Ali Akbaş - Göç (Sirkeci'den Tiren Gider)
Pazar, 20 Ocak 2019
Sirkeci'den tren gider,Varım yoğum törem gider,Tuna bizden utanır, biz Tuna'dan,Yüzüne kapatır ellerini.Aldırma be Tuna'm,Yiğit çıplak doğar anadan.Sirkeci'den tren gider,Vagon gider, derdim gider,Gurbet elde bir başıma,Varım, yoğum alır gider.Sirkeciden tren gider,Ona giden verem gider,Bir kampana çalar analar, ağlar.Oğul oğul, çocuklar öksüz, gelinler dul.Akşam olur, hüzün çöker,Omuzlarım bir bir düşer,Sirkeci'den tren gider,Gözyaşımı döker gider.Sirkeci'den tren gider,Erzurumlu Duran,Ankaralı Burhan gider,Burada ezan var, orda çan,Her sabah çınlar tepemizde,Uyan uyan!Sirkeci'den tren gider,Bir yaldızlı Kur'an gider,Su serperler ya gidenlerin ardında,Dün askere Hint'e, Yemen'e,Bugün ekmeğe, yaban ellerine,Dönmezler ya andan.Sirkeci'den tren gider,Evim, barkım viran gider,Biz hep atla geçtik Tuna'dan,Böyle geçmedik avrat, uşak,Biz hiç böyle geçmedik,Tuna bizden utanır, biz Tuna'dan,Aldırma be Tuna'm,Yiğit çıplak doğar anadan,Sirkeci'den tren gider,Vagon gider, derdim gider.Gurbet elde bir başıma,Varım yoğum alır gider.Sirkeci'den tren gider,Erzurumlu Duran,Ankaralı Burhan gider,Burada ezan var, orda çan,Her sabah çınlar tepemizde,Uyan uyan!Sirkeci'den tren gider,Bir yaldızlı Kur'an gider.
Pazar, 20 Ocak 2019
Sirkeci'den tren gider,Varım yoğum törem gider,Tuna bizden utanır, biz Tuna'dan,Yüzüne kapatır ellerini.Aldırma be Tuna'm,Yiğit çıplak doğar anadan.Sirkeci'den tren gider,Vagon gider, derdim gider,Gurbet elde bir başıma,Varım, yoğum alır gider.Sirkeciden tren gider,Ona giden verem gider,Bir kampana çalar analar, ağlar.Oğul oğul, çocuklar öksüz, gelinler dul.Akşam olur, hüzün çöker,Omuzlarım bir bir düşer,Sirkeci'den tren gider,Gözyaşımı döker gider.Sirkeci'den tren gider,Erzurumlu Duran,Ankaralı Burhan gider,Burada ezan var, orda çan,Her sabah çınlar tepemizde,Uyan uyan!Sirkeci'den tren gider,Bir yaldızlı Kur'an gider,Su serperler ya gidenlerin ardında,Dün askere Hint'e, Yemen'e,Bugün ekmeğe, yaban ellerine,Dönmezler ya andan.Sirkeci'den tren gider,Evim, barkım viran gider,Biz hep atla geçtik Tuna'dan,Böyle geçmedik avrat, uşak,Biz hiç böyle geçmedik,Tuna bizden utanır, biz Tuna'dan,Aldırma be Tuna'm,Yiğit çıplak doğar anadan,Sirkeci'den tren gider,Vagon gider, derdim gider.Gurbet elde bir başıma,Varım yoğum alır gider.Sirkeci'den tren gider,Erzurumlu Duran,Ankaralı Burhan gider,Burada ezan var, orda çan,Her sabah çınlar tepemizde,Uyan uyan!Sirkeci'den tren gider,Bir yaldızlı Kur'an gider.
Ali Rıza Malkoç - Felsefe Bir Sevinçtir (Afşar Timuçin)
Cumartesi, 19 Ocak 2019
Kitap Adı : Felsefe Bir SevinçtirYazarı : Prof.Dr. Afşar TimuçinYayınevi :Bulut YayınlarıBaskı : 5.Baskı/2006/ 216 Sayfa Felsefe, sanat, estetik ve edebiyat üstadı olan Yazarı, “Afşar Timuçin’le düşünceye yolculuk” adlı kitap ile tanıdım. Ve kitap okuma planım ve sıram hemen değişiverdi. Araştırma, inceleme, felsefe, deneme, düşünce, şiir, roman, öykü ve çeviri dallarında olmak üzere 89 kitap çalışması olan hocamızın şimdilik 8 kitabını aldım ve keşfedilmeyi bekleyen, bilimsel ve sağduyulu bir vicdanın ürünü olan eserlerini, öncelikli düşünce mirası kabul edip okumaya başladım. Felsefenin bu kadar yalın, akıcı, etkili ve de sevimli bir dil ile anlatıldığı başka bir kitap okumamıştım. Felsefenin kelime, alan ve içerik olarak çok farklı tanımları olmakla birlikte, hiçbir bilgisi olmayanların da çok gereksiz, niteliksiz tanımlamaları vardır. Şimdi onları listeleyip de moralinizi bozmayayım. Benim anladığım mânâda felsefe; bilinci yerinde, verimli ve ahlâklı kullanma yöntemi ve sanatıdır. Bilgi ile zihni ve kalbi buluşturmaktır. Bilim, inanç ve düşünceler arası ortak bir iletişim lisanıdır. İşte felsefenin temel ilkelerini anlama, günlük yaşama doğru aktarma, düşünme ve sorgulamayı toplumsal faydaya dönüştürme seviyemiz, toplumdaki konumumuzu belirleyecektir. Yazarımızın öneri, gözlem, tahlil ve öğretileri işte bu yönde nasıl bir ortak dil, anlayış geliştirebiliriz düşüncesinin kitaba yansımasıdır. Olayların tarihi değil, düşüncelerin tarihi, içinde yaşadığımız çağı tartıp, geleceği planlamada daha etkin bir faktördür. İnsanı tanımadan, düşünceler tarihi hakkında bilgi edinmeden, hayatı algılamada zorlanacağız. Kendimizle barışıp, çevremizle de uyum içerisinde olabilmemiz için ayrıca bilim, etik, estetik, sanat alanlarında da yeterli bilgi ve deneyime ulaşmak gerekiyor. Önce bu yollardan geçmeyen her kaynağa, zararlı maddelerin karışması kaçınılmazdır. Farklı düşünürlerin düşüncelerinin de aktarıldığı kitapta, tarih bilinci ayrıca çok özel bir yer tutuyor. Bu zamana kadar yenilenmemiş isek, yenilmiş sayılmayız elbette. Fakat yeni bir şeyler üretmek gerekiyor. Bu yeniliğin de yolu felsefeden geçiyor. Felsefe; tarih ve sosyoloji ile barışık ve dayanışma içinde yol alıyor zaten toplum bünyesinde. Buradan hareketle felsefenin, sosyal bilimlerin topluma bakan yönünü yorumlamak istiyorum. Teknik bilgi ve deneyimi ağır basan bir birey olarak sosyal bilimleri de çok önemsiyorum. Tabandan tavana bu alanda periyodik bir eğitim seferberliği başlatmak gerektiği gibi, tavandan tabana doğru da bu eğitim çalışması hızlandırılmalıdır. Taban ve tavan ortak bir noktada buluşacaktır. İşte bu nokta; anlaştığımız, barıştığımız, birbirimize güven veren, dayanışmayı teşvik eden, birlikte yaşama sanatını gündeme alan buluşma noktası olacaktır. İletişim arızaları toplumda derin yaralar açmıştır. Nereden başlanmalı derseniz; eğitim ve toplumsal alanları planlayanlara, bu amaçla yasa çıkaranlara şunu önerebilirim: Sosyal bilimler yaşamı ve bireyi destekleme merkezi kurulmalı. Devlet bütçesi, eğitim kadrosu yeterli olduğu sürece, bu merkezler, bölge, il, ilçe hatta mahallelere kadar yayılmalıdır. En deneyimli akademisyenlerden, emekli olanlardan; sosyoloji, psikoloji, felsefe, tarih, temel hukuk, edebiyat, estetik, iletişim ve yönetim bilimleri alanında dersler verilmeli bu merkezde. En az 18 aylık eğitim sonunda sınavdan başarılı olan ve en az belirlenen 50 kitabı okuyanlara başarı sertifikası verilmelidir. Dünya ölçeğinde geri kalmışlığımızı kapatmak istiyorsak, kısa sürede olağanüstü bir performans yakalamak istiyorsak, toplumsal ortak yaşam alanlarında daha kaliteli bir ortam oluşturmak istiyorsak;- Bu eğitimi öncelikle Vali, kaymakam, belediye başkanı ve tüm milletvekilleri almalıdır.- Yasa ile belli bir takvime bağlanarak; bu eğitimi almayan hiçbir birey, milletvekili veya belediye başkanı adayı olamamalıdır. İsterse ilkokul mezunu, ister yüksek lisans mezunu olsun, bu eğitimden geçmelidir. Ben seçtiğim vekilin bilinç, eğitim, algı ve analitik düşünme düzeyinin benden kat kat fazla olmasını arzu ederim. Yüksek hitabet, belagat, hamaset; meclise, kanunlara ve halka nasıl bir artı değer katabilir ki? Maddi gücü ve meydan nutuk edebiyatı yeterli olan bir iş adamı veya müteahhit vekil olup, yasama organında kanun yaptığında, toplumun beklentisini ne kadar ve nasıl algılayabilir? Veya bir ses sanatçısının, toplumu ilgilendiren kanun, proje ve yatırım önerilerine ne kadar bir katkısı olabilir? Madem ki bu geçici idari görevler, milletvekilliği, belediye başkanlığı olarak karşımıza çıkıyor, mesleği ne olursa olsun, toplum ortak bilincinde kabul görebilmesi için böyle bir sosyal bilimler eğitimi zorunlu olmalıdır. Bu eğitim seferberliğini zamanla başka alanlarda da yaygınlaştırmak gerekir. Unvanı ve eğitimi ne olursa olsun, rektör, dekan, okul ve hastane müdürü, polis, zabıta, jandarma gibi toplumla birebir yakın ilişkide olan tüm idari kadrolar bu eğitimden nasibini almalıdır. Bugüne kadar belirlenen ve uygulanan yöntemlerle mevcudu bile koruyamayıp, irtifa kaybettiğimize göre, yeni metotlar geliştirmek ve bu arayışa girmek zorunluluktur. Bu manada insani değerlerimizi uçurabilirsek uzaya füze göndermek için çok daha kolay teknik çalışmalar yapma ihtimalimiz doğacaktır. Oynak bir zemine temel atamadığımız gibi, çok kaynayan çorba kazanının tuzuna bile bakamıyoruz. Sadece sezgi ile, dayanaksız öngörülerle hareket edenler, felsefenin kriterlerine muhtaçtırlar. Bilim, din ve felsefeyi amacından uzak bir öngörüyle algılayıp, bilincimizin bir parçası haline getirdiğimizde, maalesef toplumsal bütünlük yara almaktadır. Her şey insan için; eğitim, sevgi, barış, huzur, toplum ve devlet. Bu bütünlüğü sağlamak ve kalıcı kılmak için bireylere ve kurumlara ayrı ayrı sorumluluklar düşüyor. Kaliteli bir eğitim, her alanda ve her düzeyde, kabul görmesi ve uygulanması, öncelikli ve olmazsa olmazımızdır.09.05.2018Ali Rıza Malkoç* * *Temin edebileceğiniz internet kitapçısı: kitapburda.com
Cumartesi, 19 Ocak 2019
Kitap Adı : Felsefe Bir SevinçtirYazarı : Prof.Dr. Afşar TimuçinYayınevi :Bulut YayınlarıBaskı : 5.Baskı/2006/ 216 Sayfa Felsefe, sanat, estetik ve edebiyat üstadı olan Yazarı, “Afşar Timuçin’le düşünceye yolculuk” adlı kitap ile tanıdım. Ve kitap okuma planım ve sıram hemen değişiverdi. Araştırma, inceleme, felsefe, deneme, düşünce, şiir, roman, öykü ve çeviri dallarında olmak üzere 89 kitap çalışması olan hocamızın şimdilik 8 kitabını aldım ve keşfedilmeyi bekleyen, bilimsel ve sağduyulu bir vicdanın ürünü olan eserlerini, öncelikli düşünce mirası kabul edip okumaya başladım. Felsefenin bu kadar yalın, akıcı, etkili ve de sevimli bir dil ile anlatıldığı başka bir kitap okumamıştım. Felsefenin kelime, alan ve içerik olarak çok farklı tanımları olmakla birlikte, hiçbir bilgisi olmayanların da çok gereksiz, niteliksiz tanımlamaları vardır. Şimdi onları listeleyip de moralinizi bozmayayım. Benim anladığım mânâda felsefe; bilinci yerinde, verimli ve ahlâklı kullanma yöntemi ve sanatıdır. Bilgi ile zihni ve kalbi buluşturmaktır. Bilim, inanç ve düşünceler arası ortak bir iletişim lisanıdır. İşte felsefenin temel ilkelerini anlama, günlük yaşama doğru aktarma, düşünme ve sorgulamayı toplumsal faydaya dönüştürme seviyemiz, toplumdaki konumumuzu belirleyecektir. Yazarımızın öneri, gözlem, tahlil ve öğretileri işte bu yönde nasıl bir ortak dil, anlayış geliştirebiliriz düşüncesinin kitaba yansımasıdır. Olayların tarihi değil, düşüncelerin tarihi, içinde yaşadığımız çağı tartıp, geleceği planlamada daha etkin bir faktördür. İnsanı tanımadan, düşünceler tarihi hakkında bilgi edinmeden, hayatı algılamada zorlanacağız. Kendimizle barışıp, çevremizle de uyum içerisinde olabilmemiz için ayrıca bilim, etik, estetik, sanat alanlarında da yeterli bilgi ve deneyime ulaşmak gerekiyor. Önce bu yollardan geçmeyen her kaynağa, zararlı maddelerin karışması kaçınılmazdır. Farklı düşünürlerin düşüncelerinin de aktarıldığı kitapta, tarih bilinci ayrıca çok özel bir yer tutuyor. Bu zamana kadar yenilenmemiş isek, yenilmiş sayılmayız elbette. Fakat yeni bir şeyler üretmek gerekiyor. Bu yeniliğin de yolu felsefeden geçiyor. Felsefe; tarih ve sosyoloji ile barışık ve dayanışma içinde yol alıyor zaten toplum bünyesinde. Buradan hareketle felsefenin, sosyal bilimlerin topluma bakan yönünü yorumlamak istiyorum. Teknik bilgi ve deneyimi ağır basan bir birey olarak sosyal bilimleri de çok önemsiyorum. Tabandan tavana bu alanda periyodik bir eğitim seferberliği başlatmak gerektiği gibi, tavandan tabana doğru da bu eğitim çalışması hızlandırılmalıdır. Taban ve tavan ortak bir noktada buluşacaktır. İşte bu nokta; anlaştığımız, barıştığımız, birbirimize güven veren, dayanışmayı teşvik eden, birlikte yaşama sanatını gündeme alan buluşma noktası olacaktır. İletişim arızaları toplumda derin yaralar açmıştır. Nereden başlanmalı derseniz; eğitim ve toplumsal alanları planlayanlara, bu amaçla yasa çıkaranlara şunu önerebilirim: Sosyal bilimler yaşamı ve bireyi destekleme merkezi kurulmalı. Devlet bütçesi, eğitim kadrosu yeterli olduğu sürece, bu merkezler, bölge, il, ilçe hatta mahallelere kadar yayılmalıdır. En deneyimli akademisyenlerden, emekli olanlardan; sosyoloji, psikoloji, felsefe, tarih, temel hukuk, edebiyat, estetik, iletişim ve yönetim bilimleri alanında dersler verilmeli bu merkezde. En az 18 aylık eğitim sonunda sınavdan başarılı olan ve en az belirlenen 50 kitabı okuyanlara başarı sertifikası verilmelidir. Dünya ölçeğinde geri kalmışlığımızı kapatmak istiyorsak, kısa sürede olağanüstü bir performans yakalamak istiyorsak, toplumsal ortak yaşam alanlarında daha kaliteli bir ortam oluşturmak istiyorsak;- Bu eğitimi öncelikle Vali, kaymakam, belediye başkanı ve tüm milletvekilleri almalıdır.- Yasa ile belli bir takvime bağlanarak; bu eğitimi almayan hiçbir birey, milletvekili veya belediye başkanı adayı olamamalıdır. İsterse ilkokul mezunu, ister yüksek lisans mezunu olsun, bu eğitimden geçmelidir. Ben seçtiğim vekilin bilinç, eğitim, algı ve analitik düşünme düzeyinin benden kat kat fazla olmasını arzu ederim. Yüksek hitabet, belagat, hamaset; meclise, kanunlara ve halka nasıl bir artı değer katabilir ki? Maddi gücü ve meydan nutuk edebiyatı yeterli olan bir iş adamı veya müteahhit vekil olup, yasama organında kanun yaptığında, toplumun beklentisini ne kadar ve nasıl algılayabilir? Veya bir ses sanatçısının, toplumu ilgilendiren kanun, proje ve yatırım önerilerine ne kadar bir katkısı olabilir? Madem ki bu geçici idari görevler, milletvekilliği, belediye başkanlığı olarak karşımıza çıkıyor, mesleği ne olursa olsun, toplum ortak bilincinde kabul görebilmesi için böyle bir sosyal bilimler eğitimi zorunlu olmalıdır. Bu eğitim seferberliğini zamanla başka alanlarda da yaygınlaştırmak gerekir. Unvanı ve eğitimi ne olursa olsun, rektör, dekan, okul ve hastane müdürü, polis, zabıta, jandarma gibi toplumla birebir yakın ilişkide olan tüm idari kadrolar bu eğitimden nasibini almalıdır. Bugüne kadar belirlenen ve uygulanan yöntemlerle mevcudu bile koruyamayıp, irtifa kaybettiğimize göre, yeni metotlar geliştirmek ve bu arayışa girmek zorunluluktur. Bu manada insani değerlerimizi uçurabilirsek uzaya füze göndermek için çok daha kolay teknik çalışmalar yapma ihtimalimiz doğacaktır. Oynak bir zemine temel atamadığımız gibi, çok kaynayan çorba kazanının tuzuna bile bakamıyoruz. Sadece sezgi ile, dayanaksız öngörülerle hareket edenler, felsefenin kriterlerine muhtaçtırlar. Bilim, din ve felsefeyi amacından uzak bir öngörüyle algılayıp, bilincimizin bir parçası haline getirdiğimizde, maalesef toplumsal bütünlük yara almaktadır. Her şey insan için; eğitim, sevgi, barış, huzur, toplum ve devlet. Bu bütünlüğü sağlamak ve kalıcı kılmak için bireylere ve kurumlara ayrı ayrı sorumluluklar düşüyor. Kaliteli bir eğitim, her alanda ve her düzeyde, kabul görmesi ve uygulanması, öncelikli ve olmazsa olmazımızdır.09.05.2018Ali Rıza Malkoç* * *Temin edebileceğiniz internet kitapçısı: kitapburda.com
Anvar Muqimov - Qo’qon shamoli (hikoya)
Pazar, 20 Ocak 2019
Qo‘qon shamoli qishda qutirib ketadi. Tomlarda, daraxtlarda, simyog‘ochlarda uvillaydi, o‘kiradi, chiyillaydi. Daraxtlarni egadi, bukadi, «qars-qars» sindiradi. Elektr simlarini uzadi, o‘t chiqaradi. Hammayoqqa dahshat soladi. Shivalab yog‘ayotgan qorni o‘z mayliga qo‘ymay to‘zg‘itadi, olis-olislarga uchirib borib pastqamliklarga, zovurlarga, burchak-burchaklarga tiqib tashlaydi...Ayozli kun o‘tadi, tig‘li tun o‘tadi, biroq bu beshafqat shamolning adog‘i ko‘rinmaydi.O’shanda ham qahraton qish, qorli bo‘ron edi. Latifjonning onasi Jannat xola bir haftadan beri ana ketdi-mana ketdi bo‘lib yotardi. Latifjon umrida birinchi marta ishga bormadi. Surunkasiga uch kun bormadi. Singlisi Sharifa, xotini Zulayho bilan birga onasining qoshida bo‘ldi. Kolxoz hayotiga doir ba’zi zarur ishlarni telefon va hol so‘rab keluvchilar orqali bitirib turdi.Jannat xola kechga yaqin tildan qoldi. O’zining pastak tomli suyukli hujrasida sandalning to‘r tomonida qizil ko‘rpa orasida shipga qarab jim yotibdi. Terisi suyagiga borib yopishgan, chakka suyaklari bo‘rtib chiqqan. Burishgan yuzlari, oriq, kichkina qo‘llari qonsiz, oppoq. Cho‘kib ketgan nursiz ko‘zlari bolalariga tikiladi. Cheksiz mehr bilan, tengi yo‘q bir qizg‘anish hissi bilan tikiladi. Go‘yo Parvardigor bulardan xolani emas, xoladan bularni tortib olayotganday...Jannat xola ertalab tuppa-tuzuk edi. Dastlab chorak piyola sut ichdi. Xolaning jondan aziz sakkizta kitobi bor edi. Varaqlari sarg‘ayib, jildlari qayta-qayta ta’mir qilingan kitoblar. Hammasini bir-bir o‘pib, peshonasiga bosdi. So‘ngra Sharifa uning buyrug‘i bilan kitoblarni oq, odmi ro‘molga tugdi. Latifjon shoti keltirdi. Tugunni shiftga — kampirning qoq peshonasiga osishdi.— Rahmat, bolalarim, rahmat, — dedi xola. — Umrlaring uzoq bo‘lsin. Keyin xola Bedilning bir baytini yedtsan o‘qidi. Navoiyning «abadul-abad» ekanligi haqida gapirdi. So‘ng zukko afandi va nodon podsho haqida latifa aytib, hammani kuldirdi. Magnitofondan Munojot Yo‘lchievaning lentasini qo‘ydirib eshitdi. Munojotni suydi, alqadi. Tushga yaqin tarvuz so‘radi.— Attang, tugagan edi-yu, — dedi Sharifa ko‘rqa-pisa.— Topamiz, topamiz, buvijon, — xitob qildi Zulayho va eriga qaradi.— Ha, tugagan ekan, nega oldinroq aytmaysizlar shuni, — jerkidi Latifjon va tashqariga otildi. — Hozir...— Qo‘yaqol, bolam, — zorlandi bemor. — Shu zahar ayozda...Latifjon yo‘q bo‘lib ketdi va bir yarim soatlarda ikkita ko‘m-ko‘k tarvuz qo‘ltiqlab kirdi.— Mana, buvijon, — dedi va etigining qo‘njidan pichoq olib, tarvuzlardan birini shartta ikkiga bo‘ldi. Qonday qizil go‘shtini palaxsa-palaxsa qilib tashladi. Keyin mayin jilmaydi. — Qumga ko‘mishgan ekan, azamatlar, yozdagiday turibdi.Zulayho tarvuz etidan maydalab, kampirning tishsiz og‘ziga solib turdi.— Endi bas, — dedi xola bir ozdan so‘ng. — Barakalla, bolalarim. Qolganini o‘zlaring yenglar, narigi uyga opkirib, bolalaring bilan yenglar.Ayollar, «Rahmat», «Rahmat, sizning yeganingiz — bizning yeganimiz», deb tek o‘tirishaverdi. Bunga kampirning jahli chiqqan bo‘ldi.— Gapim o‘tmaydigan bo‘lib qolibdi-da, — dedi.Ayollar, «Kechirasiz, buvijon», deya o‘rinlaridan turdilar va bir palladan tarvuzni ko‘tarib, xonadan chiqdilar. Latifjon eshikni zich yopdi-da, onasining yoniga kelib o‘tirdi. «Amringizga muntazirman», deganday uning og‘ziga tikildi.— Fursat borida gapirib olay, bolam, — dedi xola uzoq o‘ylanib yotgandan keyin.— E, unaqa demang, — cho‘chib tushdi Latifjon. — Sog‘ayib otday bo‘lib ketasiz. Hali sizni Kavkazga olib boraman deb yuribmanu.Bu tasalli Jannat xolaga yoqmadi.— Bilib turib yolg‘on gapirmagin-da unaqa, — dedi. — Yolg‘onchilik yomon narsa. Kampir tez-tez kiprik qoqib, jim qoldi. So‘ng:— Yoshimni yashadim, oshimni oshadim, — dedi zaif bir tovushda. — Mana yetmish yettiga kirdim. Otang hayot bo‘lganda ikki kam saksonga borardi. Urush yedi rahmatlikning boshini.— Xuddi shunday, buvijon, — past tovushda xitob qildi o‘g‘li. Xola picha dam olgach:— «El-yurtni yashnataman degan odam, avvalo, o‘zi yashnaydi», degan ekan bir donishmand, — dedi. — Mana, sen ham yashnab, yashnatib yuribsan. Bundan keyin ham yashnagin, iloyim.Latifjon qulluq qildi.— Xo‘p, buvijon, xo‘p.— Keyin singling bilan xotiningni e’zoz qilgin. Alomat juvonlar, jahonga bergisiz juvonlar.— Xo‘p, buvijon, hamma aytganlaringizni qilaman.Kampir jimib qoldi. Uning ikki ko‘zidan ikki dona yosh yaltiradi.— Qirq olti yillik qadrdonim eding, — dedi ona ovozi qaltirab. — Qirq olti yil hidladim seni. Lekin... to‘ymadim, sira-sira to‘ymadim...Latifjonning tomog‘iga bir nima tikilganday bo‘ldi.— Buvijon... — dedi qaqshab va kampirga tashlandi, yuzlaridan, peshonasidan «cho‘lp-cho‘lp» o‘pdi.Haligina bo‘lib o‘tgan edi bu suhbat. Shunday bir yaxshi gaplashib o‘tirgan odam to‘satdan tildan ajrab o‘tirsa-ya.Yarim kechadan o‘tdi hamki, shamol qahridan tushmaydi. Och bo‘riday uvillaydi, erinmay qor to‘zg‘itadi. Kampir qizil ko‘rpa orasida kichkina bo‘lib, go‘yo shu shamoldan boshqa hech qanday voqea ro‘y bermayotganday osoyishta yotibdi... Boshida Sharifa, o‘ng tomonida Latifjon, chap tomonida Zulayho, uchovining ham ko‘ngli vayron. Sharifa bilan Zulayho ovoz chiqarmay kuyunib yig‘layapti. Dam-badam yelkalari tikuv mashinasining «boshi»dagi sakragichday «dik-dik» qilib qoladi. Latifjon jim, dam onasiga, dam uzluksiz chayqalib turgan lampochkaga qaraydi. Chakkasiga ombur solingan odamday betoqatlanadi, panjalarini qisib ezadi, qayiradi... Bir payt tashqarida nimadir taraqlaganday bo‘ldi. Latifjon sergaklandi. Nima ekan? Narigi uyda bolalar yotgan edi, o‘shalarmikan?Latifjon hovliga chiqdi. Taraqlagan darvoza ekan. Ana, yana taraqladi. Latifjon o‘rnidan turib, eshikka chiqdi. Bilqildoq qor uyumlarini kechib, darvoza tomon bordi. Darvozaxonaning chirog‘ini yoqdi.