehit düşerler. Deli Kurt, yanında Çakır’ın eşyalarıyla beraber Satı Kadın’ın yanına gelir. Burada Çakır’ın torbalarını açtığında mektuplar görür ve anlar ki kendisi Osmanlı hanedanına mensuptur ve İsa Bey’in oğlu Murat'tır. Varna Meydan Savaşı yapılır. Savaşa katılan Deli Kurt bu savaşta ölmeyeceğini bilmektedir. Çünkü ona Gökçen öyle söylemiştir. Gerçekten de öyle olur Deli Kurt bu savaşta ölmez. Osmanlı ordusu savaşı kazanır. Evine dönen Deli Kurt, Gökçen’in, hanımının, çocuklarının ve Satı Kadın’ın sele kapılıp öldüklerini öğrenir. Artık yıkılmıştır, her şeyi bırakıp bilinmezliğe doğru yol alır… Ana Fikir: Türk devletsiz de düşmansız da kalmaz. Bir Türk'ün en tehlikeli düşmanı, başka bir Türk'tür. Eser hakkında şahsi kanaatimiz: Atsız'ın bu eseri okuyana kahramanlığı, yiğitliği, mücadeleciliği öğretmesi bakımından oldukça başarılıdır. Ayrıca bu eserde on beşinci asır Anadolusu ve Anadolu'nun adım adım Türkleşmesi hakkında roman tadında bilgi verilmektedir. Eserin olumsuz yönleri olarak, Osmanlı sipahilerinin sürekli şarap içmeleri, eserde bazı dervişlerin kötülenmesi olarak gösterilebilir. Halbuki; Anadolu'nun Türkleşmesinde görev alan âhiyân-ı Rûm (Anadolu esnafı), Bâciyân-ı Rûm (Anadolu kadınları) ve abdalân-ı Rûm (Anadolu dervişleri) çok önemli görevler üstlenmişlerdir. Atsız da Türk tarihini iyi bilen biri olarak bunları bilir ama romanındaki kişi ve olaylar yalnız tarihin değil yazarın hayallerinin de ürünüdürler. Zevkle okunan bu eserde, tarihi olayların içine aşkı çok başarılı bir şekilde nakış nakış işlenmesi yönüyle takdire şayandır. Oldukça akıcı olan bu kitabı en kısa zamanda okumalısınız. Yazar hakkında bilgi: Nihal Atsız, 12 Ocak 1905 tarihinde İstanbul’da doğdu. Annesi Fatma Zehra Hanım, babası binbaşı Mehmet Nail Bey’dir. Ahmet Nejdet Sançar ve Fatma Nezihe Çiftçioğlu isimli iki kardeşi vardır. Fatma Zehra'nın vefatı üzerine Mehmet Nail Bey, 1931’de yeniden evlendi. Ancak 2 yıl sonra eşinden boşandı. Atsız, ilk ve ortaöğrenimini Kadıköy’de tamamladı. Daha sonra Askeri Tıbbiye’ye girdi. Bu dönemde Türkçülük akımının etkisine girmeye başladı. Bu yüzden yaşadığı problemlerden dolayı 1925’te Askeri Tıbbiye’den atıldı. Kısa bir süre sonra Kabataş Erkek Lisesi’ne yardımcı öğretmen olarak girdi. Daha sonra şehirlerarası vapurlarda kaptan olarak çalıştı. 1926 yılında yatılı olarak İstanbul Darülfünunu Edebiyat Bölümü’ne kayıt olan Atsız, bundan bir hafta sonra askerliğini yapmak için okula ara verdi. Üniversiteye geri döndükten sonra, bir arkadaşıyla birlikte “Anadolu’da Türklere Ait Yer İsimleri” adlı bir makale yazdı. Bu makale Türkiyat Mecmuası’nda yayınlandı. 1930 yılında mezun oldu. Yazdığı makale, öğretmeni Mehmet Fuat Köprülü’nün dikkatini çekmişti. Bu yüzden Atsız’a bir şekilde yardımcı olmaya ve onu yanına almaya çalıştı. Atsız mezun olduktan sonra 8 yıl boyunca liselerde mecburi hizmet yapmalıydı ancak Köprülü bu mecburi hizmeti affettirdi ve onu 1931’de asistanı olarak üniversiteye aldı. Asistanlık görevine başladıktan sonra Atsız, hocası Köprülü, Zeki Velidi Togan, Abdülkadir İnan gibi isimlerle birlikte “Atsız Mecmua” adlı Türkçülük yanlısı bir dergi çıkartmaya başladı. Ancak dergide yayınlanan “Dârülfünûn’un Kara, Daha Doğru Bir Tabirle, Yüz Kızartacak Listesi” makalesi yüzünden 1933 yılında asistanlıktan uzaklaştırıldı. Bu tarihte Atsız, öğretmenliğe dönmeye karar verdi. Malatya’ya tayini çıktı. Burada birkaç ay Türkçe öğretmenliği yaptıktan sonra yeni tayini üzerine Edirne’ye gitti. Bu sırada “Türkçü Dergi” sıfatıyla “Orhun” isimli bir dergi çıkartmaya başladı. Bu derginin yayınına, ders kitaplarında okutulan tarihi açık ve ağır şekilde eleştirdiği için bakanlar kurulu tarafından son verildi. Nihal Atsız 1934 yılında İstanbul’daki Deniz Gedikli Hazırlama Okulu’na atandı. Burada 4 yıl çalıştıktan sonra 1938’de görevden alındı. Öğretmenliğe 1939 yılına kadar Özel Yüce-Ülkü Lisesi’nde devam etti. 1939-1944 yılları arasında Boğaziçi Lisesi’nde görev yaptı. Bu sırada Orhun adlı dergiyi tekrar yayınlamaya başladı. Bu yıllar İkinci Dünya Savaşı’nın sonuna gelindiği ve Türkiye’de ideolojilerin çarpıştığı bir dönemdi. Atsız, Orhun Dergisi’nin bir sayısında o sırada başbakan olan Şükrü Saracoğlu’na bir çağrı yayınladı. Pertev Naili Boratav, Sabahattin Ali gibi isimlerin Marksist bir hareket içinde olduğunu öne sürdü ve Milli Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel’in istifa etmesini istediğini belirtti. Bu çağrı, birçok ilde komünizm aleyhinde ufak çaplı ayaklanmaları tetikledi. Tepki uyandıran bu mektubun ardından Atsız, Boğaziçi Lisesi’ndeki vazifesinden alındı ve Orhun dergisi tekrar kapatıldı. Sabahattin Ali, mektupta “vatan haini” olarak suçlanması nedeniyle Atsız’a bir hakaret davası açtı. Bunun üzerine 6 ay hapis cezasına çarptırıldı. 1944 yılında dönemin cumhurbaşkanı İsmet İnönü, Nihal Atsız ve 34 arkadaşı aleyhine bir konuşma yaptı. Bunun üzerine grup yargılanmaya başladı ve Atsız 6.5 yıl hapse mahkum edildi. Fakat karar temyize gidince bu süre 1.5 yıla indirildi. Atsız, 2 yıl kadar iş bulamadı. 1949’da bir arkadaşı milli eğitim bakanı olunca onun aracılığıyla bir kütüphanede çalışmaya başladı. Bu sırada Demokrat Parti’nin iktidara gelmesiyle Haydarpaşa Lisesi’ne atanarak burada öğretmenlik yapmaya başladı. 1952’de “Türkiye’nin Kurtuluşu” adlı konferansı üzerine bazı gazeteler Atsız’ın aleyhinde yazılar yazdı. Bunun üzerine Haydarpaşa Lisesi’ndeki görevinden alınarak tekrar kütüphaneye tayin edildi. Süleymaniye Kütüphanesi’nde emekli olduğu 1952 yılına kadar çalıştı. Atsız, 1950 yılında “Orkun” adlı dergide yazarlık yapmaya başladı. Bununla birlikte “Ötüken” adlı dergiyi de yayınladı. Bu dergilerde yazdığı bazı makaleler, genel anlamda “Marksistlerin Doğu’daki Gizli Çalışmaları” diye adlandırdığı yazıları tepki topladı. Bu sırada “Ötüken”deki yazıları yüzünden Atsız ve bir arkadaşı açılan dava sonucunda 15 ay hapse mahkum edildi. Bu mahkumiyet kararının ardından çalıştığı üniversitedeki öğretim görevlileri ve öğrencileri dönemin cumhurbaşkanı Fahri Korutürk’ten Atsız’ın affını istedi. Bu istekleri cumhurbaşkanı tarafından kabul edildi. Nihal Atsız, geçirdiği kalp krizi sonucu 11 Aralık 1975 tarihinde vefat etti. Bazı Eserleri:1. Bozkurtların Ölümü (Roman)2. Bozkurtlar Diriliyor (Roman)3. Deli Kurt (Roman)4. Ruh Adam (roman)5. Yolları Sonu (Şiir)6. Aşıkpaşaoğlu Tarihi7. Evliya Çelebi Seyahatnamesinden Seçmeler8. Türkçülüğe Karşı Haçlı Seferi ve Çektiklerimiz9. Makaleler 1-2-3 10.Turancılık, Milli Değerler ve Gençlik11.Türk Ülküsü12.Türk Tarihinde Meseleler...
Pazar, 09 Aralık 2018
Eserin adı : Deli KurtYazarı: Hüseyin Nihal AtsızYayınevi: Ötüken YayıneviBasıldığı yer ve tarih: İstanbul, 2012Eserdeki bazı kişiler: Çakır Bey, Murad(lakabı Deli Kurt), Gökçen, Satı Kadın, Evren, Şehzade İsa Bey, Bala Hatun ve diğerleri.Eserin konusu: Emir Timur'la Yıldırım Bayezid arasında geçen kardeş savaşını kaybeden Osmanlı devletinde Yıldırım'ın ölümü ve Emir Timur'un Türkistan'a dönmesinden sonra başlayan şehzadeler kavgasının kahramanlarından İsa Bey’in oğlu Murad’ın yani Deli Kurt’un mücadelesi, Gökçen’e aşık olması ve bu doğrultuda gelişen olaylar. "Deli Kurt", Osmanlı tarihinde Yıldırım Bayazıd'dan sonra "Şehzadeler Kavgası" diye anılan devrin tarihî bir romanıdır. Bir bakıma göre de "Bozkurtlar"da başlayan Orta Asya'daki hayat kavgasının yeni vatan Anadolu'da devamıdır. Şehzadeler arasında süren ve tafsilâtı henüz yeterince aydınlanmamış bulunan çarpışmada Yıldırım'ın oğulları hayat ve taht mücadelesinin hem kahramanca, hem şairane, hem de sefîhane bir örneğini vermişler ve birbiri ardınca hayata veda ederek meydanı içlerinden birisine bırakmışlardır. Bunlar arasında en talihsizi ve hayatı en az bilineni İsa Çelebi'dir. Deli Kurt, İsa Çelebi'nin meçhul bir oğlunun dramıdır. Bu dram daha sonraki asırlarda daha büyük bir şiddetle sürüp gidecek ve yüzlerce şehzadenin hayatına mal olacaktır. Romanda görülen parlak bakışlı, gözlerine bakılamayan kız, hayalî bir tip değildir. Zamanımızda Muğla köylerinden birinde böyle bir kız yaşamıştır ve belki de hâlâ yaşamaktadır. Roman yazarı, bu parlak ve büyülü bakışları beş yüz yıl öncesine götürmekle esere çeşni vermekten başka bir şey yapmamıştır.Eserin Özeti: Roman 1403 yılında başlar. Osmanlı, Ankara Savaşı’nda yenilmiş ve bu yenilginin sonucunda şehzadeler kavgası başlamıştır. Bu şehzadelerden biri de İsa Bey’dir. Diğer şehzadelere göre İsa Bey’in şansı nedense yaver gitmemektedir. İsa Bey’i asıl düşündüren hatunu, Bala Hatun ve doğacak çocuğudur. Doğacak çocuk erkek olursa, değişmez kader olarak diğer kardeşleri oğlunu öldürecektir. Bundan dolayı, en güvendiği adamı Çakır’ı hanımı Bala’yı kimsenin bilmediği bir yere götürmesi için emir verir. Bu emir doğrultusunda Çakır, Bala Hatun’u süt anası olan Satı Kadın’ın obasına götürür. Satı Kadın, kocasını ve bir oğlunu savaşlarda kaybetmiş yiğit bir Türkmen kadınıdır. Küçük yaşlardaki oğlu Evren ile yaşamaktadır. Çakır olanları Satı Kadın’a söyler ve oradan ayrılarak yollara düşer. Şehzadeler kavgası bitmiş, İsa Bey yenilmiş ve Mehmet Bey Osmanlı’nın başına geçmiştir. Çakır’da Mehmet Bey’e sipahi olmuştur. Fırsatını bulunca Satı Kadın’ın yanına gider, Evren ile Murad’ı görür, Murad’a artık Deli Kurt denilmektdir. Çakır, Murad’ı gözleyince ona Deli Kurt denilmesine hak verir. Deli Kurt da Çakır gibi sipahi olmak istemektedir. Deli Kurt yani Murad anasının ismini Ayşe, babasının ismini Osman olarak bilmektedir, Satı Kadın ile Çakır Bey böyle kararlaştırmışlardır. Murad’ın İsa Bey’in oğlu olduğu bilinirse hiç de iyi olmayacaktır. Çakır Satı Kadın’ı ziyaretinde Bala Hatun’un da mezarını ziyaret eder. Bala Hatun, kocası İsa Bey’in ölüm haberini aldıktan beş altı ay sonra vefat etmiştir. Çakır’ın Karası’da yanında iki kişiyi beslediği bir tımarı vardır. Padişah buyruğu olduğunda iki tımarlısıyla beraber savaşlara katılmaktadır. Evren ve Deli Kurt büyüyünce onları yanına cebeli olarak alır ve bu yeni askerlerin ilk savaşları devlete isyan eden Torlak Kemal’e karşı olur. Bu savaşta Deli Kurt, Torlak Kemal’i sağ olarak yakalamayı başarır ve şehzade Murat Bey onu sipahi yapacaklarını söyler. Deli Kurt’a isteğini sorunca, Çakır’ın yanında tımar ister, bu isteği de kabul edilir ve Deli Kurt sipahi olur. 1422’de padişah Mehmed Bey vefat eder. Bütün sipahilere bir aylık izin verildiği zaman, Çakır Bey, Evren ve Deli Kurt Satı Kadın’ı ziyaret ederler. Burada Satı Kadın onlara Gökçen Kız masalını anlatır. Bu masaldan Deli Kurt çok etkilenir. Çakır Bey yanına Deli Kurt’u alarak İstanbul’a Hasan Çelebi’nin yanına gider. Burada Hasan Çelebi kendisini Murad’ın babasının arkadaşı olarak tanıtır ve ona babasından kalan akçeler olduğunu söyleyerek onları verir. Bu akçeler İsa Bey’in akçeleridir ve ailesine verilmesi için vasiyet edilmiştir. Böylece vasiyet yerine getirilir. Yine Satı Kadın’ı ziyaret ettikleri bir günde adını Gökçen Kız masalından alan Gökçen Pınarının başında yemek yerlerken, uzaklarda Gökçen Kız’ı görürler. (Bu Gökçen Kız, masaldakinden farklıdır.) Gökçen Kız pınar başına su almaya gelmiştir. Geldiği zaman Deli Kurt ona bakar ve gözleri kamaşır. İnanışa göre Gökçen’in gözlerine bakan ya çıldırır ya ölürmüş. Gündüzleri peçe ile dolaşan Gökçen Kız’ın olağanüstü yetenekleri varmış. Elindeki "yada" taşı ile yağmur yağdırırmış. Yaptığı bir ilaç ile yaralıları iyileştirirmiş. O gece Deli Kurt, Gökçen’e tutulmuştur. Bir gece Yassı Tepe’nin ardında yaşayan Gökçen Kız’ı görmek için gider. Gökçen Kız kaval çalmaktadır. Deli Kurt’un amacı Gökçen’in gözlerini görmektir. Gökçen Kız gözlerini sadece evleneceği erkeğe göstereceğini söyler ve evleneceği erkeği tarif ederken de "Benden daha hızlı at süren, güreşte beni yenen" der. Böyle bir erkekle hem evleneceğini hem de gözlerini ona göstereceğini söyler. Deli Kurt gözlerinin ona zarar verip vermeyeceğini sorduğunda ise "Hayır zarar vermez, onu alıştırırım" diye cevap verir. Bütün bu olanların yanında asıl önemlisi Deli Kurt’un evli oluşuydu. Evliydi ama buna rağmen Gökçen Kız’a aşık olmuştu. Karamanlılara karşı yapılan bir savaşta, Deli Kurt yaralı bir Karamanlıyı öldürmek isteyen bir yeniçeriyi öldürmüş ve onunla çarpışırken yaralanmıştı. Yaralandığından dolayı Karamanlılar onu kendi yurtlarına götürmüş burada yarasını dağlayıp tedavi etmişlerdi. Deli Kurt’un hayatını kurtardığı Balaban adlı Varsak genci de Deli Kurt’un hayatını kurtarmış, onun yarasını dağlayarak. Balaban Varsak Türkmenlerinden, Tümenoğlu ailesine mensuptur. Gökçen Kız’da Varsak Türkmeni ve Tümenoğullarındandır. Deli Kurt’un öğrendiğine göre Balaban’ın amcası Gökçen Kız’ın babasıdır. Gökçen Kız’ın anası Esen Börü'nün de gözleri kızı Gökçen’in ki gibi ışık saçar ve bakanı sağ bırakmazmış. Esen Börü Uygurlardandır. Babası birinden etkilenerek Esen Börü’ye baskı yapmaya başlamış ve onu sevmemeye başlamış. Onu sevmeyince önceden ona zarar vermeyen gözleri ona baktığı an onu öldürmeye yetmiş. Burada Esen Börü ile görüşen Deli Kurt, Gökçen’in de gönlünün Deli Kurt’ta olduğunu söyleyen Esen Börü’nün sözlerine çok sevinir. Kafasına takılan bir husu vardır: Esen Börü, Deli Kurt’un soyunun yüce bir Bey soyu olduğun söylemiştir. Bir gece Gökçen Kız’ın yanına giden, Deli Kurt burada Gökçen Kız’ın gözlerini kendisine göstermesiyle kutlu bir gece yaşar. Padişahın emriyle ordu Sırplar üzerine sefere çıkar. Bu seferde Deli Kurt’un yanında kaval da vardır. Çakır buna çok kızar. Bu savaşta Deli Kurt, Sırplara desteğe gelen Macarlara esir düşer. Aralarındaki mesafe çok uzak olmasına rağmen Gökçen Kız ve Deli Kurt birbirlerine kaval çalarlar ve biribirlerinin seslerini duyabilirler. Üç yıl süren esaretin ardından Gökçen’in uyarmasıyla Deli Kurt kaçar. İzledi Geçidi’nde Macarlara karşı yapılan savaş kaybedilir, bu savaşta Çakır ve Evren şehit düşerler. Deli Kurt, yanında Çakır’ın eşyalarıyla beraber Satı Kadın’ın yanına gelir. Burada Çakır’ın torbalarını açtığında mektuplar görür ve anlar ki kendisi Osmanlı hanedanına mensuptur ve İsa Bey’in oğlu Murat'tır. Varna Meydan Savaşı yapılır. Savaşa katılan Deli Kurt bu savaşta ölmeyeceğini bilmektedir. Çünkü ona Gökçen öyle söylemiştir. Gerçekten de öyle olur Deli Kurt bu savaşta ölmez. Osmanlı ordusu savaşı kazanır. Evine dönen Deli Kurt, Gökçen’in, hanımının, çocuklarının ve Satı Kadın’ın sele kapılıp öldüklerini öğrenir. Artık yıkılmıştır, her şeyi bırakıp bilinmezliğe doğru yol alır… Ana Fikir: Türk devletsiz de düşmansız da kalmaz. Bir Türk'ün en tehlikeli düşmanı, başka bir Türk'tür. Eser hakkında şahsi kanaatimiz: Atsız'ın bu eseri okuyana kahramanlığı, yiğitliği, mücadeleciliği öğretmesi bakımından oldukça başarılıdır. Ayrıca bu eserde on beşinci asır Anadolusu ve Anadolu'nun adım adım Türkleşmesi hakkında roman tadında bilgi verilmektedir. Eserin olumsuz yönleri olarak, Osmanlı sipahilerinin sürekli şarap içmeleri, eserde bazı dervişlerin kötülenmesi olarak gösterilebilir. Halbuki; Anadolu'nun Türkleşmesinde görev alan âhiyân-ı Rûm (Anadolu esnafı), Bâciyân-ı Rûm (Anadolu kadınları) ve abdalân-ı Rûm (Anadolu dervişleri) çok önemli görevler üstlenmişlerdir. Atsız da Türk tarihini iyi bilen biri olarak bunları bilir ama romanındaki kişi ve olaylar yalnız tarihin değil yazarın hayallerinin de ürünüdürler. Zevkle okunan bu eserde, tarihi olayların içine aşkı çok başarılı bir şekilde nakış nakış işlenmesi yönüyle takdire şayandır. Oldukça akıcı olan bu kitabı en kısa zamanda okumalısınız. Yazar hakkında bilgi: Nihal Atsız, 12 Ocak 1905 tarihinde İstanbul’da doğdu. Annesi Fatma Zehra Hanım, babası binbaşı Mehmet Nail Bey’dir. Ahmet Nejdet Sançar ve Fatma Nezihe Çiftçioğlu isimli iki kardeşi vardır. Fatma Zehra'nın vefatı üzerine Mehmet Nail Bey, 1931’de yeniden evlendi. Ancak 2 yıl sonra eşinden boşandı. Atsız, ilk ve ortaöğrenimini Kadıköy’de tamamladı. Daha sonra Askeri Tıbbiye’ye girdi. Bu dönemde Türkçülük akımının etkisine girmeye başladı. Bu yüzden yaşadığı problemlerden dolayı 1925’te Askeri Tıbbiye’den atıldı. Kısa bir süre sonra Kabataş Erkek Lisesi’ne yardımcı öğretmen olarak girdi. Daha sonra şehirlerarası vapurlarda kaptan olarak çalıştı. 1926 yılında yatılı olarak İstanbul Darülfünunu Edebiyat Bölümü’ne kayıt olan Atsız, bundan bir hafta sonra askerliğini yapmak için okula ara verdi. Üniversiteye geri döndükten sonra, bir arkadaşıyla birlikte “Anadolu’da Türklere Ait Yer İsimleri” adlı bir makale yazdı. Bu makale Türkiyat Mecmuası’nda yayınlandı. 1930 yılında mezun oldu. Yazdığı makale, öğretmeni Mehmet Fuat Köprülü’nün dikkatini çekmişti. Bu yüzden Atsız’a bir şekilde yardımcı olmaya ve onu yanına almaya çalıştı. Atsız mezun olduktan sonra 8 yıl boyunca liselerde mecburi hizmet yapmalıydı ancak Köprülü bu mecburi hizmeti affettirdi ve onu 1931’de asistanı olarak üniversiteye aldı. Asistanlık görevine başladıktan sonra Atsız, hocası Köprülü, Zeki Velidi Togan, Abdülkadir İnan gibi isimlerle birlikte “Atsız Mecmua” adlı Türkçülük yanlısı bir dergi çıkartmaya başladı. Ancak dergide yayınlanan “Dârülfünûn’un Kara, Daha Doğru Bir Tabirle, Yüz Kızartacak Listesi” makalesi yüzünden 1933 yılında asistanlıktan uzaklaştırıldı. Bu tarihte Atsız, öğretmenliğe dönmeye karar verdi. Malatya’ya tayini çıktı. Burada birkaç ay Türkçe öğretmenliği yaptıktan sonra yeni tayini üzerine Edirne’ye gitti. Bu sırada “Türkçü Dergi” sıfatıyla “Orhun” isimli bir dergi çıkartmaya başladı. Bu derginin yayınına, ders kitaplarında okutulan tarihi açık ve ağır şekilde eleştirdiği için bakanlar kurulu tarafından son verildi. Nihal Atsız 1934 yılında İstanbul’daki Deniz Gedikli Hazırlama Okulu’na atandı. Burada 4 yıl çalıştıktan sonra 1938’de görevden alındı. Öğretmenliğe 1939 yılına kadar Özel Yüce-Ülkü Lisesi’nde devam etti. 1939-1944 yılları arasında Boğaziçi Lisesi’nde görev yaptı. Bu sırada Orhun adlı dergiyi tekrar yayınlamaya başladı. Bu yıllar İkinci Dünya Savaşı’nın sonuna gelindiği ve Türkiye’de ideolojilerin çarpıştığı bir dönemdi. Atsız, Orhun Dergisi’nin bir sayısında o sırada başbakan olan Şükrü Saracoğlu’na bir çağrı yayınladı. Pertev Naili Boratav, Sabahattin Ali gibi isimlerin Marksist bir hareket içinde olduğunu öne sürdü ve Milli Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel’in istifa etmesini istediğini belirtti. Bu çağrı, birçok ilde komünizm aleyhinde ufak çaplı ayaklanmaları tetikledi. Tepki uyandıran bu mektubun ardından Atsız, Boğaziçi Lisesi’ndeki vazifesinden alındı ve Orhun dergisi tekrar kapatıldı. Sabahattin Ali, mektupta “vatan haini” olarak suçlanması nedeniyle Atsız’a bir hakaret davası açtı. Bunun üzerine 6 ay hapis cezasına çarptırıldı. 1944 yılında dönemin cumhurbaşkanı İsmet İnönü, Nihal Atsız ve 34 arkadaşı aleyhine bir konuşma yaptı. Bunun üzerine grup yargılanmaya başladı ve Atsız 6.5 yıl hapse mahkum edildi. Fakat karar temyize gidince bu süre 1.5 yıla indirildi. Atsız, 2 yıl kadar iş bulamadı. 1949’da bir arkadaşı milli eğitim bakanı olunca onun aracılığıyla bir kütüphanede çalışmaya başladı. Bu sırada Demokrat Parti’nin iktidara gelmesiyle Haydarpaşa Lisesi’ne atanarak burada öğretmenlik yapmaya başladı. 1952’de “Türkiye’nin Kurtuluşu” adlı konferansı üzerine bazı gazeteler Atsız’ın aleyhinde yazılar yazdı. Bunun üzerine Haydarpaşa Lisesi’ndeki görevinden alınarak tekrar kütüphaneye tayin edildi. Süleymaniye Kütüphanesi’nde emekli olduğu 1952 yılına kadar çalıştı. Atsız, 1950 yılında “Orkun” adlı dergide yazarlık yapmaya başladı. Bununla birlikte “Ötüken” adlı dergiyi de yayınladı. Bu dergilerde yazdığı bazı makaleler, genel anlamda “Marksistlerin Doğu’daki Gizli Çalışmaları” diye adlandırdığı yazıları tepki topladı. Bu sırada “Ötüken”deki yazıları yüzünden Atsız ve bir arkadaşı açılan dava sonucunda 15 ay hapse mahkum edildi. Bu mahkumiyet kararının ardından çalıştığı üniversitedeki öğretim görevlileri ve öğrencileri dönemin cumhurbaşkanı Fahri Korutürk’ten Atsız’ın affını istedi. Bu istekleri cumhurbaşkanı tarafından kabul edildi. Nihal Atsız, geçirdiği kalp krizi sonucu 11 Aralık 1975 tarihinde vefat etti. Bazı Eserleri:1. Bozkurtların Ölümü (Roman)2. Bozkurtlar Diriliyor (Roman)3. Deli Kurt (Roman)4. Ruh Adam (roman)5. Yolları Sonu (Şiir)6. Aşıkpaşaoğlu Tarihi7. Evliya Çelebi Seyahatnamesinden Seçmeler8. Türkçülüğe Karşı Haçlı Seferi ve Çektiklerimiz9. Makaleler 1-2-3 10.Turancılık, Milli Değerler ve Gençlik11.Türk Ülküsü12.Türk Tarihinde Meseleler...
Murat Çobanoğlu - Neyine Güvenem Yalan Dünyanın
Pazar, 16 Aralık 2018
Neyine güvenem yalan dünyanınKerem'i yandırıp kül etmedi miOn bir ay bülbülü ettirdi feryatGül için bülbülü lal etmedi miBülbül aşık idi gonca güllereArzusun söylerdi esen yellereMecnun Leyla için düştü çöllereFerhat'a dağları yol etmedi miÇobanoğlu yaram döndü çıbanaKurduğum bağlarım oldu viraneKardeşi Yusuf'u attı zindanaKaderi Mısır'da kul etmedi mi
Pazar, 16 Aralık 2018
Neyine güvenem yalan dünyanınKerem'i yandırıp kül etmedi miOn bir ay bülbülü ettirdi feryatGül için bülbülü lal etmedi miBülbül aşık idi gonca güllereArzusun söylerdi esen yellereMecnun Leyla için düştü çöllereFerhat'a dağları yol etmedi miÇobanoğlu yaram döndü çıbanaKurduğum bağlarım oldu viraneKardeşi Yusuf'u attı zindanaKaderi Mısır'da kul etmedi mi
Niyazi Mısri - Tevhid (Peyda)
Cuma, 14 Aralık 2018
Der Tevhîd-i Bârî TeâlâZihî kenz-i hafî kândan gelür her var olur peyda, Gehi zulmet zuhûr eder, gehi envâr olur peyda. Zihî deryâ-yi vahdet kim kesilmez hergiz emvâcı, Bu kesret âlemi andan doğup nâçâr olur peydâ.Ne sihr-i bül acebdir kim bu yüzden görünür ağyar, O yüzden gayrı yok tenhâ gelür dildâr olur peydâ. O yüzden görüben ağyar döner şem’-i cemâlinden, Felekler de görüp anı döner edvar olur peydâ. Taşınur günde yüz bin cân adem iklimine her dem, Gelür yüzbin dahî andan bulur îmâr olur peydâ. Dışın içe hayâlâtı, için dışa zuhûrâtı, Birinden ol birine tuhfeler her bâr olur peydâ. O devriyle gelüptür enbiyâ, mürsel merâtibce, Gehî mü’min zuhûr eder gehî küffâr olur peydâ.Tecellî eyledikçe ol sarayı sırr-ı ahfada, Bu sûret âlemi içre satu pazar olur peyda. Anın zâtına gâyet, su’una hergiz nihâyet yok, Anınçün her bir isminden gelür bir kâr olur peydâ. Tecellî eyler ol dâim celâl-ü gehî cemâlinden, Birinin hâsılı cennet, birinden nâr olur peydâ. Cemâli zâhir olsa tiz celâli yakalar anı, Görürsün bir gül açılsa yanında hâr olur peydâ. Bu sırdandır ki bir Kâmil zuhûr etse bu âlemde, Kimi ikrâr eder ânı, kime inkâr olur peydâ. Velî ârif celâl içre cemâlini görür dâim, Bu hâristânın içinde ana gülzâr olur peydâ.Ne sırdır ki iki kimse nazar eyler bu ekvâne, Biri ancak görür dârı, bire deyyâr olur peydâ. İçi ummân-ı vahdettir yüzü sahrâ-yı kesrettir, Yüzün gören görür ağyâr içinde yâr olur peydâ. Alan lezzâtı birlikten halâs olur ikilikten, Niyâzî kande baksa ol heman dîdâr olur peydâ. Görür ol kenz-i mahfîdeıı nice zâhir olur eşyâ, Bilür her nakş-ü sûretten nice esrâr olur peydâ. * * *Açıklaması:1. O (Allah), ne güzel bir "gizli hazine"dir ki, her var olan şey O'ndan meydana gelir. Bazen karanlık, bazen nurlar meydana gelir.2. Ne güzel vahdet denizidir ki dalgaları asla kesilmez. Bu çokluk alemi o vahdet denizinden mecburen ortaya çıkar.3. Ne şaşılacak şeydir ki bu yüzden (Allah'ın bir oluşu sebebiyle) Allah'tan gayri şeyler zuhura gelir. Yine aynı sebepten Allah'tan gayrı olanlar yoktur. Yalnızca sevgili (Allah'ın cemal tecellileri) ortaya çıkar.4. Aynı sebepten (bu) görülmekte olan ağyar (Allah'ın dışındaki varlıklar) (O'nun) Cemâl (güzelliği) mumu etrafında döner. Felekler de bunu görüp dönmeye başlar. (Böylece) devirler meydana gelir.5. Günün her anında yüz bin canlı yokluk ülkesine taşınır. Yokluk ülkesinden de yüz binlerce canlı (bu âleme) gelirler ve hayat bulurlar.6. Dışın (Allah'ın "Zâhir" isminin) içe (Allah'ın "Bâtın" ismine) görüntüleri, için ise dışa zuhurları vardır. Birinden diğerine her an hediyeler gelip gitmektedir.7. Bu devir ile (geliş-gidişle) nebîler ve resuller mertebelerine göre gönderilmektedir. Bazen mü'minler zuhur eder, bazen kâfirler ortaya çıkar.8. (Allahü Teala) en gizli sarayında tecellî eylediği vakit bu suret aleminde (evrende) bir alış veriş meydana gelir.9. O'nun (Yüce Allah'ın) zâtına bir son, yaratmasına bir son yoktur. Onun için her bir isminden (Esma-ül Hüsna'sının her birinden) bir iş (ve yaratış) meydana gelir.10. O (Allah) her daim Celâl isminden veya Cemal isminden tecellî eyler. Birinin neticesi cennettir. Birinden ise cehennem ortaya çıkar.11. Allah'ın Cemâl'i zuhur edecek olsa hemen Celâl'i onu yakalar (orada tecellî eder). Bir gül açılsa görürsün ki hemen yanında bir diken meydana gelir.12. İşte bu sırdan dolayı (Cemal ve Celal isimlerinin aynı anda zuhur etmesinden dolayı) bu dünyada bir kâmil (peygamber veya insan-ı kamil) ortaya çıksa, kimisi ona iman eder, kimisi de inkar eder.13. Fakat ârif olan (Allah'ı hakkıyla bilen ve tanıyan kimse) daima Celâl (tecellileri) içinde Cemâl'i görür. (Böylece) bu dikenliğin içinde ona (ârif olana) bir gül bahçesi ortaya çıkar.14. Ne hikmettir ki iki kimse bu kainata bakar. Biri ancak evi (yaratılmış varlıkları) görür, diğerine ise ev sahibi görünür.15. İçi (Bâtın'ı) birlik denizidir. Yüzü çokluk çölüdür. Yüzünü (varlıkların sadece dışına dikkat eden) gören sadece yaratılmışları (Allah'tan gayrı şeyleri) görür. Bâtın'da ise sevgili (Allahü Teala) ortaya çıkar, müşahade edilir.16. Birliğin lezzetlerini alan kimse ikilikten (her çeşit şirkten, küfürden) kurtulur. Niyazi, nereye baksa orada (Allah'ın) yüzü müşahade edilir.17. O (Allah), ne güzel bir "gizli hazine"dir ki, her var olan şey O'ndan meydana gelir. Bazen karanlık, bazen nurlar meydana gelir.
Cuma, 14 Aralık 2018
Der Tevhîd-i Bârî TeâlâZihî kenz-i hafî kândan gelür her var olur peyda, Gehi zulmet zuhûr eder, gehi envâr olur peyda. Zihî deryâ-yi vahdet kim kesilmez hergiz emvâcı, Bu kesret âlemi andan doğup nâçâr olur peydâ.Ne sihr-i bül acebdir kim bu yüzden görünür ağyar, O yüzden gayrı yok tenhâ gelür dildâr olur peydâ. O yüzden görüben ağyar döner şem’-i cemâlinden, Felekler de görüp anı döner edvar olur peydâ. Taşınur günde yüz bin cân adem iklimine her dem, Gelür yüzbin dahî andan bulur îmâr olur peydâ. Dışın içe hayâlâtı, için dışa zuhûrâtı, Birinden ol birine tuhfeler her bâr olur peydâ. O devriyle gelüptür enbiyâ, mürsel merâtibce, Gehî mü’min zuhûr eder gehî küffâr olur peydâ.Tecellî eyledikçe ol sarayı sırr-ı ahfada, Bu sûret âlemi içre satu pazar olur peyda. Anın zâtına gâyet, su’una hergiz nihâyet yok, Anınçün her bir isminden gelür bir kâr olur peydâ. Tecellî eyler ol dâim celâl-ü gehî cemâlinden, Birinin hâsılı cennet, birinden nâr olur peydâ. Cemâli zâhir olsa tiz celâli yakalar anı, Görürsün bir gül açılsa yanında hâr olur peydâ. Bu sırdandır ki bir Kâmil zuhûr etse bu âlemde, Kimi ikrâr eder ânı, kime inkâr olur peydâ. Velî ârif celâl içre cemâlini görür dâim, Bu hâristânın içinde ana gülzâr olur peydâ.Ne sırdır ki iki kimse nazar eyler bu ekvâne, Biri ancak görür dârı, bire deyyâr olur peydâ. İçi ummân-ı vahdettir yüzü sahrâ-yı kesrettir, Yüzün gören görür ağyâr içinde yâr olur peydâ. Alan lezzâtı birlikten halâs olur ikilikten, Niyâzî kande baksa ol heman dîdâr olur peydâ. Görür ol kenz-i mahfîdeıı nice zâhir olur eşyâ, Bilür her nakş-ü sûretten nice esrâr olur peydâ. * * *Açıklaması:1. O (Allah), ne güzel bir "gizli hazine"dir ki, her var olan şey O'ndan meydana gelir. Bazen karanlık, bazen nurlar meydana gelir.2. Ne güzel vahdet denizidir ki dalgaları asla kesilmez. Bu çokluk alemi o vahdet denizinden mecburen ortaya çıkar.3. Ne şaşılacak şeydir ki bu yüzden (Allah'ın bir oluşu sebebiyle) Allah'tan gayri şeyler zuhura gelir. Yine aynı sebepten Allah'tan gayrı olanlar yoktur. Yalnızca sevgili (Allah'ın cemal tecellileri) ortaya çıkar.4. Aynı sebepten (bu) görülmekte olan ağyar (Allah'ın dışındaki varlıklar) (O'nun) Cemâl (güzelliği) mumu etrafında döner. Felekler de bunu görüp dönmeye başlar. (Böylece) devirler meydana gelir.5. Günün her anında yüz bin canlı yokluk ülkesine taşınır. Yokluk ülkesinden de yüz binlerce canlı (bu âleme) gelirler ve hayat bulurlar.6. Dışın (Allah'ın "Zâhir" isminin) içe (Allah'ın "Bâtın" ismine) görüntüleri, için ise dışa zuhurları vardır. Birinden diğerine her an hediyeler gelip gitmektedir.7. Bu devir ile (geliş-gidişle) nebîler ve resuller mertebelerine göre gönderilmektedir. Bazen mü'minler zuhur eder, bazen kâfirler ortaya çıkar.8. (Allahü Teala) en gizli sarayında tecellî eylediği vakit bu suret aleminde (evrende) bir alış veriş meydana gelir.9. O'nun (Yüce Allah'ın) zâtına bir son, yaratmasına bir son yoktur. Onun için her bir isminden (Esma-ül Hüsna'sının her birinden) bir iş (ve yaratış) meydana gelir.10. O (Allah) her daim Celâl isminden veya Cemal isminden tecellî eyler. Birinin neticesi cennettir. Birinden ise cehennem ortaya çıkar.11. Allah'ın Cemâl'i zuhur edecek olsa hemen Celâl'i onu yakalar (orada tecellî eder). Bir gül açılsa görürsün ki hemen yanında bir diken meydana gelir.12. İşte bu sırdan dolayı (Cemal ve Celal isimlerinin aynı anda zuhur etmesinden dolayı) bu dünyada bir kâmil (peygamber veya insan-ı kamil) ortaya çıksa, kimisi ona iman eder, kimisi de inkar eder.13. Fakat ârif olan (Allah'ı hakkıyla bilen ve tanıyan kimse) daima Celâl (tecellileri) içinde Cemâl'i görür. (Böylece) bu dikenliğin içinde ona (ârif olana) bir gül bahçesi ortaya çıkar.14. Ne hikmettir ki iki kimse bu kainata bakar. Biri ancak evi (yaratılmış varlıkları) görür, diğerine ise ev sahibi görünür.15. İçi (Bâtın'ı) birlik denizidir. Yüzü çokluk çölüdür. Yüzünü (varlıkların sadece dışına dikkat eden) gören sadece yaratılmışları (Allah'tan gayrı şeyleri) görür. Bâtın'da ise sevgili (Allahü Teala) ortaya çıkar, müşahade edilir.16. Birliğin lezzetlerini alan kimse ikilikten (her çeşit şirkten, küfürden) kurtulur. Niyazi, nereye baksa orada (Allah'ın) yüzü müşahade edilir.17. O (Allah), ne güzel bir "gizli hazine"dir ki, her var olan şey O'ndan meydana gelir. Bazen karanlık, bazen nurlar meydana gelir.