— Kim? — dedi baqirib.— Men, men, Xursandman, — g‘uldiroq ovoz keldi ko‘chadan. — Bemahalda sayyoq yurgan Xursand jinningman.Xursandali pastroq tovushda kimgadir, «Unday bo‘lsa, mayli, rahmat, katta rahmat», dedi. Yengil mashina jo‘nab ketdi.Latifjon darvozani ochdi. Hakiqatan Xursandali ekan. Sherigi ham bor. Xursandali Latifjonning qalin do‘sti. Sayyor muxbir. Latifjon singari xushchaqchaq yigit. Marg‘ilonlik.Ular uzoq vaqt ko‘rishmagan edilar, kuchoqlasha ketishdi. Latifjon haydovchi yigitni tutib qolmagani uchun Xursandalidan o‘pkalandi. So‘ngra darvozani shamolga qarshi zo‘r berib itarib yopdi, sharaqlatib qulfladi. Bungacha Xursandali Qo‘qon shamoli sha’niga malomat gaplarni yog‘dirib tashladi.— Buncha ham burunga o‘ch ekan Qo‘qon shamoli, — dedi so‘ng. — Bir chaqib to‘ymaydi, ikki chaqib to‘ymaydi... Burunni sug‘ursang chiqsa ekan, ro‘molchaga o‘rab cho‘ntakka solib ko‘ysang, mana bo‘lmasa deb!Latifjon samimiy kulib yubordi. Keyin:— Senikidaqa ellik oltinchi razmerli burun biz tomonlarda kam-da, — dedi hamon kulib. — O’shaning uchun salmoqdor burun uchrab qolganda, bir burunxo‘rlik qilib olaylik deydi-da.— Shunaqa, — dedi Xursandali kulgidan keyin jiddiy. — Yoz bo‘lsa chivin ko‘z ochirmaydi. Anovi xartumli chaqadigani bor-ku, o‘sha. — Endi hamrohiga karab davom etdi. — Bularning chivinlari ko‘p «odamoxun» bo‘ladi. Gulzor yoki biror ariq yoqasida o‘tirib qolsangiz, «Qandaysiz in-i-i-imm!..» deb kelaveradi birin-ketin. Beparvo qoldingizmi — tamom! «Hurmatingizni o‘rniga qo‘yadi-da», qizil xaltachani ko‘tarib jo‘nab qoladi xayr-ma’zurni nasiya qilib. Ne chog‘li «izzat-ikromga sazovor bo‘lganingizni» keyinroq, badaningizning biror punkti jizillaganda bilasiz...Mehmon bilan Latifjon yana kulishadi. Xursandali esa, tishining oqini ham ko‘rsatmadi.— E, yuringlar-e, ichkarida gaplashaylik, — dedi Latifjon ularni darvozaxonaning shundoq biqinidagi mehmonxonasiga boshladi. — Juda sovqotib qolibsizlar-a?Mehmonlar telpak va paltolaridagi qorlarni qoqib, zinada tepina-tepina ichkariga kirishdi. Latifjon kunduzi quruq xodachalarni maydalab qo‘ygan edi, darrov o‘shani keltirdi. Hol-ahvol so‘rab yurib, pechkani lovillatib yubordi. Pechkaning yoniga stol qo‘ydi. O’tirishdi.— Bay, bay, bay, o‘t-a! — Xursandali kaftlarini olovga toblab, bir-biriga ishqadi. — Bo‘ylaringdan akang aylangur, o‘t-a!— Ko‘chada ko‘p turib qoldilaringmi? — so‘radi Latifjon.— Uch zum. Shamolga betkay o‘zi darvozang. Yana bir zum turganimizda, muzlab haykalday ag‘nab tusharmidik. Yaxshi uyg‘oq ekansan.Latifjon kechikib javob qildi:— Idoradan hozir keldim.— Raislik ham qiyin-da. Shunday sovuqda. Shamolni qara-ya, — Xursandali sherigiga bosh qimirlatdi. — Qo‘qon shamoli mana shunaqa bo‘ladi.— Yomon ekan, — deb qo‘ydi mehmon yigit sekin.Xursandali yurgan yo‘lida latifa to‘qib, latifa aytib yuradi. Latifa qahramoni ko‘pincha o‘zi bo‘ladi.— Juda yomon, — dedi u va darrov lof-latifa boshladi. — Bir kuni bolalar hovlida o‘ynab yurishardi. Ha, u vaqtlarda Beshariqda turardik. (Bu gapi g‘irt yolg‘on edi.) Men sigirlarga tert qorayotgan edim. Shamol to‘satdan «g‘uv» etib qoldi. Turib borib, uch bolani ikki qo‘ltiqqa urib, uyga chopdim. Ostonadan o‘tayotganimda «tars-turs» etganday bo‘luvdi, tashqariga chiqsam, sigir ham yo‘q, g‘unajin ham. Shamol arqonlarini «shart-shurt» uzib, uchirib ketibdi ikkovini ham!Mehmon zavq bilan kuldi. Kulgiga Latifjon qo‘shildi. Xursandali jiddiy, ko‘rsatkich barmog‘i bilan ta’kidlab vahima qildi.— Bir hafta deganda arang topdim. Qarangki, osmonu falakda uchirib borib, Xo‘jaqishloqning baqateragiga osib ketibdi, battol! Borsam, sigirposhsho sevimli qizi bilan, «Ne kunlarga qoldik biz-e!» degan ashulani vang qo‘yib, osilib yotishibdi baqaterakning ustida! O’t o‘chiruvchilarga yalinib yurib, arang tushirib olibman bechoralarni.Yana kulgi ko‘tarildi. Xursandali «kuyunib» ketdi.— Xe, o‘l, bu kuningdan battar bo‘l, shamol, deyman! Shu ham ishmi? Xo‘p, ana, kasbing sigir uchirish ekan, qurib ketganmidi menikidan boshqa sigir?! Mana, haromxo‘rlarnikini uchir, poraxo‘rlarnikini uchir, chayqovchilarnikini uchir! Kelib-kelib menikini uchirasanmi? Qalam uchini yalab, zo‘rg‘a tirikchilik qilayotgan faqir bir gazetachinikini uchirasanmi? Yo bo‘lmasa hammanikini baravar uchir — osmon mol bozoriga aylanib ketsin!Xo‘p kulishdi.— Ha, aytmoqchi, sizlarni bir-birlaringga tanishtirmabman-ku, — Xursandali peshonasiga «shaq-shaq» urdi. — Kalla yo‘q-da menda, kalla. Bu kishi buxorolik do‘stimiz bo‘ladi. Ismi shariflari Aminjon Ne’matov. Moskvada tanishganmiz. Qo‘li gul jurnalist.Latifjon qo‘llari ko‘ksida, labida tabassum bilan, gavdasini oldinga va orqaga tashlab uch-to‘rt bor tebratdi.— Juda yaxshi, juda soz. Bahonada yana bir do‘stning sohibi bo‘lib oldik.Mehmon hafsala bilan taralgan bo‘liq, qop-kora sochini silab, «Rahmat, rahmat», deb ko‘ydi.Latifjon jilmayib o‘tirardi-yu, fikri-zikri ichkarida edi. Rov kirib chiqmoqchi bo‘lib o‘rnidan turdi.— Men hozir...— Nima «hozir»? — Xursandali uning yelkasidan bosib o‘tqazib qo‘ydi. Xursandalining durustgina kayfi bor edi. Bunday paytlarda aytganini qildirmaguncha qo‘ymasdi. Buni Latifjon yaxshi bilardi. Shu tufayli ortiqcha tirqishlik qilmadi. — Oldin tanishtirish marosimi tugasin, keyin kirarsan dasturxonga. Xo‘-o‘sh... Aminjon bir ish bilan kelib qoldi. Buyoqlarda birinchi marta bo‘lishi ekan. Hamzaobodni, So‘xni tomosha qildirdim. Rishtonni ko‘rsatdim. Oltiarikda yaxshigina o‘tirgan edik, birdan sen esimga tushib qolding. Tuman kattatari ko‘p qarshilik qilishdi. «Yo‘q» deb turib oldim. «Latifjonning ishqi tushdimi — tamom», dedim. Mashina to‘g‘rilab berishdi, mana, keldik. Bir tomoni shamolga rizqimiz tortib turgan ekan. Ertaga Qo‘qonni ko‘rsatamiz. Xudoyorxonning o‘rdasi, adabiyot muzeyi, Muqimiy, Furqat muzeylari — hech qaysisi qolmaydi. Mashina «gum»dir?— Ha, «gum».— Birga boramiz-a? Latifjon hayallab javob berdi:— Mayli, boraveramiz.— Malades-s. Xo‘roz yigit mening do‘stim. — Xursandali Latifjonni «cho‘lp» etkazib o‘pib oldi. So‘ng o‘z peshonasiga yana shapaloq tushirdi. — Haqiqatan ham kalla yo‘q menda. Shishaga yaqinroq yuramiz-da, o‘sha chirmoviq quritib turadi xotirani. Hali nima deyotgan edim? Ha, tanishtirish marosimi ketayotgan edi. Bu — qadrdon do‘stim Latifjon bo‘ladi. Haqiqiy latif yigit. Shu kolxozga rais, o‘n to‘qqiz yildan buyon rais! O’zi Mehnat Qahramoni, orden-medallardan bir choyshabcha bor. Uning buvisi mening ham buvim. «Buvijon», deyman uni. Aytmoqchi, buvijonim qanday? Kirib ko‘rmabman-a, darrov. E, xomkalla. Avval o‘sha kishini ziyorat qilish kerak edi-ku. Yuringlar, ko‘rib chiqaylik.Xursandali o‘rnidan turdi. Latifjonning rangi oqarib ketdi. Otashkurakni olib «tuppa-tuzuk» yonib turgan olovni tuzatishga behuda urinib, uzoq jim qoldi. Nima qilish kerak? Bu taklifga ko‘nsinmi? Ko‘ngan taqdirda... Yo‘q, bo‘lmaydi. Yo‘qsa, haqiqiy ahvolni aytib qo‘yaqolsinmi? Yo‘q, yo‘q. Shunday dilbar, shunday yayrab-yashnab o‘tirgan yigitlarning ko‘nglini vayron qilmaydi. Qahqaha to‘lgan mehmonxonani azaxonaga aylantirmaydi...Latifjonning holatini ko‘rib, Xursandali tashvishga tushib qoldi.— Ha, ranging o‘chib ketdi? — dedi. — Tinchlikmi? Astag‘firillo, — Latifjon pechkaning eshigini yopib, Xursandaliga astoydil tikildi. — Buvim Xonobodga, Sharifanikiga ketgan. Boramiz desang, mashina chaqiraman, boramiz...— E, shunday demaysanmi. Men... Ha, mayli, unday bo‘lsa, ertaga, Qo‘qonga ketaturib tushib o‘tarmiz.Xursandali kampirdan ko‘ngli tinchib, yana gapga tushib ketdi.— Ajoyib buvi, — dedi Aminjonga qarab. — Bayt ham bitadi. Ancha she’ri tuman gazetasida bosilgan ham. Do‘ppi tikishda unga teng keladigani yo‘q. Bir kuni kelsam, menga atab do‘ppi tikib ko‘yibdi. Lovillaydi. Qarasam, ikkita qachampirnusxa guli ustida arabcha yozuvi bor. Nozik pushti ipak bilan tikib yozibdi. Nima debdi deng? «Xursand otamga, shirin bo‘tamga», debdi. Qoyil koldim.Xursandali zavq-shavq bilan gapiryapti. Latifjon Aminjon singari «Hm, o-o», deb o‘tiribdi-yu, ich-ichi qaqshab ketayapti. Yuragining qa’ridan dard sizib chiqib, ikki marta xuruj qildi. Ikki marta tomog‘ida tutib qoldi. Mehmonlarning payqab qolishidan qo‘rqib, pechkaning eshigini ochdi, gurillab yonayotgan olovni zo‘r berib puflay ketdi. So‘ng o‘zini o‘nglab oldi-da, keskin harakat bilan o‘rnidan turdi.— Xo‘sh, nima deysizlar, osh qildiraymi, shavla? — dedi. Xursandali besh panjasi bilan o‘zini «so‘ydi».— Mana shunday, — dedi. — Hech narsa kerak emas. Faqat «Ona yuragi» kerak. Shuni aytib bersang bas. — Xursandali mehmonga boqdi. — Arman shoiri Isaakyanning «Ona yuragi» she’rini eshitganmisiz? Bu she’rni Latifjondan eshiting-qo‘ying. Vodiyda yo‘q bunaqa shirin aytadigani.Latifjonning yuragi «shuv» etib ketdi. U bu she’rni chindan ham juda o‘rniga qo‘yib o‘qiydi. Lekin hozir mutlaqo o‘qiy olmaydi. Shunday bo‘lsa-da, qo‘lini ko‘ksiga qo‘yib:— Xo‘p, xo‘p, bajonidil, — dedi zo‘r berib iljayib. — Ammo bitta shartim bor: oldin choy damlab chiqaman. Tomoqni «yog‘»lab turmasam, she’r yaxshi chiqmaydi,— Mayli, mayli, — dedi Xursandali va Aminjonga gap uqtira ketdi. — O’zi bu bolada tug‘ma talant bor. Shoda-shoda talant. Go‘yo tabiat fazilatlar sandig‘ini jaranglatib ochgan-u, «Ol, Latif, ol, keragicha olaver», degan. Bu ham misqollab emas, etak-etaklab olavergan, ochko‘z. Jussani qarang, jussani! Minorai Kalonday keladi. Shu jussa bilan o‘yinni shunaqa ezadiki. Mukarramxon bo‘lib keti-e, deyman. Mahallaning to‘yida o‘yinni o‘zi boshlab beradi. — Juda maddoh bo‘lib ketding-da, — dedi Latifjon. — Bas endi.Biroq Xursandali bunga e’tibor bermadi.— Ashulani ayting, ashulani, — dedi Aminjonga qarab. — Tanburni yig‘latib «Sayding ko‘yaber, sayyod» yoki «Cho‘li iroq»ni olganida Orif Alimahsumov yoqa ushlab qoladi.Latifjon pechkaga ikkita og‘irroq o‘tin tashlab, tashqariga otildi. Ellik-olmish metrlik masofani ellik-oltmish qadam qilib, qor uyumlarini pisand qilmay, hovlini ikkita uchburchakka teng bo‘lib kesib o‘tdi. Oyog‘ini «tap-tup» yerga urdi. Yuragi orziqib, hujra eshigini tez, lekin avaylab ochdi. Uning orqasidan shamol ham urib kirdi va yaraqlab turgan chiroqni olib borib shiftga qadadi. Latifjon darrov eshikni yopdi.Kampir ancha so‘lib qolibdi. Shafqatsiz o‘lim tobora yaqinlashmoqda edi. Jannat xola o‘g‘lini ko‘rib, boshini sal qimirlatib qo‘ydi. Latifjon hech narsa deyolmadi, beixtiyor boshini qimirlatdi va tek turib qoldi.Sharifa kampirning boshida, onasining oppoq sochini panjalarida mayin tarayapti... Zulayho kampirning yonida, qaynonasining qoqsuyak qo‘lini chap qo‘li kaftiga qo‘yib olib, o‘ng qo‘li bilan asta-sekin silayapti... Ikkovi ham tebranib, unsiz faryod chekyapti. Ba’zan yelkalari «dik-dik» qilib qoladi...Latifjon onasining oldiga tiz cho‘kdi. Kampirning o‘ng ko‘zidan bir tomchi yosh sizib chiqibdi-yu, to‘xtab qolibdi. Latifjon shoshib ro‘molchasini oldi-da, engashib yoshni avaylab artdi. Latifjon qaddini rostlamoqchi edi, onasi o‘ng qo‘lini asta ko‘tarib, uning bo‘yniga tashladi. Chap qo‘lini ko‘tara olmadi. Zulayho solib qo‘ydi uni erining bo‘yniga. Kampir yuziga o‘g‘lining yuzini uzoq bosib yotdi.«Buvijonim, — ko‘nglidan o‘tkazdi Latifjon. — Meni kechiring. Yaxshi e’zozlay olmadim... Eh, onam, g‘animat onam».Latifjon «Ona yuragi» she’ridagi bir bema’ni qizning muhabbatiga sazovor bo‘laman deb, o‘z onasining ko‘ksiga xanjar sanchgan va yuragini sug‘irib olgan yigitga la’natlar o‘qidi. Yurakning yiqilgan o‘g‘ilga aytgan so‘zlarini dilida takrorladi: «Jonim, bolam, yomon yiqilmadingmi, sog‘mi o‘t-bo‘ting?»Latifjonning ko‘zlaridan yosh quyuldi. Yelkalari «dik-dik» sakradi. Nihoyat, kampir qo‘llarini tushirdi. Latifjon boshini ko‘tarib o‘tirdi. Ona-bola bir-biriga so‘zsiz tikilib qolishdi. Kampirning yupqa, kuruq lablari xiyol qimirladi, lekin og‘zidan hech qanday tovush chiqmadi. Latifjon og‘ir qo‘zg‘aldi. Choynakka termosdan choy quydi.— Hozir kelaman, — dedi xasta tovushda. Jannat xola «mayli» deganday bilinar-bilinmas bosh qimirlatdi. Latifjon tashqariga chiqib, qor bilan yuzini yuvdi. Artdi.Latifjon kirganda, mehmonlar gramplastinkadan askiya eshitishib, sharaqlab kulib o‘tirishardi. Latifjon ora-sira kulgiga qo‘shilib choy quydi. Xayriyat, askiyaga ovunib, «Ona yuragi»ni unutishibdi. She’rni qayta tilga olishmadi. Askiya tugagach, Xursandali ana shu askiyachilarning qaysinisi qaerlik ekanini, ularning kimlarni mot qilganliklarini gapirishga tushib ketdi. Latifjon mehmonlarga joy qildi. So‘ngra:— Sizlar bemapol gaplashib o‘tiringlar, — dedi mehmonlarga. — Men o‘tin-po‘tin tayyorlab qo‘yayin. Basharti, dam olish istagi tug‘ilsa, ana joy, marhamat qilib yonboshlayverasizlar.Mehmonlar ertalab uyg‘onib qarashsa, qor tinibdi-yu, shamol hanuz qahridan tushmabdi. Ular choydan so‘ng Qo‘qonga otlanishdi. Darvozaxonada «Volga» mashinasi muntazir edi. Latifjon haydovchi yigitni mehmonlarga tanishtirdi.— Mana, Odiljon, — dedi, — kechgacha xizmatlaringda bo‘ladi. Xursandali ko‘zlarini katta ochdi.— Ha, o‘zing bormaysanmi? — dedi niqtab.Latifjon sariq etigi bilan qorni asta tekislagan holda bir lahza sukut qildi. So‘ng qo‘lini ko‘ksiga qo‘ydi.— Kechirasizlar, — dedi mehmonlarga gunohkorona boqib, — borolmaydigan bo‘lib qoldim. Kichkina uzrli ish chiqib qoldi.— Nima ekan u «kichkina uzrli ish»? — jerkib so‘radi Xursandali. Latifjon ko‘zlarini uqalab, ancha jim qoldi. Keyin:— Shu, shu... volidamiz... haligiday bandalikni qildilar yangatda, — dedi sekin. — Omonatini topshirdi.Xursandali ko‘z va og‘zini katta ochib, taxta bo‘lib qotib qoldi. Latifjon qalqib chiqqan ko‘z-yoshlarini yashirish uchun yuzini chetga burdi.— Nega? Nega? — ovozi boricha qichqirdi Xursandali va savoliga javob ham kutmay, hayqirib Latifjonga tashlandi. Kuchoqlab yuz-ko‘zlaridan o‘paverdi, o‘paverdi... Ikki juft azamat yelka tinimsiz silkinaverdi, silkinaverdi...Shamol esa hanuz darg‘azab: qor uyumlarini bearmon to‘zg‘itadi, daraxt shoxlarini xivich qilib olib, shifer va tunuka tomlarni ayovsiz savalaydi, savalaydi...
Pazar, 20 Ocak 2019
Qo‘qon shamoli qishda qutirib ketadi. Tomlarda, daraxtlarda, simyog‘ochlarda uvillaydi, o‘kiradi, chiyillaydi. Daraxtlarni egadi, bukadi, «qars-qars» sindiradi. Elektr simlarini uzadi, o‘t chiqaradi. Hammayoqqa dahshat soladi. Shivalab yog‘ayotgan qorni o‘z mayliga qo‘ymay to‘zg‘itadi, olis-olislarga uchirib borib pastqamliklarga, zovurlarga, burchak-burchaklarga tiqib tashlaydi...Ayozli kun o‘tadi, tig‘li tun o‘tadi, biroq bu beshafqat shamolning adog‘i ko‘rinmaydi.O’shanda ham qahraton qish, qorli bo‘ron edi. Latifjonning onasi Jannat xola bir haftadan beri ana ketdi-mana ketdi bo‘lib yotardi. Latifjon umrida birinchi marta ishga bormadi. Surunkasiga uch kun bormadi. Singlisi Sharifa, xotini Zulayho bilan birga onasining qoshida bo‘ldi. Kolxoz hayotiga doir ba’zi zarur ishlarni telefon va hol so‘rab keluvchilar orqali bitirib turdi.Jannat xola kechga yaqin tildan qoldi. O’zining pastak tomli suyukli hujrasida sandalning to‘r tomonida qizil ko‘rpa orasida shipga qarab jim yotibdi. Terisi suyagiga borib yopishgan, chakka suyaklari bo‘rtib chiqqan. Burishgan yuzlari, oriq, kichkina qo‘llari qonsiz, oppoq. Cho‘kib ketgan nursiz ko‘zlari bolalariga tikiladi. Cheksiz mehr bilan, tengi yo‘q bir qizg‘anish hissi bilan tikiladi. Go‘yo Parvardigor bulardan xolani emas, xoladan bularni tortib olayotganday...Jannat xola ertalab tuppa-tuzuk edi. Dastlab chorak piyola sut ichdi. Xolaning jondan aziz sakkizta kitobi bor edi. Varaqlari sarg‘ayib, jildlari qayta-qayta ta’mir qilingan kitoblar. Hammasini bir-bir o‘pib, peshonasiga bosdi. So‘ngra Sharifa uning buyrug‘i bilan kitoblarni oq, odmi ro‘molga tugdi. Latifjon shoti keltirdi. Tugunni shiftga — kampirning qoq peshonasiga osishdi.— Rahmat, bolalarim, rahmat, — dedi xola. — Umrlaring uzoq bo‘lsin. Keyin xola Bedilning bir baytini yedtsan o‘qidi. Navoiyning «abadul-abad» ekanligi haqida gapirdi. So‘ng zukko afandi va nodon podsho haqida latifa aytib, hammani kuldirdi. Magnitofondan Munojot Yo‘lchievaning lentasini qo‘ydirib eshitdi. Munojotni suydi, alqadi. Tushga yaqin tarvuz so‘radi.— Attang, tugagan edi-yu, — dedi Sharifa ko‘rqa-pisa.— Topamiz, topamiz, buvijon, — xitob qildi Zulayho va eriga qaradi.— Ha, tugagan ekan, nega oldinroq aytmaysizlar shuni, — jerkidi Latifjon va tashqariga otildi. — Hozir...— Qo‘yaqol, bolam, — zorlandi bemor. — Shu zahar ayozda...Latifjon yo‘q bo‘lib ketdi va bir yarim soatlarda ikkita ko‘m-ko‘k tarvuz qo‘ltiqlab kirdi.— Mana, buvijon, — dedi va etigining qo‘njidan pichoq olib, tarvuzlardan birini shartta ikkiga bo‘ldi. Qonday qizil go‘shtini palaxsa-palaxsa qilib tashladi. Keyin mayin jilmaydi. — Qumga ko‘mishgan ekan, azamatlar, yozdagiday turibdi.Zulayho tarvuz etidan maydalab, kampirning tishsiz og‘ziga solib turdi.— Endi bas, — dedi xola bir ozdan so‘ng. — Barakalla, bolalarim. Qolganini o‘zlaring yenglar, narigi uyga opkirib, bolalaring bilan yenglar.Ayollar, «Rahmat», «Rahmat, sizning yeganingiz — bizning yeganimiz», deb tek o‘tirishaverdi. Bunga kampirning jahli chiqqan bo‘ldi.— Gapim o‘tmaydigan bo‘lib qolibdi-da, — dedi.Ayollar, «Kechirasiz, buvijon», deya o‘rinlaridan turdilar va bir palladan tarvuzni ko‘tarib, xonadan chiqdilar. Latifjon eshikni zich yopdi-da, onasining yoniga kelib o‘tirdi. «Amringizga muntazirman», deganday uning og‘ziga tikildi.— Fursat borida gapirib olay, bolam, — dedi xola uzoq o‘ylanib yotgandan keyin.— E, unaqa demang, — cho‘chib tushdi Latifjon. — Sog‘ayib otday bo‘lib ketasiz. Hali sizni Kavkazga olib boraman deb yuribmanu.Bu tasalli Jannat xolaga yoqmadi.— Bilib turib yolg‘on gapirmagin-da unaqa, — dedi. — Yolg‘onchilik yomon narsa. Kampir tez-tez kiprik qoqib, jim qoldi. So‘ng:— Yoshimni yashadim, oshimni oshadim, — dedi zaif bir tovushda. — Mana yetmish yettiga kirdim. Otang hayot bo‘lganda ikki kam saksonga borardi. Urush yedi rahmatlikning boshini.— Xuddi shunday, buvijon, — past tovushda xitob qildi o‘g‘li. Xola picha dam olgach:— «El-yurtni yashnataman degan odam, avvalo, o‘zi yashnaydi», degan ekan bir donishmand, — dedi. — Mana, sen ham yashnab, yashnatib yuribsan. Bundan keyin ham yashnagin, iloyim.Latifjon qulluq qildi.— Xo‘p, buvijon, xo‘p.— Keyin singling bilan xotiningni e’zoz qilgin. Alomat juvonlar, jahonga bergisiz juvonlar.— Xo‘p, buvijon, hamma aytganlaringizni qilaman.Kampir jimib qoldi. Uning ikki ko‘zidan ikki dona yosh yaltiradi.— Qirq olti yillik qadrdonim eding, — dedi ona ovozi qaltirab. — Qirq olti yil hidladim seni. Lekin... to‘ymadim, sira-sira to‘ymadim...Latifjonning tomog‘iga bir nima tikilganday bo‘ldi.— Buvijon... — dedi qaqshab va kampirga tashlandi, yuzlaridan, peshonasidan «cho‘lp-cho‘lp» o‘pdi.Haligina bo‘lib o‘tgan edi bu suhbat. Shunday bir yaxshi gaplashib o‘tirgan odam to‘satdan tildan ajrab o‘tirsa-ya.Yarim kechadan o‘tdi hamki, shamol qahridan tushmaydi. Och bo‘riday uvillaydi, erinmay qor to‘zg‘itadi. Kampir qizil ko‘rpa orasida kichkina bo‘lib, go‘yo shu shamoldan boshqa hech qanday voqea ro‘y bermayotganday osoyishta yotibdi... Boshida Sharifa, o‘ng tomonida Latifjon, chap tomonida Zulayho, uchovining ham ko‘ngli vayron. Sharifa bilan Zulayho ovoz chiqarmay kuyunib yig‘layapti. Dam-badam yelkalari tikuv mashinasining «boshi»dagi sakragichday «dik-dik» qilib qoladi. Latifjon jim, dam onasiga, dam uzluksiz chayqalib turgan lampochkaga qaraydi. Chakkasiga ombur solingan odamday betoqatlanadi, panjalarini qisib ezadi, qayiradi... Bir payt tashqarida nimadir taraqlaganday bo‘ldi. Latifjon sergaklandi. Nima ekan? Narigi uyda bolalar yotgan edi, o‘shalarmikan?Latifjon hovliga chiqdi. Taraqlagan darvoza ekan. Ana, yana taraqladi. Latifjon o‘rnidan turib, eshikka chiqdi. Bilqildoq qor uyumlarini kechib, darvoza tomon bordi. Darvozaxonaning chirog‘ini yoqdi.— Kim? — dedi baqirib.— Men, men, Xursandman, — g‘uldiroq ovoz keldi ko‘chadan. — Bemahalda sayyoq yurgan Xursand jinningman.Xursandali pastroq tovushda kimgadir, «Unday bo‘lsa, mayli, rahmat, katta rahmat», dedi. Yengil mashina jo‘nab ketdi.Latifjon darvozani ochdi. Hakiqatan Xursandali ekan. Sherigi ham bor. Xursandali Latifjonning qalin do‘sti. Sayyor muxbir. Latifjon singari xushchaqchaq yigit. Marg‘ilonlik.Ular uzoq vaqt ko‘rishmagan edilar, kuchoqlasha ketishdi. Latifjon haydovchi yigitni tutib qolmagani uchun Xursandalidan o‘pkalandi. So‘ngra darvozani shamolga qarshi zo‘r berib itarib yopdi, sharaqlatib qulfladi. Bungacha Xursandali Qo‘qon shamoli sha’niga malomat gaplarni yog‘dirib tashladi.— Buncha ham burunga o‘ch ekan Qo‘qon shamoli, — dedi so‘ng. — Bir chaqib to‘ymaydi, ikki chaqib to‘ymaydi... Burunni sug‘ursang chiqsa ekan, ro‘molchaga o‘rab cho‘ntakka solib ko‘ysang, mana bo‘lmasa deb!Latifjon samimiy kulib yubordi. Keyin:— Senikidaqa ellik oltinchi razmerli burun biz tomonlarda kam-da, — dedi hamon kulib. — O’shaning uchun salmoqdor burun uchrab qolganda, bir burunxo‘rlik qilib olaylik deydi-da.— Shunaqa, — dedi Xursandali kulgidan keyin jiddiy. — Yoz bo‘lsa chivin ko‘z ochirmaydi. Anovi xartumli chaqadigani bor-ku, o‘sha. — Endi hamrohiga karab davom etdi. — Bularning chivinlari ko‘p «odamoxun» bo‘ladi. Gulzor yoki biror ariq yoqasida o‘tirib qolsangiz, «Qandaysiz in-i-i-imm!..» deb kelaveradi birin-ketin. Beparvo qoldingizmi — tamom! «Hurmatingizni o‘rniga qo‘yadi-da», qizil xaltachani ko‘tarib jo‘nab qoladi xayr-ma’zurni nasiya qilib. Ne chog‘li «izzat-ikromga sazovor bo‘lganingizni» keyinroq, badaningizning biror punkti jizillaganda bilasiz...Mehmon bilan Latifjon yana kulishadi. Xursandali esa, tishining oqini ham ko‘rsatmadi.— E, yuringlar-e, ichkarida gaplashaylik, — dedi Latifjon ularni darvozaxonaning shundoq biqinidagi mehmonxonasiga boshladi. — Juda sovqotib qolibsizlar-a?Mehmonlar telpak va paltolaridagi qorlarni qoqib, zinada tepina-tepina ichkariga kirishdi. Latifjon kunduzi quruq xodachalarni maydalab qo‘ygan edi, darrov o‘shani keltirdi. Hol-ahvol so‘rab yurib, pechkani lovillatib yubordi. Pechkaning yoniga stol qo‘ydi. O’tirishdi.— Bay, bay, bay, o‘t-a! — Xursandali kaftlarini olovga toblab, bir-biriga ishqadi. — Bo‘ylaringdan akang aylangur, o‘t-a!— Ko‘chada ko‘p turib qoldilaringmi? — so‘radi Latifjon.— Uch zum. Shamolga betkay o‘zi darvozang. Yana bir zum turganimizda, muzlab haykalday ag‘nab tusharmidik. Yaxshi uyg‘oq ekansan.Latifjon kechikib javob qildi:— Idoradan hozir keldim.— Raislik ham qiyin-da. Shunday sovuqda. Shamolni qara-ya, — Xursandali sherigiga bosh qimirlatdi. — Qo‘qon shamoli mana shunaqa bo‘ladi.— Yomon ekan, — deb qo‘ydi mehmon yigit sekin.Xursandali yurgan yo‘lida latifa to‘qib, latifa aytib yuradi. Latifa qahramoni ko‘pincha o‘zi bo‘ladi.— Juda yomon, — dedi u va darrov lof-latifa boshladi. — Bir kuni bolalar hovlida o‘ynab yurishardi. Ha, u vaqtlarda Beshariqda turardik. (Bu gapi g‘irt yolg‘on edi.) Men sigirlarga tert qorayotgan edim. Shamol to‘satdan «g‘uv» etib qoldi. Turib borib, uch bolani ikki qo‘ltiqqa urib, uyga chopdim. Ostonadan o‘tayotganimda «tars-turs» etganday bo‘luvdi, tashqariga chiqsam, sigir ham yo‘q, g‘unajin ham. Shamol arqonlarini «shart-shurt» uzib, uchirib ketibdi ikkovini ham!Mehmon zavq bilan kuldi. Kulgiga Latifjon qo‘shildi. Xursandali jiddiy, ko‘rsatkich barmog‘i bilan ta’kidlab vahima qildi.— Bir hafta deganda arang topdim. Qarangki, osmonu falakda uchirib borib, Xo‘jaqishloqning baqateragiga osib ketibdi, battol! Borsam, sigirposhsho sevimli qizi bilan, «Ne kunlarga qoldik biz-e!» degan ashulani vang qo‘yib, osilib yotishibdi baqaterakning ustida! O’t o‘chiruvchilarga yalinib yurib, arang tushirib olibman bechoralarni.Yana kulgi ko‘tarildi. Xursandali «kuyunib» ketdi.— Xe, o‘l, bu kuningdan battar bo‘l, shamol, deyman! Shu ham ishmi? Xo‘p, ana, kasbing sigir uchirish ekan, qurib ketganmidi menikidan boshqa sigir?! Mana, haromxo‘rlarnikini uchir, poraxo‘rlarnikini uchir, chayqovchilarnikini uchir! Kelib-kelib menikini uchirasanmi? Qalam uchini yalab, zo‘rg‘a tirikchilik qilayotgan faqir bir gazetachinikini uchirasanmi? Yo bo‘lmasa hammanikini baravar uchir — osmon mol bozoriga aylanib ketsin!Xo‘p kulishdi.— Ha, aytmoqchi, sizlarni bir-birlaringga tanishtirmabman-ku, — Xursandali peshonasiga «shaq-shaq» urdi. — Kalla yo‘q-da menda, kalla. Bu kishi buxorolik do‘stimiz bo‘ladi. Ismi shariflari Aminjon Ne’matov. Moskvada tanishganmiz. Qo‘li gul jurnalist.Latifjon qo‘llari ko‘ksida, labida tabassum bilan, gavdasini oldinga va orqaga tashlab uch-to‘rt bor tebratdi.— Juda yaxshi, juda soz. Bahonada yana bir do‘stning sohibi bo‘lib oldik.Mehmon hafsala bilan taralgan bo‘liq, qop-kora sochini silab, «Rahmat, rahmat», deb ko‘ydi.Latifjon jilmayib o‘tirardi-yu, fikri-zikri ichkarida edi. Rov kirib chiqmoqchi bo‘lib o‘rnidan turdi.— Men hozir...— Nima «hozir»? — Xursandali uning yelkasidan bosib o‘tqazib qo‘ydi. Xursandalining durustgina kayfi bor edi. Bunday paytlarda aytganini qildirmaguncha qo‘ymasdi. Buni Latifjon yaxshi bilardi. Shu tufayli ortiqcha tirqishlik qilmadi. — Oldin tanishtirish marosimi tugasin, keyin kirarsan dasturxonga. Xo‘-o‘sh... Aminjon bir ish bilan kelib qoldi. Buyoqlarda birinchi marta bo‘lishi ekan. Hamzaobodni, So‘xni tomosha qildirdim. Rishtonni ko‘rsatdim. Oltiarikda yaxshigina o‘tirgan edik, birdan sen esimga tushib qolding. Tuman kattatari ko‘p qarshilik qilishdi. «Yo‘q» deb turib oldim. «Latifjonning ishqi tushdimi — tamom», dedim. Mashina to‘g‘rilab berishdi, mana, keldik. Bir tomoni shamolga rizqimiz tortib turgan ekan. Ertaga Qo‘qonni ko‘rsatamiz. Xudoyorxonning o‘rdasi, adabiyot muzeyi, Muqimiy, Furqat muzeylari — hech qaysisi qolmaydi. Mashina «gum»dir?— Ha, «gum».— Birga boramiz-a? Latifjon hayallab javob berdi:— Mayli, boraveramiz.— Malades-s. Xo‘roz yigit mening do‘stim. — Xursandali Latifjonni «cho‘lp» etkazib o‘pib oldi. So‘ng o‘z peshonasiga yana shapaloq tushirdi. — Haqiqatan ham kalla yo‘q menda. Shishaga yaqinroq yuramiz-da, o‘sha chirmoviq quritib turadi xotirani. Hali nima deyotgan edim? Ha, tanishtirish marosimi ketayotgan edi. Bu — qadrdon do‘stim Latifjon bo‘ladi. Haqiqiy latif yigit. Shu kolxozga rais, o‘n to‘qqiz yildan buyon rais! O’zi Mehnat Qahramoni, orden-medallardan bir choyshabcha bor. Uning buvisi mening ham buvim. «Buvijon», deyman uni. Aytmoqchi, buvijonim qanday? Kirib ko‘rmabman-a, darrov. E, xomkalla. Avval o‘sha kishini ziyorat qilish kerak edi-ku. Yuringlar, ko‘rib chiqaylik.Xursandali o‘rnidan turdi. Latifjonning rangi oqarib ketdi. Otashkurakni olib «tuppa-tuzuk» yonib turgan olovni tuzatishga behuda urinib, uzoq jim qoldi. Nima qilish kerak? Bu taklifga ko‘nsinmi? Ko‘ngan taqdirda... Yo‘q, bo‘lmaydi. Yo‘qsa, haqiqiy ahvolni aytib qo‘yaqolsinmi? Yo‘q, yo‘q. Shunday dilbar, shunday yayrab-yashnab o‘tirgan yigitlarning ko‘nglini vayron qilmaydi. Qahqaha to‘lgan mehmonxonani azaxonaga aylantirmaydi...Latifjonning holatini ko‘rib, Xursandali tashvishga tushib qoldi.— Ha, ranging o‘chib ketdi? — dedi. — Tinchlikmi? Astag‘firillo, — Latifjon pechkaning eshigini yopib, Xursandaliga astoydil tikildi. — Buvim Xonobodga, Sharifanikiga ketgan. Boramiz desang, mashina chaqiraman, boramiz...— E, shunday demaysanmi. Men... Ha, mayli, unday bo‘lsa, ertaga, Qo‘qonga ketaturib tushib o‘tarmiz.Xursandali kampirdan ko‘ngli tinchib, yana gapga tushib ketdi.— Ajoyib buvi, — dedi Aminjonga qarab. — Bayt ham bitadi. Ancha she’ri tuman gazetasida bosilgan ham. Do‘ppi tikishda unga teng keladigani yo‘q. Bir kuni kelsam, menga atab do‘ppi tikib ko‘yibdi. Lovillaydi. Qarasam, ikkita qachampirnusxa guli ustida arabcha yozuvi bor. Nozik pushti ipak bilan tikib yozibdi. Nima debdi deng? «Xursand otamga, shirin bo‘tamga», debdi. Qoyil koldim.Xursandali zavq-shavq bilan gapiryapti. Latifjon Aminjon singari «Hm, o-o», deb o‘tiribdi-yu, ich-ichi qaqshab ketayapti. Yuragining qa’ridan dard sizib chiqib, ikki marta xuruj qildi. Ikki marta tomog‘ida tutib qoldi. Mehmonlarning payqab qolishidan qo‘rqib, pechkaning eshigini ochdi, gurillab yonayotgan olovni zo‘r berib puflay ketdi. So‘ng o‘zini o‘nglab oldi-da, keskin harakat bilan o‘rnidan turdi.— Xo‘sh, nima deysizlar, osh qildiraymi, shavla? — dedi. Xursandali besh panjasi bilan o‘zini «so‘ydi».— Mana shunday, — dedi. — Hech narsa kerak emas. Faqat «Ona yuragi» kerak. Shuni aytib bersang bas. — Xursandali mehmonga boqdi. — Arman shoiri Isaakyanning «Ona yuragi» she’rini eshitganmisiz? Bu she’rni Latifjondan eshiting-qo‘ying. Vodiyda yo‘q bunaqa shirin aytadigani.Latifjonning yuragi «shuv» etib ketdi. U bu she’rni chindan ham juda o‘rniga qo‘yib o‘qiydi. Lekin hozir mutlaqo o‘qiy olmaydi. Shunday bo‘lsa-da, qo‘lini ko‘ksiga qo‘yib:— Xo‘p, xo‘p, bajonidil, — dedi zo‘r berib iljayib. — Ammo bitta shartim bor: oldin choy damlab chiqaman. Tomoqni «yog‘»lab turmasam, she’r yaxshi chiqmaydi,— Mayli, mayli, — dedi Xursandali va Aminjonga gap uqtira ketdi. — O’zi bu bolada tug‘ma talant bor. Shoda-shoda talant. Go‘yo tabiat fazilatlar sandig‘ini jaranglatib ochgan-u, «Ol, Latif, ol, keragicha olaver», degan. Bu ham misqollab emas, etak-etaklab olavergan, ochko‘z. Jussani qarang, jussani! Minorai Kalonday keladi. Shu jussa bilan o‘yinni shunaqa ezadiki. Mukarramxon bo‘lib keti-e, deyman. Mahallaning to‘yida o‘yinni o‘zi boshlab beradi. — Juda maddoh bo‘lib ketding-da, — dedi Latifjon. — Bas endi.Biroq Xursandali bunga e’tibor bermadi.— Ashulani ayting, ashulani, — dedi Aminjonga qarab. — Tanburni yig‘latib «Sayding ko‘yaber, sayyod» yoki «Cho‘li iroq»ni olganida Orif Alimahsumov yoqa ushlab qoladi.Latifjon pechkaga ikkita og‘irroq o‘tin tashlab, tashqariga otildi. Ellik-olmish metrlik masofani ellik-oltmish qadam qilib, qor uyumlarini pisand qilmay, hovlini ikkita uchburchakka teng bo‘lib kesib o‘tdi. Oyog‘ini «tap-tup» yerga urdi. Yuragi orziqib, hujra eshigini tez, lekin avaylab ochdi. Uning orqasidan shamol ham urib kirdi va yaraqlab turgan chiroqni olib borib shiftga qadadi. Latifjon darrov eshikni yopdi.Kampir ancha so‘lib qolibdi. Shafqatsiz o‘lim tobora yaqinlashmoqda edi. Jannat xola o‘g‘lini ko‘rib, boshini sal qimirlatib qo‘ydi. Latifjon hech narsa deyolmadi, beixtiyor boshini qimirlatdi va tek turib qoldi.Sharifa kampirning boshida, onasining oppoq sochini panjalarida mayin tarayapti... Zulayho kampirning yonida, qaynonasining qoqsuyak qo‘lini chap qo‘li kaftiga qo‘yib olib, o‘ng qo‘li bilan asta-sekin silayapti... Ikkovi ham tebranib, unsiz faryod chekyapti. Ba’zan yelkalari «dik-dik» qilib qoladi...Latifjon onasining oldiga tiz cho‘kdi. Kampirning o‘ng ko‘zidan bir tomchi yosh sizib chiqibdi-yu, to‘xtab qolibdi. Latifjon shoshib ro‘molchasini oldi-da, engashib yoshni avaylab artdi. Latifjon qaddini rostlamoqchi edi, onasi o‘ng qo‘lini asta ko‘tarib, uning bo‘yniga tashladi. Chap qo‘lini ko‘tara olmadi. Zulayho solib qo‘ydi uni erining bo‘yniga. Kampir yuziga o‘g‘lining yuzini uzoq bosib yotdi.«Buvijonim, — ko‘nglidan o‘tkazdi Latifjon. — Meni kechiring. Yaxshi e’zozlay olmadim... Eh, onam, g‘animat onam».Latifjon «Ona yuragi» she’ridagi bir bema’ni qizning muhabbatiga sazovor bo‘laman deb, o‘z onasining ko‘ksiga xanjar sanchgan va yuragini sug‘irib olgan yigitga la’natlar o‘qidi. Yurakning yiqilgan o‘g‘ilga aytgan so‘zlarini dilida takrorladi: «Jonim, bolam, yomon yiqilmadingmi, sog‘mi o‘t-bo‘ting?»Latifjonning ko‘zlaridan yosh quyuldi. Yelkalari «dik-dik» sakradi. Nihoyat, kampir qo‘llarini tushirdi. Latifjon boshini ko‘tarib o‘tirdi. Ona-bola bir-biriga so‘zsiz tikilib qolishdi. Kampirning yupqa, kuruq lablari xiyol qimirladi, lekin og‘zidan hech qanday tovush chiqmadi. Latifjon og‘ir qo‘zg‘aldi. Choynakka termosdan choy quydi.— Hozir kelaman, — dedi xasta tovushda. Jannat xola «mayli» deganday bilinar-bilinmas bosh qimirlatdi. Latifjon tashqariga chiqib, qor bilan yuzini yuvdi. Artdi.Latifjon kirganda, mehmonlar gramplastinkadan askiya eshitishib, sharaqlab kulib o‘tirishardi. Latifjon ora-sira kulgiga qo‘shilib choy quydi. Xayriyat, askiyaga ovunib, «Ona yuragi»ni unutishibdi. She’rni qayta tilga olishmadi. Askiya tugagach, Xursandali ana shu askiyachilarning qaysinisi qaerlik ekanini, ularning kimlarni mot qilganliklarini gapirishga tushib ketdi. Latifjon mehmonlarga joy qildi. So‘ngra:— Sizlar bemapol gaplashib o‘tiringlar, — dedi mehmonlarga. — Men o‘tin-po‘tin tayyorlab qo‘yayin. Basharti, dam olish istagi tug‘ilsa, ana joy, marhamat qilib yonboshlayverasizlar.Mehmonlar ertalab uyg‘onib qarashsa, qor tinibdi-yu, shamol hanuz qahridan tushmabdi. Ular choydan so‘ng Qo‘qonga otlanishdi. Darvozaxonada «Volga» mashinasi muntazir edi. Latifjon haydovchi yigitni mehmonlarga tanishtirdi.— Mana, Odiljon, — dedi, — kechgacha xizmatlaringda bo‘ladi. Xursandali ko‘zlarini katta ochdi.— Ha, o‘zing bormaysanmi? — dedi niqtab.Latifjon sariq etigi bilan qorni asta tekislagan holda bir lahza sukut qildi. So‘ng qo‘lini ko‘ksiga qo‘ydi.— Kechirasizlar, — dedi mehmonlarga gunohkorona boqib, — borolmaydigan bo‘lib qoldim. Kichkina uzrli ish chiqib qoldi.— Nima ekan u «kichkina uzrli ish»? — jerkib so‘radi Xursandali. Latifjon ko‘zlarini uqalab, ancha jim qoldi. Keyin:— Shu, shu... volidamiz... haligiday bandalikni qildilar yangatda, — dedi sekin. — Omonatini topshirdi.Xursandali ko‘z va og‘zini katta ochib, taxta bo‘lib qotib qoldi. Latifjon qalqib chiqqan ko‘z-yoshlarini yashirish uchun yuzini chetga burdi.— Nega? Nega? — ovozi boricha qichqirdi Xursandali va savoliga javob ham kutmay, hayqirib Latifjonga tashlandi. Kuchoqlab yuz-ko‘zlaridan o‘paverdi, o‘paverdi... Ikki juft azamat yelka tinimsiz silkinaverdi, silkinaverdi...Shamol esa hanuz darg‘azab: qor uyumlarini bearmon to‘zg‘itadi, daraxt shoxlarini xivich qilib olib, shifer va tunuka tomlarni ayovsiz savalaydi, savalaydi...
Baki - Kanuni Sultan Süleyman Mersiyesi
Cumartesi, 12 Ocak 2019
Mersiye-i Hazret-i Süleymân Hân aleyhi’r-rahmetü ve’l-gufrân 1.BEND Ey pây-bend-i dâm-geh-i kayd-ı nâm ü neng Tâ key hevâ-yi meşgale-i dehr-i bî-direng An ol günü ki âhir olub nev-bahâr-ı ömr Berg-i hazana dönse gerek ruy-ı lale-reng Âhir mekânının olsa gerek cür’a gibi hâk Devrân elinde irse gerek câm-ı ayşa seng İnsân odur ki âyine veş kalbi sâf ola Sînende n’eyler âdem isen kîne-i peleng İbret gözünde niceye dek gaflet uyhusu Yetmez mi sana vâkıa-i şâh-ı şîr-çeng Ol şeh-süvâr-ı mülk-i saâdet ki rahşına Cevlân deminde arsa-i âlem gelürdi teng Baş eğdi âb-ı tîğına küffâr-ı Engerüs Şemşîri gevherini pesend eyledi Freng Yüz yire kodu lûtf ile gül-berg-i ter gibi Sanduka saldı hâzin-i devrân güher gibi Vezin: mefûlü / fâilâtü / mefâîlü / fâilün * * * 2.BEND Hakkâ ki züb ü ziynet-i İkbâl ü câh idi Şâh-sikender- efser ü Dârâ-sipah idi Gerdün ayağı tozuna eylerdi ser-furu Dünyaya hâk-i bargehi secdegâh idi Kemter gedâyı az atası kılurdu bay Bir lutfu çok münüvveti çok padişâh idi Hâk-i cenâb-ı hazreti derhah-ı devleti Fazl u belâgat ehline ümmidgâh idi Hükm-i kazaya virdi rızayı egerçi kim Şâh-ı kazâ tevan ü kader destegah idi Gerdun-ı düna zâr ü zebun oldı sanmanuz Maksadı terk-i câh ile kurb-i ilah idi Can-ü cihânı gözlerimiz görmese nola Rusen cemali aleme hurşid ü mâh idi Hurşide baksa gözleri halun dola gelür Zira görünce harta o mehlika gelür * * * 3.BEND Döksün sehâb kaddin eğüp katre katre kan İtsün nihâl-i nârveni nahl-ı ergavân Kılsun kebûd câmelerin âsmân siyâh Geysün libâs-i mâtem-i şâhı bütün cihân Yaksun derûn-i sîne-i ins ü perîde dâg Nâr-ı firâk-ı Şâh Süleymân-ı kâmrân Kıldı firâz-ı küngüre-i arşı cilvegâh Lâyık değildi şânına hakkâ bu hâkdân Murg-ı revânı göklere irdi hümâ gibi Kaldı hazîz-i hâkde bir iki üstühân Çâbük süvâr-ı arsa-ı kevn ü mekân idi İkbâl ü izzet olmuş idi yâr ü hem-inân Serkeşlik itti tevsen-i baht-ı sitîze-kâr Düşdi zemîne sâye-i eltâf-ı Kirdigâr * * * 4.BEND Olsun gamında bencileyin zâr ü bî-karâr Âfâkı gezsün ağlayarak ebr-i nev-bahâr Tutsun cihanı nale-i mürgan subh-dem Güller yolunsun ah u figan eylesün hezar Sümbüllerini matem edüp çözsün Ağlasun Damane döksün eşk-i firavanı kühsar Andıkça bûy-ı hulkunı derdünle lâleveş Olsun derûn-ı nâfe-i müşg-i Tatar târ Gül hasretinle yollara tutsun kulağını Nergis gibi kıyâmete dek çeksün intizâ Deryâlar itse âlemi çeşm-i güher-feşân Gelmez vücûda sencileyin dürr-i şâhvâr Ey dil bu demde sensin olan bana hem-nefes Gel nây gibi inleyelim bâri zâr zâr Âheng-i âh ü nâleleri idelüm bülend Ashâb-ı derdi cûşa getürsün bu heft bend * * * 5.BEND Gün doğdu şâh-ı âlem uyanmaz mı hâbdan Kılmaz mı cilve hayme-i gerdûn-cenâbdan Yollarda kaldı gözlerimüz gelmedi haber Hâk-i cenâb-ı südde-i devlet-meâbdan Reng-i izârı gitdi yatur kendü huşk-leb Şol gül gibi ki ayru düşübdür gül-âbdan Gâhî hicâb-ı ebre girer Husrevâ felek Yâd eyledikçe lütfunu terler hicâbdan Tıfl-ı şirişki yerlere girsün duâm odur Her kim gamından ağlamaya şeyh u şâbdan Yansun yakılsun âteş-i hecrinle âftâb Derdinle kara çullara girsün sehâbdan Yâd eylesün hünerlerüni kanlar ağlasun Tîğın boyunca kara batsun kırâbdan Derd ü gamınla çâk-i girîban idüb kalem Pirâhenini pâralesün gussadan âlem * * * 6. BEND Tîguñ içirdi düşmene zahm-ı zebânları Bahs itmez oldu kimse kesildi lisânları Gördi nihâl-i serv ser-efrâz nîzeni Serkeşlik adın anmadı bir dahi bânlar Her kande bassa pây-ı semendin nisâr içün Hanlar yolunda cümle revân itdi cânları Deşt-i fenâda murg-ı hevâ durmayup döner Tîguñ Hudâ yolunda sebîl itdi kanlar Şemşîr gibi rûy-ı zemîne taraf taraf Saldun demir kuşaklı cihân pehlevânları Aldın hezâr büt-gedeyi mescid eyledin Nâkûs yerlerinde okutdun ezânları Âhır çalındı kûs-ı rahîl itdin irtihâl Evvel konağın oldu cinân bûstânları Minnet Hudâ’ya iki cihânda kılup saîd Nâm-ı şerîfin eyledi hem gâzi hem şehîd * * * 7.BEND Bâkî cemâl-i pâdişeh-i dil-pezîri gör Mir’ât-ı sun’-ı Hazret-i Hayy u Kadîri gör Pîr-i azîz-i mısr-ı vücûd itti intikâl Mîr-i cevân-ı çâbük-i Yûsuf-nazîri gör Gün doğdı şimdi gâyete irdi sepîde-dem Ruhsâr-ı hûb-i hüsrev-i rûşen-zamîri gör Behrâm-ı vakti gûra yetürdü bu saydgâh Var eşiğine hizmet-i Şâh Erdşîri gör Berbâd kıldı taht-ı Süleymânı rûzgâr Sultân Selîm Han-ı Sikender serîri gör Vardı peleng-i kûh-i vegâ hâb-ı râhata Kühsâr-ı Kibriyâda duran nerre şîri gör Cevlâna gitti ravzaya tâvûs-i bâğ-ı Kuds Ferr-i hümâ-yı evc-i saâdet-mesîri gör İkbâl ü baht-ı hüsrev-i âfâk müstedâm Rûh-ı revân-ı şâha tahiyyât ve’s-selâm Açıklama
Cumartesi, 12 Ocak 2019
Mersiye-i Hazret-i Süleymân Hân aleyhi’r-rahmetü ve’l-gufrân 1.BEND Ey pây-bend-i dâm-geh-i kayd-ı nâm ü neng Tâ key hevâ-yi meşgale-i dehr-i bî-direng An ol günü ki âhir olub nev-bahâr-ı ömr Berg-i hazana dönse gerek ruy-ı lale-reng Âhir mekânının olsa gerek cür’a gibi hâk Devrân elinde irse gerek câm-ı ayşa seng İnsân odur ki âyine veş kalbi sâf ola Sînende n’eyler âdem isen kîne-i peleng İbret gözünde niceye dek gaflet uyhusu Yetmez mi sana vâkıa-i şâh-ı şîr-çeng Ol şeh-süvâr-ı mülk-i saâdet ki rahşına Cevlân deminde arsa-i âlem gelürdi teng Baş eğdi âb-ı tîğına küffâr-ı Engerüs Şemşîri gevherini pesend eyledi Freng Yüz yire kodu lûtf ile gül-berg-i ter gibi Sanduka saldı hâzin-i devrân güher gibi Vezin: mefûlü / fâilâtü / mefâîlü / fâilün * * * 2.BEND Hakkâ ki züb ü ziynet-i İkbâl ü câh idi Şâh-sikender- efser ü Dârâ-sipah idi Gerdün ayağı tozuna eylerdi ser-furu Dünyaya hâk-i bargehi secdegâh idi Kemter gedâyı az atası kılurdu bay Bir lutfu çok münüvveti çok padişâh idi Hâk-i cenâb-ı hazreti derhah-ı devleti Fazl u belâgat ehline ümmidgâh idi Hükm-i kazaya virdi rızayı egerçi kim Şâh-ı kazâ tevan ü kader destegah idi Gerdun-ı düna zâr ü zebun oldı sanmanuz Maksadı terk-i câh ile kurb-i ilah idi Can-ü cihânı gözlerimiz görmese nola Rusen cemali aleme hurşid ü mâh idi Hurşide baksa gözleri halun dola gelür Zira görünce harta o mehlika gelür * * * 3.BEND Döksün sehâb kaddin eğüp katre katre kan İtsün nihâl-i nârveni nahl-ı ergavân Kılsun kebûd câmelerin âsmân siyâh Geysün libâs-i mâtem-i şâhı bütün cihân Yaksun derûn-i sîne-i ins ü perîde dâg Nâr-ı firâk-ı Şâh Süleymân-ı kâmrân Kıldı firâz-ı küngüre-i arşı cilvegâh Lâyık değildi şânına hakkâ bu hâkdân Murg-ı revânı göklere irdi hümâ gibi Kaldı hazîz-i hâkde bir iki üstühân Çâbük süvâr-ı arsa-ı kevn ü mekân idi İkbâl ü izzet olmuş idi yâr ü hem-inân Serkeşlik itti tevsen-i baht-ı sitîze-kâr Düşdi zemîne sâye-i eltâf-ı Kirdigâr * * * 4.BEND Olsun gamında bencileyin zâr ü bî-karâr Âfâkı gezsün ağlayarak ebr-i nev-bahâr Tutsun cihanı nale-i mürgan subh-dem Güller yolunsun ah u figan eylesün hezar Sümbüllerini matem edüp çözsün Ağlasun Damane döksün eşk-i firavanı kühsar Andıkça bûy-ı hulkunı derdünle lâleveş Olsun derûn-ı nâfe-i müşg-i Tatar târ Gül hasretinle yollara tutsun kulağını Nergis gibi kıyâmete dek çeksün intizâ Deryâlar itse âlemi çeşm-i güher-feşân Gelmez vücûda sencileyin dürr-i şâhvâr Ey dil bu demde sensin olan bana hem-nefes Gel nây gibi inleyelim bâri zâr zâr Âheng-i âh ü nâleleri idelüm bülend Ashâb-ı derdi cûşa getürsün bu heft bend * * * 5.BEND Gün doğdu şâh-ı âlem uyanmaz mı hâbdan Kılmaz mı cilve hayme-i gerdûn-cenâbdan Yollarda kaldı gözlerimüz gelmedi haber Hâk-i cenâb-ı südde-i devlet-meâbdan Reng-i izârı gitdi yatur kendü huşk-leb Şol gül gibi ki ayru düşübdür gül-âbdan Gâhî hicâb-ı ebre girer Husrevâ felek Yâd eyledikçe lütfunu terler hicâbdan Tıfl-ı şirişki yerlere girsün duâm odur Her kim gamından ağlamaya şeyh u şâbdan Yansun yakılsun âteş-i hecrinle âftâb Derdinle kara çullara girsün sehâbdan Yâd eylesün hünerlerüni kanlar ağlasun Tîğın boyunca kara batsun kırâbdan Derd ü gamınla çâk-i girîban idüb kalem Pirâhenini pâralesün gussadan âlem * * * 6. BEND Tîguñ içirdi düşmene zahm-ı zebânları Bahs itmez oldu kimse kesildi lisânları Gördi nihâl-i serv ser-efrâz nîzeni Serkeşlik adın anmadı bir dahi bânlar Her kande bassa pây-ı semendin nisâr içün Hanlar yolunda cümle revân itdi cânları Deşt-i fenâda murg-ı hevâ durmayup döner Tîguñ Hudâ yolunda sebîl itdi kanlar Şemşîr gibi rûy-ı zemîne taraf taraf Saldun demir kuşaklı cihân pehlevânları Aldın hezâr büt-gedeyi mescid eyledin Nâkûs yerlerinde okutdun ezânları Âhır çalındı kûs-ı rahîl itdin irtihâl Evvel konağın oldu cinân bûstânları Minnet Hudâ’ya iki cihânda kılup saîd Nâm-ı şerîfin eyledi hem gâzi hem şehîd * * * 7.BEND Bâkî cemâl-i pâdişeh-i dil-pezîri gör Mir’ât-ı sun’-ı Hazret-i Hayy u Kadîri gör Pîr-i azîz-i mısr-ı vücûd itti intikâl Mîr-i cevân-ı çâbük-i Yûsuf-nazîri gör Gün doğdı şimdi gâyete irdi sepîde-dem Ruhsâr-ı hûb-i hüsrev-i rûşen-zamîri gör Behrâm-ı vakti gûra yetürdü bu saydgâh Var eşiğine hizmet-i Şâh Erdşîri gör Berbâd kıldı taht-ı Süleymânı rûzgâr Sultân Selîm Han-ı Sikender serîri gör Vardı peleng-i kûh-i vegâ hâb-ı râhata Kühsâr-ı Kibriyâda duran nerre şîri gör Cevlâna gitti ravzaya tâvûs-i bâğ-ı Kuds Ferr-i hümâ-yı evc-i saâdet-mesîri gör İkbâl ü baht-ı hüsrev-i âfâk müstedâm Rûh-ı revân-ı şâha tahiyyât ve’s-selâm Açıklama