Ömer Seyfeddin - Yalnız Efe
Pazar, 09 Aralık 2018
Sabahtan beri yürüyorduk. Düşe kalka geçtiğimiz sarp keçi yolları bazen sel yarıkları içinde kayboluyor, bazen sık fundalıklardan ayrılarak, dibinde sivri sivri çam tepeleri görünen karanlık çukurlara sapıyordu. Ayı avına gidiyorduk. Kılavuzun Kum dere köyünün en namlı nişancılarındandı. Beraber tırmanacağımız yüksek ormanlı dağların daha çok uzağındaydık. Vakit vakit ince bir yağmur serpeliyordu. Güneş yoktu. Nihayetsiz mor bir kubbeyi andıran dumanlı gökten sonsuzluğun geçmiş saatlerini hatırlatır gamlı guguk sesleri aksediyordu. Artık iyice yorulmuştum. Omzumdaki martin gittikçe ağırlaşıyordu. —Biraz dinlensek, dedim. Kılavuzum güldü. Onun kır çember sakallı şen çehresi pembeleşti: —Kesildin mi? diye sordu. Sırtında çiftesi ile üç günlük yiyeceğimizden başka benim kebemi de taşıyan bu dinç köylüye yorgunluğumu söylemedim. —Ha biraz gayret! Yarın başına bir çıkalım, oradan öte Akkovuk’a kadar yol iyidir, dedi. —... Yarım saat daha tırmandık. Ayaklarımızın altından küçük taşlar, kireçli topraklar dökülüyordu. Gayet büyük bir çam ağacının yanına gelince kılavuzum: —İşte yarın başı! dedi. Yerler çamurdu. Çiseleyen yağmurun dallara çarpan damlaları derin bir fısıltı çıkarıyordu. Ben hemen çöktüm. Çamın kalın gövdesine arkamı dayadım. Cebimden paketimi çıkardım. Sırtından yükünü indiren ihtiyar avcıya uzattım: —Yak bir cigara bakalım! Ağır bir tavırla: —Burada tütün içilmez, dedi. Sordum: —Niçin? Namazgah mı burası? — Hayır! —Ya ne?... Başını salladı. Gizli bir şey söylüyormuş gibi yavaşça: —Burası Yalnız Efenin “sır olduğu” yerdir, dedi. Serin bir rüzgar yağmurun fısıltısını çoğaltarak esiyor, üstümüzdeki siyah bir çadır gibi açılan çam dallarını titretiyordu. Anadolu’nun bu yalçın ufuklu, bu boş, bu kayalık, bu korkunç tarafı, Bozdağı’na giden bu ıssız yol eskiden beri eşkıya uğrağı idi; bunu bilmiyordum. Ben tenha bir geçidin gizli bir köşesinde uyuyan küçük bir köyde doğdum. Ger Ali’nin, Köroğlu’nun, Develi’nin, Cellav’ın menkıbeleri içinde büyüdüm. Bilmem onun için mi, eşkıya hikayelerini dinlemeyi pek severim. Paketimi cebime soktum. —Anlat bana baba, bu Yalnız Efe kim? nasıl sır oldu? dedim. İhtiyar avcı torbasının yanına bağdaş kurdu, çiftesini kucağına uzattı, iri ela gözleriyle dik yarın keskin kenarına, karşıdaki yağmurla ıslanarak koyu kan rengine giren derin granit uçurumlara baktı, baktı. Sonra bana döndü: —Anlatayım. Ben şimdi elli yaşını geçiyorum. O vakit pek ufaktım. Onu gören kadınları dinlerim. Kendisi hiç erkeğe gözükmezdi. —Niye gözükmezdi? —Çünkü kızdı. —Kız mıydı? —Evet. Hayretim boşuna gitti. Geçmişi seven, bütün harikaları geçmişte sanan, geçmişi kut sayan her yaşlı köylü gibi masum bir şevkle hikayesine devam etti: “Dağa çıktığı zaman daha on altı yaşındaymış. Babası gençliğinde bize köye göçmüş, kızından başka kimsesi yokmuş. Bu adam, bir gün nasılsa Ese oğlunun çiftliğinden geçer. Oradaki yabancı korucuların birinde alacağı varmış, onu ister. Vermezler. O da galiba kötü bir laf söyler. Hemen zavallıyı öldürürler. Kızı duyunca babasının ölüsüne gider. Ağlamaz, sızlamaz. Kimin vurduğunu anlar. Sonra kazaya gelir, hükümete koşar. Babamı vuran filandır, tutun! der. Aldıran olmaz. Kız yine köye dönmez. O vakit, nereden geldiği, nereli olduğu belli olmayan sarhoş bir zaptiye mülazım varmış, Eseoğlu’nun ahbabıymış. Kız her gün onu tutar, “Babamı vuranı daha tutmayacak mısın?” diye sorar. Bir gün bu sarhoş, kızcağıza öfkelenir, ağzını bozar, “Bre kahpe, bir daha buraya gelirsen senin kafanı kırarım!” der. Kız korkmaz, zaptiyelerin yanında ona “işte bunlar da şahit olsun sen bu gün babamı vuranı tutmazsan ben seni öldüreceğim!” der. Zaptiye mülazımı bu lafa bütün bütün gazaplanır, fırlar, Yörük’ün kızını iyice döver, zaptiyelere sokağa attırır. Kız bir zamanlar görünmez olur... Bir gün sarhoş mülazım, Eseoğlu’nun verdiği bir ziyafete giderken kafasına bir kurşun yer, hemen orada can verir. Vuranı ararlar bulamazlar. “Yörük’ün kızı vurdu” diye bir laf olur. Ama buna kimse inanmaz. Herkes onu İzmir’e birinin yanına evlatlık gitti sanır. Fakat bir hafta geçmeden, Yörük’ü öldüren korucu da vurulur. Biraz sonra hükümete Yörük’ün davasını hasır altı ettiren çiftlik sahibi Eseoğlu’nun boğazlanmış ölüsünü bağdaki yatağında bulurlar. Kasabalı ağaların çiftliklerine koruyucu, hergeleci, çoban gibi gelip silahsız ahali içinde tüfekle gezen ne kadar yabancı varsa yavaş yavaş hepsi vurulmaya başlar. İş o dereceğe varır ki, yabancılar yalnız kıra çıkamaz olur. Nihayet takım takım buralarını bırakırlar, kendi yurtlarına dönerler. Zalim zaptiyeleri, köylüyü soyan memurları, rençperi dolandıran madrabazları hiç görünmeden öldüren bu efenin kim olduğu bir zaman anlaşılmaz. Bu efe tek başına. Yanına uşak filan almaz. Müracaat edenleri ters yüzüne çevirir. İşte bunun için köylüler ona “Yalnız Efe” derler. Tam on beş sene Yalnız Efe’nin yüzünü kadınlardan başka kimse göremez. Dağda erkekle karşılaşınca, uzaktan “gözlerini yum!” diye bağırırmış, sonra yanına gelirmiş. Kim gözünü açarsa hemen öldürürmüş, gözünü açmayan erkeğe; “size zulüm eden kim? rüşvet alan memurunuz var mı?” diye sorarmış. Onun korkusundan kaza da kimse kötülük yapamazmış. Zenginlere, kadınlara haber gönderir, “filan fakire yardım ediniz. Filan öksüzü evlendiriniz. Filan köprüyü yapınız. Filan köyde bir mektep kurunuz.” gibi emirler verirmiş. Hem çok sofuymuş. Benim teyzem bir gün odundan gelirken onu görmüş. Anlatırdı. Başında yeşil bir namaz bezi sarılıymış. Arkasında erkek elbisesi varmış, yamaçta namaz kılıyormuş, peri gibi güzelmiş... Evet, bir zaman onun korkusundan kimse kimseye haksızlık edemez olmuş. Haksızlığa uğrayan düşmanını, “gider Yalnız Efe’ye söylerim!” diye korkuturmuş. On beş sene ne köyümüze, ne kazamıza yabancı, yağmacı gelmez olmuş. Öşürcüler, ağnamcılar, tahsildarlar, zaptiyeler köylerde kuzu gibi namuslu dolaşırlarmış. Rüşvet değil, ikram olunan yemişi bile kimse alamaya cesaret edemezmiş. Yalnız Efe’ den kimsenin şikayeti yokmuş. Ne kimseyi dağa kaldırmış, nede fidye istemiş. İstediği hep fakirler, kimsesizler, dullar, öksüzler içinmiş. Camisine bakmayan köye haber gönderir; “Gelecek Ramazana kadar mescitleri tamir etmezlerse samanlıklarını yakarım.” dermiş. Onun sayesinde camiler şenlenmiş, köylü zulümden kurtulmuş, öksüzlerin, yoksulların yüzü gülmüş. Her köyün korusunda gizli bir ağaçta bir heybe asılı imiş. Köy halkı bu heybe boşaldıkça içine sucuk, şeker korlarmış. Yalnız Efe’nin kaza içinde belki elli dalda heybesi varmış. Kimseye ağırlık olmaz, kimseyi sıkıştırmaz, herkesin gönlünden kopanla geçinirmiş. Uzatmayalım... İşte tam o sırada Söke tarafında gayet azgın bir Rum eşkıyası türer. Devlet bu haydutlara karşı bir nizamiye taburu çıkarır. Döne dolaşa bu tabur bizim tarafa da gelir, Rumlar’ın izlerini bir türlü bulamazlar. Kasabada Yalnız Efe’nin namını işitirler. Boş durmamak için onu tutmaya kalkarlar. Yerli zaptiyeler kılavuzluğu kabul etmezler. Yalnız Efe bunu haber alır. Boz dağı’na geçmek ister. Bir bölük asker ondan evvel davranır, arkadan dolaşır, Akkovuk’u tutar. Bir bölük askerde aşağıdan çıkmaya başlar. Yalnız Efe’yi tam burada sıkıştırırlar. “Teslim ol!” derler. Yalnız Efe: “siz askersiniz, benim kardeşlerimsiniz, canınızı yakmak istemem. Savulun, yoluma gideyim!” der. Dinlemezler. Üzerine ateş ederler. Yalnız Efe birkaç askeri elinden, kolundan, kulağından hafifçe yaralar. Tekrar: “asker kardeşler, bırakın beni sizin canınızı yakmak istemem!” diye haykırır. Yine dinlemezler. Akkovuk’tan gelip de geçidi saran bölük de ateşe başlar. İki ateş arasında kalınca:”asker kardeşler, benim yüzümden birbirinizi vuracaksınız; ben gidiyorum, ben artık yoğum, ateşi kesin, yürüyün buluşun!” diye haykırır. Bir zaman daha yaylım ederler. Nihayet Yalnız Efe’nin sesi kesilince vuruldu sanırlar. Yavaş yavaş yürürler. Dik yolun önünü arkasını adım adım ararlar. İşte bu çamın dibinde Yalnız Efe’nin martini ile geyik postu seccadesinden, yeşil namaz bezinden başka bir şey bulamazlar. O vakitten beri Yalnız Efeye rasgelen yok. Yazın yamaçlarında hayvanlarını süren Yörükler buraya her gece nur inerken gördüklerini yemin ederek anlatırlar.” * * * Akkovuk’a biraz erken yetişmek için davranmak icap ediyordu. Yağmur dinmişti. Kalktım, martinin kayışını omzuma geçirdim. İhtiyar, yemek torbasını, kebeyi sırtlıyordu. Yürüdüm. Yarın kenarına geldim. Aşağısı baş döndürecek kadar derin bir uçurumdu. Yeni geçmiş bir kabus gecesinden kalma korkunç rüyaları andıran parça parça sisler, birbirine karışmış çamlarla kayaları örtüyordu. Yanıma yaklaşan kılavuza: —Yalnız Efe askerin eline düşmemek için buradan kendisini aşağıya atmış olmalı... dedim. —Haşa! Tövbe! O Allah’tan korkardı. Dini bütündü, diye reddetti. —Ee, havaya uçmadı ya! —Sır oldu! Gülerek sordum: —Ne biliyorsun? İri ela gözlerini kırptı. Delillerinden emin olan sade insanlara has saf bir inançla: —Ne bilmeyeceğim, sır olmasa buraya her gece nur iner mi? dedi.Ortaokullar İçin Yalnız Efe ve Seçilmiş Hikâyeler (MEB 100 Temel Eser)
Pazar, 09 Aralık 2018
Sabahtan beri yürüyorduk. Düşe kalka geçtiğimiz sarp keçi yolları bazen sel yarıkları içinde kayboluyor, bazen sık fundalıklardan ayrılarak, dibinde sivri sivri çam tepeleri görünen karanlık çukurlara sapıyordu. Ayı avına gidiyorduk. Kılavuzun Kum dere köyünün en namlı nişancılarındandı. Beraber tırmanacağımız yüksek ormanlı dağların daha çok uzağındaydık. Vakit vakit ince bir yağmur serpeliyordu. Güneş yoktu. Nihayetsiz mor bir kubbeyi andıran dumanlı gökten sonsuzluğun geçmiş saatlerini hatırlatır gamlı guguk sesleri aksediyordu. Artık iyice yorulmuştum. Omzumdaki martin gittikçe ağırlaşıyordu. —Biraz dinlensek, dedim. Kılavuzum güldü. Onun kır çember sakallı şen çehresi pembeleşti: —Kesildin mi? diye sordu. Sırtında çiftesi ile üç günlük yiyeceğimizden başka benim kebemi de taşıyan bu dinç köylüye yorgunluğumu söylemedim. —Ha biraz gayret! Yarın başına bir çıkalım, oradan öte Akkovuk’a kadar yol iyidir, dedi. —... Yarım saat daha tırmandık. Ayaklarımızın altından küçük taşlar, kireçli topraklar dökülüyordu. Gayet büyük bir çam ağacının yanına gelince kılavuzum: —İşte yarın başı! dedi. Yerler çamurdu. Çiseleyen yağmurun dallara çarpan damlaları derin bir fısıltı çıkarıyordu. Ben hemen çöktüm. Çamın kalın gövdesine arkamı dayadım. Cebimden paketimi çıkardım. Sırtından yükünü indiren ihtiyar avcıya uzattım: —Yak bir cigara bakalım! Ağır bir tavırla: —Burada tütün içilmez, dedi. Sordum: —Niçin? Namazgah mı burası? — Hayır! —Ya ne?... Başını salladı. Gizli bir şey söylüyormuş gibi yavaşça: —Burası Yalnız Efenin “sır olduğu” yerdir, dedi. Serin bir rüzgar yağmurun fısıltısını çoğaltarak esiyor, üstümüzdeki siyah bir çadır gibi açılan çam dallarını titretiyordu. Anadolu’nun bu yalçın ufuklu, bu boş, bu kayalık, bu korkunç tarafı, Bozdağı’na giden bu ıssız yol eskiden beri eşkıya uğrağı idi; bunu bilmiyordum. Ben tenha bir geçidin gizli bir köşesinde uyuyan küçük bir köyde doğdum. Ger Ali’nin, Köroğlu’nun, Develi’nin, Cellav’ın menkıbeleri içinde büyüdüm. Bilmem onun için mi, eşkıya hikayelerini dinlemeyi pek severim. Paketimi cebime soktum. —Anlat bana baba, bu Yalnız Efe kim? nasıl sır oldu? dedim. İhtiyar avcı torbasının yanına bağdaş kurdu, çiftesini kucağına uzattı, iri ela gözleriyle dik yarın keskin kenarına, karşıdaki yağmurla ıslanarak koyu kan rengine giren derin granit uçurumlara baktı, baktı. Sonra bana döndü: —Anlatayım. Ben şimdi elli yaşını geçiyorum. O vakit pek ufaktım. Onu gören kadınları dinlerim. Kendisi hiç erkeğe gözükmezdi. —Niye gözükmezdi? —Çünkü kızdı. —Kız mıydı? —Evet. Hayretim boşuna gitti. Geçmişi seven, bütün harikaları geçmişte sanan, geçmişi kut sayan her yaşlı köylü gibi masum bir şevkle hikayesine devam etti: “Dağa çıktığı zaman daha on altı yaşındaymış. Babası gençliğinde bize köye göçmüş, kızından başka kimsesi yokmuş. Bu adam, bir gün nasılsa Ese oğlunun çiftliğinden geçer. Oradaki yabancı korucuların birinde alacağı varmış, onu ister. Vermezler. O da galiba kötü bir laf söyler. Hemen zavallıyı öldürürler. Kızı duyunca babasının ölüsüne gider. Ağlamaz, sızlamaz. Kimin vurduğunu anlar. Sonra kazaya gelir, hükümete koşar. Babamı vuran filandır, tutun! der. Aldıran olmaz. Kız yine köye dönmez. O vakit, nereden geldiği, nereli olduğu belli olmayan sarhoş bir zaptiye mülazım varmış, Eseoğlu’nun ahbabıymış. Kız her gün onu tutar, “Babamı vuranı daha tutmayacak mısın?” diye sorar. Bir gün bu sarhoş, kızcağıza öfkelenir, ağzını bozar, “Bre kahpe, bir daha buraya gelirsen senin kafanı kırarım!” der. Kız korkmaz, zaptiyelerin yanında ona “işte bunlar da şahit olsun sen bu gün babamı vuranı tutmazsan ben seni öldüreceğim!” der. Zaptiye mülazımı bu lafa bütün bütün gazaplanır, fırlar, Yörük’ün kızını iyice döver, zaptiyelere sokağa attırır. Kız bir zamanlar görünmez olur... Bir gün sarhoş mülazım, Eseoğlu’nun verdiği bir ziyafete giderken kafasına bir kurşun yer, hemen orada can verir. Vuranı ararlar bulamazlar. “Yörük’ün kızı vurdu” diye bir laf olur. Ama buna kimse inanmaz. Herkes onu İzmir’e birinin yanına evlatlık gitti sanır. Fakat bir hafta geçmeden, Yörük’ü öldüren korucu da vurulur. Biraz sonra hükümete Yörük’ün davasını hasır altı ettiren çiftlik sahibi Eseoğlu’nun boğazlanmış ölüsünü bağdaki yatağında bulurlar. Kasabalı ağaların çiftliklerine koruyucu, hergeleci, çoban gibi gelip silahsız ahali içinde tüfekle gezen ne kadar yabancı varsa yavaş yavaş hepsi vurulmaya başlar. İş o dereceğe varır ki, yabancılar yalnız kıra çıkamaz olur. Nihayet takım takım buralarını bırakırlar, kendi yurtlarına dönerler. Zalim zaptiyeleri, köylüyü soyan memurları, rençperi dolandıran madrabazları hiç görünmeden öldüren bu efenin kim olduğu bir zaman anlaşılmaz. Bu efe tek başına. Yanına uşak filan almaz. Müracaat edenleri ters yüzüne çevirir. İşte bunun için köylüler ona “Yalnız Efe” derler. Tam on beş sene Yalnız Efe’nin yüzünü kadınlardan başka kimse göremez. Dağda erkekle karşılaşınca, uzaktan “gözlerini yum!” diye bağırırmış, sonra yanına gelirmiş. Kim gözünü açarsa hemen öldürürmüş, gözünü açmayan erkeğe; “size zulüm eden kim? rüşvet alan memurunuz var mı?” diye sorarmış. Onun korkusundan kaza da kimse kötülük yapamazmış. Zenginlere, kadınlara haber gönderir, “filan fakire yardım ediniz. Filan öksüzü evlendiriniz. Filan köprüyü yapınız. Filan köyde bir mektep kurunuz.” gibi emirler verirmiş. Hem çok sofuymuş. Benim teyzem bir gün odundan gelirken onu görmüş. Anlatırdı. Başında yeşil bir namaz bezi sarılıymış. Arkasında erkek elbisesi varmış, yamaçta namaz kılıyormuş, peri gibi güzelmiş... Evet, bir zaman onun korkusundan kimse kimseye haksızlık edemez olmuş. Haksızlığa uğrayan düşmanını, “gider Yalnız Efe’ye söylerim!” diye korkuturmuş. On beş sene ne köyümüze, ne kazamıza yabancı, yağmacı gelmez olmuş. Öşürcüler, ağnamcılar, tahsildarlar, zaptiyeler köylerde kuzu gibi namuslu dolaşırlarmış. Rüşvet değil, ikram olunan yemişi bile kimse alamaya cesaret edemezmiş. Yalnız Efe’ den kimsenin şikayeti yokmuş. Ne kimseyi dağa kaldırmış, nede fidye istemiş. İstediği hep fakirler, kimsesizler, dullar, öksüzler içinmiş. Camisine bakmayan köye haber gönderir; “Gelecek Ramazana kadar mescitleri tamir etmezlerse samanlıklarını yakarım.” dermiş. Onun sayesinde camiler şenlenmiş, köylü zulümden kurtulmuş, öksüzlerin, yoksulların yüzü gülmüş. Her köyün korusunda gizli bir ağaçta bir heybe asılı imiş. Köy halkı bu heybe boşaldıkça içine sucuk, şeker korlarmış. Yalnız Efe’nin kaza içinde belki elli dalda heybesi varmış. Kimseye ağırlık olmaz, kimseyi sıkıştırmaz, herkesin gönlünden kopanla geçinirmiş. Uzatmayalım... İşte tam o sırada Söke tarafında gayet azgın bir Rum eşkıyası türer. Devlet bu haydutlara karşı bir nizamiye taburu çıkarır. Döne dolaşa bu tabur bizim tarafa da gelir, Rumlar’ın izlerini bir türlü bulamazlar. Kasabada Yalnız Efe’nin namını işitirler. Boş durmamak için onu tutmaya kalkarlar. Yerli zaptiyeler kılavuzluğu kabul etmezler. Yalnız Efe bunu haber alır. Boz dağı’na geçmek ister. Bir bölük asker ondan evvel davranır, arkadan dolaşır, Akkovuk’u tutar. Bir bölük askerde aşağıdan çıkmaya başlar. Yalnız Efe’yi tam burada sıkıştırırlar. “Teslim ol!” derler. Yalnız Efe: “siz askersiniz, benim kardeşlerimsiniz, canınızı yakmak istemem. Savulun, yoluma gideyim!” der. Dinlemezler. Üzerine ateş ederler. Yalnız Efe birkaç askeri elinden, kolundan, kulağından hafifçe yaralar. Tekrar: “asker kardeşler, bırakın beni sizin canınızı yakmak istemem!” diye haykırır. Yine dinlemezler. Akkovuk’tan gelip de geçidi saran bölük de ateşe başlar. İki ateş arasında kalınca:”asker kardeşler, benim yüzümden birbirinizi vuracaksınız; ben gidiyorum, ben artık yoğum, ateşi kesin, yürüyün buluşun!” diye haykırır. Bir zaman daha yaylım ederler. Nihayet Yalnız Efe’nin sesi kesilince vuruldu sanırlar. Yavaş yavaş yürürler. Dik yolun önünü arkasını adım adım ararlar. İşte bu çamın dibinde Yalnız Efe’nin martini ile geyik postu seccadesinden, yeşil namaz bezinden başka bir şey bulamazlar. O vakitten beri Yalnız Efeye rasgelen yok. Yazın yamaçlarında hayvanlarını süren Yörükler buraya her gece nur inerken gördüklerini yemin ederek anlatırlar.” * * * Akkovuk’a biraz erken yetişmek için davranmak icap ediyordu. Yağmur dinmişti. Kalktım, martinin kayışını omzuma geçirdim. İhtiyar, yemek torbasını, kebeyi sırtlıyordu. Yürüdüm. Yarın kenarına geldim. Aşağısı baş döndürecek kadar derin bir uçurumdu. Yeni geçmiş bir kabus gecesinden kalma korkunç rüyaları andıran parça parça sisler, birbirine karışmış çamlarla kayaları örtüyordu. Yanıma yaklaşan kılavuza: —Yalnız Efe askerin eline düşmemek için buradan kendisini aşağıya atmış olmalı... dedim. —Haşa! Tövbe! O Allah’tan korkardı. Dini bütündü, diye reddetti. —Ee, havaya uçmadı ya! —Sır oldu! Gülerek sordum: —Ne biliyorsun? İri ela gözlerini kırptı. Delillerinden emin olan sade insanlara has saf bir inançla: —Ne bilmeyeceğim, sır olmasa buraya her gece nur iner mi? dedi.Ortaokullar İçin Yalnız Efe ve Seçilmiş Hikâyeler (MEB 100 Temel Eser)
Ötkir Haşimov - Yün Çorap (Hikâye)
Pazar, 16 Aralık 2018