Behçet Necatigil - Selâmet
Cumartesi, 19 Ocak 2019
İçecek suyum bu kadarmış,Görecek günüm bu kadar.Bu gemi çok durmaz bu limanda,Yolun açık olsun!Gidiyorsun.Gazinosu varmış,Denize karşı,Beni oyalarmışDükkanlarıyla çarşı.O senin kuruntun,Oldum olası gülmediğimYalnızlığıma dönmeliyim;Hangi teselliden bahsediyorsun?(Harman, 4, 15 Haziran 1943)
Cumartesi, 19 Ocak 2019
İçecek suyum bu kadarmış,Görecek günüm bu kadar.Bu gemi çok durmaz bu limanda,Yolun açık olsun!Gidiyorsun.Gazinosu varmış,Denize karşı,Beni oyalarmışDükkanlarıyla çarşı.O senin kuruntun,Oldum olası gülmediğimYalnızlığıma dönmeliyim;Hangi teselliden bahsediyorsun?(Harman, 4, 15 Haziran 1943)
Elif Yavaş - Bir Mola
Cumartesi, 19 Ocak 2019
Dumanı tüten bir evin huzuru oldu satırlarım. Ihlamur kokulu köy bahçelerinin o taze ev yapımı olan salça kokulu mutfaklarında, kızarmış ekmek misali alevleniverdi harflerim. Nar kırmızı pişen hindi, portakallı ördek, tavşankanı çay, köpüklü kahve derken her şey tam kıvamında damak tadını aradı ustalıkla. Açken kaleme alınan satırlar sabırla oruç tuttu, kendisini aç insanın yerine koyup empati yaptı mürekkep, kan kırmızı akana dek. Yeryüzü sayfa oldu, deniz mürekkep. Ağaçlar kurşun kalem oldu, tavus kuşu tüyleri de bir kalemlik dolusu tüy kalemden ibaret. Yazmaya uzun süre ara verince körelir hayaller. Bulmaca çözme, mandala yapma, insanlarla etkili iletişimde olma, toplumla iç içe bulunma, dua etme, şiir ezberleme nasıl da tıkır tıkır çalıştırır zihni. Beyin jimnastiği yapmalı her insan ve beyin fırtınasıyla yeni bilgilere uçmalı her daim. Saliselerin dâhi değeri büyüktür. İnce, birçok inhina (yumuşak) ve güzel kımıldanış kuşlar misali cıvıldaşır. Muhabbet (sevgi) ve saadeti temsil eder mini dize’ler. Gözlerdeki ziya (ışık), ilham perisi gelince harekete geçer. Fevkalade bir muharririn (yazarın) satırlarında nişanlanır her hece. Hece hece düşler, edebîce bir yolda mahur beste kıvamında bereketlenir. Nümayişsiz (gösterişsiz) düşlerin düş perisi düşeyaza yol aldığı macerada peşi sıra peşine düşer. Huşu (saygı) ile ilahî ezgiye bürünür melodisel hava. Piyanonun tuşları misali bemol ve diyeze eşlik eder müzikal sevda. Müşfik (sevecen) tebessümlerin dokunuşu kalbe ok olur, okun ucundan fırlayan aşk oku nişan olur arzda. İhmalkâr (savsak) hâldeki bir yığın eşya misali doluşur fazlalıklar. Geçmişe dair ne varsa karınca kararınca dalgalanır. Bir mola vermeli ara sıra. Sessizliğe gömülüp doğan güneşin güzelliğini yakından görmek için erkenden kalkmalı, ayakları uzatıp tatlı bir deniz manzarasını seyretmeli. Bi mola… Aklıma Ankara’daki Genç Kalemler Derneğine bağlı Bi’mola adlı aylık edebiyat dergisi geldi. Derneğin resmî üyeleri olarak bülten yayını için her aya ait farklı konulardaki makalelerimizle “Bi’mola” için edebî kalemimizle destek olmak bana keyif verirdi 2018 yılında. Kimi zaman beynimizden gereksiz işleri, bizi üzen insanları ve faydasız ilmi silip kısa bir mola vermek gerek. İnzivaya çekilir gibi bir insanın kendi kendine kalmak istediği saatleri, kendi iç (ben)i ile barışık olmak istediği vakitleri, yüreğine zaman ayırmak istediği anları ve kendi iç sesiyle konuşmak isteği saatleri olabilir. Olmalıdır da, yoksa bu hayat hiç çekilmez. Bir mola verelim haydi bir günlüğüne. Saatleri durdurup da zamanı azıcık geri almışız gibi coşsun hayallerimiz. İçimizdeki çocuk, şımaran kelimelerin ritmi, ruhumuzdaki şarkının melodisi, okumak istediğimiz kitapların bereketi artsın içimizde. İşini aşkla yapmanın, dost insanları tanımanın, dünya ve ahiret hayatına pozitif gözle bakmanın, olaylara bardağın dolu kısmından bakmanın dileğiyle bir mola vermenin heyecanını hissedebilmeliyiz gözbebeklerimizde. Tarih: 15 Aralık 2018 - Cumartesi
Cumartesi, 19 Ocak 2019
Dumanı tüten bir evin huzuru oldu satırlarım. Ihlamur kokulu köy bahçelerinin o taze ev yapımı olan salça kokulu mutfaklarında, kızarmış ekmek misali alevleniverdi harflerim. Nar kırmızı pişen hindi, portakallı ördek, tavşankanı çay, köpüklü kahve derken her şey tam kıvamında damak tadını aradı ustalıkla. Açken kaleme alınan satırlar sabırla oruç tuttu, kendisini aç insanın yerine koyup empati yaptı mürekkep, kan kırmızı akana dek. Yeryüzü sayfa oldu, deniz mürekkep. Ağaçlar kurşun kalem oldu, tavus kuşu tüyleri de bir kalemlik dolusu tüy kalemden ibaret. Yazmaya uzun süre ara verince körelir hayaller. Bulmaca çözme, mandala yapma, insanlarla etkili iletişimde olma, toplumla iç içe bulunma, dua etme, şiir ezberleme nasıl da tıkır tıkır çalıştırır zihni. Beyin jimnastiği yapmalı her insan ve beyin fırtınasıyla yeni bilgilere uçmalı her daim. Saliselerin dâhi değeri büyüktür. İnce, birçok inhina (yumuşak) ve güzel kımıldanış kuşlar misali cıvıldaşır. Muhabbet (sevgi) ve saadeti temsil eder mini dize’ler. Gözlerdeki ziya (ışık), ilham perisi gelince harekete geçer. Fevkalade bir muharririn (yazarın) satırlarında nişanlanır her hece. Hece hece düşler, edebîce bir yolda mahur beste kıvamında bereketlenir. Nümayişsiz (gösterişsiz) düşlerin düş perisi düşeyaza yol aldığı macerada peşi sıra peşine düşer. Huşu (saygı) ile ilahî ezgiye bürünür melodisel hava. Piyanonun tuşları misali bemol ve diyeze eşlik eder müzikal sevda. Müşfik (sevecen) tebessümlerin dokunuşu kalbe ok olur, okun ucundan fırlayan aşk oku nişan olur arzda. İhmalkâr (savsak) hâldeki bir yığın eşya misali doluşur fazlalıklar. Geçmişe dair ne varsa karınca kararınca dalgalanır. Bir mola vermeli ara sıra. Sessizliğe gömülüp doğan güneşin güzelliğini yakından görmek için erkenden kalkmalı, ayakları uzatıp tatlı bir deniz manzarasını seyretmeli. Bi mola… Aklıma Ankara’daki Genç Kalemler Derneğine bağlı Bi’mola adlı aylık edebiyat dergisi geldi. Derneğin resmî üyeleri olarak bülten yayını için her aya ait farklı konulardaki makalelerimizle “Bi’mola” için edebî kalemimizle destek olmak bana keyif verirdi 2018 yılında. Kimi zaman beynimizden gereksiz işleri, bizi üzen insanları ve faydasız ilmi silip kısa bir mola vermek gerek. İnzivaya çekilir gibi bir insanın kendi kendine kalmak istediği saatleri, kendi iç (ben)i ile barışık olmak istediği vakitleri, yüreğine zaman ayırmak istediği anları ve kendi iç sesiyle konuşmak isteği saatleri olabilir. Olmalıdır da, yoksa bu hayat hiç çekilmez. Bir mola verelim haydi bir günlüğüne. Saatleri durdurup da zamanı azıcık geri almışız gibi coşsun hayallerimiz. İçimizdeki çocuk, şımaran kelimelerin ritmi, ruhumuzdaki şarkının melodisi, okumak istediğimiz kitapların bereketi artsın içimizde. İşini aşkla yapmanın, dost insanları tanımanın, dünya ve ahiret hayatına pozitif gözle bakmanın, olaylara bardağın dolu kısmından bakmanın dileğiyle bir mola vermenin heyecanını hissedebilmeliyiz gözbebeklerimizde. Tarih: 15 Aralık 2018 - Cumartesi
Emine Işınsu - Ak Topraklar (Roman Özeti)
Çarşamba, 16 Ocak 2019
ESERİN ADI :Ak TopraklarYAZARI :Emine IşınsuYAYINEVİ VE ADRESİ :Ötüken Neşriyat -İstanbulBASIM YILI :1990YENİ BASKI: Bilge Kültür Sanat1.ESERİN KONUSU:Selçuklu Devleti’nin kuruluşundan Malazgirt Savaşı’na kadar olan savaşlar ve olaylar anlatılmaktadır.2.ESERİN ÖZETİ:Bayındır Bey bir Türkmen Beyidir. Onun zamanında Selçuklu Devleti’nin hükümdarı Alparslan’dır. Bayındır Bey kendi beyliği ile Selçuklu Devleti’ne katılır. Selçuklu Devleti’nde bir uç beyi olarak görev yapmaktadır. Devamlı olarak Bizans’a akınlar düzenlemektedir. Bayındır Bey’in başlangıçta 5 çocuğu vardır fakat akınlar sırasında 4 çocuğu şehit düşer. Daha sonra Bayındır Bey Bizans topraklarında casusluğa başlar. Bu arada Selçuklu Devleti de Anadolu'da ve İran topraklarında ilerleyerek büyük başarılar elde etmektedir. Bizans da bu ilerleyişi durdurmak için savaş hazırlıklarına başlamıştır. Savaş hazırlıkları her iki tarafta da çok ciddi şekilde sürmektedir. Bu sırada Bayındır Bey Romen Diyojen'in çok güvendiği komutanlardan birisi olmayı başarır. Bizans ordusu Konstantinapol’den (İstanbul'dan) harekete geçer. Yol üzerindeki Türkmen kabilelerinin obalarını yakıp yıkarak ilerleyişini sürdürür. 24 Ağustos günü Malazgirt’e varırlar. Bu sırada Selçuklu Devleti’nin ordusu da düzenlenerek Malazgirt’e ulaşmıştır. Savaşa bir gün kala Bayındır Bey Bizans ordusundan gizlice kaçarak Alparslan’ın ordusuna katılır. Selçuklu ordusuna Bizans ordusu hakkında önemli bilgiler verir. Alparslan ordusunu hazırlayarak savaşa başlar. Bayındır Bey’in yardımları sayesinde Bizans bozguna uğratılır.3.ANA FİKRİ:Bir devleti oluşturan sistemin çok iyi işlemesi ile elde edilen zaferler kalıcıdır.4.ESERDEKİ OLAYLARIN VE ŞAHISLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ:Bayındır Bey: Güçlü bir kişiliğe sahip, bilge aynı zamanda iyi bir komutandır.Yağmur: Bayındır Bey’in oğludur. O da babası gibi yiğit biridir.Erdem Bey: Bayındır Bey Bizans’ta casusluk yaparken Yağmur’a ve annesine babalık yapan bir can yoldaşıdır. 5.ESER HAKKINDAKİ ŞAHSİ GÖRÜŞLER:Kitap akıcı bir dille yazılmıştır. Türklerin eski yaşayışları, dilleri, töreleri hakkında bilgi vermesi bakımından okuyucuya yararlıdır.6.YAZAR HAKKINDA KISA BİLGİ:Yazar Kars’ta doğdu. Halide Nusret Zorlutuna’nın kızıdır. Ankara Koleji’ni bitirdi. Dil ve Tarih, Coğrafya Fakültesinde Felsefe bölümü öğrencisi iken öğrenimini yarıda bırakarak yazarlığa başladı. Yazarın diğer eserleri: Sancı, Canbaz, Atlıkarınca, Azap Toprakları, Küçük Dünya, Çiçekler Büyür...
Çarşamba, 16 Ocak 2019
ESERİN ADI :Ak TopraklarYAZARI :Emine IşınsuYAYINEVİ VE ADRESİ :Ötüken Neşriyat -İstanbulBASIM YILI :1990YENİ BASKI: Bilge Kültür Sanat1.ESERİN KONUSU:Selçuklu Devleti’nin kuruluşundan Malazgirt Savaşı’na kadar olan savaşlar ve olaylar anlatılmaktadır.2.ESERİN ÖZETİ:Bayındır Bey bir Türkmen Beyidir. Onun zamanında Selçuklu Devleti’nin hükümdarı Alparslan’dır. Bayındır Bey kendi beyliği ile Selçuklu Devleti’ne katılır. Selçuklu Devleti’nde bir uç beyi olarak görev yapmaktadır. Devamlı olarak Bizans’a akınlar düzenlemektedir. Bayındır Bey’in başlangıçta 5 çocuğu vardır fakat akınlar sırasında 4 çocuğu şehit düşer. Daha sonra Bayındır Bey Bizans topraklarında casusluğa başlar. Bu arada Selçuklu Devleti de Anadolu'da ve İran topraklarında ilerleyerek büyük başarılar elde etmektedir. Bizans da bu ilerleyişi durdurmak için savaş hazırlıklarına başlamıştır. Savaş hazırlıkları her iki tarafta da çok ciddi şekilde sürmektedir. Bu sırada Bayındır Bey Romen Diyojen'in çok güvendiği komutanlardan birisi olmayı başarır. Bizans ordusu Konstantinapol’den (İstanbul'dan) harekete geçer. Yol üzerindeki Türkmen kabilelerinin obalarını yakıp yıkarak ilerleyişini sürdürür. 24 Ağustos günü Malazgirt’e varırlar. Bu sırada Selçuklu Devleti’nin ordusu da düzenlenerek Malazgirt’e ulaşmıştır. Savaşa bir gün kala Bayındır Bey Bizans ordusundan gizlice kaçarak Alparslan’ın ordusuna katılır. Selçuklu ordusuna Bizans ordusu hakkında önemli bilgiler verir. Alparslan ordusunu hazırlayarak savaşa başlar. Bayındır Bey’in yardımları sayesinde Bizans bozguna uğratılır.3.ANA FİKRİ:Bir devleti oluşturan sistemin çok iyi işlemesi ile elde edilen zaferler kalıcıdır.4.ESERDEKİ OLAYLARIN VE ŞAHISLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ:Bayındır Bey: Güçlü bir kişiliğe sahip, bilge aynı zamanda iyi bir komutandır.Yağmur: Bayındır Bey’in oğludur. O da babası gibi yiğit biridir.Erdem Bey: Bayındır Bey Bizans’ta casusluk yaparken Yağmur’a ve annesine babalık yapan bir can yoldaşıdır. 5.ESER HAKKINDAKİ ŞAHSİ GÖRÜŞLER:Kitap akıcı bir dille yazılmıştır. Türklerin eski yaşayışları, dilleri, töreleri hakkında bilgi vermesi bakımından okuyucuya yararlıdır.6.YAZAR HAKKINDA KISA BİLGİ:Yazar Kars’ta doğdu. Halide Nusret Zorlutuna’nın kızıdır. Ankara Koleji’ni bitirdi. Dil ve Tarih, Coğrafya Fakültesinde Felsefe bölümü öğrencisi iken öğrenimini yarıda bırakarak yazarlığa başladı. Yazarın diğer eserleri: Sancı, Canbaz, Atlıkarınca, Azap Toprakları, Küçük Dünya, Çiçekler Büyür...
Fuzuli - Gazel (Beni candan usandırdı)
Salı, 15 Ocak 2019
Beni candan usandırdı cefâdan yâr usanmaz mı Felekler yandı âhımdan murâdım şem'i yanmaz mı Kamu bîmârına cânân devâ-yı derd ider ihsân Niçin kılmaz bana dermân meni bîmâr[ı] sanmaz mı Şeb-i hicrân yanar cânım döker kan çeşm-i giryânım Uyarır halkı efgânım kara bahtım uyanmaz mı Gül-i ruhsârına karşu gözümden kanlı akar su Habîbüm fasl-ı güldür bu akar sular bulanmaz mı Gamım pinhân dutardım ben dediler yâre kıl rûşen Desem ol bî-vefâ bilmen inanır mı inanmaz mı Değildim ben sana mâil sen ettin aklımı zâil Bana ta'n eyleyen gafil seni görgeç utanmaz mı Fuzûlî rind-i şeydâdır hemîşe halka rüsvâdır Sorun kim bu ne sevdâdır bu sevdâdan usanmaz mı Mefâ'îlün/Mefâ'îlün/Mefâ'îlün/Mefâ'îlün 1. Sevgili, cefası ile beni canımdan usandırdı, cefa etmekten kendisi usanmaz mı? Ânımın ateşinden gökler yandı, muradımın mumu halâ yanmaz mı? 2. Sevgili, bütün aşk hastalarının derdine deva ihsan ettiği halde bana niçin derman etmiyor, beni hasta sanmaz mı? 3. Gamımı gizli tutardım, yâre açıkla dediler. Bilmiyorum söylesem, o vefasız inanır mı, inanmaz mı? 4. Ayrılık gecesinde canım yanar, ağlayan gözüm kanlı yaş döker. Feryâd ve figanım halkı uyandırır. Kara bahtım niçin uyanmaz, bilmiyorum. Canın yanması ve gözün yaş dökmesi acık istiare yoluyla muma benzetilmiştir. Yukarıda da geçtiği üzere Fuzûlî, canı ipliğe, canın yanmasını da mumun içindeki fitilin yanmasına benzetir. Talihsiz kişi için kara bahtlı, talihli kişi için de bahtı uyanık, deyimleri vardır. Fuzûlî'nin bütün şiirlerinde olduğu gibi burada da Türkçe deyimlerle nasıl canlı bir şiir dili yaratmış olduğunu görmekteyiz. 5. Gül gibi yanağına karşı gözümden kanlı yaş akar. Sevgilim! Gül mevsimidir, akar sular bulanmaz olur mu? Sevgilinin güle benzeyen yanağı, güllerin açtığı bahar mevsimi ile, gözünden akan kanlı yaşlar da baharda suların bulanık akması ile ilgili olup leff ü neşr sanatı yapılmıştır. Ayrıca gül ile kan arasında renk uyumu dolayısıyle tenasüp sanatı vardır. Gramerde geniş zaman olan «akar» ile bundan yapılmış olan «akarsu» arasındaki anlam değişikliğinden yararlanarak cinas sanatı yapılmıştır. 6. Ben sana gönül vermemiştim. Aklımı sen çeldin. Beni ayıplayan gafil kişi seni görünce beni ayıpladığından dolayı utanmaz mı? 7. Fuzulî, daima halka rezil rüsva olan çılgın, bir rinddir. Bunun nasıl bir sevda olduğunu kendisine sorun, bu sevdadan usanmaz mı?
Salı, 15 Ocak 2019
Beni candan usandırdı cefâdan yâr usanmaz mı Felekler yandı âhımdan murâdım şem'i yanmaz mı Kamu bîmârına cânân devâ-yı derd ider ihsân Niçin kılmaz bana dermân meni bîmâr[ı] sanmaz mı Şeb-i hicrân yanar cânım döker kan çeşm-i giryânım Uyarır halkı efgânım kara bahtım uyanmaz mı Gül-i ruhsârına karşu gözümden kanlı akar su Habîbüm fasl-ı güldür bu akar sular bulanmaz mı Gamım pinhân dutardım ben dediler yâre kıl rûşen Desem ol bî-vefâ bilmen inanır mı inanmaz mı Değildim ben sana mâil sen ettin aklımı zâil Bana ta'n eyleyen gafil seni görgeç utanmaz mı Fuzûlî rind-i şeydâdır hemîşe halka rüsvâdır Sorun kim bu ne sevdâdır bu sevdâdan usanmaz mı Mefâ'îlün/Mefâ'îlün/Mefâ'îlün/Mefâ'îlün 1. Sevgili, cefası ile beni canımdan usandırdı, cefa etmekten kendisi usanmaz mı? Ânımın ateşinden gökler yandı, muradımın mumu halâ yanmaz mı? 2. Sevgili, bütün aşk hastalarının derdine deva ihsan ettiği halde bana niçin derman etmiyor, beni hasta sanmaz mı? 3. Gamımı gizli tutardım, yâre açıkla dediler. Bilmiyorum söylesem, o vefasız inanır mı, inanmaz mı? 4. Ayrılık gecesinde canım yanar, ağlayan gözüm kanlı yaş döker. Feryâd ve figanım halkı uyandırır. Kara bahtım niçin uyanmaz, bilmiyorum. Canın yanması ve gözün yaş dökmesi acık istiare yoluyla muma benzetilmiştir. Yukarıda da geçtiği üzere Fuzûlî, canı ipliğe, canın yanmasını da mumun içindeki fitilin yanmasına benzetir. Talihsiz kişi için kara bahtlı, talihli kişi için de bahtı uyanık, deyimleri vardır. Fuzûlî'nin bütün şiirlerinde olduğu gibi burada da Türkçe deyimlerle nasıl canlı bir şiir dili yaratmış olduğunu görmekteyiz. 5. Gül gibi yanağına karşı gözümden kanlı yaş akar. Sevgilim! Gül mevsimidir, akar sular bulanmaz olur mu? Sevgilinin güle benzeyen yanağı, güllerin açtığı bahar mevsimi ile, gözünden akan kanlı yaşlar da baharda suların bulanık akması ile ilgili olup leff ü neşr sanatı yapılmıştır. Ayrıca gül ile kan arasında renk uyumu dolayısıyle tenasüp sanatı vardır. Gramerde geniş zaman olan «akar» ile bundan yapılmış olan «akarsu» arasındaki anlam değişikliğinden yararlanarak cinas sanatı yapılmıştır. 6. Ben sana gönül vermemiştim. Aklımı sen çeldin. Beni ayıplayan gafil kişi seni görünce beni ayıpladığından dolayı utanmaz mı? 7. Fuzulî, daima halka rezil rüsva olan çılgın, bir rinddir. Bunun nasıl bir sevda olduğunu kendisine sorun, bu sevdadan usanmaz mı?
Karacaoğlan - Başı Pare Pare
Perşembe, 17 Ocak 2019
Başı pare pare dumanlı dağlar, Bağlama yolumu atım eşkindir. Söylemem o yare dokunur bana, Yüksek pare pare gönlüm coşkundur. Getirin atımı binem Aşkar'a, Alem bilir sevdiğim aşikare. Dellallar çağırtsam günde beş kere, Satılmaz kumaşım gözden düşkündür. Ördeksiz göllerin avın avlama, Vefasız dilbere meyil bağlama. Ben yolcuyum beni yolda eğleme, Ver bana bir öğüt aklım şaşkındır. Ak sevay geyinmiş boylu boyunca, İliklemiş düğmesini geyince. Sevdim ama saramadım doyunca, Onun için gönlüm yare küskündür. Atıma binip gideyim mazamaz, Her yiğit sevdiği ile gezemez. Sıfat kocar ama gönül kocamaz, Şimdi gönlüm bir yosmaya vurgundur. Karac'oğlan der ki: Ben de yanarım, Yar yitirdim yana yana ararım. Üç güne koydumdu kavli kararım, Bugün yardan ayrılalı beş gündür.
Perşembe, 17 Ocak 2019
Başı pare pare dumanlı dağlar, Bağlama yolumu atım eşkindir. Söylemem o yare dokunur bana, Yüksek pare pare gönlüm coşkundur. Getirin atımı binem Aşkar'a, Alem bilir sevdiğim aşikare. Dellallar çağırtsam günde beş kere, Satılmaz kumaşım gözden düşkündür. Ördeksiz göllerin avın avlama, Vefasız dilbere meyil bağlama. Ben yolcuyum beni yolda eğleme, Ver bana bir öğüt aklım şaşkındır. Ak sevay geyinmiş boylu boyunca, İliklemiş düğmesini geyince. Sevdim ama saramadım doyunca, Onun için gönlüm yare küskündür. Atıma binip gideyim mazamaz, Her yiğit sevdiği ile gezemez. Sıfat kocar ama gönül kocamaz, Şimdi gönlüm bir yosmaya vurgundur. Karac'oğlan der ki: Ben de yanarım, Yar yitirdim yana yana ararım. Üç güne koydumdu kavli kararım, Bugün yardan ayrılalı beş gündür.