Her yıl tatile çıktığımda anneme yün çorap alıp gelirim. Kafkasya taraflarında çok oluyor. “Cuba” diyorlar, “curab” diyorlar. Annem, çorap almamla sanki çok önemli bir şeye sahip olmuş gibi uzun uzun dualar eder, bu kadar annesine düşkün oğlu olduğunu söyleyerek komşulara övünür. Onun ayakları rahatsız. Serinlik başlar başlamaz ayakları şişiyor, ağrıyor. Konu komşu nasıl olduğunu sorduğunda onları da kendini de şöyle avutuyor: — Ne yapalım. Yaşlılık işte, kurban olduğum… Lakin annemin ayağının ağrıması sadece yaşlılıktan değil. Bunu başkaları bilmese de ben biliyorum. Hem de çok iyi biliyorum. Çocukluğumda çok hastalanırdım. Kızamık, astım, sıtma… Bu yüzden mutfaktaki askıda karganın tüyünden tutun da horozibiği çiçeğine kadar şuruplar bulunurdu. Özellikle, boğaz ağrısı çok kötü olurdu. Ayağım suya değse boğazım ağrırdı. Ayakla boğazın ne alakası var hala anlamış değilim. O zamanlar kaç yaşımda olduğumu hatırlamıyorum. Ama çok küçüktüm. Bir gün ağabeylerimle kartopu oynadım. Terleyip buz yedim. Gece vakti ateşim yükseldi. Takır takır öksürüyordum. Annem asitli gargara yaptırdı, faydası yok… Sonra kayısı kurusu kaynatıp suyunu içirdi, faydası yok. Sonunda boğazımdan “hır hır” diye boğulurcasına sesler çıkmaya başladı. Ağrıyıp ağrımadığını anlayamıyor, nefes almakta zorlanıyordum. Yavaş yavaş kendimden geçtiğimi hissediyordum. Başımda dikilen annemin feryat edip ağladığı ve devamlı tekrarladığı bir söz işitiliyordu: — Vay! Ben şimdi ne yapayım? Vay! Oğlum ölüyor… Sonra beni alelacele battaniyeye sardı. Bir ara annemin kollarında gittiğim aklımda. Lapa lapa kar yağdığını hissediyordum ama yüzüme bir zerresi düşmüyordu. Annemin sıcak nefesi yüzüme vuruyordu. O karda kayarak düşe kalka yürüyor, derin derin iç çekiyordu. Zayıf bir ışığın yandığı bir eve girdik. Gözlerim karardı, hiçbir şey göremez oldum. Annem hala feryat ediyordu: — Ölüyor! Oğlum ölüyor! — Telaşlanma güzelim. Derdi veren Allah dermanını da verir. Hacı Nine’nin sesini şöyle böyle tanıdım. Hacı Nine, başımı dizlerine koyup sırt üstü yatırdı. Gazlı bez sarılı parmağını ağzıma soktu. İçim bulanıyor, debelenip ağlıyordum. Fakat Hacı Nine’nin elinden kurtulamıyordum. O, boğazıma bir şeyler yaptı. İmdat diye bağırıp elini ısırdım. Hayret… Biraz sonra durumum düzeldi. Gözümü açtığımda Hacı Nine ayakta gülümsüyordu. Başımı okşarken söyleniyordu: — Elimi niye ısırdın küçük köpek? Sonra annem üzerime eğildi. O hala iç çekiyordu. Saçları dağılmıştı. Yüzü gözyaşlarıyla tamamen ıslanmıştı. Bir müddet sonra doğruldum. Yer sobasına ayağımı uzatıp oturdum. Hacı Nine nedir bilinmez, ekşimtırak bir sıvı içirdi. Sonra anneme döndü ve birden bire seslendi: — Vah güzelim vah. Ne yaptın öyle? Mahvolmuşsun. Annem şaşkın şaşkın, gâh bana gâh Hacı Nineye bakıyordu. Hacı Nine: — Ayaklarını kaybedeceksin, dedi ve başını sallayarak devam etti: — Şu halinle nasıl geldin buraya kadar? Odanın girişindeki koridorda duran annemin lastik ayakkabılarını gördüm. İçleri karla dolmuştu. Hacı Nine yine aynı telaşlı eda ile: — Yalınayak geliverdin mi? Şimdi ne yapacaksın? Karga beyni sürüp tedavi etmezsek sakat kalacaksın. Annem yer sobasından ayağını çekti. İki ayağı soğuktan kıpkızıl et olmuştu sanki. Yavaşça seslendi: — Soğuk değil. Tekrar ısındı işte. Karda ısınır zaten. Hacı Nine, annemin çorapsız ayağını eline aldı, ovarak kontrol etti: — Hissediyor musun? — Neyi? diye sordu annem. Ayağına değil bana bakıyordu. — Elimi hissediyor musun? Annem sessizce başını salladı ve ağlamaya başladı. … Ertesi gün o yatağa düştü. Uzun zaman yattı. Babam bir yerlerden karga bulup geldi. Hacı Nine elinden geldiği kadar ondan ilaç hazırladı. Annemi tedavi etmeye çalıştı… Sonunda annem iyileşti. Ama havalar serinlemeye başladığında ayakları şişip ona azap verir olmuştu. Her yıl tatile çıktığımda anneme yün çorap alıp gelirim. O, az bulunur bir şeye sahip olmuş gibi uzun uzun dualar eder, bir müddet komşulara gösteriş yapar, böyle annesine düşkün bir oğlu olduğunu söyleyerek uzun uzun övünür. İşte o an, karın lapa lapa yağdığı korkunç gecede annemin kıpkızıl eti çıkmış ayakları gözümün önüne gelir, sessizce çıkıp giderim. Dünyanın İşleri, İstanbul 2014
Pazar, 16 Aralık 2018
Her yıl tatile çıktığımda anneme yün çorap alıp gelirim. Kafkasya taraflarında çok oluyor. “Cuba” diyorlar, “curab” diyorlar. Annem, çorap almamla sanki çok önemli bir şeye sahip olmuş gibi uzun uzun dualar eder, bu kadar annesine düşkün oğlu olduğunu söyleyerek komşulara övünür. Onun ayakları rahatsız. Serinlik başlar başlamaz ayakları şişiyor, ağrıyor. Konu komşu nasıl olduğunu sorduğunda onları da kendini de şöyle avutuyor: — Ne yapalım. Yaşlılık işte, kurban olduğum… Lakin annemin ayağının ağrıması sadece yaşlılıktan değil. Bunu başkaları bilmese de ben biliyorum. Hem de çok iyi biliyorum. Çocukluğumda çok hastalanırdım. Kızamık, astım, sıtma… Bu yüzden mutfaktaki askıda karganın tüyünden tutun da horozibiği çiçeğine kadar şuruplar bulunurdu. Özellikle, boğaz ağrısı çok kötü olurdu. Ayağım suya değse boğazım ağrırdı. Ayakla boğazın ne alakası var hala anlamış değilim. O zamanlar kaç yaşımda olduğumu hatırlamıyorum. Ama çok küçüktüm. Bir gün ağabeylerimle kartopu oynadım. Terleyip buz yedim. Gece vakti ateşim yükseldi. Takır takır öksürüyordum. Annem asitli gargara yaptırdı, faydası yok… Sonra kayısı kurusu kaynatıp suyunu içirdi, faydası yok. Sonunda boğazımdan “hır hır” diye boğulurcasına sesler çıkmaya başladı. Ağrıyıp ağrımadığını anlayamıyor, nefes almakta zorlanıyordum. Yavaş yavaş kendimden geçtiğimi hissediyordum. Başımda dikilen annemin feryat edip ağladığı ve devamlı tekrarladığı bir söz işitiliyordu: — Vay! Ben şimdi ne yapayım? Vay! Oğlum ölüyor… Sonra beni alelacele battaniyeye sardı. Bir ara annemin kollarında gittiğim aklımda. Lapa lapa kar yağdığını hissediyordum ama yüzüme bir zerresi düşmüyordu. Annemin sıcak nefesi yüzüme vuruyordu. O karda kayarak düşe kalka yürüyor, derin derin iç çekiyordu. Zayıf bir ışığın yandığı bir eve girdik. Gözlerim karardı, hiçbir şey göremez oldum. Annem hala feryat ediyordu: — Ölüyor! Oğlum ölüyor! — Telaşlanma güzelim. Derdi veren Allah dermanını da verir. Hacı Nine’nin sesini şöyle böyle tanıdım. Hacı Nine, başımı dizlerine koyup sırt üstü yatırdı. Gazlı bez sarılı parmağını ağzıma soktu. İçim bulanıyor, debelenip ağlıyordum. Fakat Hacı Nine’nin elinden kurtulamıyordum. O, boğazıma bir şeyler yaptı. İmdat diye bağırıp elini ısırdım. Hayret… Biraz sonra durumum düzeldi. Gözümü açtığımda Hacı Nine ayakta gülümsüyordu. Başımı okşarken söyleniyordu: — Elimi niye ısırdın küçük köpek? Sonra annem üzerime eğildi. O hala iç çekiyordu. Saçları dağılmıştı. Yüzü gözyaşlarıyla tamamen ıslanmıştı. Bir müddet sonra doğruldum. Yer sobasına ayağımı uzatıp oturdum. Hacı Nine nedir bilinmez, ekşimtırak bir sıvı içirdi. Sonra anneme döndü ve birden bire seslendi: — Vah güzelim vah. Ne yaptın öyle? Mahvolmuşsun. Annem şaşkın şaşkın, gâh bana gâh Hacı Nineye bakıyordu. Hacı Nine: — Ayaklarını kaybedeceksin, dedi ve başını sallayarak devam etti: — Şu halinle nasıl geldin buraya kadar? Odanın girişindeki koridorda duran annemin lastik ayakkabılarını gördüm. İçleri karla dolmuştu. Hacı Nine yine aynı telaşlı eda ile: — Yalınayak geliverdin mi? Şimdi ne yapacaksın? Karga beyni sürüp tedavi etmezsek sakat kalacaksın. Annem yer sobasından ayağını çekti. İki ayağı soğuktan kıpkızıl et olmuştu sanki. Yavaşça seslendi: — Soğuk değil. Tekrar ısındı işte. Karda ısınır zaten. Hacı Nine, annemin çorapsız ayağını eline aldı, ovarak kontrol etti: — Hissediyor musun? — Neyi? diye sordu annem. Ayağına değil bana bakıyordu. — Elimi hissediyor musun? Annem sessizce başını salladı ve ağlamaya başladı. … Ertesi gün o yatağa düştü. Uzun zaman yattı. Babam bir yerlerden karga bulup geldi. Hacı Nine elinden geldiği kadar ondan ilaç hazırladı. Annemi tedavi etmeye çalıştı… Sonunda annem iyileşti. Ama havalar serinlemeye başladığında ayakları şişip ona azap verir olmuştu. Her yıl tatile çıktığımda anneme yün çorap alıp gelirim. O, az bulunur bir şeye sahip olmuş gibi uzun uzun dualar eder, bir müddet komşulara gösteriş yapar, böyle annesine düşkün bir oğlu olduğunu söyleyerek uzun uzun övünür. İşte o an, karın lapa lapa yağdığı korkunç gecede annemin kıpkızıl eti çıkmış ayakları gözümün önüne gelir, sessizce çıkıp giderim. Dünyanın İşleri, İstanbul 2014
Oyhan Hasan Bıldırki - Babam
Çarşamba, 12 Aralık 2018
Babam, çelimsiz yapısına rağmen, büyük hayallerin adamıydı. O, boyundan büyük olan bu hayallerini severdi. Onları zaman zaman bize anlatır, yeri gelince gerçekleştirmemizi tembihlerdi. Gülüp geçerdik. Sarı benzi kızarır, alnında öfke bulutları dolaşırdı. - Gülün! derdi, zaten başkalarının da yaptığı ne, gülmekten başka? Güldükçe, öldük! Fakat şunu bir türlü anlayamadık: Gülüp geçmek, bizim zavallılığımızdır! Boşluğumuzdur! Mantık yapımızda açılan bir büyük gediktir. Yook, gedik değil! Sanki yol geçen hanı… Düşman, bu gedikten girdikçe, canımızda, kanımızda, yerimizde, yurdumuzda hora tepmiş, kimin umurunda? Güneş yükselir, ortalık alev alev yanardı. Oturduğumuz çardakta bir dal bile kıpırdamazdı. Ağaçların yaprakları kavrulur, altlarında gölgelenen sığırlar, vınlayan sinekleri duydukça huylanırlardı. Danalar, ön ayaklarından birini kaldırır, boynuzlarını yere çevirir, derin derin solurlardı. İneklerin kuyrukları havada. Umulmadık bir seslenmede, kızılca kıyamet kopacak. Gülmeyi keserdik. Babam, uzun parmaklarını çıtlata çıtlata konuşmasını sürdürürdü. Küçük kardeşim sıkılır, testiyi omuzladığı gibi, yarıntının öbür yakasındaki kuyuya koşardı. Önce elini, yüzünü yıkar, serinlerdi. Dolu kovayı tepesine diker, kana kana içer, dudaklarının kuruluğunu giderirdi. Sonra dağarları doldururdu. Bu sırada, henüz çekirdeklerine ben düşmüş bir karpuzu kuyudan çeker, yumruğuyla parçalar, göbeğini yer, dudağında bin bir küfür, gerisini atardı. Kendi başına bir iş yapmanın sevincini yaşar, ıslık üstüne ıslık çalardı. Babam, sırtını çardağın direğinden ayırır, biraz öne çıkar, sağ elini alnına götürür, öylece ufka bakar, zamanın elverdiğini anlardı. - Yahu! derdi. Bu, senin kardeşin amma da mıççık, ha? Aldırmazdım. - Haklısın baba! derdim. Fakat Hatay’ı unutuyorsun. Onu topraklarımıza katanlar, gün olur, sırayı ötekilere de getirmezler mi? Babamın yüzünde gülücükler. - Çocuk! derdi, benimle oynama. O zaman başımızda “Gazi” vardı. Elbet Hatay’ı alacaktı. - Neden? - Çünkü, milletine söz vermişti. Verilen söz, yerine getirilmelidir. Yoksa büyüklüğün ne önemi kalır? Kardeşim ıslıklarını ikilerdi. Davranır, babamdan önce çardaktan inerdim. Hayvanların yanına doğrulur, birini önüme katar, diğerini yedeğimde çekerek, kuyu yoluna düşerdim. Bilirim, biraz sonra, arkam sıra, aynı düzende babam gelecek. Bütün hayvanlar sulanacak. Boşalan dağarları doldurmak için kardeşim, kovanın ipine yapışacak. Babam: - Ha, göreyim aslanım! diye, ona kuvvet verecekti. Kardeşim, ucunda kova bulunan ipe daha sıkı yapışacak, kuyudan çekip çıkaracaktı. Dağarlar dolacak, hayvanlar suya doyacaktı. Sonra, karaağaçların gölgesinde biraz bekleyeceğiz. Birimiz kazıkları hazırlayacak, birimiz de hayvanları bağlayacağız. Hazırda varsa, bağ-bostan içinden yolduğumuz otları, önlerine koyacağız. Yoksa biraz sap biçip vereceğiz. Tam bu sırada, kuyu başında serinleyen babam, göbeği alınmış çakır karpuzu görecek, kardeşime çıkışacak: - Ulan velet! Böyle giderse bostanın köküne kibrit suyu dökeceksin! Hadi hamdır, kelektir, olgundur anlamıyorsun. Bari “aga”na seslensen, dilin mi kırılır? Kardeşim yalnızca kıs kıs güler, babama karşılık vermezdi. Onun niye güldüğünü anlardım. Çünkü babam, nedense “ağa” demez, “aga” demekten hoşlanırdı. Bu söyleyiş, kardeşimin tuhafına gider, gülmesine, bana kaş göz etmesine yol açardı. Babam anlar: - Hadi! Orda gülüp durmayın, serseriler! derdi. Günlerimiz “aslanlarım”larla, “serseriler”le, babamın büyük hayallerini dinlemekle geldi geçti. Biz ikimiz, hayvanlarımızın sayısını azalta azalta okuduk. Kendine göre babam, okumamış, okuyamamış olmaktan çok çekmişti. O, Gazi’nin açtırdığı halk mekteplerine azıcık devam etmiş, yarım yamalak bir şeyler öğrenebilmişti. Ben, kitap okuma zevkini ondan aldım. Daha çok kış geceleri, köyde ocak başında toplanır, gaz lambasının kör ışığı altında, evdekilere veya misafirlere, babamın, çerçiden aldığı kitapları okurdum. Ona göre, okuyanı, Allah da, kul da severmiş. Yalnız, nedense annem kızar, babama çıkışırdı. - Herif! Çocukların gözleri kör olacak. Bırak şunları kendi hallerine. Uyusunlar. Gündüzlerin suyu mu çıktı? - Elinin hamuruyla erkek işine karışma, kadın! Sen anlamazsın. - Öyle ya, biz neyi anladık şimdiye kadar? - Hadi, hadi! - Aman! Kelin görünecek. Anlardım. Tartışmanın sonu kötüleşecek. Araya girerdim. Ne şiş yanardı, ne kebap. - Uykum yok! Gelince yatarım, anne. Az sonra esner, odama geçerdim. Uyuyan kardeşlerimizin yanı başına kıvrılırdım. Bir gün babam: - Aydın’da miting varmış. Gidelim mi? dedi. Hatırladım. Kıbrıs için bir miting yapılacaktı. Ben, okulun izci takımında olduğumdan, zaten görevliydim. Birlikte gittik. Aman ne kalabalık! İğne at, havada ara. Bütün yüzler ciddi mi ciddi. Herkes, konuşmacıları dinlemenin heyecanında. Genç, yaşlı, kadın, erkek bütün konuşmacılar, sonuçta aynı dilekte birleşiyorlardı: - Kıbrıs Türk’tür, Türk kalacaktır! O gün babamın keyfine diyecek yoktu. Çok mutlu olmuştu. Resmî ağızlar, onun hayallerini paylaşmakla kalmıyor, bütün bu dünyaya, tek bir ses halinde haykırıyorlardı. - Kıbrıs Türk’tür, Türk kalacaktır! Daha sonraları, bu anlayışta bir gevşeme, bir gerileme oldu. Yukarıdaki dilek değişti. Babam hırçınlaştı, üzüldü. - Ya taksim, ya ölüm! - Neyi taksim edeceksin? Kimin malını kime vereceksin? Boğulacaksan büyük denizde boğul. Taksim neymiş? diyordu babam. Aradan uzun yıllar geçti. Biz büyüdük, serpildik. Okuduk, adam olduk. İlk tayinim Karadeniz’in kıyısında bir kasabaya çıktı. Babam, beni oldukça etkilemiş olmalıydı. Öğrencilerime, onun hayallerini anlatmaya başladım. Bilmem anlatabildim mi? Ben konuştukça, bazıları gülümsüyor, bazıları donuk, âvâre gözlerle bana bakıyorlardı. Sonunda taksim de gerçekleşmedi. Bir Kıbrıs devleti kuruldu, dillere şenlik. Babam üzüldü, çöktü. Üstelik yaşlanmış, hastalanmıştı. Fakat her şeye rağmen hayallerinde ayak diretiyordu. Herkes keseri hem nalına, hem mıhına vururken, o, bir hüzün ikliminde yaşıyor, büyük hayallerinin deryasında kulaç atıyordu. Hissediyordum: Aklı kesse, elinden gelse, bazılarını derhal, bir kaşık suda boğacaktı. Çünkü gönlündeki ümit küpü boşalmıyor, devamlı dolu kalıyordu. - Göreceksiniz, diyordu, zaman beni haklı çıkaracak. Ama ne fayda? Yanılmamıştı. Öyle oldu. Gerçi Veysel, işi püf noktasından yakalamıştı ama, bu gerçek bazı kafalarda hiçbir iz bırakmamıştı. “Kim okurdu, kim yazardı? Bu düğümü kim çözerdi? Koyun kurt ile gezerdi, Fikir başka başk’olmasa.” Denizin ortasında bir küçük adada, aralarında binlerce çatışma sebebi bulunan Türklerle Rumların bir arada yaşaması, olacak şey miydi? Bu durum, eşyanın tabiatına bile aykırıydı. Güya kinler, düşmanlıklar küllenmiş, iki toplum arasında sarmaşıklar filizlenmişti. Bilirsiniz, sarmaşıklar çiçek açmış. Yalnız süs çiçeği olarak ömür tüketirler değil mi? Bir yaz başlangıcında babamı son defa görmüş, Karadeniz’in kıyısındaki görev yerime dönüyordum. Babam, ilk defadır, beni uğurlamaya bile geldi. - Akşama, dedim, kasabaya dönmek için araba bulamazsın! - Olsun! Yaya giderim. Baktım, gözlerinde hüznün gölgeleri var. Üstelemedim. İkimiz de uzun uzun birbirimize baktık. Araba, harekete hazırlandı. Muavin bağırdı: - İzmir, İstanbul yolcuları! Aşağıda kalmasın! Ellerini öptüm, kucaklaştık. - Umudum sende. Karına, torunuma selâmlarımı söyle. - Olur! Arabamız hareket etti. Yol boyu düşünceler yakamı bırakmadı. Sanki babam; “karın” derken, “torunum” derken, biraz daha büyüyordu. Karımı beğenirdi. Onunla çabucak anlaşabilmişti. Çünkü karımın eli, her işe yatkındı. Bostan çapalar, inek sağar, ekin yolar, harman bile döverdi. Üstelik okumuş, o da benim gibi öğretmen olmuştu. Besbelli babam, attığı tohumların tutmasını görmüş olmanın sevincini yaşıyordu. “Umudum sende.” derken de, anlatmak istediği buydu. İlk ocağı, sonrakiler takip ediyor, geleceğe de uzanmanın filizlerini yeşertiyordu. Yol uzadıkça, düşünceler birbirini kovaladı. Ölçtüm, biçtim. Kendi kendimle hesaplaştım. Bir noktada durdum: Aşağı tükürsen sakal, yukarı tükürsen bıyık. Üstesine yolun sonunda beni bekleyenler var. - Herhalde herkes böyle olmalı, diye söylendim. Kolayca çözülecek düğümleri, böyle duyguların rüzgârına kapıldığımızdan mıdır nedir, çözmekten çekiniyoruz. Hepimiz, ayakbağlarımızın esiri olmuşuz. Kaz gelecek yerden tavuğu esirgemişiz. Önce can demişiz, cânânı bir köşeye itivermişiz. Bazılarımız işi pişkinliğe vurdurmuş, her şeye karşı kayıtsız kalmış. Bazılarımız da safdil, her şeye kanmış. Çözmek için hiçbir gayret göstermediği düğümlere hayal demiş, fakat hiçbir yerde denenmemiş hayallerin kucağına düşmüş. Kurtla kuzuyu yan yana gütmek istemiş. Yalancı dolmalara, yabancı doğmalara bel bağlamış. Ülkenin dört yanında tek tük görülmeye başlayan yabancı, cılız çiçeklere omuz vermiş, arka olmuşlar. Demek babam, yerden göğe kadar haklıymış. Zira, politika denilen ince sanatı bizde, hemen hiç kimse bilmiyordu. Hatta öğrenmek zahmetine de katlanmıyordu. Etrafımızda kısır, ufuksuz, paslı bir çember dönüp duruyordu. İstanbul’da bir başka araca aktarma yaptım. Gün boyu, kâh hüzün, kâh sevinç dalgaları arasında gide gele, görev yerime vardım. Kapıda beni, karım ve çocuğum karşıladı. Bütün gün, kandil gibi asılı olduğu küçücük kubbeyi inatla aydınlatan güneş, ansızın dal uçlarında kayboluverdi. Karanlık perde perde, her şeyi yuttu. Evlerin camlı pencerelerini soluk lamba ışıkları aydınlattı. Sanki çakan, beklenmedik bir anda yanıveren her ışık, hayatın devam ettiğine işaret taşları dikiyordu. Gece, uyuyamadım. El ayak çekilince, radyonun ibresiyle oynamaya başladım. Çalan radyo sesini kıstım, müzik dinledim. Sıkıldıkça istasyon değiştirdim. Nerdeyse sabah oluyordu. Artık bütün gece odamı aydınlatan lamba ışığı fersizleşmiş, içeriye belli belirsiz bir aydınlık sızmıştı. Tam bu sırada, bizim istasyonlardan birinde duyduğum bir sese kulak kesildim. Falan, filan yerlerde deniz ve hava sahaları, bütün gemi ve uçaklara kapatılmıştır, diyordu. Uykusuzluğun verdiği güçsüzlükle ağırlaşan gözkapaklarım hafifledi. Yatmaktan vazgeçtim. Kulağımı hiçbir şeyi kaçırmayayım diye, radyo hoparlörüne dayadım. Bir ses: - Allah de! diyordu. Bir başkası: - Ordumuz, bu sabah Kıbrıs’a başarılı bir çıkartma yaptı! diyordu. Daha bir başkası: - Milletimize hayırlı olsun diyordu. Konuşmalar bitti, marşlar başladı. Sanırım babam, şu saatte, şayet haber aldıysa, zil takıp oynamaya başlamıştır. Ben de, onun yapabileceklerini düşündüm, uyguladım. Hemen karımı ve çocuğumu kaldırdım. Komşulara seslendik. Ortalık hem aydınlandı, hem ayaklandı. Herkeste neşenin bini bir para. Bütün yüzler güleç, gönüller gururla dolu, yediden yetmişe “Sakarya”laşmışız. Halbuki babam, o sabahı görememiş. Bir önceki gecenin verdiği yorgunluktan olmalı, eve döner dönmez, yatağa serilmiş, ikide bir anama çıkışmış. - Kadın, ört beni! Üşüyorum. Anam seslenmiş: - Herif, sana ne oluyor? Ne üşümesi bu? - Uzatma! Yorganları ikile. - Çoktan ikiledim. - Üşüyorum. Babamın son işi, üşümek olmuş. Kapıları, pencereleri, hatta perdeleri sıkı sıkıya örttürmüş. Konu-komşu, dost-akraba toplanmış. Eve doktor çağrılmış. Doktor: - Allah bilir ya, demiş, ümit yok! Anam, çaresizliğinin verdiği hıncı gözyaşlarından almış. Bizim yokluğumuza yanmış, milletçe yaşadığımız büyük sevince katılamamış. Dilinin ucuna ne geldiyse, söylemiş. - Okuttuk. Kırlangıçlarımızı yuvadan uçurttuk. Okumuş adamdan zarar gelmez, diyordun. Öyle! İşte gördün, zarar gelmiyor, fakat faydaları ne ki? Allah gecinden versin, sana bir şey olsa, salına bile giremeyecekler, son yudum suyunu vermeyecekler. Babam, doğrulmuş. Üstündeki yorganları itmiş, - Ben ölecek adam mıyım? demiş. - Yoo, yoo! - Niye ikircikli konuşuyorsun? - Aklıma öyle geldi de. - Aklına öyle gelmiş! Varsın öyle olsun! Yalnız, ya ölürsem kadınım, Burunköy Tepesi’ndeki yeni mezarlığa gömün beni. Sakın haberim olmadan çocukları telaşlandırmayın. Tel mel çekeyim demeyin. Ben ölmem! Herkes yüreğini serin tutsun. Henüz hayallerimin ufkundayım. Son sözlerini söyledikten sonra, ebedî rüyasına dalmış. Çağrılan hoca, açık olan gözlerini kapatmış. Okumuş. Tam bu sırada komşular gürlemiş. - Ordu, Kıbrıs’a çıkmış! Babam, duymamış. Kardeşimle ben, ayrı yerlerde olmamıza rağmen, aynı anda, bize çekilen telgrafları alınca, yola çıkmışız. İzmir Garajı’nda buluştuk. Gerçeği, her ikimiz de birbirimizden sakladık. Arabamız köprüleri geçti, içim bir hoş oldu. Karşıda Burunköy çamlığı yemyeşildi. Tam zirvede üç eski mezar. Mezarlıktan dönen tanıdık insanlar. Arabadan indik. Anlamıştık. Doğruca mezarlığa yöneldik. Henüz suyu kurumamış olan mezarın başında durduk. Birer fatiha okuduk. Sonra, içimi kemiren duygularımı kardeşime fısıldadım. - Nedense hep tercihimizi yapmakta yanıldık. Yanlış ata oynadık. İkbâl peşinde koşanlarla ideal peşinde olanları ayırmak lazım, dedim. Döndük.