Mustafa Çokay, Türkistan Bağımsızlık Mücadelesine Adanmış Bir Ömür (Köşim Yesmagambetov)
Cumartesi, 19 Ocak 2019
░ Mustafa Çokay, mütevazi kişiliğine rağmen Türkistan Milli Hareketi’nin eşsiz lideri olarak Türkistan bağımsızlık hareketini yeni bir aşamaya yükseltmiş, onu teşkilatlandırmış, temellendirmiş, maksat ve hedeflerini, strateji ve taktiğini belirlemiştir. Mustafa Çokay’ın devlet adamlığı, bugün bile güncelliğini koruyan görüşleri, değerlendirmeleri, araştırmaları, nasihatleri, başta Kazakistan olmak üzere Türk cumhuriyetlerinin gelişimine, genç nesli vatanperver ruhla eğitmeye hizmet etmektedir. Onun engin mirasının, Kazakların ve bütün Türk halklarının paha biçilemez manevî hazinesi olarak nesilden nesle ulaşacağı kesindir. Mustafa Çokay, Rusya esaretindeki Türk halklarını birkaç asırdan beri bağlandıkları zincirlerden kurtarmak ve dünya ölçeğinde muteber bir devlet çatısı altında birleştirmek için her şeyden fedakârlık yapmış bir mücadele adamıdır. Her türlü zorluğa göğüs gererek, vatanına ve ülkesine hiçbir karşılık beklemeden hizmet etmesi, halkına duyduğu sonsuz saygıdan kaynaklanıyordu. Ona göre, güçlü millî şuur olmadan bağımsızlığa kavuşmak mümkün değildir. Mustafa Çokay, millet olgusunun ebediyen var olacağını kabul etmeyen, enternasyonalist ve kozmopolit akımları tamamen reddederek, “milliyetçilik fikri, halkların canı ve yüreğidir. Milletimiz yaşadıkça o da var olmaya devam edecektir,” demiştir. Türkistan’ın tarihinde muhacerette mücadele etme geleneği olmamasına rağmen M. Çokay; Türkiye, Afganistan, İran, Suudi Arabistan, Doğu Türkistan ve Avrupa ülkelerindeki Müslüman Türk muhacirlerini, bağımsızlık mücadelesi bayrağının altında toplayabilmiş örnek bir şahsiyettir. Mustafa Çokay’ın yönettiği “Türkistan Millî Birliği” teşkilatı ile onun sesi olan Yaş Türkistan dergisi onların ideolojik ve manevî merkezi haline gelmiştir. Prof. Dr. Köşim Yesmagambetov tarafından kaleme alınan, Ötüken Yayınevi tarafından Türk okuyucuların istifadesine sunulan "Mustafa Çokay-Türkistan Bağımsızlık Mücadelesine Adanmış Bir Ömür" kitabında, neredeyse bütün hayatı muhacerette geçmiş bu eşsiz mücadele adamının hayatını -doğumundan vefatına kadar- yerli ve yabancı birinci el arşiv belgelerinden okuyacaksınız.Kategori : Biyografi|Hatırat|Armağan Stok Kodu : 9786051553177Boyut : 13,5x21Sayfa Sayısı : 494Basım Yeri : İstanbulBasım Tarihi : Ekim 2015Resimleyen : Zafer YılmazKapak Türü : Karton KapakKağıt Türü : 60 gr. Enso CreamyDili : Türkçe Temin edebileceğiniz internet kitapçısı: kitaburda.com
Cumartesi, 19 Ocak 2019
░ Mustafa Çokay, mütevazi kişiliğine rağmen Türkistan Milli Hareketi’nin eşsiz lideri olarak Türkistan bağımsızlık hareketini yeni bir aşamaya yükseltmiş, onu teşkilatlandırmış, temellendirmiş, maksat ve hedeflerini, strateji ve taktiğini belirlemiştir. Mustafa Çokay’ın devlet adamlığı, bugün bile güncelliğini koruyan görüşleri, değerlendirmeleri, araştırmaları, nasihatleri, başta Kazakistan olmak üzere Türk cumhuriyetlerinin gelişimine, genç nesli vatanperver ruhla eğitmeye hizmet etmektedir. Onun engin mirasının, Kazakların ve bütün Türk halklarının paha biçilemez manevî hazinesi olarak nesilden nesle ulaşacağı kesindir. Mustafa Çokay, Rusya esaretindeki Türk halklarını birkaç asırdan beri bağlandıkları zincirlerden kurtarmak ve dünya ölçeğinde muteber bir devlet çatısı altında birleştirmek için her şeyden fedakârlık yapmış bir mücadele adamıdır. Her türlü zorluğa göğüs gererek, vatanına ve ülkesine hiçbir karşılık beklemeden hizmet etmesi, halkına duyduğu sonsuz saygıdan kaynaklanıyordu. Ona göre, güçlü millî şuur olmadan bağımsızlığa kavuşmak mümkün değildir. Mustafa Çokay, millet olgusunun ebediyen var olacağını kabul etmeyen, enternasyonalist ve kozmopolit akımları tamamen reddederek, “milliyetçilik fikri, halkların canı ve yüreğidir. Milletimiz yaşadıkça o da var olmaya devam edecektir,” demiştir. Türkistan’ın tarihinde muhacerette mücadele etme geleneği olmamasına rağmen M. Çokay; Türkiye, Afganistan, İran, Suudi Arabistan, Doğu Türkistan ve Avrupa ülkelerindeki Müslüman Türk muhacirlerini, bağımsızlık mücadelesi bayrağının altında toplayabilmiş örnek bir şahsiyettir. Mustafa Çokay’ın yönettiği “Türkistan Millî Birliği” teşkilatı ile onun sesi olan Yaş Türkistan dergisi onların ideolojik ve manevî merkezi haline gelmiştir. Prof. Dr. Köşim Yesmagambetov tarafından kaleme alınan, Ötüken Yayınevi tarafından Türk okuyucuların istifadesine sunulan "Mustafa Çokay-Türkistan Bağımsızlık Mücadelesine Adanmış Bir Ömür" kitabında, neredeyse bütün hayatı muhacerette geçmiş bu eşsiz mücadele adamının hayatını -doğumundan vefatına kadar- yerli ve yabancı birinci el arşiv belgelerinden okuyacaksınız.Kategori : Biyografi|Hatırat|Armağan Stok Kodu : 9786051553177Boyut : 13,5x21Sayfa Sayısı : 494Basım Yeri : İstanbulBasım Tarihi : Ekim 2015Resimleyen : Zafer YılmazKapak Türü : Karton KapakKağıt Türü : 60 gr. Enso CreamyDili : Türkçe Temin edebileceğiniz internet kitapçısı: kitaburda.com
Nedim - İstanbul
Perşembe, 17 Ocak 2019
Der-Vasf-ı Sa'dâbâd u İstanbul Der-Zımn-i Medh-i İbrahim PaşaBu şehr-i Stanbul ki bî-misl ü bahâdırBir sengine yek-pâre Acem mülkü fedâdır. Bir gevher-i yektâdır iki bahr arasındaHurşîd-i cihan-tâb ile tartılsa sezâdır.Bir kân-ı ni‘amdır ki onun gevheri ikbâlBir bâğ-ı İremdir ki gülü izz ü ulâdır.Altında mı üstünde midir cennet-i a‘lâEl-hak bu ne hâlet bu ne hoş âb u havâdır.Her bağçesi bir çemenistân-ı letâfetHer gûşesi bir meclis-i pür-feyz ü safâdır.İnsâf değildir onu dünyâya değişmekGülzârların cennete teşbîhî hatâdır.Herkes erişir anda murâdına onunçünDergâhları melce-i erbâb-ı recâdır.Kâlâ-yı ma‘ârif satılır sûklarındaBâzâr-ı hüner ma‘den-i ilm ü ulemâdır.Câmî‘lerinin her biri bir kûh-ı tecelliEbrû-yı melek andaki mihrâb-ı du‘âdır.Mescidlerinin her biri bir lücce-i envârKandîlleri meh gibi leb-rîz-i ziyâdır.Ser-çeşmeleri olmada insâna revan-bahşGerm-âbeleri câna safâ cisme şifâdır.Hep halkının etvârı pesendîde vü makbûlDerler ki biraz dil-beri bî-mihr ü vefâdır.Şimdi yapılan âlem-i nev-resm-i safânınEvsâfı hele başka kitâb olsa sezâdır.Nâmı gibi olmuşdur o hem sa‘d hem âbâdİstanbula sermâye-i fahr olsa revâdır.Kûhsârları, bâğları, kasrları hepGûyâ ki bütün şevk u tarab zevk u safâdır.İstanbulun evsâfını mümkin mi beyan hiçMaksûd heman sadr-ı kerem-kâra du‘âdır.Dâmâd-ı güzîn-i şeh-i zî-şân-ı felek-câhFahrü'l-vüzerâ âsaf-ı ferhunde-likâdır.Hem-nâm-ı Halîl olmağ ile zât-ı şerîfiAhdinde cihan pür-ni‘am-ı cûd u sehâdır.Devşirmededir saçdığı ihsânı şeb ü rûzPîr-i felegin onun içün kaddi dütâdır.Ser-pençesinin nâmı lisân-ı küremâdaDeryâ-yı himem kân-ı kerem bahr-ı atâdır.Endîşesinin künyesi tûmâr-ı nesebdeNûr ibni süheyl ibni reşad ibni zekâdır.Bîm-i ser-i şemşîr-i dırahşan güherindenSîmâ-yı ehâlî-i sitem kâh-rübâdır.Hâtem-sıfatâ tab‘ u dil ü dest-i kerîminDeryâ-yı himem kân-ı kerem ebr-i atâdır.Feyz-i eser-i sâgar-ı dest-i keremindenŞahs-ı felegin çehresi yâkut-nümâdır.Ey sadr-ı keremkâr ki degâh-i refî‘inErbâb-ı dile kıble-i ümmîd ü recâdır.Sensin o cihan-sadr felek-pâye ki dâ'imDergâhına ikbâl ü şeref perde-güşâdır.İhlâs ile bendendir eyâ sadr-ı keremkârKullukdur onun pîşesi dahı neye kâdir.Devrinde senin fırka-i erbâb-ı ma‘ârifÂsûde-i cevr-i felek-i bî-ser ü pâdır.Iydın ola ikbâl ü sa‘âdetle mübârekGünden güne ikbâlin ola gün gibi zâhir.Sadrında seni eyleye Hak dâ'im ü sâbitHep âlemin etdikleri şimdi bu du‘âdır.Ey sadr-ı cihanbân ede Hak devletin efzûnKim devletin erbâb-ı dile lutf-ı Hudâdır.Ez-cümle Nedîmâ kulun ey âsaf-ı zî-şânMüstağrak-ı lutf u kerem ü cûd u atâdır. Nedîm Divânı - S. 92-4 - Prof. Dr. Muhsin Macit TC Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Eserleri-511Bi misl ü behâ: eşsiz ve paha biçilmezSeng : taşYekpare: bir bütün olarak, tek parçaGevher-i yektâ: Eşsiz bir mücevherBahr: denizHurşîd-i cihan-tâb: Dünya'yı aydınlatan güneşSeza: layıkKân: kaynak, menbaNiam: nimetlerİkbâl: talih, refahBağ-ı irem: cennet bahçesiİzz: kıymet, değerUlâ: birinciHalet: hal , durumÂb u hevâdır: su ve havaÇemenistân-ı letâfet - güzellik çimenliğiPür-feyz ü safâ: ilim ve şenlik doluteşbih: benzetmeMelce: sığınılacak yerRecâ: ümitSûk: çarşı, pazarBazâr: alışverişKûh: dağLücce-i envâr: nur aynasıMeh: ayLebrîz-i ziyâ: ışık seliRevân-bahş: su gibi akıp giden ihsanGerm: gayretli, hamiyetliÂbe: cemaat,toplulukEtvar: tavır, halPesendîde: seçilmiş, beğenilmişDil-ber: güzel, dilberBî-mihr ü vefâ: aşksız ve vefasızSa‘d: kutluÂbâd: mâmur, şen. Sermâye-i fahr: övünme kaynağı, sermayesiKûhsâr: tepeŞevk ü tarab: arzu ve neşeEvsaf: vasıf, nitelikBeyan : anlatmak, açıklamakMaksûd: kastedilen, maksatSadr-ı kerem-kâr: lütfeden, bağışlayanların başıSenâ: methetmek
Perşembe, 17 Ocak 2019
Der-Vasf-ı Sa'dâbâd u İstanbul Der-Zımn-i Medh-i İbrahim PaşaBu şehr-i Stanbul ki bî-misl ü bahâdırBir sengine yek-pâre Acem mülkü fedâdır. Bir gevher-i yektâdır iki bahr arasındaHurşîd-i cihan-tâb ile tartılsa sezâdır.Bir kân-ı ni‘amdır ki onun gevheri ikbâlBir bâğ-ı İremdir ki gülü izz ü ulâdır.Altında mı üstünde midir cennet-i a‘lâEl-hak bu ne hâlet bu ne hoş âb u havâdır.Her bağçesi bir çemenistân-ı letâfetHer gûşesi bir meclis-i pür-feyz ü safâdır.İnsâf değildir onu dünyâya değişmekGülzârların cennete teşbîhî hatâdır.Herkes erişir anda murâdına onunçünDergâhları melce-i erbâb-ı recâdır.Kâlâ-yı ma‘ârif satılır sûklarındaBâzâr-ı hüner ma‘den-i ilm ü ulemâdır.Câmî‘lerinin her biri bir kûh-ı tecelliEbrû-yı melek andaki mihrâb-ı du‘âdır.Mescidlerinin her biri bir lücce-i envârKandîlleri meh gibi leb-rîz-i ziyâdır.Ser-çeşmeleri olmada insâna revan-bahşGerm-âbeleri câna safâ cisme şifâdır.Hep halkının etvârı pesendîde vü makbûlDerler ki biraz dil-beri bî-mihr ü vefâdır.Şimdi yapılan âlem-i nev-resm-i safânınEvsâfı hele başka kitâb olsa sezâdır.Nâmı gibi olmuşdur o hem sa‘d hem âbâdİstanbula sermâye-i fahr olsa revâdır.Kûhsârları, bâğları, kasrları hepGûyâ ki bütün şevk u tarab zevk u safâdır.İstanbulun evsâfını mümkin mi beyan hiçMaksûd heman sadr-ı kerem-kâra du‘âdır.Dâmâd-ı güzîn-i şeh-i zî-şân-ı felek-câhFahrü'l-vüzerâ âsaf-ı ferhunde-likâdır.Hem-nâm-ı Halîl olmağ ile zât-ı şerîfiAhdinde cihan pür-ni‘am-ı cûd u sehâdır.Devşirmededir saçdığı ihsânı şeb ü rûzPîr-i felegin onun içün kaddi dütâdır.Ser-pençesinin nâmı lisân-ı küremâdaDeryâ-yı himem kân-ı kerem bahr-ı atâdır.Endîşesinin künyesi tûmâr-ı nesebdeNûr ibni süheyl ibni reşad ibni zekâdır.Bîm-i ser-i şemşîr-i dırahşan güherindenSîmâ-yı ehâlî-i sitem kâh-rübâdır.Hâtem-sıfatâ tab‘ u dil ü dest-i kerîminDeryâ-yı himem kân-ı kerem ebr-i atâdır.Feyz-i eser-i sâgar-ı dest-i keremindenŞahs-ı felegin çehresi yâkut-nümâdır.Ey sadr-ı keremkâr ki degâh-i refî‘inErbâb-ı dile kıble-i ümmîd ü recâdır.Sensin o cihan-sadr felek-pâye ki dâ'imDergâhına ikbâl ü şeref perde-güşâdır.İhlâs ile bendendir eyâ sadr-ı keremkârKullukdur onun pîşesi dahı neye kâdir.Devrinde senin fırka-i erbâb-ı ma‘ârifÂsûde-i cevr-i felek-i bî-ser ü pâdır.Iydın ola ikbâl ü sa‘âdetle mübârekGünden güne ikbâlin ola gün gibi zâhir.Sadrında seni eyleye Hak dâ'im ü sâbitHep âlemin etdikleri şimdi bu du‘âdır.Ey sadr-ı cihanbân ede Hak devletin efzûnKim devletin erbâb-ı dile lutf-ı Hudâdır.Ez-cümle Nedîmâ kulun ey âsaf-ı zî-şânMüstağrak-ı lutf u kerem ü cûd u atâdır. Nedîm Divânı - S. 92-4 - Prof. Dr. Muhsin Macit TC Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Eserleri-511Bi misl ü behâ: eşsiz ve paha biçilmezSeng : taşYekpare: bir bütün olarak, tek parçaGevher-i yektâ: Eşsiz bir mücevherBahr: denizHurşîd-i cihan-tâb: Dünya'yı aydınlatan güneşSeza: layıkKân: kaynak, menbaNiam: nimetlerİkbâl: talih, refahBağ-ı irem: cennet bahçesiİzz: kıymet, değerUlâ: birinciHalet: hal , durumÂb u hevâdır: su ve havaÇemenistân-ı letâfet - güzellik çimenliğiPür-feyz ü safâ: ilim ve şenlik doluteşbih: benzetmeMelce: sığınılacak yerRecâ: ümitSûk: çarşı, pazarBazâr: alışverişKûh: dağLücce-i envâr: nur aynasıMeh: ayLebrîz-i ziyâ: ışık seliRevân-bahş: su gibi akıp giden ihsanGerm: gayretli, hamiyetliÂbe: cemaat,toplulukEtvar: tavır, halPesendîde: seçilmiş, beğenilmişDil-ber: güzel, dilberBî-mihr ü vefâ: aşksız ve vefasızSa‘d: kutluÂbâd: mâmur, şen. Sermâye-i fahr: övünme kaynağı, sermayesiKûhsâr: tepeŞevk ü tarab: arzu ve neşeEvsaf: vasıf, nitelikBeyan : anlatmak, açıklamakMaksûd: kastedilen, maksatSadr-ı kerem-kâr: lütfeden, bağışlayanların başıSenâ: methetmek
Ömer Seyfeddin - Gizli Mabet (Hikâye)
Salı, 15 Ocak 2019
-Müfide Hanımefendi'ye- . Geçen gün Tokatlıyan'da Sermet bana genç bir Frenk takdim etti. Sorbonne'dan arkadaşmış! Kumral, çini mavi gözlü, güzel, narin, nazik bir çocuk! Aşırı bir Doğu düşkünü. İlk lafı bu oldu: — Azizim, siz kendinizi bilmiyorsunuz. Avrupa'yı bir şey zannederek kendi güzelliklerinizi görmüyor, kendi sırlarla dolu dünyanızı yaşamıyorsunuz. Birdenbire haklı mı, haksız mı olduğunu kestiremediğim bu eleştiriye gülümsedim: — Yaşamadığımızı, göremediğimizi ne biliyorsunuz? — Bunu gözümle gördüm, diye coştu. Üç senedir Sermet'in evindeyim. Her şey alafranga: Yemek salonu, yatak odası, karısının, kardeşlerinin giyinişleri, hareketleri, hatta düşünceleri, anlayışları bile hep Avrupalı gibi! Ah, nerede Loti'nin (*) Türkiye'si? — Loti'nin Türkiye'si karşı tarafta! dedim. — Evet, öyle söylüyorlar. Fakat içine girilmez bir âlem!.. Yazık ki siz bu tablolara konu olmaya layık âlemi sevmiyorsunuz. — Sevenlerimiz de var! dedim. — Siz sevenlerden misiniz? — Evet... diye abartılı bir hareketle başımı salladım. Sabit fikirlerinin hududunu aşmayan Frenkler ne masumdurlar! Bu genç Avrupalı da bunlardan biriydi. Türkiye'ye dair konuşmaya başladık, iddia ediyordu ki biz kendimizi tanımıyoruz; en güzel, en zengin, en beğenilecek sokaklarımıza pis diyoruz. Artık güzellikten mahrum Avrupa binalarına, muazzam caddelere; tabiatı öldüren geometrik çizgilerine kıymet veriyoruz... Rumlara hiddeti, garaz derecesini geçiyordu. Beyoğlu'ndan öyle nefret etmişti ki: "Ne iğrenç Batı karikatürü, ya Rabbi!" derken âdeta sararak tiksiniyordu. Kafası Loti'nin hayalleriyle doluyordu. Bizim sefalet, vahşet, cehalet dediğimiz perişanlıklarımıza o "harika" diyor, bu sonu gelmeyen süprüntülükler, baykuşlu viraneler karşısında nasıl olup da sanatkârca bir heyecan duymadığımıza şaşıp kalıyordu. Nihayet kendisinin, Avrupalılaşmamış bir Türk evine götürülmesini benden rica etti. Aklıma birdenbire Karagümrük'te oturan ihtiyar sütannem geldi. Bu gayet sofu ve gayet kaderci, gayet muhafazakâr bir kadındır. Kendinden büyük eski Arap hizmetçisi ile oturur, kocasından kalan ufacık bir kira geliri rahat rahat geçinir. — Öyleyse sizi hiç Avrupalılaşmamış ihtiyar bir dulun evine götüreyim, dedim. Teşekkür etti. Sevindi: — Ne vakit?.. — Bugün, hatta isterseniz şimdi... — Bu mümkün mü? — Mümkün, yalnız başına bir fes alacağız, dedim. Böyle ansızın gitmek, alaturka evde resmiyete, hazırlığa meydan bırakmayacak, tabiatı, tabloyu, bu Doğu meftunu Frenk'e olduğu gibi gösterecekti. Sermet, zavallının sevincine gülmekten katılıyordu. Ona veda ettik, bir arabaya atladık. Beyazıt'ta indik. Frenkçiğe bir dükkândan ciğer gibi kıpkırmızı bir fes aldık. Kalıplattık. Tramvaya binmek istemedi: — Buradan aşağı hep Türk Mahallesi mi? dedi. — Evet, hep Türk Mahallesi. — O hâlde rica ederim yayan gidelim. — Pekâlâ... dedim. Yangın yerlerinden yürüdük. Sisli bir hava, bulutlu, karanlık bir sema, harap evlerin, tenha viranelerin sükûnuna sanki acı bir hüzün kanştırıyordu. Yolda ona talimat verdim. Sütanneme kendisi için "Çerkez" diyecektim. Gerçi o horozdan kaçan bir kadın değildi. Fakat belki bir Hristiyanın yanına çıkmak istemezdi. Bu basit entrika genç Frenk'in muhayyilesini daha beter alevlendirdi. Bir tarafa çarpılmış siyah, çürük, tahta evler, yıkık duvarlar, sökük çatılar karşısında duruyor, "Oh, ne manzara, ne manzara!" diye bir türlü ayrılamıyordu. İki saatte eve gelebildik. Bu, üç katlı, ahşap, biraz viranca bir binadır. Kapıyı çaldım, ihtiyar Arap açtı: — Sütannem yok mu? diye sordum. — Komşuda... Buyurun... — Haydi Karanfil Dadı, git, koş, benim geldiğimi söyle. Yanımda da bir misafirim var. Bu gece sizde kalacağız dedim. İçeri girdik. Temiz, fakat karanlık taşlıktan geçerek koca bir merdivenden çıktık. Misafir odasına genç Frenk bayıldı. Yerde güzel bir Acem halısı yayılıydı. Duvarlar -merhum hattat süt babamın yadigâr bıraktığı- levhalarla süslenmişti. Yastıklarına fes rengi perdelerin düştüğü sedirler kırmızı battaniyelerle örtülüydü. Karşı karşıya oturduk. Kafeslere hayran oldu. — Âdeta kendimi bir rüyanın içinde sanıyorum! dedi. Sütannem gelince benim gibi elini öptü. Ara sıra başındaki fesi unutuyor, elinde olmadan selam verirken saygı ile eğilme gibi hareketler yapıyordu. Sütannem bunun pek farkına varmadı ama: — Konuştuğunuz laf Çerkezceye benzemiyor, dedi. Ben: — Anneciğim, bu senin bildiğin Çerkezce değil, Çerkezlerin göç etmelerinden sonra çıkmış. Rusçayla, Çeçence ile karışık yeni bir Çerkezce! diye kandırdım. Sözde bu Çerkez misafir, hacca gitmek için İstanbul'a gelmişti. Sütannem, hac vakti olmadığını hatırlatınca ona da bir kulp buldum. Maksadı daha evvel davranıp İstanbul'da biraz Türkçe öğrenmekti. — Ah, bu yaşta hacı olmak, ne mutlu, ne mutlu! Darısı senin başına! diyordu. — Âmin, âmin!.. Frenk, ağzımızdan çıkan bu kelimeyi birdenbire tanıyor, aşinalığını göstermek fikriyle kendi şivesiyle tekrarlıyordu: — Âmen, âmen!.. Sütannem, bu Çerkez'le hacca beraber gitmemi tutturdu. Hâsılı yemek zamanına kadar hep hacdan, hocadan filan bahsettik. Ben sütannemin nasihatlerini çıtır çıtır hep Çerkezceye(!) tercüme ettim. Sofraya oturunca Frenk, bütün bütün sanat heyecanının içinde kendinden geçti. Yalnız yabancı misafirlere çıkan gümüş sini, zavallıyı deli edecekti. Çatalı bırakıyor, sütannem gibi eliyle yemeye çalışıyordu. Ben vazgeçirdim. Elle yemek yalnız ihtiyar kadınlara mahsus olduğunu söyledim. Dünyanın en rahat vaziyeti bağdaş kurmak olduğunu iddiaya başlarken sofradan kalktık. Kahvelerimizi içtik. Sütbabamın kütüphanesinde yadigâr gibi duran eski yazma kitapları misafirime gösterdim. Nakışlara, ciltlere, minyatürlere hayran kaldı. Uyku zamanı gelince onu Karanfil'le beraber, en üst kata çıkardık. Yatağını bahçe üstündeki odaya yapmışlardı. Ayakyolunu falan gösterdim. "Bonsuvar" (iyi geceler) dedim. Ben de orta kattaki odaya çekildim. Gece fırtına çıktı. Şiddetli bir yağmur yağdı. Sabahleyin gayet güzel bir hava açılmışû. Frenk'i, uyanmış, giyinmiş buldum. Yatağın içine oturmuş, bir şeyler yazıyordu. — Bonjur... (Günaydın.) — Bonjur mon ami! (Günaydın arkadaşım.) — Ne yazıyorsunuz? — Oh, duygularımı... — O kadar mı duygulandınız? — Tarif edemem, size tarif edemem... — … Aşağı indik, sabah kahvelerimizi içtik. Sütannemin ellerini öptük. Bu Frenki, daha beter Doğuya has manzaraların içine batırmak için yayan olarak Fatih'e götürdüm. Camiin karşısındaki kahveye oturduk. Birer nargile ısmarladım. Dışarı üflemesin diye evvela önem vererek içme işini öğrettim. Keyiflerimiz gelmeye başlıyordu. Zavallıyı yine azıttırmak, coşturmak için: — Azizim, şu karşıdaki mabede bak, dedim. Ne kadar hoş, ne ne kadar büyüleyici, değil mi? Frenk gülümsedi, o kadar heyecanlanmış gibi görünmedi. Daha dün yıkık çeşmelerin, eğrilmiş duvarların huzurunda deli gibi çırpınan bu adamın kayıtsızlığı tuhafıma gitti. Sordum: — Bu abideyi beğenmediniz mi, yoksa? — Bu, bu mabet hiç, diye mavi gözlerini küçülterek tekrar gülümsedi. — Ne demek hiç? Bu, İstanbul'un en muazzam bir abidesidir... — Bu hiç... Bu mabet hiç... — Ne demek?.. — Ben, ondan daha mühimini gördüm. — Olamaz, dedim, ne vakit gördünüz? — Bu gece... — Rüyanızda mı? — Hayır... — Ya nerede? — Evde... — Hangi evde? — Yattığımız evde... Şaşaladım: — Ne gördünüz canım? — Piyer Loti'nin göremediği bir şeyi! Hiçbir Avrupalının tanımadığı bir sırrı... Gülümsüyordum: — Evet, ben sizin gizli mabedinizi gördüm... — Nasıl gizli mabet, canım?.. — Nafile, saklıyorsunuz. Ben gördüm işte!.. Asırlardan beri Avrupalıların gözlerinden sakladığınız gizli mabedinizi, hususi bu gece gördüm. — Ama emin olunuz, bu sırrı muhafaza edeceğim. Paris'e gidince gazetelere yazmayacağım. Defterimde mukaddes bir şey gibi bu hatıra saklı kalacak. — Laflarınızdan hiçbir şey anlamıyorum, dedim. — Israr etmeyiniz, gördüm, gördüm... — Neyi, canım? — Gizli mabedinizi!.. — Bizim gizli mabedimiz filan yoktur. — Nafile inkâr ediyorsunuz, ben gördüm. — Tuhaf, çok tuhaf... diye başımı sallıyordum. Frenkçik dayanamadı. Cebinden deri kaplı bir defter çıkardı: — Bak görmüş müyüm, görmemiş miyim? dedi. Son sayfaları okumaya başladı: "... Sabah! Büyük bir heyecan, bir haz içinde şu satırları yazıyordum. Dün Sermet'in takdim ettiği bir Türk'le bu İstanbul'un en meçhul yerine geldim. Meğerse Jacques Casanova, Pierre Loti filan konaklarla yalıların selamlık dairelerinde birer kahve içmekle Doğu’yu gördük sanıyorlarmış. Asıl Doğu görünmeyen tabakalarda... Ben işte hiçbir Avrupalı'nın göremediği şeyi gördüm. Burası ihtiyar, dul bir kadının evi. Gayet dindar bir kadın. Evin içi, sofra takımı, âdet, tarzlar, kısacası her şey hiç bozulmamış... Tamamıyla alaturka. Gece beni en üst katta bir odaya yatırdılar. Sabahleyin gayet erken uyandım. Yataktan kalktım. Garip bir merak içimi yiyordu. Ayaklarımın uçlarına basarak dışarı çıktım. Karşıda bir oda vardı. Kapısı aralıktı. Yavaşça ittim. Bir de ne göreyim ? Gizli bir aile mabedi!.. Beyaz perdeler inik. Aralarından soluk bir aydınlık giriyor. Duvarlarda birçok büyük levhalar asılı. Köşelerde ağır, ceviz ağacından yapılmış, demir çemberli mezarlar duruyor. Şüphesiz bu mezarlarda sevgili ölülerin mumyaları var. Bir tanesini açmaya çalıştım. Mümkün değil, kilitli. Sonra yerde irili ufaklı birçok kaplar duruyor. Bazıları bakırdan, bazıları porselenden. İçlerinde kıymetlileri var. Mesela kapının hizasında, birinci mezarın önündeki gayet kıymetli, etrafı altınla yaldızlanmış bir kap. Köşedeki yeşil bir vazo... Kim bilir nasıl bir topraktan yapılmış. Mabedin içinde manasını anlayamadığım bir şrkilde ipler, birtakım geometrik şekillerde, açılarda gerilmiş. Bu mukaddes açıların üzerinde şüphesiz ölülere ait olan birtakım hatıra eşyalar asılı. Kaplarda mukaddes sular duruyor. Bazısında taşacak derecede çok. Mekke'nin, Medine'nin, kim bilir hangi meçhul, hangi mukaddes köşelerinden gelen bu esrarlı, bu mukaddes sulardan tattım. Biraz kekremsi... Kapların dibinde hafif, ama gayet hafif bir toprak tortusu var. Her kaptan içtim. Hepsinin tadı var. Kalbim çarpmaya başladı. Girişi yasaklanan bir mabede girmiş bir küfürbaz, bir hain, bir kâfir heyecanıyla dışarı çıktım. Sanki bu mezarlar birdenbire açılacak, içlerinden yüzlerce sene evvel ölmüş ihtiyar Türkler kavuklarıyla, yatağanlarıyla kalkıp üzerime yürüyecekler sandım. Sanki duvardaki levhalar sallandı. Mukaddes kapların içi çalkandı. Sanki o an bir deniz olacak, oralarda beni boğacaklardı. Bu mukaddes suların hiddetini, durgunluğunu, yüceliğini şimdi içimde duyuyor gibi oluyorum. Sırlarla dolu, belli belirsiz bir rehavet, bir ateş damarlarıma yayılıyor. Beynimde karanlık, meçhul bir kubbenin derin çınlamalarını işitiyorum, öyle anlatılmaz bir heyecan duyuyorum ki..." Kendimi tutamadım, öyle bir kahkaha attım ki... Frenk, marpucunu elinden düşürdü. Az daha nargilesi devrilecekti. Sabah keyfini çatmaya gelmiş müşterilerin afyonlarını patlattım. Dik dik yüzüme bakıyorlardı. Frenk sordu: — Neye gülüyorsun? — Ayol, sen gizli mabede girmemişsin, dedim. — Ya nereye girmişim? — Sütannemin sandık odasına! — Sandık odası mı? — Bizim evlerde komidin, aynalı dolap filan yoktur. Eşyalarımız birer sandıkta, sandıklar da birer odada durur. O mezar zannettiğin demir çemberli ceviz tabutlar, bizim çamaşır sandıklanmızdır. — Ya duvardaki levhalar?.. — Sütbabamın eserleri... Yadigâr diye sütannem satmıyor. Frenk inanmıyordu. Ben hâlâ gülüyordum. — Ya ipten yapılmış geometrik şekiller?.. O hatıra eşya?.. — Yağmurlu havalarda çamaşır asmaya mahsus ip. Açılar, üçgenler, tesadüfen teşekkül etmiş; hatıra eşya zannettiğiniz de kullanılmayan giysiler... Frenk yine inanmıyordu. Mavi gözleri birdenbire bulutlanmıştı. Yalanımı yakalamış gibi başım salladı: — Ya o mukaddes sular?.. Onlara ne diyeceksin azizim?., dedi. — Gece yağmur yağdı. Sütannemin sandık odası, bildim bileli akar. Tavandan damlayacak yağmur suları yerleri ıslatmasın diye geceleyin Karanfil, o kapları odaya sıra sıra dizmiş olmalı... dedim. Frenk, evlerimizin üzerindeki "Maşallah" levhalarını millî bir sigorta şirketinin amblemleri, saçaklarımızda sallanan nazarlık pabuçlarını, damdan dama kaçan hırsızların oralara takılıp kalmış ayakkabıları zanneden meşhur milletdaşı gibi bir an durdu, düşündü. Derin derin nargilesini çekti. Yutkundu. Elinde açık kalan defterini cebine soktu. Ben hâlâ duruyor, duruyor, gülüyordum. — Gülme azizim, sizin sandık odalarınızda bile öyle esrarlı, öyle anlaşılmaz, öyle belirsiz, öyle dînî bir hâl var ki... — Ne gibi?.. — Öyle bir şey ki... Siz körsünüz... Görmüyorsunuz vesselam, dedi. Fakat bizim görmeyip de o yalnız kendi gördüğü şeyin ne olduğunu bir türlü söyleyemiyordu. Malum ya, Türkler, hükümlerinde çok naziktirler! "Biz körsek, işte siz de dilsizsiniz!" cevabı ta dudaklarımın ucuna gelmişken sustum. Hiç ses çıkarmadım.---------------------------------* 1876 yılında İstanbul'a gelerek buraya yerleşen Fransız roman yazarı ve doğubilimci Julien Viaud’un lakabı.
Salı, 15 Ocak 2019
-Müfide Hanımefendi'ye- . Geçen gün Tokatlıyan'da Sermet bana genç bir Frenk takdim etti. Sorbonne'dan arkadaşmış! Kumral, çini mavi gözlü, güzel, narin, nazik bir çocuk! Aşırı bir Doğu düşkünü. İlk lafı bu oldu: — Azizim, siz kendinizi bilmiyorsunuz. Avrupa'yı bir şey zannederek kendi güzelliklerinizi görmüyor, kendi sırlarla dolu dünyanızı yaşamıyorsunuz. Birdenbire haklı mı, haksız mı olduğunu kestiremediğim bu eleştiriye gülümsedim: — Yaşamadığımızı, göremediğimizi ne biliyorsunuz? — Bunu gözümle gördüm, diye coştu. Üç senedir Sermet'in evindeyim. Her şey alafranga: Yemek salonu, yatak odası, karısının, kardeşlerinin giyinişleri, hareketleri, hatta düşünceleri, anlayışları bile hep Avrupalı gibi! Ah, nerede Loti'nin (*) Türkiye'si? — Loti'nin Türkiye'si karşı tarafta! dedim. — Evet, öyle söylüyorlar. Fakat içine girilmez bir âlem!.. Yazık ki siz bu tablolara konu olmaya layık âlemi sevmiyorsunuz. — Sevenlerimiz de var! dedim. — Siz sevenlerden misiniz? — Evet... diye abartılı bir hareketle başımı salladım. Sabit fikirlerinin hududunu aşmayan Frenkler ne masumdurlar! Bu genç Avrupalı da bunlardan biriydi. Türkiye'ye dair konuşmaya başladık, iddia ediyordu ki biz kendimizi tanımıyoruz; en güzel, en zengin, en beğenilecek sokaklarımıza pis diyoruz. Artık güzellikten mahrum Avrupa binalarına, muazzam caddelere; tabiatı öldüren geometrik çizgilerine kıymet veriyoruz... Rumlara hiddeti, garaz derecesini geçiyordu. Beyoğlu'ndan öyle nefret etmişti ki: "Ne iğrenç Batı karikatürü, ya Rabbi!" derken âdeta sararak tiksiniyordu. Kafası Loti'nin hayalleriyle doluyordu. Bizim sefalet, vahşet, cehalet dediğimiz perişanlıklarımıza o "harika" diyor, bu sonu gelmeyen süprüntülükler, baykuşlu viraneler karşısında nasıl olup da sanatkârca bir heyecan duymadığımıza şaşıp kalıyordu. Nihayet kendisinin, Avrupalılaşmamış bir Türk evine götürülmesini benden rica etti. Aklıma birdenbire Karagümrük'te oturan ihtiyar sütannem geldi. Bu gayet sofu ve gayet kaderci, gayet muhafazakâr bir kadındır. Kendinden büyük eski Arap hizmetçisi ile oturur, kocasından kalan ufacık bir kira geliri rahat rahat geçinir. — Öyleyse sizi hiç Avrupalılaşmamış ihtiyar bir dulun evine götüreyim, dedim. Teşekkür etti. Sevindi: — Ne vakit?.. — Bugün, hatta isterseniz şimdi... — Bu mümkün mü? — Mümkün, yalnız başına bir fes alacağız, dedim. Böyle ansızın gitmek, alaturka evde resmiyete, hazırlığa meydan bırakmayacak, tabiatı, tabloyu, bu Doğu meftunu Frenk'e olduğu gibi gösterecekti. Sermet, zavallının sevincine gülmekten katılıyordu. Ona veda ettik, bir arabaya atladık. Beyazıt'ta indik. Frenkçiğe bir dükkândan ciğer gibi kıpkırmızı bir fes aldık. Kalıplattık. Tramvaya binmek istemedi: — Buradan aşağı hep Türk Mahallesi mi? dedi. — Evet, hep Türk Mahallesi. — O hâlde rica ederim yayan gidelim. — Pekâlâ... dedim. Yangın yerlerinden yürüdük. Sisli bir hava, bulutlu, karanlık bir sema, harap evlerin, tenha viranelerin sükûnuna sanki acı bir hüzün kanştırıyordu. Yolda ona talimat verdim. Sütanneme kendisi için "Çerkez" diyecektim. Gerçi o horozdan kaçan bir kadın değildi. Fakat belki bir Hristiyanın yanına çıkmak istemezdi. Bu basit entrika genç Frenk'in muhayyilesini daha beter alevlendirdi. Bir tarafa çarpılmış siyah, çürük, tahta evler, yıkık duvarlar, sökük çatılar karşısında duruyor, "Oh, ne manzara, ne manzara!" diye bir türlü ayrılamıyordu. İki saatte eve gelebildik. Bu, üç katlı, ahşap, biraz viranca bir binadır. Kapıyı çaldım, ihtiyar Arap açtı: — Sütannem yok mu? diye sordum. — Komşuda... Buyurun... — Haydi Karanfil Dadı, git, koş, benim geldiğimi söyle. Yanımda da bir misafirim var. Bu gece sizde kalacağız dedim. İçeri girdik. Temiz, fakat karanlık taşlıktan geçerek koca bir merdivenden çıktık. Misafir odasına genç Frenk bayıldı. Yerde güzel bir Acem halısı yayılıydı. Duvarlar -merhum hattat süt babamın yadigâr bıraktığı- levhalarla süslenmişti. Yastıklarına fes rengi perdelerin düştüğü sedirler kırmızı battaniyelerle örtülüydü. Karşı karşıya oturduk. Kafeslere hayran oldu. — Âdeta kendimi bir rüyanın içinde sanıyorum! dedi. Sütannem gelince benim gibi elini öptü. Ara sıra başındaki fesi unutuyor, elinde olmadan selam verirken saygı ile eğilme gibi hareketler yapıyordu. Sütannem bunun pek farkına varmadı ama: — Konuştuğunuz laf Çerkezceye benzemiyor, dedi. Ben: — Anneciğim, bu senin bildiğin Çerkezce değil, Çerkezlerin göç etmelerinden sonra çıkmış. Rusçayla, Çeçence ile karışık yeni bir Çerkezce! diye kandırdım. Sözde bu Çerkez misafir, hacca gitmek için İstanbul'a gelmişti. Sütannem, hac vakti olmadığını hatırlatınca ona da bir kulp buldum. Maksadı daha evvel davranıp İstanbul'da biraz Türkçe öğrenmekti. — Ah, bu yaşta hacı olmak, ne mutlu, ne mutlu! Darısı senin başına! diyordu. — Âmin, âmin!.. Frenk, ağzımızdan çıkan bu kelimeyi birdenbire tanıyor, aşinalığını göstermek fikriyle kendi şivesiyle tekrarlıyordu: — Âmen, âmen!.. Sütannem, bu Çerkez'le hacca beraber gitmemi tutturdu. Hâsılı yemek zamanına kadar hep hacdan, hocadan filan bahsettik. Ben sütannemin nasihatlerini çıtır çıtır hep Çerkezceye(!) tercüme ettim. Sofraya oturunca Frenk, bütün bütün sanat heyecanının içinde kendinden geçti. Yalnız yabancı misafirlere çıkan gümüş sini, zavallıyı deli edecekti. Çatalı bırakıyor, sütannem gibi eliyle yemeye çalışıyordu. Ben vazgeçirdim. Elle yemek yalnız ihtiyar kadınlara mahsus olduğunu söyledim. Dünyanın en rahat vaziyeti bağdaş kurmak olduğunu iddiaya başlarken sofradan kalktık. Kahvelerimizi içtik. Sütbabamın kütüphanesinde yadigâr gibi duran eski yazma kitapları misafirime gösterdim. Nakışlara, ciltlere, minyatürlere hayran kaldı. Uyku zamanı gelince onu Karanfil'le beraber, en üst kata çıkardık. Yatağını bahçe üstündeki odaya yapmışlardı. Ayakyolunu falan gösterdim. "Bonsuvar" (iyi geceler) dedim. Ben de orta kattaki odaya çekildim. Gece fırtına çıktı. Şiddetli bir yağmur yağdı. Sabahleyin gayet güzel bir hava açılmışû. Frenk'i, uyanmış, giyinmiş buldum. Yatağın içine oturmuş, bir şeyler yazıyordu. — Bonjur... (Günaydın.) — Bonjur mon ami! (Günaydın arkadaşım.) — Ne yazıyorsunuz? — Oh, duygularımı... — O kadar mı duygulandınız? — Tarif edemem, size tarif edemem... — … Aşağı indik, sabah kahvelerimizi içtik. Sütannemin ellerini öptük. Bu Frenki, daha beter Doğuya has manzaraların içine batırmak için yayan olarak Fatih'e götürdüm. Camiin karşısındaki kahveye oturduk. Birer nargile ısmarladım. Dışarı üflemesin diye evvela önem vererek içme işini öğrettim. Keyiflerimiz gelmeye başlıyordu. Zavallıyı yine azıttırmak, coşturmak için: — Azizim, şu karşıdaki mabede bak, dedim. Ne kadar hoş, ne ne kadar büyüleyici, değil mi? Frenk gülümsedi, o kadar heyecanlanmış gibi görünmedi. Daha dün yıkık çeşmelerin, eğrilmiş duvarların huzurunda deli gibi çırpınan bu adamın kayıtsızlığı tuhafıma gitti. Sordum: — Bu abideyi beğenmediniz mi, yoksa? — Bu, bu mabet hiç, diye mavi gözlerini küçülterek tekrar gülümsedi. — Ne demek hiç? Bu, İstanbul'un en muazzam bir abidesidir... — Bu hiç... Bu mabet hiç... — Ne demek?.. — Ben, ondan daha mühimini gördüm. — Olamaz, dedim, ne vakit gördünüz? — Bu gece... — Rüyanızda mı? — Hayır... — Ya nerede? — Evde... — Hangi evde? — Yattığımız evde... Şaşaladım: — Ne gördünüz canım? — Piyer Loti'nin göremediği bir şeyi! Hiçbir Avrupalının tanımadığı bir sırrı... Gülümsüyordum: — Evet, ben sizin gizli mabedinizi gördüm... — Nasıl gizli mabet, canım?.. — Nafile, saklıyorsunuz. Ben gördüm işte!.. Asırlardan beri Avrupalıların gözlerinden sakladığınız gizli mabedinizi, hususi bu gece gördüm. — Ama emin olunuz, bu sırrı muhafaza edeceğim. Paris'e gidince gazetelere yazmayacağım. Defterimde mukaddes bir şey gibi bu hatıra saklı kalacak. — Laflarınızdan hiçbir şey anlamıyorum, dedim. — Israr etmeyiniz, gördüm, gördüm... — Neyi, canım? — Gizli mabedinizi!.. — Bizim gizli mabedimiz filan yoktur. — Nafile inkâr ediyorsunuz, ben gördüm. — Tuhaf, çok tuhaf... diye başımı sallıyordum. Frenkçik dayanamadı. Cebinden deri kaplı bir defter çıkardı: — Bak görmüş müyüm, görmemiş miyim? dedi. Son sayfaları okumaya başladı: "... Sabah! Büyük bir heyecan, bir haz içinde şu satırları yazıyordum. Dün Sermet'in takdim ettiği bir Türk'le bu İstanbul'un en meçhul yerine geldim. Meğerse Jacques Casanova, Pierre Loti filan konaklarla yalıların selamlık dairelerinde birer kahve içmekle Doğu’yu gördük sanıyorlarmış. Asıl Doğu görünmeyen tabakalarda... Ben işte hiçbir Avrupalı'nın göremediği şeyi gördüm. Burası ihtiyar, dul bir kadının evi. Gayet dindar bir kadın. Evin içi, sofra takımı, âdet, tarzlar, kısacası her şey hiç bozulmamış... Tamamıyla alaturka. Gece beni en üst katta bir odaya yatırdılar. Sabahleyin gayet erken uyandım. Yataktan kalktım. Garip bir merak içimi yiyordu. Ayaklarımın uçlarına basarak dışarı çıktım. Karşıda bir oda vardı. Kapısı aralıktı. Yavaşça ittim. Bir de ne göreyim ? Gizli bir aile mabedi!.. Beyaz perdeler inik. Aralarından soluk bir aydınlık giriyor. Duvarlarda birçok büyük levhalar asılı. Köşelerde ağır, ceviz ağacından yapılmış, demir çemberli mezarlar duruyor. Şüphesiz bu mezarlarda sevgili ölülerin mumyaları var. Bir tanesini açmaya çalıştım. Mümkün değil, kilitli. Sonra yerde irili ufaklı birçok kaplar duruyor. Bazıları bakırdan, bazıları porselenden. İçlerinde kıymetlileri var. Mesela kapının hizasında, birinci mezarın önündeki gayet kıymetli, etrafı altınla yaldızlanmış bir kap. Köşedeki yeşil bir vazo... Kim bilir nasıl bir topraktan yapılmış. Mabedin içinde manasını anlayamadığım bir şrkilde ipler, birtakım geometrik şekillerde, açılarda gerilmiş. Bu mukaddes açıların üzerinde şüphesiz ölülere ait olan birtakım hatıra eşyalar asılı. Kaplarda mukaddes sular duruyor. Bazısında taşacak derecede çok. Mekke'nin, Medine'nin, kim bilir hangi meçhul, hangi mukaddes köşelerinden gelen bu esrarlı, bu mukaddes sulardan tattım. Biraz kekremsi... Kapların dibinde hafif, ama gayet hafif bir toprak tortusu var. Her kaptan içtim. Hepsinin tadı var. Kalbim çarpmaya başladı. Girişi yasaklanan bir mabede girmiş bir küfürbaz, bir hain, bir kâfir heyecanıyla dışarı çıktım. Sanki bu mezarlar birdenbire açılacak, içlerinden yüzlerce sene evvel ölmüş ihtiyar Türkler kavuklarıyla, yatağanlarıyla kalkıp üzerime yürüyecekler sandım. Sanki duvardaki levhalar sallandı. Mukaddes kapların içi çalkandı. Sanki o an bir deniz olacak, oralarda beni boğacaklardı. Bu mukaddes suların hiddetini, durgunluğunu, yüceliğini şimdi içimde duyuyor gibi oluyorum. Sırlarla dolu, belli belirsiz bir rehavet, bir ateş damarlarıma yayılıyor. Beynimde karanlık, meçhul bir kubbenin derin çınlamalarını işitiyorum, öyle anlatılmaz bir heyecan duyuyorum ki..." Kendimi tutamadım, öyle bir kahkaha attım ki... Frenk, marpucunu elinden düşürdü. Az daha nargilesi devrilecekti. Sabah keyfini çatmaya gelmiş müşterilerin afyonlarını patlattım. Dik dik yüzüme bakıyorlardı. Frenk sordu: — Neye gülüyorsun? — Ayol, sen gizli mabede girmemişsin, dedim. — Ya nereye girmişim? — Sütannemin sandık odasına! — Sandık odası mı? — Bizim evlerde komidin, aynalı dolap filan yoktur. Eşyalarımız birer sandıkta, sandıklar da birer odada durur. O mezar zannettiğin demir çemberli ceviz tabutlar, bizim çamaşır sandıklanmızdır. — Ya duvardaki levhalar?.. — Sütbabamın eserleri... Yadigâr diye sütannem satmıyor. Frenk inanmıyordu. Ben hâlâ gülüyordum. — Ya ipten yapılmış geometrik şekiller?.. O hatıra eşya?.. — Yağmurlu havalarda çamaşır asmaya mahsus ip. Açılar, üçgenler, tesadüfen teşekkül etmiş; hatıra eşya zannettiğiniz de kullanılmayan giysiler... Frenk yine inanmıyordu. Mavi gözleri birdenbire bulutlanmıştı. Yalanımı yakalamış gibi başım salladı: — Ya o mukaddes sular?.. Onlara ne diyeceksin azizim?., dedi. — Gece yağmur yağdı. Sütannemin sandık odası, bildim bileli akar. Tavandan damlayacak yağmur suları yerleri ıslatmasın diye geceleyin Karanfil, o kapları odaya sıra sıra dizmiş olmalı... dedim. Frenk, evlerimizin üzerindeki "Maşallah" levhalarını millî bir sigorta şirketinin amblemleri, saçaklarımızda sallanan nazarlık pabuçlarını, damdan dama kaçan hırsızların oralara takılıp kalmış ayakkabıları zanneden meşhur milletdaşı gibi bir an durdu, düşündü. Derin derin nargilesini çekti. Yutkundu. Elinde açık kalan defterini cebine soktu. Ben hâlâ duruyor, duruyor, gülüyordum. — Gülme azizim, sizin sandık odalarınızda bile öyle esrarlı, öyle anlaşılmaz, öyle belirsiz, öyle dînî bir hâl var ki... — Ne gibi?.. — Öyle bir şey ki... Siz körsünüz... Görmüyorsunuz vesselam, dedi. Fakat bizim görmeyip de o yalnız kendi gördüğü şeyin ne olduğunu bir türlü söyleyemiyordu. Malum ya, Türkler, hükümlerinde çok naziktirler! "Biz körsek, işte siz de dilsizsiniz!" cevabı ta dudaklarımın ucuna gelmişken sustum. Hiç ses çıkarmadım.---------------------------------* 1876 yılında İstanbul'a gelerek buraya yerleşen Fransız roman yazarı ve doğubilimci Julien Viaud’un lakabı.
Orhun Abideleri - Bilge Kağan Abidesi
Çarşamba, 16 Ocak 2019
Doğu Yüzü: Tanrı gibi gökte olmuş Türk Bilge Kağan, sözüm: Babam Türk Bilge Kağanı ... Sir, Dokuz Oğuz, İki Ediz çadırlı beyleri, milleti ... Türk tanrısı ... üzerinde kagan oturdum. Oturduğumda ölecek gibi düşünen Türk beyleri, milleti memnun olup sevinip, yere dikilmiş gözü yukarı baktı. Bu zamanda kendim oturup bunca ağır töreyi dört taraftaki ... dim. Üstte mavi gök, altta yağız yer kılındıkta, ikisi arasında insan oğlu kılınmış. İnsan oğlunun üzerine ecdadım Bumın Kağan, İstemi Kağan oturmuş. Oturarak Türk milletinin ilini, töresini tutu vermiş, düzene soku vermiş. Dört taraf hep düşman imiş. Ordu sevk ederek dört taraftaki milleti hep almış, hep tâbi kılmış. Başlıya baş eğdirmiş, dizliye dik çöktürmüş. Doğuda Kadırkan ormanına kadar, batıda Demir Kapıya kadar kondurmuş. İkisi arasında pek teşkilâtsız Gök Türk'ü düzene sokarak öylece oturuyormuş. Bilgili kağan imiş, cesur kağan imiş. Buyruku bilgili imiş tabiî, Cesur imiş tabiî. Beyleri de milleti de doğru imiş. Onun için ili öylece tutmuş tabiî. İli tutup töreyi düzenlemiş. Kendisi öylece vefât etmiş. Yasçı, ağlayıcı, doğuda gün doğusundan Bökli Çöllü halk, Çin, Tibet, Avar, Bizans, Kırgız, Üç Kurıkan, Otuz Tatar, Kıtay, Tatabı, bunca millet gelip ağlamış, yas tutmuş. Öyle ünlü kağan imiş. Ondan sonra küçük kardeşi kağan olmuş tabiî, oğulları kağan olmuş tabiî. Ondan sonra küçük kardeşi büyük kardeşi gibi kılınmamış olacak, oğlu babası gibi kılınmamış olacak. Bilgisiz kağan oturmuştur, kötü kağan oturmuştur. Buyruku da bilgisizmiş tabiî, kötü imiş tabiî. Beyleri, milleti ahenksiz olduğu için, aldatıcı olduğu için, Çin milleti hilekâr ve sahtekâr olduğu için, küçük kardeş ve büyük kardeşi birbirine düşürdüğü için, bey ve milleti karşılıklı çekiştirttiği için, Türk milleti il yaptığı ilini elden çıkarmış, kağan yaptığı kağanını kaybedivermiş. Çin milletine beylik erkek evlâdını kul kıldı, hanımlık kız evlâdını cariye kıldı. Türk beyler Türk adını bıraktı. Çinli beyler Çin adını tutarak, Çin kağanına itaat etmiş. Elli yıl işi gücü vermiş. Doğuda gün doğusunda Bökli kağana kadar ordu sevk edi vermiş. Batıda Demir Kapıya ordu sevk edi vermiş. Çin kağanına ilini, töresini alı vermiş. Türk halk kitlesi şöyle demiş: İlli millet idim, ilim şimdi hani, kime ili kazanıyorum der imiş. Kağanlı millet idim, kağanım hani, ne kağana işi, gücü veriyorum der imiş. Öyle diyip Çin kağanına düşman olmuş. Düşman olup, kendisini tanzim ve tertip edemediğinden, yine tâbi olmuş. Bunca işi, gücü vermediğini düşünmeden, Türk milletini öldüreyim, kökünü kurutayım der imiş. Yok olmaya gidiyormuş. Yukarıda Türk Tanrısı, mukaddes yeri, suyu öyle tanzim etmiştir. Türk milleti yok olmasın diye, millet olsun diye, babam İltiriş kağanı, annem İlbilge Hatun'u göğün tepesinden tutup yukarı kaldırmıştır. Babam kağan on yedi erle dışarı çıkmış. Dışarı yürüyor diye ses işitip şehirdeki dağa çıkmış, dağdaki inmiş. Toplanıp yetmiş er olmuş. Tanrı kuvvet verdiği için, babam kağanın askeri kurt gibi imiş, düşmanı koyun gibi imiş. Doğuya batıya asker sevk edip toplamış, yığmış. Hepsi yedi yüz er olmuş. Yedi yüz er olup ilsizleşmiş, kağansızlaşmış milleti, cariye olmuş, kul olmuş milleti, Türk töresini bırakmış milleti, ecdadımın töresince yaratmış, yetiştirmiş. Tölis, Tarduş milletini orda tanzim etmiş. Yabguyu, şadı orda vermiş. Güneyde Çin milleti düşman imiş. Kuzeyde Baz Kağan, Dokuz Oğuz kavmi düşman imiş. Kırgız, Kurıkan, Otuz Tatar, Kıtay, Tatabı hep düşman imiş. Babam kağan bunca .... kırk yedi defa ordu sevk etmiş, yirmi savaş yapmış. Tanrı lûtfettiği için illiyi ilsizletmiş, kağanlıyı kağansızlatmış, dizliye diz çöktürmüş, başlıya baş eğdirmiş. Babam kağan öylece ili, töreyi kazanıp, uçup gitmiş. Babam kağan için ilkin Baz kağanı balbal olarak dikmiş. Babam kağan uçtuğunda kendim sekiz yaşında kaldım. O töre üzerine amcam kağan oturdu. Oturarak Türk milletini tekrar tanzim etti, tekrar besledi. Fakiri zengin kıldı, azı çok kıldı. Amcam kağan oturduğunda kendim prens ... Tanrı buyurduğu için ondört yaşımda Tarduş milleti üzerine şad oturdum. Amcam kağan ile doğuda Yeşil Nehir'e, Şantung ovasına kadar ordu sevk ettik. Batıda Demir Kapı'ya kadar ordu sevk ettik. Kögmen'i aşarak Kırgız ülkesine kadar ordu sevk ettik. Yekun olarak yirmi beş defa ordu sevk ettik, on üç defa savaştık. İlliyi ilsizleştirdik, kağanlıyı kağansızlaştırdık. Dizliye diz çöktürdük, başlıya baş eğdirdik. Türgiş kağanı Türk'üm, milletim idi. Bilmediği için, bize karşı yanlış hareket ettiği, ihanet ettiği için kağanı öldü, buyruku, beyleri de öldü. On Ok kavmi eziyet gördü. Ecdadımızın tutmuş olduğu yer, su sahipsiz kalmasın diye Az milletini tanzim ve tertip edip ... Bars bey idi. Kağan adını burda biz verdik. Kız kardeşim prensesi verdik. Kendisi ihanet etti, kağanı öldü, milleti cariye, kul oldu. Kögmen'in yeri, suyu sahipsiz kalmasın diye Az, Kırgız milletini tanzim ve tertip edip geldik. Savaştık ... ilini geri verdik. Doğuda Kadırkan ormanını aşarak milleti öyle kondurduk, öyle düzene soktuk. Batıda Kengü Tarbana kadar Türk milletini öyle kondurduk, öyle düzene soktuk. O zamanda kul kullu, cariye cariyeli olmuştu. Küçük kardeş büyük kardeşini bilmezdi, oğlu babasını bilmezdi. Öyle kazanılmış, öyle düzene sokulmuş ilimiz, töremiz vardı. Türk, Oğuz beyleri, milleti işit: Üstte gök basmasa, altta yer delinmese, Türk milleti, ilini, töreni kim bozabilecekti? Türk milleti, vazgeç, pişman ol! Disiplinsizliğinden dolayı, beslemiş olan kağanına, hür ve müstakil iyi iline karşı kendin hata ettin, kötü hâle soktun. Silâhlı nereden gelip dağıtarak gönderdi? Mızraklı nereden gelerek sürüp gönderdi? Mukaddes Ötüken ormanının milleti, gittin! Doğuya giden, gittin! Batıya giden, gittin! Gittiğin yerde hayrın şu olmalı: Kanın nehir gibi koştu. Kemiğin dağ gibi yattı. Beylik erkek evlâdını kul kıldın. Hanımlık kız evlâdını cariye kıldın. O bilmemenden dolayı, kötülüğün yüzünden amcam kağan uçup gitti. Önce Kırgız kağanını balbal olarak diktim. Türk milletinin adı sanı yok olmasın diye, babam kağanı, annem hatunu yükselten Tanrı, il veren Tanrı, Türk milletinin adı sanı yok olmasın diye, kendimi o Tanrı kağan oturttu tabiî. Varlıklı, zengin millet üzerine oturmadım. İçte aşsız, dışta elbisesiz; düşkün, perişan millet üzerine oturdum. Küçük kardeşim Köl Tigin, iki şad, küçük kardeşim Köl Tigin ile konuştuk. Babamızın, amcamızın kazanmış olduğu milletin adı sanı yok olmasın diye Türk milleti için gece uyuyamadım, gündüz oturmadım. Küçük kardeşim Köl Tigin ile, iki şad ile öle yite kazandım. Öyle kazanıp bütün milleti ateş, su kılmadım. Ben kendim kağan oturduğumdan her yere gitmiş olan millet yaya olarak, çıplak olarak, öle yite geri geldi. Milleti besleyeyim diye kuzeyde Oğuz kavmine doğru; doğuda Kıtay, Tatabı kavmine doğru; güneyde Çine doğru on iki defa ordu sevk ettim ... savaştım. Ondan sonra Tanrı buyurduğu için, devletim, kısmetim var olduğu için, ölecek milleti diriltip besledim. Çıplak milleti elbiseli kıldım. Fakir milleti zengin kıldım. Az milleti çok kıldım. Değerli illiden, değerli kağanlıdan daha iyi kıldım. Dört taraftaki milleti hep tâbi kıldım, düşmansız kıldım. Hep bana itaat etti. Onyedi yaşımda Tanguta doğru ordu sevk ettim. Tangut milletini bozdum. Oğlunu, karısını, at sürüsünü, servetini orda aldım. Onsekiz yaşımda Altı Çub Soğdaka doğru ordu sevk ettim. Milleti orda bozdum. Çinli Ong vali, elli bin asker geldi. Iduk Başta savaştım. O orduyu orda yok ettim. Yirmi yaşımda, Basmıl Iduk Kut soyumdan olan kavim idi, kervan göndermiyor diye ordu sevk ettim. K ... m tâbi kıldım, malını çevirip getirdim. Yirmi iki yaşımda Çin'e doğru ordu sevk ettim. Çaça general, seksen bin asker ile savaştım. Askerini orda öldürdüm. Yirmi altı yaşımda Çik kavmi Kırgız ile beraber düşman oldu. Kemi geçerek Çike doğru ordu sevk ettim. Örpende savaştım. Askerini mızrakladım. Az milletini aldım ... tâbi kıldım. Yirmi yedi yaşımda Kırgız'a doğru ordu sevk ettim. Mızrak batımı karı söküp, Kögmen ormanını aşarak yürüyüp Kırgız kavmini uykuda bastım. Kağanı ile Songa ormanında savaştım. Kağanını öldürdüm, ilini orda aldım. O yılda Türgiş'e doğru Altın ormanını aşarak İrtiş nehrini geçip yürüdüm. Türgiş kavmini uykuda bastım. Türgiş kağanının ordusu ateş gibi, fırtına gibi geldi. Bolçu'da savaştık. Kağanını, yabgusunu, şadını orda öldürdüm. İlini orda aldım. Otuz yaşımda Beş Balıka doğru ordu sevk ettim. Altı defa savaştım ... askerini hep öldürdüm. Onun içindeki ne kadar insan ... yok olacaktı ... çağırmak için geldi. Beş Balık onun için kurtuldu. Otuzbir yaşımda Karluk milleti sıkıntısız, hür ve serbest iken, düşman oldu. Tamag Iduk Başta savaştım. Karluk milletini öldürdüm, orda aldım ... Basmıl kara ... Karluk milleti toplanıp geldi ... m, öldürdüm. Dokuz Oğuz benim milletim idi. Gök, yer bulandığı için, ödüne kıskançlık değdiği için düşman oldu. Bir yılda dört defa savaştım: En önce Togu Balık!ta savaştım. Togla nehrini yüzdürerek geçip ordusu ... İkinci olarak Andırgu'da savaştım. Askerini mızrakladım ... Üçüncü olarak Çuş başında savaştım. Türk milleti ayak titretti, perişan olacaktı. İlerleyip yayarak gelen ordusunu püskürttüm. Çok ölecek orda dirildi. Orda Tongra yiğiti bir boyu Tonga Tigin mateminde çevirip vurdum. Dördüncü olarak Ezginti Kadız'da savaştım. Askerini orda mızrakladım, yıprattım ...yıprat ... Otuziki yaşımda Amgı kalesinde kışladıkta kıtlık oldu. İlk baharında Oğuz'a doğru ordu sevk ettim. İlk ordu dışarı çıkmıştı, ikinci ordu merkezde idi. Üç Oğuz ordusu basıp geldi. Yaya, kötü oldu diyip yenmek için geldi. Bir kısım ordusu evi barkı yağma etmek için gitti, bir kısım ordusu savaşmak için geldi. Biz az idik, kötü durumda idik. Oğuz ... düşman ... Tanrı kuvvet verdiği için orda mızrakladım, dağıttım. Tanrı bahşettiği için, ben kazandığım için Türk milleti kazanmıştır. Ben küçük kardeşimle beraber böyle başa geçip kazanmasam Türk milleti ölecekti, yok olacaktı. Türk beyleri, milleti, böyle düşünün, böyle bilin! Oğuz kavmi ... göndermeden, diye ordu sevk ettim. Evini barkını bozdum. Oğuz kavmi Dokuz Tatar ile toplanıp geldi. Aguda iki büyük savaş yaptım. Ordusunu bozdum. İlini orda aldım. Öyle kazanıp ... Tanrı buyurduğu için otuzüç yaşımda ... idi. Seçkin, muhterem, güç beslemiş olan, kahraman kağanına ihanet etti. Üstte Tanrı, mukaddes yer, su, amcam kağanın devleti kabul etmedi olacak. Dokuz Oğuz kavmi yerini, suyunu terk edip Çin'e doğru gitti. Çin ... bu yere geldi. Besleyeyim diye düşünüp ... millet .... suçla ... güneyde Çin'de adı sanı yok oldu. Bu yerde bana kul oldu. Ben kendim kağan oturduğum için Türk milletini ... kılmadım. İli, töreyi çok iyi kazandım ... toplanıp ... orda savaştım. Askerini mızrakladım. Teslim olan teslim oldu, millet oldu; Ölen öldü. Selengadan aşağıya yürüyerek Kargan vâdisinde evini, barkını orda bozdum ... ormana çıktı. Uygur valisi yüz kadar askerle doğuya kaçıp gitti ...... Türk milleti aç idi. O at sürüsünü alıp besledim. Otuz dört yaşımda Oğuz kaçıp Çin'e girdi. Eseflenip ordu sevk ettim. Hiddetle .., oğlunu, karısını orda aldım. İki valili millet ..... Tatabı milleti Çin kağanına itaat etti. Elçisi, iyi sözü, niyazı gelmiyor diye yazın ordu sevk ettim. Milleti orda bozdum. At sürüsünü ... askeri toplanıp geldi. Kadırkan ormanına kon ... yerine doğru, suyuna doşru kondu. Güneyde Karluk milletine doşru ordu sevk et diyip Tudun Yamtarı gönderdim, gitti ... Karluk valisi yok olmuş, küçük kardeşi bir kaleye ... kervanı koşmadı. Onu korkutayım diyip ordu sevk ettim. Koruyucu iki üç kişi ile beraber kaçıp gitti. Halk kütlesi kağanım geldi diyip övdü ... ad verdim. Küçük adlı ... Güneydoğu Yüzü: .... Gök Öngü çiğneyerek ordu yürüyüp, gece ve gündüz yedi zamanda susuzu geçtim. Çorağa ulaşıp yağmacı askeri ... Keçine kadar ... Güney Yüzü: ... Çin süvarisini, on yedi bin askeri ilk gün öldürdüm. Piyadesini ikinci gün hep öldürdüm. Bi ... aşıp vard ... defa ordu sevk ettim. Otuzsekiz yaşımda kışın Kıtay'a doğru ordu sevk ettim ... Otuz dokuz yaşımda ilk