Çarşamba, 12 Aralık 2018
Babam, çelimsiz yapısına rağmen, büyük hayallerin adamıydı. O, boyundan büyük olan bu hayallerini severdi. Onları zaman zaman bize anlatır, yeri gelince gerçekleştirmemizi tembihlerdi. Gülüp geçerdik. Sarı benzi kızarır, alnında öfke bulutları dolaşırdı. - Gülün! derdi, zaten başkalarının da yaptığı ne, gülmekten başka? Güldükçe, öldük! Fakat şunu bir türlü anlayamadık: Gülüp geçmek, bizim zavallılığımızdır! Boşluğumuzdur! Mantık yapımızda açılan bir büyük gediktir. Yook, gedik değil! Sanki yol geçen hanı… Düşman, bu gedikten girdikçe, canımızda, kanımızda, yerimizde, yurdumuzda hora tepmiş, kimin umurunda? Güneş yükselir, ortalık alev alev yanardı. Oturduğumuz çardakta bir dal bile kıpırdamazdı. Ağaçların yaprakları kavrulur, altlarında gölgelenen sığırlar, vınlayan sinekleri duydukça huylanırlardı. Danalar, ön ayaklarından birini kaldırır, boynuzlarını yere çevirir, derin derin solurlardı. İneklerin kuyrukları havada. Umulmadık bir seslenmede, kızılca kıyamet kopacak. Gülmeyi keserdik. Babam, uzun parmaklarını çıtlata çıtlata konuşmasını sürdürürdü. Küçük kardeşim sıkılır, testiyi omuzladığı gibi, yarıntının öbür yakasındaki kuyuya koşardı. Önce elini, yüzünü yıkar, serinlerdi. Dolu kovayı tepesine diker, kana kana içer, dudaklarının kuruluğunu giderirdi. Sonra dağarları doldururdu. Bu sırada, henüz çekirdeklerine ben düşmüş bir karpuzu kuyudan çeker, yumruğuyla parçalar, göbeğini yer, dudağında bin bir küfür, gerisini atardı. Kendi başına bir iş yapmanın sevincini yaşar, ıslık üstüne ıslık çalardı. Babam, sırtını çardağın direğinden ayırır, biraz öne çıkar, sağ elini alnına götürür, öylece ufka bakar, zamanın elverdiğini anlardı. - Yahu! derdi. Bu, senin kardeşin amma da mıççık, ha? Aldırmazdım. - Haklısın baba! derdim. Fakat Hatay’ı unutuyorsun. Onu topraklarımıza katanlar, gün olur, sırayı ötekilere de getirmezler mi? Babamın yüzünde gülücükler. - Çocuk! derdi, benimle oynama. O zaman başımızda “Gazi” vardı. Elbet Hatay’ı alacaktı. - Neden? - Çünkü, milletine söz vermişti. Verilen söz, yerine getirilmelidir. Yoksa büyüklüğün ne önemi kalır? Kardeşim ıslıklarını ikilerdi. Davranır, babamdan önce çardaktan inerdim. Hayvanların yanına doğrulur, birini önüme katar, diğerini yedeğimde çekerek, kuyu yoluna düşerdim. Bilirim, biraz sonra, arkam sıra, aynı düzende babam gelecek. Bütün hayvanlar sulanacak. Boşalan dağarları doldurmak için kardeşim, kovanın ipine yapışacak. Babam: - Ha, göreyim aslanım! diye, ona kuvvet verecekti. Kardeşim, ucunda kova bulunan ipe daha sıkı yapışacak, kuyudan çekip çıkaracaktı. Dağarlar dolacak, hayvanlar suya doyacaktı. Sonra, karaağaçların gölgesinde biraz bekleyeceğiz. Birimiz kazıkları hazırlayacak, birimiz de hayvanları bağlayacağız. Hazırda varsa, bağ-bostan içinden yolduğumuz otları, önlerine koyacağız. Yoksa biraz sap biçip vereceğiz. Tam bu sırada, kuyu başında serinleyen babam, göbeği alınmış çakır karpuzu görecek, kardeşime çıkışacak: - Ulan velet! Böyle giderse bostanın köküne kibrit suyu dökeceksin! Hadi hamdır, kelektir, olgundur anlamıyorsun. Bari “aga”na seslensen, dilin mi kırılır? Kardeşim yalnızca kıs kıs güler, babama karşılık vermezdi. Onun niye güldüğünü anlardım. Çünkü babam, nedense “ağa” demez, “aga” demekten hoşlanırdı. Bu söyleyiş, kardeşimin tuhafına gider, gülmesine, bana kaş göz etmesine yol açardı. Babam anlar: - Hadi! Orda gülüp durmayın, serseriler! derdi. Günlerimiz “aslanlarım”larla, “serseriler”le, babamın büyük hayallerini dinlemekle geldi geçti. Biz ikimiz, hayvanlarımızın sayısını azalta azalta okuduk. Kendine göre babam, okumamış, okuyamamış olmaktan çok çekmişti. O, Gazi’nin açtırdığı halk mekteplerine azıcık devam etmiş, yarım yamalak bir şeyler öğrenebilmişti. Ben, kitap okuma zevkini ondan aldım. Daha çok kış geceleri, köyde ocak başında toplanır, gaz lambasının kör ışığı altında, evdekilere veya misafirlere, babamın, çerçiden aldığı kitapları okurdum. Ona göre, okuyanı, Allah da, kul da severmiş. Yalnız, nedense annem kızar, babama çıkışırdı. - Herif! Çocukların gözleri kör olacak. Bırak şunları kendi hallerine. Uyusunlar. Gündüzlerin suyu mu çıktı? - Elinin hamuruyla erkek işine karışma, kadın! Sen anlamazsın. - Öyle ya, biz neyi anladık şimdiye kadar? - Hadi, hadi! - Aman! Kelin görünecek. Anlardım. Tartışmanın sonu kötüleşecek. Araya girerdim. Ne şiş yanardı, ne kebap. - Uykum yok! Gelince yatarım, anne. Az sonra esner, odama geçerdim. Uyuyan kardeşlerimizin yanı başına kıvrılırdım. Bir gün babam: - Aydın’da miting varmış. Gidelim mi? dedi. Hatırladım. Kıbrıs için bir miting yapılacaktı. Ben, okulun izci takımında olduğumdan, zaten görevliydim. Birlikte gittik. Aman ne kalabalık! İğne at, havada ara. Bütün yüzler ciddi mi ciddi. Herkes, konuşmacıları dinlemenin heyecanında. Genç, yaşlı, kadın, erkek bütün konuşmacılar, sonuçta aynı dilekte birleşiyorlardı: - Kıbrıs Türk’tür, Türk kalacaktır! O gün babamın keyfine diyecek yoktu. Çok mutlu olmuştu. Resmî ağızlar, onun hayallerini paylaşmakla kalmıyor, bütün bu dünyaya, tek bir ses halinde haykırıyorlardı. - Kıbrıs Türk’tür, Türk kalacaktır! Daha sonraları, bu anlayışta bir gevşeme, bir gerileme oldu. Yukarıdaki dilek değişti. Babam hırçınlaştı, üzüldü. - Ya taksim, ya ölüm! - Neyi taksim edeceksin? Kimin malını kime vereceksin? Boğulacaksan büyük denizde boğul. Taksim neymiş? diyordu babam. Aradan uzun yıllar geçti. Biz büyüdük, serpildik. Okuduk, adam olduk. İlk tayinim Karadeniz’in kıyısında bir kasabaya çıktı. Babam, beni oldukça etkilemiş olmalıydı. Öğrencilerime, onun hayallerini anlatmaya başladım. Bilmem anlatabildim mi? Ben konuştukça, bazıları gülümsüyor, bazıları donuk, âvâre gözlerle bana bakıyorlardı. Sonunda taksim de gerçekleşmedi. Bir Kıbrıs devleti kuruldu, dillere şenlik. Babam üzüldü, çöktü. Üstelik yaşlanmış, hastalanmıştı. Fakat her şeye rağmen hayallerinde ayak diretiyordu. Herkes keseri hem nalına, hem mıhına vururken, o, bir hüzün ikliminde yaşıyor, büyük hayallerinin deryasında kulaç atıyordu. Hissediyordum: Aklı kesse, elinden gelse, bazılarını derhal, bir kaşık suda boğacaktı. Çünkü gönlündeki ümit küpü boşalmıyor, devamlı dolu kalıyordu. - Göreceksiniz, diyordu, zaman beni haklı çıkaracak. Ama ne fayda? Yanılmamıştı. Öyle oldu. Gerçi Veysel, işi püf noktasından yakalamıştı ama, bu gerçek bazı kafalarda hiçbir iz bırakmamıştı. “Kim okurdu, kim yazardı? Bu düğümü kim çözerdi? Koyun kurt ile gezerdi, Fikir başka başk’olmasa.” Denizin ortasında bir küçük adada, aralarında binlerce çatışma sebebi bulunan Türklerle Rumların bir arada yaşaması, olacak şey miydi? Bu durum, eşyanın tabiatına bile aykırıydı. Güya kinler, düşmanlıklar küllenmiş, iki toplum arasında sarmaşıklar filizlenmişti. Bilirsiniz, sarmaşıklar çiçek açmış. Yalnız süs çiçeği olarak ömür tüketirler değil mi? Bir yaz başlangıcında babamı son defa görmüş, Karadeniz’in kıyısındaki görev yerime dönüyordum. Babam, ilk defadır, beni uğurlamaya bile geldi. - Akşama, dedim, kasabaya dönmek için araba bulamazsın! - Olsun! Yaya giderim. Baktım, gözlerinde hüznün gölgeleri var. Üstelemedim. İkimiz de uzun uzun birbirimize baktık. Araba, harekete hazırlandı. Muavin bağırdı: - İzmir, İstanbul yolcuları! Aşağıda kalmasın! Ellerini öptüm, kucaklaştık. - Umudum sende. Karına, torunuma selâmlarımı söyle. - Olur! Arabamız hareket etti. Yol boyu düşünceler yakamı bırakmadı. Sanki babam; “karın” derken, “torunum” derken, biraz daha büyüyordu. Karımı beğenirdi. Onunla çabucak anlaşabilmişti. Çünkü karımın eli, her işe yatkındı. Bostan çapalar, inek sağar, ekin yolar, harman bile döverdi. Üstelik okumuş, o da benim gibi öğretmen olmuştu. Besbelli babam, attığı tohumların tutmasını görmüş olmanın sevincini yaşıyordu. “Umudum sende.” derken de, anlatmak istediği buydu. İlk ocağı, sonrakiler takip ediyor, geleceğe de uzanmanın filizlerini yeşertiyordu. Yol uzadıkça, düşünceler birbirini kovaladı. Ölçtüm, biçtim. Kendi kendimle hesaplaştım. Bir noktada durdum: Aşağı tükürsen sakal, yukarı tükürsen bıyık. Üstesine yolun sonunda beni bekleyenler var. - Herhalde herkes böyle olmalı, diye söylendim. Kolayca çözülecek düğümleri, böyle duyguların rüzgârına kapıldığımızdan mıdır nedir, çözmekten çekiniyoruz. Hepimiz, ayakbağlarımızın esiri olmuşuz. Kaz gelecek yerden tavuğu esirgemişiz. Önce can demişiz, cânânı bir köşeye itivermişiz. Bazılarımız işi pişkinliğe vurdurmuş, her şeye karşı kayıtsız kalmış. Bazılarımız da safdil, her şeye kanmış. Çözmek için hiçbir gayret göstermediği düğümlere hayal demiş, fakat hiçbir yerde denenmemiş hayallerin kucağına düşmüş. Kurtla kuzuyu yan yana gütmek istemiş. Yalancı dolmalara, yabancı doğmalara bel bağlamış. Ülkenin dört yanında tek tük görülmeye başlayan yabancı, cılız çiçeklere omuz vermiş, arka olmuşlar. Demek babam, yerden göğe kadar haklıymış. Zira, politika denilen ince sanatı bizde, hemen hiç kimse bilmiyordu. Hatta öğrenmek zahmetine de katlanmıyordu. Etrafımızda kısır, ufuksuz, paslı bir çember dönüp duruyordu. İstanbul’da bir başka araca aktarma yaptım. Gün boyu, kâh hüzün, kâh sevinç dalgaları arasında gide gele, görev yerime vardım. Kapıda beni, karım ve çocuğum karşıladı. Bütün gün, kandil gibi asılı olduğu küçücük kubbeyi inatla aydınlatan güneş, ansızın dal uçlarında kayboluverdi. Karanlık perde perde, her şeyi yuttu. Evlerin camlı pencerelerini soluk lamba ışıkları aydınlattı. Sanki çakan, beklenmedik bir anda yanıveren her ışık, hayatın devam ettiğine işaret taşları dikiyordu. Gece, uyuyamadım. El ayak çekilince, radyonun ibresiyle oynamaya başladım. Çalan radyo sesini kıstım, müzik dinledim. Sıkıldıkça istasyon değiştirdim. Nerdeyse sabah oluyordu. Artık bütün gece odamı aydınlatan lamba ışığı fersizleşmiş, içeriye belli belirsiz bir aydınlık sızmıştı. Tam bu sırada, bizim istasyonlardan birinde duyduğum bir sese kulak kesildim. Falan, filan yerlerde deniz ve hava sahaları, bütün gemi ve uçaklara kapatılmıştır, diyordu. Uykusuzluğun verdiği güçsüzlükle ağırlaşan gözkapaklarım hafifledi. Yatmaktan vazgeçtim. Kulağımı hiçbir şeyi kaçırmayayım diye, radyo hoparlörüne dayadım. Bir ses: - Allah de! diyordu. Bir başkası: - Ordumuz, bu sabah Kıbrıs’a başarılı bir çıkartma yaptı! diyordu. Daha bir başkası: - Milletimize hayırlı olsun diyordu. Konuşmalar bitti, marşlar başladı. Sanırım babam, şu saatte, şayet haber aldıysa, zil takıp oynamaya başlamıştır. Ben de, onun yapabileceklerini düşündüm, uyguladım. Hemen karımı ve çocuğumu kaldırdım. Komşulara seslendik. Ortalık hem aydınlandı, hem ayaklandı. Herkeste neşenin bini bir para. Bütün yüzler güleç, gönüller gururla dolu, yediden yetmişe “Sakarya”laşmışız. Halbuki babam, o sabahı görememiş. Bir önceki gecenin verdiği yorgunluktan olmalı, eve döner dönmez, yatağa serilmiş, ikide bir anama çıkışmış. - Kadın, ört beni! Üşüyorum. Anam seslenmiş: - Herif, sana ne oluyor? Ne üşümesi bu? - Uzatma! Yorganları ikile. - Çoktan ikiledim. - Üşüyorum. Babamın son işi, üşümek olmuş. Kapıları, pencereleri, hatta perdeleri sıkı sıkıya örttürmüş. Konu-komşu, dost-akraba toplanmış. Eve doktor çağrılmış. Doktor: - Allah bilir ya, demiş, ümit yok! Anam, çaresizliğinin verdiği hıncı gözyaşlarından almış. Bizim yokluğumuza yanmış, milletçe yaşadığımız büyük sevince katılamamış. Dilinin ucuna ne geldiyse, söylemiş. - Okuttuk. Kırlangıçlarımızı yuvadan uçurttuk. Okumuş adamdan zarar gelmez, diyordun. Öyle! İşte gördün, zarar gelmiyor, fakat faydaları ne ki? Allah gecinden versin, sana bir şey olsa, salına bile giremeyecekler, son yudum suyunu vermeyecekler. Babam, doğrulmuş. Üstündeki yorganları itmiş, - Ben ölecek adam mıyım? demiş. - Yoo, yoo! - Niye ikircikli konuşuyorsun? - Aklıma öyle geldi de. - Aklına öyle gelmiş! Varsın öyle olsun! Yalnız, ya ölürsem kadınım, Burunköy Tepesi’ndeki yeni mezarlığa gömün beni. Sakın haberim olmadan çocukları telaşlandırmayın. Tel mel çekeyim demeyin. Ben ölmem! Herkes yüreğini serin tutsun. Henüz hayallerimin ufkundayım. Son sözlerini söyledikten sonra, ebedî rüyasına dalmış. Çağrılan hoca, açık olan gözlerini kapatmış. Okumuş. Tam bu sırada komşular gürlemiş. - Ordu, Kıbrıs’a çıkmış! Babam, duymamış. Kardeşimle ben, ayrı yerlerde olmamıza rağmen, aynı anda, bize çekilen telgrafları alınca, yola çıkmışız. İzmir Garajı’nda buluştuk. Gerçeği, her ikimiz de birbirimizden sakladık. Arabamız köprüleri geçti, içim bir hoş oldu. Karşıda Burunköy çamlığı yemyeşildi. Tam zirvede üç eski mezar. Mezarlıktan dönen tanıdık insanlar. Arabadan indik. Anlamıştık. Doğruca mezarlığa yöneldik. Henüz suyu kurumamış olan mezarın başında durduk. Birer fatiha okuduk. Sonra, içimi kemiren duygularımı kardeşime fısıldadım. - Nedense hep tercihimizi yapmakta yanıldık. Yanlış ata oynadık. İkbâl peşinde koşanlarla ideal peşinde olanları ayırmak lazım, dedim. Döndük.