baharda Tatabı'ya doğru ordu sevk ettim.... ben ... öldürdüm. Oğlunu, karısını, at sürüsünü, servetini ... millet... karısını yok kıldım....... savaştım. ... verdim. Kahraman erini öldürüp balbal kılı verdim. Elli yaşımda Tatabı milleti Kıtaydan ayrıldı. ... lker dağına ... Ku general kumandasında kırk bin asker geldi. Töngkes dağında hücum edip vurdum. Otuz bin askeri öldürdüm. On bin ... ise ... öktüm. Tatabı .... öldürdü. Büyük oğlum hastalanıp yok olunca Ku'yu, generali balbal olarak diki verdim. Ben on dokuz yıl şad olarak oturdum, on dokuz yıl kağan olarak oturdum, il tuttum. Otuz bir ... Türk'üm için, milletim için iyisini öylece kazanı verdim. Bu kadar kazanıp babam kağan köpek yılı, onuncu ay, yirmi altıda uçup gitti. Domuz yılı, beşinci ay, yirmi yedide yas töreni yaptırdım. Bukağ vali ... babası Lisün Tay generalin başkanlığında beş yüz yiğit geldi. Kokuluk .... altın, gümüş fazla fazla getirdi. Yas töreni kokusunu getirip diki verdi. Sandal ağacı getirip öz ... Bunca millet saçını, kulağını ... kesti. İyi binek atını, kara samurunu, mavi sincabını sayısız getirip hep bıraktı. Tanrı gibi Tanrı yaratmış Türk Bilge Kağanı, sözüm: Babam Türk Bilge Kağan'ı oturduğunda şimdiki Türk beyleri, sonra Tarduş beyleri; Kül Çor başta olarak, arkasından şadpıt beyleri; önde Tölis beyleri; Apa Tarkan başta olarak, arkasından şadpıt beyleri; bu ... Taman Tarkan, Tonyukuk Boyla Baga Tarkan ve buyruk ... iç buyruk; Sebig Kül İrkin başta olarak, arkasından buyruk; bunca şimdiki beyler, babam kağana fevkalâde fevkalâde çok iltica etti ... Türk beylerini, milletini fevkalâde çok yüceltti, övdü ... babam kağan ... ağır taşı, kalın ağacı Türk beyleri, milleti ... Kendime bunca ... Kuzey Yüzü: Tanrı gibi gökte olmuş Türk Bilge Kağanı, bu zamanda oturdum. Sözümü tamamiyle işit. Bilhassa küçük kardeş yeğenim, oğlum, bütün soyum, milletim, güneydeki Şadpıt beyleri, kuzeydeki Tarkat, Buyruk beyleri, Otuz Tatar, ... Dokuz Oğuz beyleri, milleti! Bu sözümü iyice işit, adamakıllı dinle: Doğuda gün doğusuna, güneyde gün ortasına, batıda gün batısına, kuzeyde gece ortasına kadar, onun içindeki millet hep bana tâbidir. Bunca milleti hep düzene soktum. O şimdi kötü değildir. Türk kağanı Ötüken ormanında otursa ilde sıkıntı yoktur. Doğuda Şantung ovasına kadar ordu sevk ettim, denize ulaşmama az kaldı. Güneyde Dokuz Ersin'e kadar ordu sevk ettim, Tibet'e ulaşmama az kaldı. Batıda İnci nehrini geçerek Demir Kapıya kadar ordu sevk ettim. Kuzeyde Yir Bayırku yerine kadar ordu sevk ettim. Bunca yere kadar yürüttüm. Ötüken ormanından iyisi hiç yokmuş. İl tutacak yer Ötüken ormanı imiş. Bu yerde oturup Çin milleti ile anlaştım. Altını, gümüşü, ipeği, ipekliyi sıkıntısız öylece veriyor. Çin milletinin sözü tatlı, ipek kumaşı yumuşak imiş. Tatlı sözle, yumuşak ipek kumaşla aldatıp uzak milleti öylece yaklaştırırmış. Yaklaştırıp, konduktan sonra, kötü şeyleri o zaman düşünürmüş. İyi bilgili insanı, iyi cesur insanı yürütmezmiş. Bir insan yanılsa kabilesine, milletine, akrabasına kadar barındırmaz imiş. Tatlı sözüne, yumuşak ipek kumaşına aldanıp çok çok, Türk milleti, öldün; Türk milleti, öleceksin! Güneyde Çogay ormanına, Tögültün ovasına konayım dersen, Türk milleti, öleceksin! Orda kötü kişi şöyle öğretiyormuş: Uzak ise kötü mal verir, yakın ise iyi mal verir diyip öyle öğretiyormuş. Bilgi bilmez kişi o sözü alıp, yakına varıp, çok insan öldün! O yere doğru gidersen Türk milleti, öleceksin! Ötüken yerinde oturup kervan, kafile gönderirsen hiç bir sıkıntın yoktur. Ötüken ormanında oturursan ebediyen il tutarak oturacaksın. Türk milleti, tokluğun kıymetini bilmezsin. Acıksan tokluk düşünmezsin. Bir doysan açlığı düşünmezsin. Öyle olduğun için beslemiş olan kağanının sözünü almadan her yere gittin. Hep orda mahvoldun, yok edildin. Orda, geri kalanınla, her yere zayıflayarak ölerek yürüyordun. Tanrı buyurduğu için, kendim devletli olduğum için kağan oturdum. Kağan oturup aç, fakir milleti hep toplattım. Fakir milleti zengin kıldım. Az milleti çok kıldım. Yoksa bu sözümde yalan var mı? Türk beyleri, milleti, bunu işitin! Türk milletini toplayıp il tutacağını burda vurdum. Yanılıp öleceğini yine burda vurdum. Her ne sözüm varsa ebedî taşa vurdum. Ona bakarak bilin. Şimdiki Türk milleti, beyleri, bu zamanda itaat eden beyler olarak mı yanılacaksınız? Babam kağan, amcam kağan oturduğunda dört taraftaki milleti nasıl düzene sokmuş ... Tanrı buyurduğu için kendim oturduğumda dört taraftaki milleti düzene soktum ve tertipledim ... kıldım. ... Türgiş kağanına kızımı ... fevkalâde büyük törenle alı verdim. Türgiş kağanının kızını fevkalâde büyük törenle oğluma alıverdim ... fevkalâde büyük törenle alı verdim ... yaptırdım ... başlıya baş eğdirdim, dizliye diz çöktürdüm. Üstte Tanrı, altta yer bahşettiği için gözle görülmeyen, kulakla işitilmeyen milletimi doğuda gün doğusuna, güneyde ... batıda ... Sarı altınını, beyaz gümüşünü, kenarlı ipeğini, ipekli kumaşını, binek atını, aygırını, kara samurunu, mavi sincabını Türk'üme, milletime kazanı verdim, tanzim edi verdim ... kedersiz kıldım. Üstte Tanrı kudretli ... Türk beylerini, milletini ... besleyin, zahmet çektirmeyin, incitmeyin! ... benim Türk beylerim, Türk milletim,... kazanıp ... bu ... bu kağanından, bu beylerinden ... suyundan ayrılmazsan, Türk milleti, kendin iyilik göreceksin, evine gireceksin, dertsiz olacaksın. ... Ondan sonra Çin kağanından resimciyi hep getirttim. Benim sözümü kırmadı, maiyetindeki resimciyi gönderdi. Ona bambaşka türbe yaptırdım. İçine dışına bambaşka resim vurdurdum. Taş yontturdum. Gönüldeki sözümü vurdurdum ... On Ok oğluna, yabancına kadar bunu görüp bilin! Ebedî taş yontturdum ... yontturdum, yazdırdım. ... O taş türbesini ... Batı Yüzü: ... üstte ... Bilge Kağan uçtu. Yaz olsa, üstte gök davulu gürler gibi, öylece ve dağda yabani geyik gürlese, öylece mateme gark oluyorum. Babam kağanın taşını kendim kağan ...... Güneybatı Yüzü: Bilge Kağan kitâbesini Yollug Tigin, yazdım. Bunca türbeyi, resimi, sanatı ... kağanın yeğeni Yollug Tigin ben bir ay dört gün oturup yazdım, resimledim.Köl Tigin AbidesiTonyukuk Abidesi http://www.dilimiz.com/dil/bilgekaganyaziti.htm
Çarşamba, 16 Ocak 2019
Doğu Yüzü: Tanrı gibi gökte olmuş Türk Bilge Kağan, sözüm: Babam Türk Bilge Kağanı ... Sir, Dokuz Oğuz, İki Ediz çadırlı beyleri, milleti ... Türk tanrısı ... üzerinde kagan oturdum. Oturduğumda ölecek gibi düşünen Türk beyleri, milleti memnun olup sevinip, yere dikilmiş gözü yukarı baktı. Bu zamanda kendim oturup bunca ağır töreyi dört taraftaki ... dim. Üstte mavi gök, altta yağız yer kılındıkta, ikisi arasında insan oğlu kılınmış. İnsan oğlunun üzerine ecdadım Bumın Kağan, İstemi Kağan oturmuş. Oturarak Türk milletinin ilini, töresini tutu vermiş, düzene soku vermiş. Dört taraf hep düşman imiş. Ordu sevk ederek dört taraftaki milleti hep almış, hep tâbi kılmış. Başlıya baş eğdirmiş, dizliye dik çöktürmüş. Doğuda Kadırkan ormanına kadar, batıda Demir Kapıya kadar kondurmuş. İkisi arasında pek teşkilâtsız Gök Türk'ü düzene sokarak öylece oturuyormuş. Bilgili kağan imiş, cesur kağan imiş. Buyruku bilgili imiş tabiî, Cesur imiş tabiî. Beyleri de milleti de doğru imiş. Onun için ili öylece tutmuş tabiî. İli tutup töreyi düzenlemiş. Kendisi öylece vefât etmiş. Yasçı, ağlayıcı, doğuda gün doğusundan Bökli Çöllü halk, Çin, Tibet, Avar, Bizans, Kırgız, Üç Kurıkan, Otuz Tatar, Kıtay, Tatabı, bunca millet gelip ağlamış, yas tutmuş. Öyle ünlü kağan imiş. Ondan sonra küçük kardeşi kağan olmuş tabiî, oğulları kağan olmuş tabiî. Ondan sonra küçük kardeşi büyük kardeşi gibi kılınmamış olacak, oğlu babası gibi kılınmamış olacak. Bilgisiz kağan oturmuştur, kötü kağan oturmuştur. Buyruku da bilgisizmiş tabiî, kötü imiş tabiî. Beyleri, milleti ahenksiz olduğu için, aldatıcı olduğu için, Çin milleti hilekâr ve sahtekâr olduğu için, küçük kardeş ve büyük kardeşi birbirine düşürdüğü için, bey ve milleti karşılıklı çekiştirttiği için, Türk milleti il yaptığı ilini elden çıkarmış, kağan yaptığı kağanını kaybedivermiş. Çin milletine beylik erkek evlâdını kul kıldı, hanımlık kız evlâdını cariye kıldı. Türk beyler Türk adını bıraktı. Çinli beyler Çin adını tutarak, Çin kağanına itaat etmiş. Elli yıl işi gücü vermiş. Doğuda gün doğusunda Bökli kağana kadar ordu sevk edi vermiş. Batıda Demir Kapıya ordu sevk edi vermiş. Çin kağanına ilini, töresini alı vermiş. Türk halk kitlesi şöyle demiş: İlli millet idim, ilim şimdi hani, kime ili kazanıyorum der imiş. Kağanlı millet idim, kağanım hani, ne kağana işi, gücü veriyorum der imiş. Öyle diyip Çin kağanına düşman olmuş. Düşman olup, kendisini tanzim ve tertip edemediğinden, yine tâbi olmuş. Bunca işi, gücü vermediğini düşünmeden, Türk milletini öldüreyim, kökünü kurutayım der imiş. Yok olmaya gidiyormuş. Yukarıda Türk Tanrısı, mukaddes yeri, suyu öyle tanzim etmiştir. Türk milleti yok olmasın diye, millet olsun diye, babam İltiriş kağanı, annem İlbilge Hatun'u göğün tepesinden tutup yukarı kaldırmıştır. Babam kağan on yedi erle dışarı çıkmış. Dışarı yürüyor diye ses işitip şehirdeki dağa çıkmış, dağdaki inmiş. Toplanıp yetmiş er olmuş. Tanrı kuvvet verdiği için, babam kağanın askeri kurt gibi imiş, düşmanı koyun gibi imiş. Doğuya batıya asker sevk edip toplamış, yığmış. Hepsi yedi yüz er olmuş. Yedi yüz er olup ilsizleşmiş, kağansızlaşmış milleti, cariye olmuş, kul olmuş milleti, Türk töresini bırakmış milleti, ecdadımın töresince yaratmış, yetiştirmiş. Tölis, Tarduş milletini orda tanzim etmiş. Yabguyu, şadı orda vermiş. Güneyde Çin milleti düşman imiş. Kuzeyde Baz Kağan, Dokuz Oğuz kavmi düşman imiş. Kırgız, Kurıkan, Otuz Tatar, Kıtay, Tatabı hep düşman imiş. Babam kağan bunca .... kırk yedi defa ordu sevk etmiş, yirmi savaş yapmış. Tanrı lûtfettiği için illiyi ilsizletmiş, kağanlıyı kağansızlatmış, dizliye diz çöktürmüş, başlıya baş eğdirmiş. Babam kağan öylece ili, töreyi kazanıp, uçup gitmiş. Babam kağan için ilkin Baz kağanı balbal olarak dikmiş. Babam kağan uçtuğunda kendim sekiz yaşında kaldım. O töre üzerine amcam kağan oturdu. Oturarak Türk milletini tekrar tanzim etti, tekrar besledi. Fakiri zengin kıldı, azı çok kıldı. Amcam kağan oturduğunda kendim prens ... Tanrı buyurduğu için ondört yaşımda Tarduş milleti üzerine şad oturdum. Amcam kağan ile doğuda Yeşil Nehir'e, Şantung ovasına kadar ordu sevk ettik. Batıda Demir Kapı'ya kadar ordu sevk ettik. Kögmen'i aşarak Kırgız ülkesine kadar ordu sevk ettik. Yekun olarak yirmi beş defa ordu sevk ettik, on üç defa savaştık. İlliyi ilsizleştirdik, kağanlıyı kağansızlaştırdık. Dizliye diz çöktürdük, başlıya baş eğdirdik. Türgiş kağanı Türk'üm, milletim idi. Bilmediği için, bize karşı yanlış hareket ettiği, ihanet ettiği için kağanı öldü, buyruku, beyleri de öldü. On Ok kavmi eziyet gördü. Ecdadımızın tutmuş olduğu yer, su sahipsiz kalmasın diye Az milletini tanzim ve tertip edip ... Bars bey idi. Kağan adını burda biz verdik. Kız kardeşim prensesi verdik. Kendisi ihanet etti, kağanı öldü, milleti cariye, kul oldu. Kögmen'in yeri, suyu sahipsiz kalmasın diye Az, Kırgız milletini tanzim ve tertip edip geldik. Savaştık ... ilini geri verdik. Doğuda Kadırkan ormanını aşarak milleti öyle kondurduk, öyle düzene soktuk. Batıda Kengü Tarbana kadar Türk milletini öyle kondurduk, öyle düzene soktuk. O zamanda kul kullu, cariye cariyeli olmuştu. Küçük kardeş büyük kardeşini bilmezdi, oğlu babasını bilmezdi. Öyle kazanılmış, öyle düzene sokulmuş ilimiz, töremiz vardı. Türk, Oğuz beyleri, milleti işit: Üstte gök basmasa, altta yer delinmese, Türk milleti, ilini, töreni kim bozabilecekti? Türk milleti, vazgeç, pişman ol! Disiplinsizliğinden dolayı, beslemiş olan kağanına, hür ve müstakil iyi iline karşı kendin hata ettin, kötü hâle soktun. Silâhlı nereden gelip dağıtarak gönderdi? Mızraklı nereden gelerek sürüp gönderdi? Mukaddes Ötüken ormanının milleti, gittin! Doğuya giden, gittin! Batıya giden, gittin! Gittiğin yerde hayrın şu olmalı: Kanın nehir gibi koştu. Kemiğin dağ gibi yattı. Beylik erkek evlâdını kul kıldın. Hanımlık kız evlâdını cariye kıldın. O bilmemenden dolayı, kötülüğün yüzünden amcam kağan uçup gitti. Önce Kırgız kağanını balbal olarak diktim. Türk milletinin adı sanı yok olmasın diye, babam kağanı, annem hatunu yükselten Tanrı, il veren Tanrı, Türk milletinin adı sanı yok olmasın diye, kendimi o Tanrı kağan oturttu tabiî. Varlıklı, zengin millet üzerine oturmadım. İçte aşsız, dışta elbisesiz; düşkün, perişan millet üzerine oturdum. Küçük kardeşim Köl Tigin, iki şad, küçük kardeşim Köl Tigin ile konuştuk. Babamızın, amcamızın kazanmış olduğu milletin adı sanı yok olmasın diye Türk milleti için gece uyuyamadım, gündüz oturmadım. Küçük kardeşim Köl Tigin ile, iki şad ile öle yite kazandım. Öyle kazanıp bütün milleti ateş, su kılmadım. Ben kendim kağan oturduğumdan her yere gitmiş olan millet yaya olarak, çıplak olarak, öle yite geri geldi. Milleti besleyeyim diye kuzeyde Oğuz kavmine doğru; doğuda Kıtay, Tatabı kavmine doğru; güneyde Çine doğru on iki defa ordu sevk ettim ... savaştım. Ondan sonra Tanrı buyurduğu için, devletim, kısmetim var olduğu için, ölecek milleti diriltip besledim. Çıplak milleti elbiseli kıldım. Fakir milleti zengin kıldım. Az milleti çok kıldım. Değerli illiden, değerli kağanlıdan daha iyi kıldım. Dört taraftaki milleti hep tâbi kıldım, düşmansız kıldım. Hep bana itaat etti. Onyedi yaşımda Tanguta doğru ordu sevk ettim. Tangut milletini bozdum. Oğlunu, karısını, at sürüsünü, servetini orda aldım. Onsekiz yaşımda Altı Çub Soğdaka doğru ordu sevk ettim. Milleti orda bozdum. Çinli Ong vali, elli bin asker geldi. Iduk Başta savaştım. O orduyu orda yok ettim. Yirmi yaşımda, Basmıl Iduk Kut soyumdan olan kavim idi, kervan göndermiyor diye ordu sevk ettim. K ... m tâbi kıldım, malını çevirip getirdim. Yirmi iki yaşımda Çin'e doğru ordu sevk ettim. Çaça general, seksen bin asker ile savaştım. Askerini orda öldürdüm. Yirmi altı yaşımda Çik kavmi Kırgız ile beraber düşman oldu. Kemi geçerek Çike doğru ordu sevk ettim. Örpende savaştım. Askerini mızrakladım. Az milletini aldım ... tâbi kıldım. Yirmi yedi yaşımda Kırgız'a doğru ordu sevk ettim. Mızrak batımı karı söküp, Kögmen ormanını aşarak yürüyüp Kırgız kavmini uykuda bastım. Kağanı ile Songa ormanında savaştım. Kağanını öldürdüm, ilini orda aldım. O yılda Türgiş'e doğru Altın ormanını aşarak İrtiş nehrini geçip yürüdüm. Türgiş kavmini uykuda bastım. Türgiş kağanının ordusu ateş gibi, fırtına gibi geldi. Bolçu'da savaştık. Kağanını, yabgusunu, şadını orda öldürdüm. İlini orda aldım. Otuz yaşımda Beş Balıka doğru ordu sevk ettim. Altı defa savaştım ... askerini hep öldürdüm. Onun içindeki ne kadar insan ... yok olacaktı ... çağırmak için geldi. Beş Balık onun için kurtuldu. Otuzbir yaşımda Karluk milleti sıkıntısız, hür ve serbest iken, düşman oldu. Tamag Iduk Başta savaştım. Karluk milletini öldürdüm, orda aldım ... Basmıl kara ... Karluk milleti toplanıp geldi ... m, öldürdüm. Dokuz Oğuz benim milletim idi. Gök, yer bulandığı için, ödüne kıskançlık değdiği için düşman oldu. Bir yılda dört defa savaştım: En önce Togu Balık!ta savaştım. Togla nehrini yüzdürerek geçip ordusu ... İkinci olarak Andırgu'da savaştım. Askerini mızrakladım ... Üçüncü olarak Çuş başında savaştım. Türk milleti ayak titretti, perişan olacaktı. İlerleyip yayarak gelen ordusunu püskürttüm. Çok ölecek orda dirildi. Orda Tongra yiğiti bir boyu Tonga Tigin mateminde çevirip vurdum. Dördüncü olarak Ezginti Kadız'da savaştım. Askerini orda mızrakladım, yıprattım ...yıprat ... Otuziki yaşımda Amgı kalesinde kışladıkta kıtlık oldu. İlk baharında Oğuz'a doğru ordu sevk ettim. İlk ordu dışarı çıkmıştı, ikinci ordu merkezde idi. Üç Oğuz ordusu basıp geldi. Yaya, kötü oldu diyip yenmek için geldi. Bir kısım ordusu evi barkı yağma etmek için gitti, bir kısım ordusu savaşmak için geldi. Biz az idik, kötü durumda idik. Oğuz ... düşman ... Tanrı kuvvet verdiği için orda mızrakladım, dağıttım. Tanrı bahşettiği için, ben kazandığım için Türk milleti kazanmıştır. Ben küçük kardeşimle beraber böyle başa geçip kazanmasam Türk milleti ölecekti, yok olacaktı. Türk beyleri, milleti, böyle düşünün, böyle bilin! Oğuz kavmi ... göndermeden, diye ordu sevk ettim. Evini barkını bozdum. Oğuz kavmi Dokuz Tatar ile toplanıp geldi. Aguda iki büyük savaş yaptım. Ordusunu bozdum. İlini orda aldım. Öyle kazanıp ... Tanrı buyurduğu için otuzüç yaşımda ... idi. Seçkin, muhterem, güç beslemiş olan, kahraman kağanına ihanet etti. Üstte Tanrı, mukaddes yer, su, amcam kağanın devleti kabul etmedi olacak. Dokuz Oğuz kavmi yerini, suyunu terk edip Çin'e doğru gitti. Çin ... bu yere geldi. Besleyeyim diye düşünüp ... millet .... suçla ... güneyde Çin'de adı sanı yok oldu. Bu yerde bana kul oldu. Ben kendim kağan oturduğum için Türk milletini ... kılmadım. İli, töreyi çok iyi kazandım ... toplanıp ... orda savaştım. Askerini mızrakladım. Teslim olan teslim oldu, millet oldu; Ölen öldü. Selengadan aşağıya yürüyerek Kargan vâdisinde evini, barkını orda bozdum ... ormana çıktı. Uygur valisi yüz kadar askerle doğuya kaçıp gitti ...... Türk milleti aç idi. O at sürüsünü alıp besledim. Otuz dört yaşımda Oğuz kaçıp Çin'e girdi. Eseflenip ordu sevk ettim. Hiddetle .., oğlunu, karısını orda aldım. İki valili millet ..... Tatabı milleti Çin kağanına itaat etti. Elçisi, iyi sözü, niyazı gelmiyor diye yazın ordu sevk ettim. Milleti orda bozdum. At sürüsünü ... askeri toplanıp geldi. Kadırkan ormanına kon ... yerine doğru, suyuna doşru kondu. Güneyde Karluk milletine doşru ordu sevk et diyip Tudun Yamtarı gönderdim, gitti ... Karluk valisi yok olmuş, küçük kardeşi bir kaleye ... kervanı koşmadı. Onu korkutayım diyip ordu sevk ettim. Koruyucu iki üç kişi ile beraber kaçıp gitti. Halk kütlesi kağanım geldi diyip övdü ... ad verdim. Küçük adlı ... Güneydoğu Yüzü: .... Gök Öngü çiğneyerek ordu yürüyüp, gece ve gündüz yedi zamanda susuzu geçtim. Çorağa ulaşıp yağmacı askeri ... Keçine kadar ... Güney Yüzü: ... Çin süvarisini, on yedi bin askeri ilk gün öldürdüm. Piyadesini ikinci gün hep öldürdüm. Bi ... aşıp vard ... defa ordu sevk ettim. Otuzsekiz yaşımda kışın Kıtay'a doğru ordu sevk ettim ... Otuz dokuz yaşımda ilk baharda Tatabı'ya doğru ordu sevk ettim.... ben ... öldürdüm. Oğlunu, karısını, at sürüsünü, servetini ... millet... karısını yok kıldım....... savaştım. ... verdim. Kahraman erini öldürüp balbal kılı verdim. Elli yaşımda Tatabı milleti Kıtaydan ayrıldı. ... lker dağına ... Ku general kumandasında kırk bin asker geldi. Töngkes dağında hücum edip vurdum. Otuz bin askeri öldürdüm. On bin ... ise ... öktüm. Tatabı .... öldürdü. Büyük oğlum hastalanıp yok olunca Ku'yu, generali balbal olarak diki verdim. Ben on dokuz yıl şad olarak oturdum, on dokuz yıl kağan olarak oturdum, il tuttum. Otuz bir ... Türk'üm için, milletim için iyisini öylece kazanı verdim. Bu kadar kazanıp babam kağan köpek yılı, onuncu ay, yirmi altıda uçup gitti. Domuz yılı, beşinci ay, yirmi yedide yas töreni yaptırdım. Bukağ vali ... babası Lisün Tay generalin başkanlığında beş yüz yiğit geldi. Kokuluk .... altın, gümüş fazla fazla getirdi. Yas töreni kokusunu getirip diki verdi. Sandal ağacı getirip öz ... Bunca millet saçını, kulağını ... kesti. İyi binek atını, kara samurunu, mavi sincabını sayısız getirip hep bıraktı. Tanrı gibi Tanrı yaratmış Türk Bilge Kağanı, sözüm: Babam Türk Bilge Kağan'ı oturduğunda şimdiki Türk beyleri, sonra Tarduş beyleri; Kül Çor başta olarak, arkasından şadpıt beyleri; önde Tölis beyleri; Apa Tarkan başta olarak, arkasından şadpıt beyleri; bu ... Taman Tarkan, Tonyukuk Boyla Baga Tarkan ve buyruk ... iç buyruk; Sebig Kül İrkin başta olarak, arkasından buyruk; bunca şimdiki beyler, babam kağana fevkalâde fevkalâde çok iltica etti ... Türk beylerini, milletini fevkalâde çok yüceltti, övdü ... babam kağan ... ağır taşı, kalın ağacı Türk beyleri, milleti ... Kendime bunca ... Kuzey Yüzü: Tanrı gibi gökte olmuş Türk Bilge Kağanı, bu zamanda oturdum. Sözümü tamamiyle işit. Bilhassa küçük kardeş yeğenim, oğlum, bütün soyum, milletim, güneydeki Şadpıt beyleri, kuzeydeki Tarkat, Buyruk beyleri, Otuz Tatar, ... Dokuz Oğuz beyleri, milleti! Bu sözümü iyice işit, adamakıllı dinle: Doğuda gün doğusuna, güneyde gün ortasına, batıda gün batısına, kuzeyde gece ortasına kadar, onun içindeki millet hep bana tâbidir. Bunca milleti hep düzene soktum. O şimdi kötü değildir. Türk kağanı Ötüken ormanında otursa ilde sıkıntı yoktur. Doğuda Şantung ovasına kadar ordu sevk ettim, denize ulaşmama az kaldı. Güneyde Dokuz Ersin'e kadar ordu sevk ettim, Tibet'e ulaşmama az kaldı. Batıda İnci nehrini geçerek Demir Kapıya kadar ordu sevk ettim. Kuzeyde Yir Bayırku yerine kadar ordu sevk ettim. Bunca yere kadar yürüttüm. Ötüken ormanından iyisi hiç yokmuş. İl tutacak yer Ötüken ormanı imiş. Bu yerde oturup Çin milleti ile anlaştım. Altını, gümüşü, ipeği, ipekliyi sıkıntısız öylece veriyor. Çin milletinin sözü tatlı, ipek kumaşı yumuşak imiş. Tatlı sözle, yumuşak ipek kumaşla aldatıp uzak milleti öylece yaklaştırırmış. Yaklaştırıp, konduktan sonra, kötü şeyleri o zaman düşünürmüş. İyi bilgili insanı, iyi cesur insanı yürütmezmiş. Bir insan yanılsa kabilesine, milletine, akrabasına kadar barındırmaz imiş. Tatlı sözüne, yumuşak ipek kumaşına aldanıp çok çok, Türk milleti, öldün; Türk milleti, öleceksin! Güneyde Çogay ormanına, Tögültün ovasına konayım dersen, Türk milleti, öleceksin! Orda kötü kişi şöyle öğretiyormuş: Uzak ise kötü mal verir, yakın ise iyi mal verir diyip öyle öğretiyormuş. Bilgi bilmez kişi o sözü alıp, yakına varıp, çok insan öldün! O yere doğru gidersen Türk milleti, öleceksin! Ötüken yerinde oturup kervan, kafile gönderirsen hiç bir sıkıntın yoktur. Ötüken ormanında oturursan ebediyen il tutarak oturacaksın. Türk milleti, tokluğun kıymetini bilmezsin. Acıksan tokluk düşünmezsin. Bir doysan açlığı düşünmezsin. Öyle olduğun için beslemiş olan kağanının sözünü almadan her yere gittin. Hep orda mahvoldun, yok edildin. Orda, geri kalanınla, her yere zayıflayarak ölerek yürüyordun. Tanrı buyurduğu için, kendim devletli olduğum için kağan oturdum. Kağan oturup aç, fakir milleti hep toplattım. Fakir milleti zengin kıldım. Az milleti çok kıldım. Yoksa bu sözümde yalan var mı? Türk beyleri, milleti, bunu işitin! Türk milletini toplayıp il tutacağını burda vurdum. Yanılıp öleceğini yine burda vurdum. Her ne sözüm varsa ebedî taşa vurdum. Ona bakarak bilin. Şimdiki Türk milleti, beyleri, bu zamanda itaat eden beyler olarak mı yanılacaksınız? Babam kağan, amcam kağan oturduğunda dört taraftaki milleti nasıl düzene sokmuş ... Tanrı buyurduğu için kendim oturduğumda dört taraftaki milleti düzene soktum ve tertipledim ... kıldım. ... Türgiş kağanına kızımı ... fevkalâde büyük törenle alı verdim. Türgiş kağanının kızını fevkalâde büyük törenle oğluma alıverdim ... fevkalâde büyük törenle alı verdim ... yaptırdım ... başlıya baş eğdirdim, dizliye diz çöktürdüm. Üstte Tanrı, altta yer bahşettiği için gözle görülmeyen, kulakla işitilmeyen milletimi doğuda gün doğusuna, güneyde ... batıda ... Sarı altınını, beyaz gümüşünü, kenarlı ipeğini, ipekli kumaşını, binek atını, aygırını, kara samurunu, mavi sincabını Türk'üme, milletime kazanı verdim, tanzim edi verdim ... kedersiz kıldım. Üstte Tanrı kudretli ... Türk beylerini, milletini ... besleyin, zahmet çektirmeyin, incitmeyin! ... benim Türk beylerim, Türk milletim,... kazanıp ... bu ... bu kağanından, bu beylerinden ... suyundan ayrılmazsan, Türk milleti, kendin iyilik göreceksin, evine gireceksin, dertsiz olacaksın. ... Ondan sonra Çin kağanından resimciyi hep getirttim. Benim sözümü kırmadı, maiyetindeki resimciyi gönderdi. Ona bambaşka türbe yaptırdım. İçine dışına bambaşka resim vurdurdum. Taş yontturdum. Gönüldeki sözümü vurdurdum ... On Ok oğluna, yabancına kadar bunu görüp bilin! Ebedî taş yontturdum ... yontturdum, yazdırdım. ... O taş türbesini ... Batı Yüzü: ... üstte ... Bilge Kağan uçtu. Yaz olsa, üstte gök davulu gürler gibi, öylece ve dağda yabani geyik gürlese, öylece mateme gark oluyorum. Babam kağanın taşını kendim kağan ...... Güneybatı Yüzü: Bilge Kağan kitâbesini Yollug Tigin, yazdım. Bunca türbeyi, resimi, sanatı ... kağanın yeğeni Yollug Tigin ben bir ay dört gün oturup yazdım, resimledim.Köl Tigin AbidesiTonyukuk Abidesi http://www.dilimiz.com/dil/bilgekaganyaziti.htm
Yavuz Bülent Bakiler - Yalnızlık
Cuma, 18 Ocak 2019
Bir garip kimseydin bu şehirde,Sevmezdin her akşam içenleri,Ve kimse bilmezdi o zamanlarDüğüm düğüm aklından geçenleriBir esmer kız severdin,Şiirler gibi,minyatürler gibi ince.İçin içine sığmazdı,konuşamazdınÇıkıp yanına gelince.Efkarını dağıtmıyor her gece,Ard arda içtiğin sigaraVe başıboş akan ırmaklar gibi,Dalıp dalıp gidiyorsun yollara.Bütün sevdiklerin terkedip gitti,Yapayalnız kaldın artık.Dokunsalar ağlarsın çocuklar gibi,Büyüdü gözlerinde yalnızlık.Biliyorum,böyle değildin önceleri,Türküler söylerdin sıcak.Şimdi bir bekar evin var karanlıkBir odan var ağlayacak.