Sevirem Seni (Gül açılanda yaz olur, bəh-bəh-bəh)
Çarşamba, 12 Aralık 2018
Gül açılanda yaz olur, bəh-bəh-bəhKədərim, qəmim az olur, bəh-bəh-bəhGözəldə işvə-naz olur, bəh-bəh-bəhGəl-gəl, gözəl yar, sevirəm səniYarın bağında şirin olur üzümSənin ayrılığına necə dözümSənə qurban olsun bu iki gözümGəl-gəl, gözəl yar, sevirəm səniBülbül bağlarda səs salır cəh-cəh-cəhGüllərin ətrini alır, bəh-bəh-bəhMusiqi səsi ucalır, cəh-cəh-cəhGəl-gəl, gözəl yar, sevirəm səni
Çarşamba, 12 Aralık 2018
Gül açılanda yaz olur, bəh-bəh-bəhKədərim, qəmim az olur, bəh-bəh-bəhGözəldə işvə-naz olur, bəh-bəh-bəhGəl-gəl, gözəl yar, sevirəm səniYarın bağında şirin olur üzümSənin ayrılığına necə dözümSənə qurban olsun bu iki gözümGəl-gəl, gözəl yar, sevirəm səniBülbül bağlarda səs salır cəh-cəh-cəhGüllərin ətrini alır, bəh-bəh-bəhMusiqi səsi ucalır, cəh-cəh-cəhGəl-gəl, gözəl yar, sevirəm səni
Tarık Buğra - Küçük Ağa (Roman Özeti)
Çarşamba, 12 Aralık 2018
Eserin Adı: Küçük AğaTürü: RomanYazarı: Tarık Buğra 1.Eserin Konusu: Küçük Ağa , Tarık Buğra’nın en tanınmış romanıdır. Kitapta, Birinci Dünya Savaşı sonrası halkın düştüğü zor durum ve Milli Mücadele konu alınmıştır. Bir Anadolu kasabasında işgalin ve işgalcilere karşı direnişlerin gerçekçi bir anlatımla verilmesi eserin önemini artırmaktadır. Birinci Dünya Savaşı ile birlikte Osmanlı Devleti eski gücünü ve azametini kaybetmiş, isyanlar ve işgallerle zayıf duruma düşmüştür. Romanda, bir Anadolu kasabası olan Akşehir'den yola çıkılarak, kurtuluş mücadelesinin bir bölümü anlatılmaktadır. Olaylar Akşehir kasabasında başlar ve gelişir. 2.Eserin Özeti: Dünya Savaşı resmen sona ermiş olmakla birlikte , Osmanlı Devleti üzerinde yarattığı etkileri bütün şiddetiyle devam emektedir.Savaş sonrası bir çok asker memleketlerine geri dönmüştür. Zayiatın büyüklüğü evlerine dönen erlerin çoğunun gazi oluşuyla daha da iyi anlaşılmıştır. Bu erlerden biri de Salih adlı Akşehirli bir askerdir. Savaşta sağ kolunu kaybetmiş, “Çolak Salih” olarak hayatına devam etmek mecburiyetinde kalmıştır. Memleketine döndüğünde kaybettiği kolunun acısıyla beraber, ülkenin durumunu daha acı bir şekilde anlayan Salih gittiğinden beri çok şeyin değiştiğini görür. Önceleri dost olarak yaşayan Rumlar ve kendi halkı şimdi birbirinden soğumuştur. Salih’in samimi arkadaşı olan Niko da bir Rum’dur ve gelişmelerden o da yavaş yavaş etkilenmeye başlamıştır. Yunan ve İngiliz ordularının işgal haberleri gelmekte ve iki halkın birbirine olan düşmanlığı artmaktadır. Salih ise yüzyıllardır Osmanlı himayesinde rahatça yaşayan Rumların bu davranışını bir ihanet olarak görmekle beraber arkadaşı Niko’dan kopamamaktadır. Rumlarla olan dostluğu kasabalı tarafından fark edilir ve kasabalı Salih’i dışlar.Salih artık sürekli Niko ve O’nun çevresiyle dolaşır olmuştur. Artık Osmanlı ve Padişaha olan güvenci de sarsılmıştır. Kaybettiği kolunun hayatına tesiri büyük olmuştur. Kimsenin O’na hak ettiği saygıyı göstermediğine inanan Salih kendi dünyasına çekilmiştir. Öte yandan halk işgallere tepkisiz kalmama kararı almıştır fakat bunun kimin önderliğinde yapılacağı karmaşası vardır. Salih artık istenilmeyen biri olmuştur. Niko ile arkadaşlığı ve bazı alışkanlıkları yüzünden toplumda tepki çekmektedir. Bu sırada kasabaya “İstanbullu Hoca” adında lakabıyla tanınan bir hoca gönderilir. İstanbul’dan gönderiliş amacı kasabada padişaha ve Osmanlı’ya bağlılığı teşvik edici düşünceyi sağlamaktır.Hoca gerçekten de çok etkili bir insandır ve halkın büyük beğenisini ve takdirini kazanır.Vaazlarda cemaate Osmanlı padişah ve din lehinde düşüncelerini aktarmaktadır.Bu sırada memlekette Hoca’nın düşüncesine tam ters olmamakla birlikte , kurtuluş ümidi olabilecek bir örgüt kurulmaktadır. Kuvayı Milliye adı verilen bu örgüt Anadolu’da işgalleri önlemek ve İstanbul ve padişah yönetiminin boyunduruğundan kurtulmak için kurulmuştur.Fakat Kuvayı Milliye’nin işi çok güçtür. Memlekette işgallere karşı veya işgallerden yana bir çok örgüt vardır. Kuvayı Milliye önce bu örgütleri kendi tarafına çekmeli veya bertaraf etmelidir. Hocanın vaazları da Kuvayı Milliye ilkelerine ters düşmektedir. Hoca her fırsatta padişaha bağlılıktan bahsetmektedir , Kuvayı Milliye ise padişahtan kurtulmak, yeni bir yönetim kurmak amacını gütmektedir. İşte bütün bu ihtilaflar dolayısıyla Kuvayı Milliye yandaşları ve Hoca arasında bir elektriklenme ve zıtlaşma meydana gelir. Hoca ise halka kendini çok sevdirmiştir çünkü her yönüyle iyi ve doğru bir insandır. Fakat Hoca da kendi içinde bir yandan yaptığı işin gerçekten doğru olup olmadığının sorgulamasını, padişaha olan güvencinin doğruluğunun şüphesini yoklamaktadır. Kuvvacılarla Hoca arasındaki çatışma zamanla iyice açık şeklini alır ve vaazlarda karşıt fikirler açıklanır. Olaylar gelişirken Salih ise toplum dışında kalmaktan bir kurtuluş çaresi olarak Kuvayı Milliye’ye katılmaya verir. Onu bu kararı vermeye zorlayan başka bir şey ise yakın arkadaşı Niko’nun da sonunda Türk milletine karşı savaşta yer almasıdır. Salih bu ihanetin öcünün peşinden koşacak ve kurtuluş mücadelesinde büyük rol oynayacaktır. Hoca hakkında ölüm emri çıkartılır. Hoca ailesini de bırakarak ve en önemlisi de halkın zorlamasıyla Akşehir’den kaçar ve çete reislerine sığınır. Kuvva ile arasında yaşanan kovalamacadan sağ kurtulur ve kendi başına, yanına adamlarını da alarak bir kasabaya sığınır. Kuvva ise Hocayı kaçırdığı için üzgündür ve Salih’i O’nu bulmakla görevlendirirler. Hoca ise şimdi hangi tarafta yer almak gerektiğinin hesabını yapmaktadır. Kuvayı Milliye ise her geçen gün başarı kazanmakta ve güçlenmektedir. Salih, Hoca’yı bulur ve onu padişah hizmetinden vazgeçerek Kuvayı Milliye yararına çalışmaya ikna eder. Beraberce Çerkez Ethem’in kardeşi Tevfik Bey’in çetesine katılırlar . Çerkez Ethem ve kardeşleri milli mücadelede en büyük rollerden birini üstlenmiş ve gerek düşman işgallerine gerekse ayaklanmalara karşı başarılar sağlamışlardır. Fakat şimdi düzenli ordu ve İsmet Paşa’nın emri altına girmek söz konusu olunca Çerkez Ethem ve kardeşleri zıt bir tavır takınarak Kuvva’ya ve Ankara’ya karşı isyan bayrağı açmıştır.Hoca ise bu yolun yanlış olduğuna inanır ve onları bu yoldan döndürmek için planlar kurar. Hoca’nın amacı Çerkez Ethem ve kardeşlerini Kuvva’ya karşı cephe almaktan vazgeçirmek olmasa bile olası bir isyan halinde güçlerini zayıflatmaktır. Bu sırada Hoca Salih’i haber edinmek için Akşehir’e yollar. Akşehir’de ise Hoca öldü bilinmektedir. Oysa Hoca hayattadır ve yeni kimliği “Küçük Ağa” ile kuvva yararına çalışmaktadır. Hoca’nın Kuvva yararına çalıştığı haberi Salih tarafından Akşehir’de sadece Kuvvacı olan birkaç kişiye duyurulur ve memnuniyet yaratır. Başta Kuvayı Milliye hareketine büyük hizmet vermiş Doktor olmak üzere Kuvvacılar Hoca’nın kendi saflarına katılışından büyük haz duyarlar. İstanbullu Hoca, Çerkez Ethem’in İsmet Paşa hizmetine girmemek için yapacağı en büyük saldırı olan Kütahya saldırısında ona bir oyun oynayarak başarısızlığını sağlar ve Kuvayı Milliye’ye en büyük hizmetini vermiş olur. Ethem ise Yunanlılara sığınacaktır. Hoca ise bütün bu ihtiras ve gücü elinde bulundurma tutkusuna kapılan insanlardan nefret etmektedir. Artık savaş alanından başka bir cephede de mücadele verilmektedir. İktidar çekişmeleri büyük tehdit haline gelmiştir. Hoca bunu acıyla fark eder. Ankara ise Hoca’nın başarılarından haberdardır ve kendisini Ankara’ya davet eder. Daveti kabul eden Hoca Ankara’nın durumunu yakından görür ve cephede savaşmanın, bu iktidar kavgasında yanlış düşünenlere ve hainlere verilecek savaştan daha kolay olduğunu düşünür. Fevzi Paşa Hoca’ya yakınlık gösterir. Hoca bütün bu kişiliklerin önemini daha iyi anlamaktadır. Memleket zafere doğru gitmektedir ve bu noktada Ankara ve Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne büyük iş düşmektedir. Bu sırada Küçük Ağa yani İstanbullu Hoca Ankara'da kendisini Akşehir'den tanıyan ve bir zamanlar zıt fikirleri yüzünden tartıştığı Kuvvacı Doktor ile buluşur.Doktor böyle saygıdeğer birinin kendi saflarına katılışından duyduğu mutluluğu Hoca’ya söyler ve asıl kimliğini bilenin sadece kendisi olduğunu, kendisi dışındakilerin onu Küçük Ağa diye tanıdıklarını anlatır. Hoca ise artık özlediği eşi ve çocuğunun özlemiyle yanmaktadır. Küçük Ağa Fevzi Paşa ile birlikte Akşehir’e gelir ve burada da tanınmadığını ve Küçük Ağa olarak bilindiğini görür. Eşi ve çocuğu hakkında bilgi alır ve çocuğunu bulur fakat eşinin durumu kötüdür. Eşine geldiğini haber verir lakin kadın ölmek üzeredir ve oğlunu Hoca’ya emanet ettiğini söylemekle kalır ve günler sonra da ölür. Hoca daha sonra tekrar Ankara’ya döner ve mücadeleye devam eder. 3. Eserin Ana Fikri: Milli Mücadele, Küçük Ağa ve Salih ve Doktor gibi yüzlercesinin üstün başarıları ve fedakarlıklarıyla kazanılmıştır ve tarihin en büyük ve ders alınması gereken olaylarından biridir. 4. Eserdeki Olaylar ve Şahıslar: Küçük Ağa: Kurtuluş mücadelesinde büyük hizmetler vermiş binlerce kişiden biridir. İlk zamanlarda Osmanlı hükümetinin yanında küçük Ağa daha sonra Kuvayı Milliye kuvvetlerine katılarak Türk vatanı uğruna birçok fedakârlıklarda bulunmuştur.Çolak Salih: Birinci Dünya Savaşı’nda savaşıp sağ kolunu kaybedip daha sonra kendi haline çekilen birisidir. Kendisi Rum arkadaşı “Niko” ile yaptığı arkadaşlıktan dolayı toplumdan dışlanmıştır. Salih’ in hayatının anlamını Kurtuluş mücadelesi ile tekrar kazanmıştır.Çerkez Ethem: İlk başlarda vatan ve millet için yeri tutulmaz hizmetler vermiş, cephede büyük başarılar göstermiş birisidir, fakat düzenli orduya geçme kararı alındığında tamamen zıt fikirler benimsemiş ve Türk milletine karşı zararlı bir çete reisi olmuştur. Kendisi Yunan saflarına katılmıştır ama düzenli Türk ordusu tarafından yenilmiştir. Doktor Haydar Bey: Birinci Dünya Savaşı’nda yüzbaşı rütbesiyle görev yapmış ve milli mücadele yıllarında Kuvayı Milliye ‘ ye büyük hizmetler vermiş bir askerdir.Ali Emmi: Ali Emmi, Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra işgallere karşı dayanamayıp kurtuluşu Kuvayı Milliye’de gören ve çok büyük fedakarlıklarda bulunan bir vatandaştır. 5. Eser Hakkındaki Şahsi Görüşler: Tarık BUĞRA, türk toplumun verdiği en büyük milli mücadele örneği olan Bağımsızlık ve Kurtuluş Savaşı’nı En gerçek biçimiyle anlatmıştır. Dönemin zorlukları, şartları ve kişilerin fedekarlıkları abartısız biçimiyle anlatılmıştır. Dil, halk dilidir. Anlatım sadedir. Anlatım akıcıdır. Çevre ise çoğunlukla Akşehir ve civarı olmakla beraber Milli Mücadelenin anlatısı olması dolayısıyla hemen hemen bütün Türkiye’dir. Olayların büyük bir kısmı Akşehir’de başlayarak civar şehirlerde devam eder. Eser her Türk gencine ve Türkçe bilen herkese tavsiye edilebilir. 6. Yazar Hakkında Bilgiler: TARIK BUĞRA: 2 Eylül 1918 tarihinde Akşehir'de doğdu. İlk ve ortaokulu Akşehir'de okudu. İstanbul Lisesi'nin yatılı kısmında okurken bu lisenin yatılı kısmının kapatılması üzerine kaydını Konya Lisesi'ne aldırdı ve liseyi burada bitirdi. (1936) . Lise yıllarında Tarık Nazım müstear ismiyle hikâye ve şiirler yazmaya başlayan Tarık Buğra, İstanbul Üniversitesi Tıp ve Hukuk fakültelerinde bir süre okuduktan sonra kaydolduğu Edebiyat Fakültesi Türk Dili Edebiyatı Bölümü'nün son sınıfından ayrıldı. Askerlik hizmetinden sonra Şişli Terakki Lisesi'nde muallim muavini olarak işe başladı. Cumhuriyet gazetesinin açtığı yarışmada Oğlumuz adlı hikâyesiyle bin liralık büyük ödüle layık görüldüğü ilan edildi. (1948). Ancak, Tarık Buğra'ya bu para yerine altın bir kalem ödül olarak verildi. Aynı yarışmada Doğan Nadi'nin bölük komutanı birinci ilan edildi ve bu zatın hikayeci olarak adına ikinci bir kez daha rastlanılamadı. Yine de bu ödül neticesinde aldığı yoğun iş teklifleriyle basın hayatına atılma konusunda cesareti artan Tarık Buğra, Akşehir'e dönerek Nasrettin Hoca gazetesini çıkardı (26 Temmuz 1949-28 Haziran 1952). Milliyet gazetesi, Vatan, Yeni İstanbul gazetesi (1952- 1956), Yol Dergisi (1968) ve Tercüman gazetesinde (1970-1976) sanat sayfaları düzenledi, fıkralar yazdı, yazı işleri müdürlüğü yaptı. Hisar dergisi ve Türkiye gazetesinde de yazan Tarık Buğra, 26 Şubat 1994 tarihinde İstanbul'da öldü. ESERLERİ:Denemeleri:Yarın Diye Bir Şey Yoktur, İki Uykunun ArasındaRomanları: Siyah Kehribar,Küçük Ağa, Küçük Ağa Ankara’da, İbiş’in Rüyası, Firavun İmanı, Dönemeçte, Gençliğim Eyvah, Yağmur Beklerken, Yalnızlar, Osmancık.
Çarşamba, 12 Aralık 2018
Eserin Adı: Küçük AğaTürü: RomanYazarı: Tarık Buğra 1.Eserin Konusu: Küçük Ağa , Tarık Buğra’nın en tanınmış romanıdır. Kitapta, Birinci Dünya Savaşı sonrası halkın düştüğü zor durum ve Milli Mücadele konu alınmıştır. Bir Anadolu kasabasında işgalin ve işgalcilere karşı direnişlerin gerçekçi bir anlatımla verilmesi eserin önemini artırmaktadır. Birinci Dünya Savaşı ile birlikte Osmanlı Devleti eski gücünü ve azametini kaybetmiş, isyanlar ve işgallerle zayıf duruma düşmüştür. Romanda, bir Anadolu kasabası olan Akşehir'den yola çıkılarak, kurtuluş mücadelesinin bir bölümü anlatılmaktadır. Olaylar Akşehir kasabasında başlar ve gelişir. 2.Eserin Özeti: Dünya Savaşı resmen sona ermiş olmakla birlikte , Osmanlı Devleti üzerinde yarattığı etkileri bütün şiddetiyle devam emektedir.Savaş sonrası bir çok asker memleketlerine geri dönmüştür. Zayiatın büyüklüğü evlerine dönen erlerin çoğunun gazi oluşuyla daha da iyi anlaşılmıştır. Bu erlerden biri de Salih adlı Akşehirli bir askerdir. Savaşta sağ kolunu kaybetmiş, “Çolak Salih” olarak hayatına devam etmek mecburiyetinde kalmıştır. Memleketine döndüğünde kaybettiği kolunun acısıyla beraber, ülkenin durumunu daha acı bir şekilde anlayan Salih gittiğinden beri çok şeyin değiştiğini görür. Önceleri dost olarak yaşayan Rumlar ve kendi halkı şimdi birbirinden soğumuştur. Salih’in samimi arkadaşı olan Niko da bir Rum’dur ve gelişmelerden o da yavaş yavaş etkilenmeye başlamıştır. Yunan ve İngiliz ordularının işgal haberleri gelmekte ve iki halkın birbirine olan düşmanlığı artmaktadır. Salih ise yüzyıllardır Osmanlı himayesinde rahatça yaşayan Rumların bu davranışını bir ihanet olarak görmekle beraber arkadaşı Niko’dan kopamamaktadır. Rumlarla olan dostluğu kasabalı tarafından fark edilir ve kasabalı Salih’i dışlar.Salih artık sürekli Niko ve O’nun çevresiyle dolaşır olmuştur. Artık Osmanlı ve Padişaha olan güvenci de sarsılmıştır. Kaybettiği kolunun hayatına tesiri büyük olmuştur. Kimsenin O’na hak ettiği saygıyı göstermediğine inanan Salih kendi dünyasına çekilmiştir. Öte yandan halk işgallere tepkisiz kalmama kararı almıştır fakat bunun kimin önderliğinde yapılacağı karmaşası vardır. Salih artık istenilmeyen biri olmuştur. Niko ile arkadaşlığı ve bazı alışkanlıkları yüzünden toplumda tepki çekmektedir. Bu sırada kasabaya “İstanbullu Hoca” adında lakabıyla tanınan bir hoca gönderilir. İstanbul’dan gönderiliş amacı kasabada padişaha ve Osmanlı’ya bağlılığı teşvik edici düşünceyi sağlamaktır.Hoca gerçekten de çok etkili bir insandır ve halkın büyük beğenisini ve takdirini kazanır.Vaazlarda cemaate Osmanlı padişah ve din lehinde düşüncelerini aktarmaktadır.Bu sırada memlekette Hoca’nın düşüncesine tam ters olmamakla birlikte , kurtuluş ümidi olabilecek bir örgüt kurulmaktadır. Kuvayı Milliye adı verilen bu örgüt Anadolu’da işgalleri önlemek ve İstanbul ve padişah yönetiminin boyunduruğundan kurtulmak için kurulmuştur.Fakat Kuvayı Milliye’nin işi çok güçtür. Memlekette işgallere karşı veya işgallerden yana bir çok örgüt vardır. Kuvayı Milliye önce bu örgütleri kendi tarafına çekmeli veya bertaraf etmelidir. Hocanın vaazları da Kuvayı Milliye ilkelerine ters düşmektedir. Hoca her fırsatta padişaha bağlılıktan bahsetmektedir , Kuvayı Milliye ise padişahtan kurtulmak, yeni bir yönetim kurmak amacını gütmektedir. İşte bütün bu ihtilaflar dolayısıyla Kuvayı Milliye yandaşları ve Hoca arasında bir elektriklenme ve zıtlaşma meydana gelir. Hoca ise halka kendini çok sevdirmiştir çünkü her yönüyle iyi ve doğru bir insandır. Fakat Hoca da kendi içinde bir yandan yaptığı işin gerçekten doğru olup olmadığının sorgulamasını, padişaha olan güvencinin doğruluğunun şüphesini yoklamaktadır. Kuvvacılarla Hoca arasındaki çatışma zamanla iyice açık şeklini alır ve vaazlarda karşıt fikirler açıklanır. Olaylar gelişirken Salih ise toplum dışında kalmaktan bir kurtuluş çaresi olarak Kuvayı Milliye’ye katılmaya verir. Onu bu kararı vermeye zorlayan başka bir şey ise yakın arkadaşı Niko’nun da sonunda Türk milletine karşı savaşta yer almasıdır. Salih bu ihanetin öcünün peşinden koşacak ve kurtuluş mücadelesinde büyük rol oynayacaktır. Hoca hakkında ölüm emri çıkartılır. Hoca ailesini de bırakarak ve en önemlisi de halkın zorlamasıyla Akşehir’den kaçar ve çete reislerine sığınır. Kuvva ile arasında yaşanan kovalamacadan sağ kurtulur ve kendi başına, yanına adamlarını da alarak bir kasabaya sığınır. Kuvva ise Hocayı kaçırdığı için üzgündür ve Salih’i O’nu bulmakla görevlendirirler. Hoca ise şimdi hangi tarafta yer almak gerektiğinin hesabını yapmaktadır. Kuvayı Milliye ise her geçen gün başarı kazanmakta ve güçlenmektedir. Salih, Hoca’yı bulur ve onu padişah hizmetinden vazgeçerek Kuvayı Milliye yararına çalışmaya ikna eder. Beraberce Çerkez Ethem’in kardeşi Tevfik Bey’in çetesine katılırlar . Çerkez Ethem ve kardeşleri milli mücadelede en büyük rollerden birini üstlenmiş ve gerek düşman işgallerine gerekse ayaklanmalara karşı başarılar sağlamışlardır. Fakat şimdi düzenli ordu ve İsmet Paşa’nın emri altına girmek söz konusu olunca Çerkez Ethem ve kardeşleri zıt bir tavır takınarak Kuvva’ya ve Ankara’ya karşı isyan bayrağı açmıştır.Hoca ise bu yolun yanlış olduğuna inanır ve onları bu yoldan döndürmek için planlar kurar. Hoca’nın amacı Çerkez Ethem ve kardeşlerini Kuvva’ya karşı cephe almaktan vazgeçirmek olmasa bile olası bir isyan halinde güçlerini zayıflatmaktır. Bu sırada Hoca Salih’i haber edinmek için Akşehir’e yollar. Akşehir’de ise Hoca öldü bilinmektedir. Oysa Hoca hayattadır ve yeni kimliği “Küçük Ağa” ile kuvva yararına çalışmaktadır. Hoca’nın Kuvva yararına çalıştığı haberi Salih tarafından Akşehir’de sadece Kuvvacı olan birkaç kişiye duyurulur ve memnuniyet yaratır. Başta Kuvayı Milliye hareketine büyük hizmet vermiş Doktor olmak üzere Kuvvacılar Hoca’nın kendi saflarına katılışından büyük haz duyarlar. İstanbullu Hoca, Çerkez Ethem’in İsmet Paşa hizmetine girmemek için yapacağı en büyük saldırı olan Kütahya saldırısında ona bir oyun oynayarak başarısızlığını sağlar ve Kuvayı Milliye’ye en büyük hizmetini vermiş olur. Ethem ise Yunanlılara sığınacaktır. Hoca ise bütün bu ihtiras ve gücü elinde bulundurma tutkusuna kapılan insanlardan nefret etmektedir. Artık savaş alanından başka bir cephede de mücadele verilmektedir. İktidar çekişmeleri büyük tehdit haline gelmiştir. Hoca bunu acıyla fark eder. Ankara ise Hoca’nın başarılarından haberdardır ve kendisini Ankara’ya davet eder. Daveti kabul eden Hoca Ankara’nın durumunu yakından görür ve cephede savaşmanın, bu iktidar kavgasında yanlış düşünenlere ve hainlere verilecek savaştan daha kolay olduğunu düşünür. Fevzi Paşa Hoca’ya yakınlık gösterir. Hoca bütün bu kişiliklerin önemini daha iyi anlamaktadır. Memleket zafere doğru gitmektedir ve bu noktada Ankara ve Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne büyük iş düşmektedir. Bu sırada Küçük Ağa yani İstanbullu Hoca Ankara'da kendisini Akşehir'den tanıyan ve bir zamanlar zıt fikirleri yüzünden tartıştığı Kuvvacı Doktor ile buluşur.Doktor böyle saygıdeğer birinin kendi saflarına katılışından duyduğu mutluluğu Hoca’ya söyler ve asıl kimliğini bilenin sadece kendisi olduğunu, kendisi dışındakilerin onu Küçük Ağa diye tanıdıklarını anlatır. Hoca ise artık özlediği eşi ve çocuğunun özlemiyle yanmaktadır. Küçük Ağa Fevzi Paşa ile birlikte Akşehir’e gelir ve burada da tanınmadığını ve Küçük Ağa olarak bilindiğini görür. Eşi ve çocuğu hakkında bilgi alır ve çocuğunu bulur fakat eşinin durumu kötüdür. Eşine geldiğini haber verir lakin kadın ölmek üzeredir ve oğlunu Hoca’ya emanet ettiğini söylemekle kalır ve günler sonra da ölür. Hoca daha sonra tekrar Ankara’ya döner ve mücadeleye devam eder. 3. Eserin Ana Fikri: Milli Mücadele, Küçük Ağa ve Salih ve Doktor gibi yüzlercesinin üstün başarıları ve fedakarlıklarıyla kazanılmıştır ve tarihin en büyük ve ders alınması gereken olaylarından biridir. 4. Eserdeki Olaylar ve Şahıslar: Küçük Ağa: Kurtuluş mücadelesinde büyük hizmetler vermiş binlerce kişiden biridir. İlk zamanlarda Osmanlı hükümetinin yanında küçük Ağa daha sonra Kuvayı Milliye kuvvetlerine katılarak Türk vatanı uğruna birçok fedakârlıklarda bulunmuştur.Çolak Salih: Birinci Dünya Savaşı’nda savaşıp sağ kolunu kaybedip daha sonra kendi haline çekilen birisidir. Kendisi Rum arkadaşı “Niko” ile yaptığı arkadaşlıktan dolayı toplumdan dışlanmıştır. Salih’ in hayatının anlamını Kurtuluş mücadelesi ile tekrar kazanmıştır.Çerkez Ethem: İlk başlarda vatan ve millet için yeri tutulmaz hizmetler vermiş, cephede büyük başarılar göstermiş birisidir, fakat düzenli orduya geçme kararı alındığında tamamen zıt fikirler benimsemiş ve Türk milletine karşı zararlı bir çete reisi olmuştur. Kendisi Yunan saflarına katılmıştır ama düzenli Türk ordusu tarafından yenilmiştir. Doktor Haydar Bey: Birinci Dünya Savaşı’nda yüzbaşı rütbesiyle görev yapmış ve milli mücadele yıllarında Kuvayı Milliye ‘ ye büyük hizmetler vermiş bir askerdir.Ali Emmi: Ali Emmi, Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra işgallere karşı dayanamayıp kurtuluşu Kuvayı Milliye’de gören ve çok büyük fedakarlıklarda bulunan bir vatandaştır. 5. Eser Hakkındaki Şahsi Görüşler: Tarık BUĞRA, türk toplumun verdiği en büyük milli mücadele örneği olan Bağımsızlık ve Kurtuluş Savaşı’nı En gerçek biçimiyle anlatmıştır. Dönemin zorlukları, şartları ve kişilerin fedekarlıkları abartısız biçimiyle anlatılmıştır. Dil, halk dilidir. Anlatım sadedir. Anlatım akıcıdır. Çevre ise çoğunlukla Akşehir ve civarı olmakla beraber Milli Mücadelenin anlatısı olması dolayısıyla hemen hemen bütün Türkiye’dir. Olayların büyük bir kısmı Akşehir’de başlayarak civar şehirlerde devam eder. Eser her Türk gencine ve Türkçe bilen herkese tavsiye edilebilir. 6. Yazar Hakkında Bilgiler: TARIK BUĞRA: 2 Eylül 1918 tarihinde Akşehir'de doğdu. İlk ve ortaokulu Akşehir'de okudu. İstanbul Lisesi'nin yatılı kısmında okurken bu lisenin yatılı kısmının kapatılması üzerine kaydını Konya Lisesi'ne aldırdı ve liseyi burada bitirdi. (1936) . Lise yıllarında Tarık Nazım müstear ismiyle hikâye ve şiirler yazmaya başlayan Tarık Buğra, İstanbul Üniversitesi Tıp ve Hukuk fakültelerinde bir süre okuduktan sonra kaydolduğu Edebiyat Fakültesi Türk Dili Edebiyatı Bölümü'nün son sınıfından ayrıldı. Askerlik hizmetinden sonra Şişli Terakki Lisesi'nde muallim muavini olarak işe başladı. Cumhuriyet gazetesinin açtığı yarışmada Oğlumuz adlı hikâyesiyle bin liralık büyük ödüle layık görüldüğü ilan edildi. (1948). Ancak, Tarık Buğra'ya bu para yerine altın bir kalem ödül olarak verildi. Aynı yarışmada Doğan Nadi'nin bölük komutanı birinci ilan edildi ve bu zatın hikayeci olarak adına ikinci bir kez daha rastlanılamadı. Yine de bu ödül neticesinde aldığı yoğun iş teklifleriyle basın hayatına atılma konusunda cesareti artan Tarık Buğra, Akşehir'e dönerek Nasrettin Hoca gazetesini çıkardı (26 Temmuz 1949-28 Haziran 1952). Milliyet gazetesi, Vatan, Yeni İstanbul gazetesi (1952- 1956), Yol Dergisi (1968) ve Tercüman gazetesinde (1970-1976) sanat sayfaları düzenledi, fıkralar yazdı, yazı işleri müdürlüğü yaptı. Hisar dergisi ve Türkiye gazetesinde de yazan Tarık Buğra, 26 Şubat 1994 tarihinde İstanbul'da öldü. ESERLERİ:Denemeleri:Yarın Diye Bir Şey Yoktur, İki Uykunun ArasındaRomanları: Siyah Kehribar,Küçük Ağa, Küçük Ağa Ankara’da, İbiş’in Rüyası, Firavun İmanı, Dönemeçte, Gençliğim Eyvah, Yağmur Beklerken, Yalnızlar, Osmancık.
Өмүрбек Караев - Ататүрк жана Айтматов
Pazartesi, 10 Aralık 2018
Түрк дүйнөсү не бир дөөлөттүү. Түрк тилдүү элдер евроазия ма- теригин камтып, эбегейсиз чоң аймакты ээлеп турат. Түрк элдеринин ар бири эл өзүнүн улутун, тилин, каада-салт жана маданиятын сактап калуу үчүн кашык каны калганча күрөшүшкөн. Сырт душмандарга сокку урууда казак-кыргыз сыяктуу боордош элдер биригип кетишкен учурлар бар. Негизинен, түрк тилдүү элдердин көбү Советтер Союзу деп атал- ган империянын курамына кирген. Тарыхтын жазмышы ошондой болгон. Бул империянын курамында кыргыз, өзбек, казак, түркмөн, азербайжан элдеринин чек аралары аныкталып өзүнчө республи- ка болуп түзүлгөн. Алардын республика деген аты болбосо, эл аралык катнаштарда укук берилген эмес. Каракалпак эли автоно- миялык республика катары Өзбекстандын курамында калган. Ал эми терең тарыхы бар, илим дүйнөсүнө улуу Бодуэн-де-Куртэнэ, А.А.Реформатский сыяктуу чыгаан окумуштууларды берген, коом- дук өнүгүүдө шам чырак болуп жанып турган Казань университети менен даңазаланган татар элине да республика деген макам берилип, Россиянын курамында калган. Татар эли улут катары таанылган, бирок өз алдынча жүргүзгөн саясаты, эл аралык мамилеси болгон эмес. Башкыр, балкар, карачай, алтай, хакас, тыва элдеринин шы- багасы да ошондой. Ал эми тарыхы эң эле терең түрк тилдүү уйгур эли Кытай өлкө- сүнүн карамагында. Калкы да арбын, жер аймагы да кенен улут тарыхтын түшүнө бербеген агымы менен дагы бир чоң империянын колтугуна кысылып калган. Түрк тилдүү элдерден өзүнчө өлкө болуп өнүккөн жалгыз Түркия эле. Мына ушундай жагдайда түрк тилдүү элдер биригип, жалпы сая- сат жүргүзүү аракети болгонбу? Жок. Болгон эмес. Ал эми идеялар жаралган. Анын башында айтылуу Ататүрк турган. Ататүрктүн улуулугун, көсөмдүгүн айта келсең айбаттуу, жаза келсең тамгалары өзү эле алтынга айланып кеткендей. Ататүрк жалгыз гана түрк деп аталган элдин тагдырын ойлогон эмес, ал бүтүндөй түрк дүйнөсүнүн камын көргөн көсөм болгон. Ататүрктүн өткөн кылымдын башында сүйлөгөн сөзү түрк элдери үчүн улуттук манифест катары кабыл алчудайбыз. Тарых барактарына жазылып саргарса да эч качан дараметин жоготпогон, өзү жок болсо да пла- стинкада түшүрүлүп калган Ататүрктүн ичке мукам үнү түбөлүк жаңырып турат. Ал мындай деген: «Бүгүн Советтер Союзу биздин досубуз, кошунабыз, союздашыбыз. Биз бул достукка муктажбыз. Бирок эртең эмне болорун эч ким алдын-ала айта албайт. Ал Осмон империясына окшоп, Австро-Венгрияга окшоп бөлүнүп, мүмкүн майдаланар. Бүгүн колунда бек тутуп турган улуттар мүмкүн уучу- нан суурулуп кача башташар. Дүйнө күчтөрү дагы бир тең салмак- туулукка ээ болор. Так ошондо Түркия эмне кыларын билиши керек. Биздин бул досубуздун карамагында тили бир, ишеними бир, бир боор туугандарыбыз бар. Аларды бейданек таштабай, түркүк болуу- га даяр болушубуз керек. Даяр болуу - тек гана ал күндү унчукпай күтүп отура берүү эмес. Даярдык көрүү зарыл. Улуттар буга кандай даярданышмакчы? Рухий көпүрөлөрдү бек кармануу аркылуу. Тил - бул көпүрө, ишеним - бул көпүрө, тарых дагы көпүрө. Тамырла- рыбызга кайрылып, табигый окуялар болуп жаткан тарыхыбыздын ичине биригишибиз керек. Алардын бизге жакындоосун күтпөстөн, биз аларга жакындашыбыз керек». Тарых дайра агымында ажыдаарбыз деген күчтөр бири-бири менен кагылышып, дүйнөнү жеке менчигиндей кылып бөлүп алабыз деген гегемондук чакырыктар болуп жаткан мезгилде, менменсинген У.Черчиллдин шылдың, текебер сөзүнө чыдап түрк мамлекети өзү дөгүрсүгөн мамлекеттердин катарына кошула албай жетимсиреп турганда Ататүрктүн боордош элдердин келерки тагдырынын ту- шоосун кесип койгондугу кеменгерлик эле. ХХ кылым аяктап баратканда түрк дүйнөсүндө болуп көрбөгөндөй улуу бурулуш болду, кыргыз, казак, өзбек, түркмөн, азербайжан элдери эгемендүүлүк бактысына эгедер болушту. Мурдагы дүйнө кар- тасында жалгыз жылдыз болуп жанып турган Түркия өлкөсү өзүнүн боордош өлкөлөрүн таап, натыйжада бүтүндөй түрк дүйнөсүнүн канаты кеңейди. Тактай кетүү абзел, бул элдер айрым билермандар айтып жүргөндөй ислам дининин негизинде жакындашкан жок, түрк тилдүү элдер деген жалпы түшүнүктүн алдында жашап калышты. Глобуска жаңы мамлекеттердин аймагы кыюуланып тартылды. Бул жагдай - дүйнө түзүлүшүндөгү мурдатан калыптанып калган ой тутумдарга өзгөртүү кийирүү талабы өзүнөн өзү пайда болуп жатат. Бириккен Улуттар Уюмунун расмий тилдери- англис, араб, ис- пан, орус, француз жана кытай тилдери. Мына ушул жерде бир калпыстык бар экендиги даана байкалып турат. Маселен, араб тили- нин киргизилиши менен араб дүйнөсүнүн кызыкчылыгы корголуп жатат, испан тили менен Латын Америкасында жайгашкан элдер көңүлгө алынса керек, орус тили славян калкынын уюткусу, англис тили ырасында эле эл аралык тил, талашып болбойт, кытай тилин киргизүүдө жер шарында жайгашкан элдердин бештен бирин ээлеп тургандыгы эсепке алынгандыр, француз тили тарыхтын ыңгайлуу шарты огожо болуп кирип калгандыгы ачык эле байкалып турат, анда неге немец тили эсепке алынган эмес. Муну да түшүндүрсө болот, Бириккен Улуттар Уюму уюшулуп жаткан кезде экинчи дүйнөлүк согуш жаңы гана аяктап, фашисттик Германияга дүйнөлүк коомчулук тарабынан каар жана каргыш өлчөмсүз төгүлүп жаткан. Ошондой шартта немец тилин Бириккен Улуттар Уюмунун расмий тилинин бирөөнө айландырабыз деген сунуштун өзү сайпаналык болмок. Ал эми Евроазия материгин камтып, бир чети Жер Ортолук деңизинен баштап, Түндүк муз океанына чейинки эбегейсиз чоң аймакты ээлеп турган түрк тилдүү элдердин кызыкчылыгы кайда? Бу жерде дүйнө туткасын кармап турабыз деген ошол кездеги теке- бердик көз караштарга чыланган, үстөмөндүк дымактары күчтүү мамлекеттердин дипломаттарынын жасаган иштери экендиги даана байкалып турат. ХХ кылымдын орто ченинде кабыл алынган бул чечим бүт кылым- дар үчүн кадиксиз боло алат деп эч ким кепил болуп берген эмес. БУУ- нун Жобосунда жазылган бардык саптар түбөлүктүү жана өзгөртүүгө болбойт деп так кесе жазылган эмес. Демек, ошол расмий тилдердин кайсынысы болорун тарыхый жагдайга жараша кабыл алынган болсо дал ошондой эле XXI кылымда түзүлгөн жаңы тарыхый шартты эске алуу менен жаңыча мамиле кылуу талап кылынат. БУУнун расмий тили катары кошумча түрдө түрк тилинин кабыл алынышы бышып жетилген маселе экендигин мезгил өзү көрсөтүп жатат. Түрк тилдүү элдер тарыхта эч качан биригип курултай өткөрүшкөн эмес. Эгемендүүлүктү алган мезгилде да ар кандай жагдайлар менен бириге алышкан жок, биригүүнүн негизги шарты кандайдыр бир экономикалык карым-катнаштар аркылуу жасайлы деген аракет- тер гана болгон. Бийликти көксөп, кумары канбаган айрым түрк тилдүү мамлекеттин жаңы формадагы хандары менменсинип, каада күтүшүп биригүүнү каалаган эмес. Ал эми өздөрүнчө саясат жүргүзө албаган татар, башкыр, алтай, тыва, хакас элдери кайрадан эле Рос- сия империясынын курамында калышып өз үндөрүн кошо алышпайт болчу. Аларга саясый жана экономикалык эркиндик берилген эмес, андыктан улуттук бакыт кушу качан конот, аны божомолдоп эч ким айта албайт. Ошондой шартта бүтүндөй түрк элдеринин башын кошо тур- ган адам Ч.Айтматов болуп чыга келди. Бүтүндөй түрк элдери Ч.Айтматовдун ысмын туу тутуп, мына ошонун тегерегинде Анкара шаарында чогулушту. Бу саам катышуучулардын арасында менмен- синген куру намыстуулар болгон жок, бу саам руханий дүйнөнүн өкүлдөрү чогулушту. Анын арасында жазуучулар, сүрөтчүлөр, ком- позиторлор, артисттер бар эле. Боордош элдерди таттуу таратып да, алтынга азгырылтып да, атак-даңкка бөлөп да бириктире албаган жагдайды жөнөкөй өнөр адамдары уюштуруп койду. Ошону менен руханий дүйнөдө эч кандай чек ара болбой тургандыгы, менменсинүү маанисиз экендиги, бири-бирине тартылуу күчү кубаттуу боло тур- гандыгы дагы бир жолу тастыкталып калды. Мындай биригүүнүн чок ордосу «Чыңгыз Айтматов күндөрү-2» деген симпозиум болгон. Симпозиумга түрк тилдүү эгемендүү мамле- кеттерден сырткары Россия империясынын курамында турган түрк тилдүү элдердин өкүлдөрү да катышты. Алар өз республикаларынын наамын шардана айтышып, алгачкы ирет өз аймагынан сырт жерде төл тилинде доклад жасоо мүмкүнчүлүгүнө ээ болушкан. Сөздүн чыны ушунда, Россия империясынын курамында жашаган элдерге руханий дүйнө гана дем берип, өзүнчө улут экендигин эскертип тура турган дөөлөт экендиги айкындалды. Симпозиумду уюштурган түрк туугандарга баракелде, түрк туугандардын айкөлдүгүн, улуулугун айтып болбойт, алар түрк тилин бийик коюп, мажбурлоо аракеттерин жасашкан жок. Өздөрүнчө мамлекети жок элдерге үстөмдүк кылуу, кемсинтүү мамиледен да алыс болушту. Ошентип, качандыр бир кезде кыял туткан кеменгер Ататүрктүн ою ишке ашып, өнөр адамдары түрк дүйнөсүн бириктирип турган мезгил келди. Улуттук тил жөнүндө Ч.Айтматов: «Тил - бул ар бир элдин каны- жаны, тил - анын тажрыйбасынын, дүйнө таануусунун, мадания- тынын, тарыхынын ашташуусу, акырында тил - улутуң кубанса- кубанычы, кайгырса кайгысы жана акыл-эси », - деп таамай жазган. Мына ушул сөз менен Ч.Айтматов элине кайрылган мезгил адам- дын акыл-эсине анча сыя бербеген маңкурттук саясаттын арааны жүрүп турган мезгил эле. Жер жүзүндөгү эбегейсиз эң чоң өлкөнүн турмушунда жүздөн ашуун улуттардын тили, маданияты, адабия- ты, улуттук каада-салты жерилип, зордук менен оолакталып, унут калтыруунун аракети катуулап, өлкөдө өз ыктыяры менен бир жалпылыкка биригип жатат деген ураан чакырылган. Өз ыктыяры менен биригип жатат деген жаңы улуттун аты «совет эли» деген жа- салма сөз болчу. Бул түшүнүктүн түпкүрүндө ошол эбегейсиз өлкөдө жашаган элдердин баары бир гана тилде - орус тилинде сүйлөөсү керек деген усул эле. Ошол шартта Ч.Айтматов совет империя- сында жашап турган элдерге билингвизм теориясын сунуштаган. Жөнөкөй сөз менен айтканда өз тилин унутуп, жатыркап бараткан элдер орус тили менен катар эне тилинин өнүгүүсү шардана кылын- ган. Ч.Айтматов ырасында эле өтө кылдаттыкты, ийкемдүүлүктү, көсөмдүктү көрсөткөн. Учурунда Ч.Айтматовдун мындай идея менен чыгышын бир тарап улутчулдук деп күнөөлөшсө, экинчи тарап орус улутуна жагынгандык деп кине коюуга үлгүрүшкөн. Ошол күнөөнү айта алган адамдар кыргыз тили үчүн күйүп бышып, кыйраткан деле иш жасай алышкан эмес. Билингвизм теориясынын турмуштагы даана үлгүсүн өзү даңа- залаган. Анын төл тилинде жазылган чыгармалары шиберде мөлтүрөгөн жамгыр суусундай жанга жагымдуу болсо, орус тилинде жарык көргөн аңгеме, романдары мурда калыптанган орус тилиндеги сөздөрдүн көркөмдөлүшүн жаңыча түшүнүк, өзгөчө курамдар менен берүүсү чыныгы новаторлук эле. Билингвизм теориясынын кыргыз журтчулугуна таңууланышы орус тилине өзгөчө камкордук көрүүнүн бир ыкмасы болсо, негиз- гиси ошол арааны жүрүп турган орус тилинин катарында кыргыз тилин жоготпой сактап калуунун бирден бир жолу болгон. Домоктун кылычындай болуп башты кезеп турган тарыхый шартта, балким, кыргыз тилин сактап калуунун жан үрөгөн жалгыз аракети ушул болгондур. Акезде ачык айтып, ак сүйлөө опурталдуу аракеттерден эле, көптөгөн купуя маалыматтар жекенделген жети мөөрдүн катма- рында туруп ар ким эле биле берген эмес. Ч.Айтматов маалыматтуу инсан болгон. Ал көпчүлүккө кийин тараган, тил жөнүндөгү төмөнкү маалыматтан кабары бар болгондугу үчүн улуттук тил деп жан далбастаган. Жүрөк титиреткен маалымат мынабу: улут маселеси кадиксиз жөнгө салынган деген өлкөдө 70 жыл ичинде 93 элдин тили жок болуп кеткен. Кыябын таап, калган тилдерди жок кылуу арам саясаты улантылып жаткан. Ошол шартта улагасынан алыс үнүн чыгара албаган айрым бир жазмакерлерден кескин айырмаланып, Ч.Айтматов тил маселеси боюнча, дегеле улут көрөңгөсүнө доо келти- ре баштаган чоң империянын сымаптай жылтыраган идеологиясына акаарат жасаган. Улуу жазуучу чоң борбордогу ар ким эле даап каш кайтара албаган идеологиянын чабармандары борбордук гезиттердин орок оргон ооздорун тизгиндеген. А түгүл чоң империянын шови- нисттик саясатынын жүзүн ачып, орус тилине гегемония орнотуп жаткан орус элинин өзү көп улуттуу өлкөнүн элүү пайызынан араң аша тургандыгын айкындаган. Ч.Айтматовдун ошол кайрылуусу масштабдуу ой жүгүртүүнүн алкагынан алып караганда жалгыз гана кыргыз тили үчүн күйүп-бышуу эмес, терең тарыхы бар башка дагы тилдердин жашоосуна өмүр берген улуу чакырык болчу. Ататүрктүн тагдыры болсо башка. Ал Түркия өлкөсүнө улуттук тилди калыптандырууда алтын башын айбалтанын мизине коюп берген адам. Мустафа Кемаль түрк элинин тагдырын моюнуна ал- ганда алгач тил маселесин кылычтын мизине койгон. «Османлы» эли болобуз деп ооз учунан айтылган улуттук вазийпа болгон менен бирдиктүү тил, жалпы адабий жазма чаржайыт эле. Ошол жагдайда жаңыдан жарыя кылынган түрк мамлекетинде түрк тилинен башка тилдердин бардыгына тыюу салынган. Мурдагы мен «османлымын» деген сөздөн оолактап: «Мен түркмүн!» - деп айтуу ар бир жарандын бактысы болсун деп ураан салган. Түркия өлкөсү эки континентте жайгашып, Европа, Азия элдеринин саясий-экономикалык өнүгүү жолунда катарлаш эле. А кезде улут кызыкчылыгын, жеке адамдын укугун коргой турган эл аралык уюмдар жокко эсе болчу. Бирок өлкө ичинде жашап, азчылыкты түзгөн элдерге өз тилинде окутуу, сот органдарына өз тилинде кайрылууга шарт түзгөн, азчылыктын тилин басмырлоого тыюу салынган Лозанна келишими бар эле. Аталган келишимден кабары жок сыяктанып, билген болсо да улут кызыкчылыгын бийик коюп Мустафа Кемаль түрк тилине басым жасалган дагы бир ураанды көтөрүп чыккан. «Түрк тилинде сүйлөө кандай бакыт» - деп улут сезимин ойготкон. Мусулман дүйнөсү кан-жанына сиңген түрк элин араб алфавити- нен ажыратып, аны танып, латын графикасына өтүү өтө опурталдуу эле. Бул өнөктүктө Ататүрктүн жеке аброю, жүрөктү өрттөп өтчү оттуу сөздөрү, биримдикке чакырган урааны тирек болгондугу та- рых чындыгы. Түркия мамлекети 1928-жылы латын тамгасына өтүп, өлкө та- рыхы жаңы барактардан башталган. Бу мезгилде Советтер Союзу деп аталган ХХ кылымдын жаңы империясы түзүлүп, өз жолу менен өнүгүп бараткан. Жаңы империя тоталитардык режимге негизделген. Натыйжада коңшу мамлекет- тердин чек арасы темир тор менен тосулуп калган. Дал ошол учурда жаңы империянын курамында калган Азербай- жан республикасынын демилгеси менен жаңы заман кура баштаган түрк тилдүү элдердин I съезди өткөн. Бул съезд аныгында эле тары- хый окуя. Дал ушул съездде буга чейин жазуу маданиятында араб тамгасын колдонуп келген түрк тилдүү элдердин латын тамгасына өтүү маселеси каралган. Жыйында өз мезгилинин бүркүтү болуп шаңшыган кыргыз К.Тыныстанов манжа менен саналган билимдүү адамдарын эске албаганда дээрлик сабаты жок кыргыз элинин аты- нан сөз сүйлөгөн. 1929-жылы өкмөттүн атайын чечими менен зор империя кура- мындагы түрк тилдүү элдер латын тамгасына өтүшкөн. Тарыхтын таш төлгөсүн алдын-ала болжоп болбойт, латын там- гасын өз дүйнөсүнө кабыл алуу менен бириккен түрк элдеринин жалпылыгы узакка созулган жок. Зор империянын гегемон улуту деп эсептелинген орус элине ыңгайсыз жана көп машакаттуулукту жаратып жатат деген шылтоо менен 1939-жылы латын тамгасы алынып салынган. Ошентип алфавит жаатындагы Ататүрк жасаган реформа Түркия өлкөсүндө өнүгүп-өстү, жашоо-тиричиликтен ажырагыс орун алды, ал эми чоң империянын тутумунда турган түрк окумуштууларынын эмгектери таш-талканы чыгып талаага кеткен. Латын тамгасы кай- радан кириллицага айырбашталган. Жазуу өнөктүгү, анын негизинде жашай турган улуттук тил үчүн болгон күрөш тарых барактарында жазылып калды, түрк дүйнөсүндөгү улуу муундар жасап кеткен иштерди эстеп, даңазалап жүрүү парз. Тарыхта Ататүрк кыял туткан түрк дүйнөсү бар, Ч.Айтматов түптөп кеткен руханий көпүрө бар. Мына ушул эки жагдай түрк тилдүү элдер үчүн түбөлүк жанып турган шамчырак өңдүү. Түрк дүйнөсүн түзгөн ар бир элдин тили кайталангыс феномен. Андыктан калкы азбы, көппү, ошол элдердин тилин сактап калуу көйгөйүндө эч кимди жалгыз калтырбоо вазийпасы турат. Анүчүн алсырап, жашоодон сүрүлүп бараткан тектеш тилдерге өз учурунда Ататүрк калтырган осуят эскертилсин, Ч.Айтматовдун чыгармалары аз сандагы тектеш түрк элдердин тилинде байма-бай чыгып турсун. Ч.Айтматовдун руханий көпүрөсү мамлекет аралык чек араларга орнотулсун. Ошондо гана эбегесиз түрк дүйнөсү көөнөрбөйт, кубат- туулугу күчөйт.
Pazartesi, 10 Aralık 2018
Түрк дүйнөсү не бир дөөлөттүү. Түрк тилдүү элдер евроазия ма- теригин камтып, эбегейсиз чоң аймакты ээлеп турат. Түрк элдеринин ар бири эл өзүнүн улутун, тилин, каада-салт жана маданиятын сактап калуу үчүн кашык каны калганча күрөшүшкөн. Сырт душмандарга сокку урууда казак-кыргыз сыяктуу боордош элдер биригип кетишкен учурлар бар. Негизинен, түрк тилдүү элдердин көбү Советтер Союзу деп атал- ган империянын курамына кирген. Тарыхтын жазмышы ошондой болгон. Бул империянын курамында кыргыз, өзбек, казак, түркмөн, азербайжан элдеринин чек аралары аныкталып өзүнчө республи- ка болуп түзүлгөн. Алардын республика деген аты болбосо, эл аралык катнаштарда укук берилген эмес. Каракалпак эли автоно- миялык республика катары Өзбекстандын курамында калган. Ал эми терең тарыхы бар, илим дүйнөсүнө улуу Бодуэн-де-Куртэнэ, А.А.Реформатский сыяктуу чыгаан окумуштууларды берген, коом- дук өнүгүүдө шам чырак болуп жанып турган Казань университети менен даңазаланган татар элине да республика деген макам берилип, Россиянын курамында калган. Татар эли улут катары таанылган, бирок өз алдынча жүргүзгөн саясаты, эл аралык мамилеси болгон эмес. Башкыр, балкар, карачай, алтай, хакас, тыва элдеринин шы- багасы да ошондой. Ал эми тарыхы эң эле терең түрк тилдүү уйгур эли Кытай өлкө- сүнүн карамагында. Калкы да арбын, жер аймагы да кенен улут тарыхтын түшүнө бербеген агымы менен дагы бир чоң империянын колтугуна кысылып калган. Түрк тилдүү элдерден өзүнчө өлкө болуп өнүккөн жалгыз Түркия эле. Мына ушундай жагдайда түрк тилдүү элдер биригип, жалпы сая- сат жүргүзүү аракети болгонбу? Жок. Болгон эмес. Ал эми идеялар жаралган. Анын башында айтылуу Ататүрк турган. Ататүрктүн улуулугун, көсөмдүгүн айта келсең айбаттуу, жаза келсең тамгалары өзү эле алтынга айланып кеткендей. Ататүрк жалгыз гана түрк деп аталган элдин тагдырын ойлогон эмес, ал бүтүндөй түрк дүйнөсүнүн камын көргөн көсөм болгон. Ататүрктүн өткөн кылымдын башында сүйлөгөн сөзү түрк элдери үчүн улуттук манифест катары кабыл алчудайбыз. Тарых барактарына жазылып саргарса да эч качан дараметин жоготпогон, өзү жок болсо да пла- стинкада түшүрүлүп калган Ататүрктүн ичке мукам үнү түбөлүк жаңырып турат. Ал мындай деген: «Бүгүн Советтер Союзу биздин досубуз, кошунабыз, союздашыбыз. Биз бул достукка муктажбыз. Бирок эртең эмне болорун эч ким алдын-ала айта албайт. Ал Осмон империясына окшоп, Австро-Венгрияга окшоп бөлүнүп, мүмкүн майдаланар. Бүгүн колунда бек тутуп турган улуттар мүмкүн уучу- нан суурулуп кача башташар. Дүйнө күчтөрү дагы бир тең салмак- туулукка ээ болор. Так ошондо Түркия эмне кыларын билиши керек. Биздин бул досубуздун карамагында тили бир, ишеними бир, бир боор туугандарыбыз бар. Аларды бейданек таштабай, түркүк болуу- га даяр болушубуз керек. Даяр болуу - тек гана ал күндү унчукпай күтүп отура берүү эмес. Даярдык көрүү зарыл. Улуттар буга кандай даярданышмакчы? Рухий көпүрөлөрдү бек кармануу аркылуу. Тил - бул көпүрө, ишеним - бул көпүрө, тарых дагы көпүрө. Тамырла- рыбызга кайрылып, табигый окуялар болуп жаткан тарыхыбыздын ичине биригишибиз керек. Алардын бизге жакындоосун күтпөстөн, биз аларга жакындашыбыз керек». Тарых дайра агымында ажыдаарбыз деген күчтөр бири-бири менен кагылышып, дүйнөнү жеке менчигиндей кылып бөлүп алабыз деген гегемондук чакырыктар болуп жаткан мезгилде, менменсинген У.Черчиллдин шылдың, текебер сөзүнө чыдап түрк мамлекети өзү дөгүрсүгөн мамлекеттердин катарына кошула албай жетимсиреп турганда Ататүрктүн боордош элдердин келерки тагдырынын ту- шоосун кесип койгондугу кеменгерлик эле. ХХ кылым аяктап баратканда түрк дүйнөсүндө болуп көрбөгөндөй улуу бурулуш болду, кыргыз, казак, өзбек, түркмөн, азербайжан элдери эгемендүүлүк бактысына эгедер болушту. Мурдагы дүйнө кар- тасында жалгыз жылдыз болуп жанып турган Түркия өлкөсү өзүнүн боордош өлкөлөрүн таап, натыйжада бүтүндөй түрк дүйнөсүнүн канаты кеңейди. Тактай кетүү абзел, бул элдер айрым билермандар айтып жүргөндөй ислам дининин негизинде жакындашкан жок, түрк тилдүү элдер деген жалпы түшүнүктүн алдында жашап калышты. Глобуска жаңы мамлекеттердин аймагы кыюуланып тартылды. Бул жагдай - дүйнө түзүлүшүндөгү мурдатан калыптанып калган ой тутумдарга өзгөртүү кийирүү талабы өзүнөн өзү пайда болуп жатат. Бириккен Улуттар Уюмунун расмий тилдери- англис, араб, ис- пан, орус, француз жана кытай тилдери. Мына ушул жерде бир калпыстык бар экендиги даана байкалып турат. Маселен, араб тили- нин киргизилиши менен араб дүйнөсүнүн кызыкчылыгы корголуп жатат, испан тили менен Латын Америкасында жайгашкан элдер көңүлгө алынса керек, орус тили славян калкынын уюткусу, англис тили ырасында эле эл аралык тил, талашып болбойт, кытай тилин киргизүүдө жер шарында жайгашкан элдердин бештен бирин ээлеп тургандыгы эсепке алынгандыр, француз тили тарыхтын ыңгайлуу шарты огожо болуп кирип калгандыгы ачык эле байкалып турат, анда неге немец тили эсепке алынган эмес. Муну да түшүндүрсө болот, Бириккен Улуттар Уюму уюшулуп жаткан кезде экинчи дүйнөлүк согуш жаңы гана аяктап, фашисттик Германияга дүйнөлүк коомчулук тарабынан каар жана каргыш өлчөмсүз төгүлүп жаткан. Ошондой шартта немец тилин Бириккен Улуттар Уюмунун расмий тилинин бирөөнө айландырабыз деген сунуштун өзү сайпаналык болмок. Ал эми Евроазия материгин камтып, бир чети Жер Ортолук деңизинен баштап, Түндүк муз океанына чейинки эбегейсиз чоң аймакты ээлеп турган түрк тилдүү элдердин кызыкчылыгы кайда? Бу жерде дүйнө туткасын кармап турабыз деген ошол кездеги теке- бердик көз караштарга чыланган, үстөмөндүк дымактары күчтүү мамлекеттердин дипломаттарынын жасаган иштери экендиги даана байкалып турат. ХХ кылымдын орто ченинде кабыл алынган бул чечим бүт кылым- дар үчүн кадиксиз боло алат деп эч ким кепил болуп берген эмес. БУУ- нун Жобосунда жазылган бардык саптар түбөлүктүү жана өзгөртүүгө болбойт деп так кесе жазылган эмес. Демек, ошол расмий тилдердин кайсынысы болорун тарыхый жагдайга жараша кабыл алынган болсо дал ошондой эле XXI кылымда түзүлгөн жаңы тарыхый шартты эске алуу менен жаңыча мамиле кылуу талап кылынат. БУУнун расмий тили катары кошумча түрдө түрк тилинин кабыл алынышы бышып жетилген маселе экендигин мезгил өзү көрсөтүп жатат. Түрк тилдүү элдер тарыхта эч качан биригип курултай өткөрүшкөн эмес. Эгемендүүлүктү алган мезгилде да ар кандай жагдайлар менен бириге алышкан жок, биригүүнүн негизги шарты кандайдыр бир экономикалык карым-катнаштар аркылуу жасайлы деген аракет- тер гана болгон. Бийликти көксөп, кумары канбаган айрым түрк тилдүү мамлекеттин жаңы формадагы хандары менменсинип, каада күтүшүп биригүүнү каалаган эмес. Ал эми өздөрүнчө саясат жүргүзө албаган татар, башкыр, алтай, тыва, хакас элдери кайрадан эле Рос- сия империясынын курамында калышып өз үндөрүн кошо алышпайт болчу. Аларга саясый жана экономикалык эркиндик берилген эмес, андыктан улуттук бакыт кушу качан конот, аны божомолдоп эч ким айта албайт. Ошондой шартта бүтүндөй түрк элдеринин башын кошо тур- ган адам Ч.Айтматов болуп чыга келди. Бүтүндөй түрк элдери Ч.Айтматовдун ысмын туу тутуп, мына ошонун тегерегинде Анкара шаарында чогулушту. Бу саам катышуучулардын арасында менмен- синген куру намыстуулар болгон жок, бу саам руханий дүйнөнүн өкүлдөрү чогулушту. Анын арасында жазуучулар, сүрөтчүлөр, ком- позиторлор, артисттер бар эле. Боордош элдерди таттуу таратып да, алтынга азгырылтып да, атак-даңкка бөлөп да бириктире албаган жагдайды жөнөкөй өнөр адамдары уюштуруп койду. Ошону менен руханий дүйнөдө эч кандай чек ара болбой тургандыгы, менменсинүү маанисиз экендиги, бири-бирине тартылуу күчү кубаттуу боло тур- гандыгы дагы бир жолу тастыкталып калды. Мындай биригүүнүн чок ордосу «Чыңгыз Айтматов күндөрү-2» деген симпозиум болгон. Симпозиумга түрк тилдүү эгемендүү мамле- кеттерден сырткары Россия империясынын курамында турган түрк тилдүү элдердин өкүлдөрү да катышты. Алар өз республикаларынын наамын шардана айтышып, алгачкы ирет өз аймагынан сырт жерде төл тилинде доклад жасоо мүмкүнчүлүгүнө ээ болушкан. Сөздүн чыны ушунда, Россия империясынын курамында жашаган элдерге руханий дүйнө гана дем берип, өзүнчө улут экендигин эскертип тура турган дөөлөт экендиги айкындалды. Симпозиумду уюштурган түрк туугандарга баракелде, түрк туугандардын айкөлдүгүн, улуулугун айтып болбойт, алар түрк тилин бийик коюп, мажбурлоо аракеттерин жасашкан жок. Өздөрүнчө мамлекети жок элдерге үстөмдүк кылуу, кемсинтүү мамиледен да алыс болушту. Ошентип, качандыр бир кезде кыял туткан кеменгер Ататүрктүн ою ишке ашып, өнөр адамдары түрк дүйнөсүн бириктирип турган мезгил келди. Улуттук тил жөнүндө Ч.Айтматов: «Тил - бул ар бир элдин каны- жаны, тил - анын тажрыйбасынын, дүйнө таануусунун, мадания- тынын, тарыхынын ашташуусу, акырында тил - улутуң кубанса- кубанычы, кайгырса кайгысы жана акыл-эси », - деп таамай жазган. Мына ушул сөз менен Ч.Айтматов элине кайрылган мезгил адам- дын акыл-эсине анча сыя бербеген маңкурттук саясаттын арааны жүрүп турган мезгил эле. Жер жүзүндөгү эбегейсиз эң чоң өлкөнүн турмушунда жүздөн ашуун улуттардын тили, маданияты, адабия- ты, улуттук каада-салты жерилип, зордук менен оолакталып, унут калтыруунун аракети катуулап, өлкөдө өз ыктыяры менен бир жалпылыкка биригип жатат деген ураан чакырылган. Өз ыктыяры менен биригип жатат деген жаңы улуттун аты «совет эли» деген жа- салма сөз болчу. Бул түшүнүктүн түпкүрүндө ошол эбегейсиз өлкөдө жашаган элдердин баары бир гана тилде - орус тилинде сүйлөөсү керек деген усул эле. Ошол шартта Ч.Айтматов совет империя- сында жашап турган элдерге билингвизм теориясын сунуштаган. Жөнөкөй сөз менен айтканда өз тилин унутуп, жатыркап бараткан элдер орус тили менен катар эне тилинин өнүгүүсү шардана кылын- ган. Ч.Айтматов ырасында эле өтө кылдаттыкты, ийкемдүүлүктү, көсөмдүктү көрсөткөн. Учурунда Ч.Айтматовдун мындай идея менен чыгышын бир тарап улутчулдук деп күнөөлөшсө, экинчи тарап орус улутуна жагынгандык деп кине коюуга үлгүрүшкөн. Ошол күнөөнү айта алган адамдар кыргыз тили үчүн күйүп бышып, кыйраткан деле иш жасай алышкан эмес. Билингвизм теориясынын турмуштагы даана үлгүсүн өзү даңа- залаган. Анын төл тилинде жазылган чыгармалары шиберде мөлтүрөгөн жамгыр суусундай жанга жагымдуу болсо, орус тилинде жарык көргөн аңгеме, романдары мурда калыптанган орус тилиндеги сөздөрдүн көркөмдөлүшүн жаңыча түшүнүк, өзгөчө курамдар менен берүүсү чыныгы новаторлук эле. Билингвизм теориясынын кыргыз журтчулугуна таңууланышы орус тилине өзгөчө камкордук көрүүнүн бир ыкмасы болсо, негиз- гиси ошол арааны жүрүп турган орус тилинин катарында кыргыз тилин жоготпой сактап калуунун бирден бир жолу болгон. Домоктун кылычындай болуп башты кезеп турган тарыхый шартта, балким, кыргыз тилин сактап калуунун жан үрөгөн жалгыз аракети ушул болгондур. Акезде ачык айтып, ак сүйлөө опурталдуу аракеттерден эле, көптөгөн купуя маалыматтар жекенделген жети мөөрдүн катма- рында туруп ар ким эле биле берген эмес. Ч.Айтматов маалыматтуу инсан болгон. Ал көпчүлүккө кийин тараган, тил жөнүндөгү төмөнкү маалыматтан кабары бар болгондугу үчүн улуттук тил деп жан далбастаган. Жүрөк титиреткен маалымат мынабу: улут маселеси кадиксиз жөнгө салынган деген өлкөдө 70 жыл ичинде 93 элдин тили жок болуп кеткен. Кыябын таап, калган тилдерди жок кылуу арам саясаты улантылып жаткан. Ошол шартта улагасынан алыс үнүн чыгара албаган айрым бир жазмакерлерден кескин айырмаланып, Ч.Айтматов тил маселеси боюнча, дегеле улут көрөңгөсүнө доо келти- ре баштаган чоң империянын сымаптай жылтыраган идеологиясына акаарат жасаган. Улуу жазуучу чоң борбордогу ар ким эле даап каш кайтара албаган идеологиянын чабармандары борбордук гезиттердин орок оргон ооздорун тизгиндеген. А түгүл чоң империянын шови- нисттик саясатынын жүзүн ачып, орус тилине гегемония орнотуп жаткан орус элинин өзү көп улуттуу өлкөнүн элүү пайызынан араң аша тургандыгын айкындаган. Ч.Айтматовдун ошол кайрылуусу масштабдуу ой жүгүртүүнүн алкагынан алып караганда жалгыз гана кыргыз тили үчүн күйүп-бышуу эмес, терең тарыхы бар башка дагы тилдердин жашоосуна өмүр берген улуу чакырык болчу. Ататүрктүн тагдыры болсо башка. Ал Түркия өлкөсүнө улуттук тилди калыптандырууда алтын башын айбалтанын мизине коюп берген адам. Мустафа Кемаль түрк элинин тагдырын моюнуна ал- ганда алгач тил маселесин кылычтын мизине койгон. «Османлы» эли болобуз деп ооз учунан айтылган улуттук вазийпа болгон менен бирдиктүү тил, жалпы адабий жазма чаржайыт эле. Ошол жагдайда жаңыдан жарыя кылынган түрк мамлекетинде түрк тилинен башка тилдердин бардыгына тыюу салынган. Мурдагы мен «османлымын» деген сөздөн оолактап: «Мен түркмүн!» - деп айтуу ар бир жарандын бактысы болсун деп ураан салган. Түркия өлкөсү эки континентте жайгашып, Европа, Азия элдеринин саясий-экономикалык өнүгүү жолунда катарлаш эле. А кезде улут кызыкчылыгын, жеке адамдын укугун коргой турган эл аралык уюмдар жокко эсе болчу. Бирок өлкө ичинде жашап, азчылыкты түзгөн элдерге өз тилинде окутуу, сот органдарына өз тилинде кайрылууга шарт түзгөн, азчылыктын тилин басмырлоого тыюу салынган Лозанна келишими бар эле. Аталган келишимден кабары жок сыяктанып, билген болсо да улут кызыкчылыгын бийик коюп Мустафа Кемаль түрк тилине басым жасалган дагы бир ураанды көтөрүп чыккан. «Түрк тилинде сүйлөө кандай бакыт» - деп улут сезимин ойготкон. Мусулман дүйнөсү кан-жанына сиңген түрк элин араб алфавити- нен ажыратып, аны танып, латын графикасына өтүү өтө опурталдуу эле. Бул өнөктүктө Ататүрктүн жеке аброю, жүрөктү өрттөп өтчү оттуу сөздөрү, биримдикке чакырган урааны тирек болгондугу та- рых чындыгы. Түркия мамлекети 1928-жылы латын тамгасына өтүп, өлкө та- рыхы жаңы барактардан башталган. Бу мезгилде Советтер Союзу деп аталган ХХ кылымдын жаңы империясы түзүлүп, өз жолу менен өнүгүп бараткан. Жаңы империя тоталитардык режимге негизделген. Натыйжада коңшу мамлекет- тердин чек арасы темир тор менен тосулуп калган. Дал ошол учурда жаңы империянын курамында калган Азербай- жан республикасынын демилгеси менен жаңы заман кура баштаган түрк тилдүү элдердин I съезди өткөн. Бул съезд аныгында эле тары- хый окуя. Дал ушул съездде буга чейин жазуу маданиятында араб тамгасын колдонуп келген түрк тилдүү элдердин латын тамгасына өтүү маселеси каралган. Жыйында өз мезгилинин бүркүтү болуп шаңшыган кыргыз К.Тыныстанов манжа менен саналган билимдүү адамдарын эске албаганда дээрлик сабаты жок кыргыз элинин аты- нан сөз сүйлөгөн. 1929-жылы өкмөттүн атайын чечими менен зор империя кура- мындагы түрк тилдүү элдер латын тамгасына өтүшкөн. Тарыхтын таш төлгөсүн алдын-ала болжоп болбойт, латын там- гасын өз дүйнөсүнө кабыл алуу менен бириккен түрк элдеринин жалпылыгы узакка созулган жок. Зор империянын гегемон улуту деп эсептелинген орус элине ыңгайсыз жана көп машакаттуулукту жаратып жатат деген шылтоо менен 1939-жылы латын тамгасы алынып салынган. Ошентип алфавит жаатындагы Ататүрк жасаган реформа Түркия өлкөсүндө өнүгүп-өстү, жашоо-тиричиликтен ажырагыс орун алды, ал эми чоң империянын тутумунда турган түрк окумуштууларынын эмгектери таш-талканы чыгып талаага кеткен. Латын тамгасы кай- радан кириллицага айырбашталган. Жазуу өнөктүгү, анын негизинде жашай турган улуттук тил үчүн болгон күрөш тарых барактарында жазылып калды, түрк дүйнөсүндөгү улуу муундар жасап кеткен иштерди эстеп, даңазалап жүрүү парз. Тарыхта Ататүрк кыял туткан түрк дүйнөсү бар, Ч.Айтматов түптөп кеткен руханий көпүрө бар. Мына ушул эки жагдай түрк тилдүү элдер үчүн түбөлүк жанып турган шамчырак өңдүү. Түрк дүйнөсүн түзгөн ар бир элдин тили кайталангыс феномен. Андыктан калкы азбы, көппү, ошол элдердин тилин сактап калуу көйгөйүндө эч кимди жалгыз калтырбоо вазийпасы турат. Анүчүн алсырап, жашоодон сүрүлүп бараткан тектеш тилдерге өз учурунда Ататүрк калтырган осуят эскертилсин, Ч.Айтматовдун чыгармалары аз сандагы тектеш түрк элдердин тилинде байма-бай чыгып турсун. Ч.Айтматовдун руханий көпүрөсү мамлекет аралык чек араларга орнотулсун. Ошондо гана эбегесиз түрк дүйнөсү көөнөрбөйт, кубат- туулугу күчөйт.