Cuma, 18 Ocak 2019
Bir garip kimseydin bu şehirde,Sevmezdin her akşam içenleri,Ve kimse bilmezdi o zamanlarDüğüm düğüm aklından geçenleriBir esmer kız severdin,Şiirler gibi,minyatürler gibi ince.İçin içine sığmazdı,konuşamazdınÇıkıp yanına gelince.Efkarını dağıtmıyor her gece,Ard arda içtiğin sigaraVe başıboş akan ırmaklar gibi,Dalıp dalıp gidiyorsun yollara.Bütün sevdiklerin terkedip gitti,Yapayalnız kaldın artık.Dokunsalar ağlarsın çocuklar gibi,Büyüdü gözlerinde yalnızlık.Biliyorum,böyle değildin önceleri,Türküler söylerdin sıcak.Şimdi bir bekar evin var karanlıkBir odan var ağlayacak.
Әli Şamil - Vətənpərvər şairimiz Bulud Qаrаçоrlu Səhənd…
Perşembe, 17 Ocak 2019
Vətənpərvər şairimiz Bulud Qаrаçоrlu Səhənd… Şah dağım, çal papağım, el dayağım, şanlı Səhəndim, Başı tufanlı Səhəndim, üreyi qanlı Səhəndim...-misraları yada düşür. Şəhriyar «Səhəndiyyə» kimi milli və sənətkarlıq cəhətdən olduqca dəyərli əsərindən söz açarkən deyib: «Mən bu şеiri Аzərbаycаn şаiri Bulud Qаrаçоrlu Səhəndə ithаf еtmişəm. Bundаn bаşqа, həmin əsərdə еyhаm şеir sənətindən də fаydаlаnаrаq, bəzən «Səhənd» dаğınа üz tutmuşаm. Şаir Səhəndin məndə burахdığı təsiri hеç kimsə qоyа bilməmişdi... О еlə bir şаir idi ki, mən Şəhriyаrdаn bаc аlırdı." Əsasən farsca yazıb yaradan, Tehranda çap olunan kitabları ilə farsdilli oxucuların sevimlisinə çevrilmiş Şəhriyar ana dilində yazdığı “Heyrərbabaya salam” lirik-etnoqrafik əsəri ilə soydaşlarının da qəlblərinə yol tapdı. Tehranda yaşamaqdan bezib Təbrizə gedən şair 1972-ci ildə Tеhrаnа gəlir. Burada rejimin mətbuatdan uzaq saldığı Bulud Qаrаçоrlu Səhəndin еvində qonaq qalır. Sə¬hənd¬lə dоstluq, Tehranda ana dilində yazıb-yaradan soydaşlarıyla, şərqşünas Rüstəm Əliyevlə görüşlər Şəhriyаrı türk dilində, хаlq həyаtındаn bəhs еdən əsərlər yаzmаğa həvəsləndirir. Bulud Qaraçorlu Səhənd şair dostuna şeirlə belə müracət edir: Bu gün mən Səhəndəm, sən Şəhriyаrsаn, Gəl bаşın ucаldаq qоcа Təbrizin. Bir kərə yаdlаrın dаşını аtаq, Çəkək qаyğısını öz еlimizin. Məhəmmədhüseyin Şəhriyаr da şairin çağrışına cavab olaraq "Səhəndiyyə" kimi milli və sənətkarlıq cəhətdən olduqca dəyərli əsərini yazır. Bulud Qaraçorlu Səhənd 1926-cı ildə Azərbaycanın elm və mədəniyyət mərkəzlərindən olan Mаrаğа şəhərində аnаdаn оlub. O, soyadını mənsub olduğu tayfadan, ləqəbini isə doğulub, boya-başa çatdığı bölgənin başı üzərində ucalan, zirvəsi daimi qarla örtülü Səhənd dağından almışdı. Bulud Qaraçorlu yeniyetməliyində Rаzi ləqəbiylə şeirlər yazsa da Səhənd kimi məşhurlaşmışdı. İlk təhsilini Mаrаğа və Təbrizdə аlаn Bulud Qaraçorlunun gəncliyi qovğalı bir dövrə düşür. Qaynar təbiətli gənc şair bu qovğaya kənardan sakitcə baxa bilməzdi. S. C. Pişəvərinin rəhbərliyi ilə Аzərbаycаn Milli Hökumətinin qurulmаsını Səhənd alqışlamaqla kifayətlənmir, qələmi və bütün varlığıyla onu müdafiə edir. Lakin АBŞ, Böyük Britаniyа, Fransa kimi böyük dövlətlər çıxarları xatirinə Azərbaycanın muxtariyyat əldə etməsinә imkan vermirlər. Sоvеtlər Birliyi də güclü rəqibləri qarşısında duruş gətirə bilməyərək əsgəri birliklərini İrandan çıxarmaqla vaxt ilə şah rejiminə qarşı istifadə etdiyi demokratik qüvvələri müdafəsiz qoyur. Dünyada baş verən siyasi hadisələri Bulud Qaraçorlu belə dəyərləndirir : Gərəkdir Şərqdə bоğulа bu səs, Dеyə köhnə dünyа vеrdi əl-ələ. Lоndоndа bаşlаdı gizli hərəkаt Vаşinqtоndаkı qоşun, tədаrükаt Хəlicə yоllаndı hərbi gəmilər. Tаriхdə vətənə, hədəfə yоlа Cаn qurbаn еdənlər hеç də аz dеyil... Аmmа bir millətin qurbаn оlmаsı Tаriх göstərməmiş hеç vахt, hеç zаmаn Qоy bir də söyləyim dünyаlаr bilsin, Sülhə qurbаn оldu bu Аzərbаycаn!? Böyük dövlətlər üçün sülh kiçik ölkələrdə minlərlə insanının qanının axıdılmasıyla nəticələnir. Xarici ölkələrdən yardım alan şah rejimi Azərbaycan Milli Hökümətini qan içində boğdu. Şair, minlərlə soydaşımızın məhv edilməsinə və sürgünə göndərilməsinə etiraz səsini belə ucaldır: Qаrğış zəmаnənin qаnunlаrınа, Qаrğış ürəkləri аyırаnlаrа Qаrğış insаnlаrı qəfəsə sаlıb Bəşər hüququndаn dəm vurаnlаrа. Milli Hökumət qаn içində bоğulduqdаn sоnrа оnun quruculаrınа, müdаfiəçilərinə divаn tutuldu. Onların bir çохu, güllələndi və dаr аğаclаrındаn аsıldı. Sаğ qаlаnlаr zindаnlаrа аtıldı, vətəndən sürgün оlundu. Bulud Qаrаçоrlu Səhənd də doğulub boya-başa çatdığı, təhsil aldığı yerləri tərk etməli oldu. Ölkədə hamını farsca danışmağa məcbur etdikləri bir zaman Səhənd 1951-1953-cü illərdə zindаndа olarkən ana dilində "Аrаz" və "Хаtirə" pоеmаlаrını yazdı. Ana dilində, türkcə yazması azmış kimi əsərlərinin mövzusunu da 1945-1946-cı illərdəki milli-аzаdlıq hərəkаtından alır. Milli Hökumətin süqutundаn sоnrа Аzərbаycаnda ictimai yerlərdə, məktəblərdə Türk dilində danışmaq, qəzet-jurnal, kitаb çap etmək qаdаğa оlunmuşdur. Çoxları farsca yazmaq zorunda qalmışdı. Səhənd isə çap olunmaq, tanınmaq, şöhrətlənmək xatirinə farsca yazmadı. Təqiblərə sinə gərərək ana dilində yazdı, ana dilini cilaladı. О dövrdə Türk dilində yazılan əsərlərin əksəriyyəti zindаnlаrdа, sürgünlərdə yаranır, gizli yоllа çохаldılıb хаlqa çatdırılırdı. Qadağalarla hеç cür bаrışа bilməyən üsyаnkаr şаir "Yаsаq" şеrində yаzırdı: Tаlеyimə sən bах! Düşüncələrim yаsаq, Duyğulаrım yаsаq, Kеçmişimdən söz аçmаğım yаsаq, Gələcəyimdən dаnışmаğım yаsаq. 1967-ci ildə elmi ezamiyyədə olan şərqşünаs Rüstəm Əliyеv Tehranda yaşayan və milli dəyərləri yaşatmağa çalışan soydaşlarımızla görüşür. Bu görüşlər Səhəndə güclü təsir göstərir. O, prоfеssоr vаsitəsilə Sovet Azərbaycanındakı şairlərlə əlаqə yаrаdır. M.Rаhim, S.Rüstəm, B.Vаhаbzаdə, Qаbildən və bаşqаlarından mənzum məktublar alır. Səhənd Rüstəm Əliyеvə yazdığı "Üçüncü ərməğаn" şеrində deyir: Zöhhаklаr, Firоnlаr, Hitlеrlər dünyаdа, Nеyləsə, nеyləsə, nеyləsə, nеyləsə, Аçgilаn tаriхi, vаrаqlа, bахgilаn: “Dilində dаnışmа!" dеmədilər bir kəsə. Lirik şеrlər yаzаn şаir аrzu, istək və аğrılаrını хаlqа çаtdırmаq üçün "Dədə Qоrqud" dаstаnlаrınа üz tutur, 10 il dаstаnın boyları üzərində işləyib yеni və оrijinаl "Sаzımın sözü" əsərini yаradır. Şair dörd cilddən ibаrət оlаn əsərin iki cildini sаğlığındа çətinliklə də olsa çаp еtdirə bilir. İran İslam İnqilabına bəslədiyi ümidlər puça çıxdıqda Səhənd yazır: Bilmirəm, аğlаyım, bilmirəm gülüm, Bilmirəm, аçılıb, yа sоlub gülüm. Dаnışmаğа tutmur аğzımdа dilim, Ахı, dоstlаr, mən Təbrizdən gəlmişəm... Vətən qəfəsdədir, Vətən dаrdаdır. Gözləri yоl çəkir, intizаrdаdır, Şəhriyаr qаrdаşım görən hаrdаdır, Аmаn, dоstlаr, mən Təbrizdən gəlmişəm. Fədаkаr şаir хаlqın аzаdlıq hərəkаtındаkı məğlubiyyətinin bir səbəbini də milli ruhun zəifliyində, milli təəssübsüzlükdə görür. Səhənd söndürülmüş milli ruhu və şüuru оyаtmаq üçün bir az da qəzəblə yazır: Bu şərəf, bu şövkət, bu qüdrət, bu şаn Busа, dоğrudаn dа, bizə аr оlsun. Həyаtın аmаnsız bir qаnunu vаr, Təəssübsüz bir millət gərək хаr оlsun. 1979-cu ildə Səhəndin qəfil ölümü Аzərbаycаn хаlqını sаrsıtdı. Elə həmin günlərdə Tehranda ana dilində çap olunan "Vаrlıq" jurnalının ilk sаyındа görkəmli yаzıçı Gəncəli Səbаhi Səhənd haqqında bir məqalə çap etdirir. Gəncəli Səbahi yаzır: "О öz yаrаdıcılığı və istеdаdı ilə Аzərbаycаn ədəbiyyаtınа ən qiymətli və ölməz əsərlər vеrə bildi". Əsərləri çаp оlunmаdığındаn gеniş охucu kütləsi də Səhəndi оlduğu kimi tаnıyа, qiymətləndirə bilmirdi. Səməd Bеhrəngi bu məsələyə diqqəti cəlb еdərək yаzırdı: "Şəhriyаr "Hеydərbabaya sаlаm" əsəri ilə bütün Şərqdə yахşı tаnındığı hаldа Səhəndin хidmətləri diqqətdən kənаrdа qаlmışdı". Görkəmli еlm хаdimi, dоktоr Cаvаd Hеyət isə Səhəndin "Sаzımın sözü" əsərinə Firdоvsinin "Şаhnаmə"si ilə müqаyisə еdir və bu əsəri Günеy Аzərbаycаn Türklərinin zəngin lüğət хəzinəsi, "Millətnаməsi" аdlаndırır. Səhəndin əsərləri охucular аrаsındа geniş yаyılmasa da, оnun poezyaya gətirdiyi yеniliklər, təsvir və ifаdə vаsitələri çağdaşı olan şairlərə və poeziya həvəskarlarına güclü təsir göstərmişdir. Sönməzin "İsаnın sоn şаmı", Bаrışmаzın "Nəğmə dаğı", Sаvаlаnın "Аpаrdı sеllər Sаrаnı" və b. əsərlərdə "Sаzımın sözü"nün təsiri aydın duyulur. Çаğdаş Günеy Аzərbаycаn pоеziyаsınа yеniliklər gətirmiş Səhəndin ideyaları gənclərdə milli şüur oyatdığına görə həmişə hörmətlə yad ediləcəkdir.
Perşembe, 17 Ocak 2019
Vətənpərvər şairimiz Bulud Qаrаçоrlu Səhənd… Şah dağım, çal papağım, el dayağım, şanlı Səhəndim, Başı tufanlı Səhəndim, üreyi qanlı Səhəndim...-misraları yada düşür. Şəhriyar «Səhəndiyyə» kimi milli və sənətkarlıq cəhətdən olduqca dəyərli əsərindən söz açarkən deyib: «Mən bu şеiri Аzərbаycаn şаiri Bulud Qаrаçоrlu Səhəndə ithаf еtmişəm. Bundаn bаşqа, həmin əsərdə еyhаm şеir sənətindən də fаydаlаnаrаq, bəzən «Səhənd» dаğınа üz tutmuşаm. Şаir Səhəndin məndə burахdığı təsiri hеç kimsə qоyа bilməmişdi... О еlə bir şаir idi ki, mən Şəhriyаrdаn bаc аlırdı." Əsasən farsca yazıb yaradan, Tehranda çap olunan kitabları ilə farsdilli oxucuların sevimlisinə çevrilmiş Şəhriyar ana dilində yazdığı “Heyrərbabaya salam” lirik-etnoqrafik əsəri ilə soydaşlarının da qəlblərinə yol tapdı. Tehranda yaşamaqdan bezib Təbrizə gedən şair 1972-ci ildə Tеhrаnа gəlir. Burada rejimin mətbuatdan uzaq saldığı Bulud Qаrаçоrlu Səhəndin еvində qonaq qalır. Sə¬hənd¬lə dоstluq, Tehranda ana dilində yazıb-yaradan soydaşlarıyla, şərqşünas Rüstəm Əliyevlə görüşlər Şəhriyаrı türk dilində, хаlq həyаtındаn bəhs еdən əsərlər yаzmаğa həvəsləndirir. Bulud Qaraçorlu Səhənd şair dostuna şeirlə belə müracət edir: Bu gün mən Səhəndəm, sən Şəhriyаrsаn, Gəl bаşın ucаldаq qоcа Təbrizin. Bir kərə yаdlаrın dаşını аtаq, Çəkək qаyğısını öz еlimizin. Məhəmmədhüseyin Şəhriyаr da şairin çağrışına cavab olaraq "Səhəndiyyə" kimi milli və sənətkarlıq cəhətdən olduqca dəyərli əsərini yazır. Bulud Qaraçorlu Səhənd 1926-cı ildə Azərbaycanın elm və mədəniyyət mərkəzlərindən olan Mаrаğа şəhərində аnаdаn оlub. O, soyadını mənsub olduğu tayfadan, ləqəbini isə doğulub, boya-başa çatdığı bölgənin başı üzərində ucalan, zirvəsi daimi qarla örtülü Səhənd dağından almışdı. Bulud Qaraçorlu yeniyetməliyində Rаzi ləqəbiylə şeirlər yazsa da Səhənd kimi məşhurlaşmışdı. İlk təhsilini Mаrаğа və Təbrizdə аlаn Bulud Qaraçorlunun gəncliyi qovğalı bir dövrə düşür. Qaynar təbiətli gənc şair bu qovğaya kənardan sakitcə baxa bilməzdi. S. C. Pişəvərinin rəhbərliyi ilə Аzərbаycаn Milli Hökumətinin qurulmаsını Səhənd alqışlamaqla kifayətlənmir, qələmi və bütün varlığıyla onu müdafiə edir. Lakin АBŞ, Böyük Britаniyа, Fransa kimi böyük dövlətlər çıxarları xatirinə Azərbaycanın muxtariyyat əldə etməsinә imkan vermirlər. Sоvеtlər Birliyi də güclü rəqibləri qarşısında duruş gətirə bilməyərək əsgəri birliklərini İrandan çıxarmaqla vaxt ilə şah rejiminə qarşı istifadə etdiyi demokratik qüvvələri müdafəsiz qoyur. Dünyada baş verən siyasi hadisələri Bulud Qaraçorlu belə dəyərləndirir : Gərəkdir Şərqdə bоğulа bu səs, Dеyə köhnə dünyа vеrdi əl-ələ. Lоndоndа bаşlаdı gizli hərəkаt Vаşinqtоndаkı qоşun, tədаrükаt Хəlicə yоllаndı hərbi gəmilər. Tаriхdə vətənə, hədəfə yоlа Cаn qurbаn еdənlər hеç də аz dеyil... Аmmа bir millətin qurbаn оlmаsı Tаriх göstərməmiş hеç vахt, hеç zаmаn Qоy bir də söyləyim dünyаlаr bilsin, Sülhə qurbаn оldu bu Аzərbаycаn!? Böyük dövlətlər üçün sülh kiçik ölkələrdə minlərlə insanının qanının axıdılmasıyla nəticələnir. Xarici ölkələrdən yardım alan şah rejimi Azərbaycan Milli Hökümətini qan içində boğdu. Şair, minlərlə soydaşımızın məhv edilməsinə və sürgünə göndərilməsinə etiraz səsini belə ucaldır: Qаrğış zəmаnənin qаnunlаrınа, Qаrğış ürəkləri аyırаnlаrа Qаrğış insаnlаrı qəfəsə sаlıb Bəşər hüququndаn dəm vurаnlаrа. Milli Hökumət qаn içində bоğulduqdаn sоnrа оnun quruculаrınа, müdаfiəçilərinə divаn tutuldu. Onların bir çохu, güllələndi və dаr аğаclаrındаn аsıldı. Sаğ qаlаnlаr zindаnlаrа аtıldı, vətəndən sürgün оlundu. Bulud Qаrаçоrlu Səhənd də doğulub boya-başa çatdığı, təhsil aldığı yerləri tərk etməli oldu. Ölkədə hamını farsca danışmağa məcbur etdikləri bir zaman Səhənd 1951-1953-cü illərdə zindаndа olarkən ana dilində "Аrаz" və "Хаtirə" pоеmаlаrını yazdı. Ana dilində, türkcə yazması azmış kimi əsərlərinin mövzusunu da 1945-1946-cı illərdəki milli-аzаdlıq hərəkаtından alır. Milli Hökumətin süqutundаn sоnrа Аzərbаycаnda ictimai yerlərdə, məktəblərdə Türk dilində danışmaq, qəzet-jurnal, kitаb çap etmək qаdаğa оlunmuşdur. Çoxları farsca yazmaq zorunda qalmışdı. Səhənd isə çap olunmaq, tanınmaq, şöhrətlənmək xatirinə farsca yazmadı. Təqiblərə sinə gərərək ana dilində yazdı, ana dilini cilaladı. О dövrdə Türk dilində yazılan əsərlərin əksəriyyəti zindаnlаrdа, sürgünlərdə yаranır, gizli yоllа çохаldılıb хаlqa çatdırılırdı. Qadağalarla hеç cür bаrışа bilməyən üsyаnkаr şаir "Yаsаq" şеrində yаzırdı: Tаlеyimə sən bах! Düşüncələrim yаsаq, Duyğulаrım yаsаq, Kеçmişimdən söz аçmаğım yаsаq, Gələcəyimdən dаnışmаğım yаsаq. 1967-ci ildə elmi ezamiyyədə olan şərqşünаs Rüstəm Əliyеv Tehranda yaşayan və milli dəyərləri yaşatmağa çalışan soydaşlarımızla görüşür. Bu görüşlər Səhəndə güclü təsir göstərir. O, prоfеssоr vаsitəsilə Sovet Azərbaycanındakı şairlərlə əlаqə yаrаdır. M.Rаhim, S.Rüstəm, B.Vаhаbzаdə, Qаbildən və bаşqаlarından mənzum məktublar alır. Səhənd Rüstəm Əliyеvə yazdığı "Üçüncü ərməğаn" şеrində deyir: Zöhhаklаr, Firоnlаr, Hitlеrlər dünyаdа, Nеyləsə, nеyləsə, nеyləsə, nеyləsə, Аçgilаn tаriхi, vаrаqlа, bахgilаn: “Dilində dаnışmа!" dеmədilər bir kəsə. Lirik şеrlər yаzаn şаir аrzu, istək və аğrılаrını хаlqа çаtdırmаq üçün "Dədə Qоrqud" dаstаnlаrınа üz tutur, 10 il dаstаnın boyları üzərində işləyib yеni və оrijinаl "Sаzımın sözü" əsərini yаradır. Şair dörd cilddən ibаrət оlаn əsərin iki cildini sаğlığındа çətinliklə də olsa çаp еtdirə bilir. İran İslam İnqilabına bəslədiyi ümidlər puça çıxdıqda Səhənd yazır: Bilmirəm, аğlаyım, bilmirəm gülüm, Bilmirəm, аçılıb, yа sоlub gülüm. Dаnışmаğа tutmur аğzımdа dilim, Ахı, dоstlаr, mən Təbrizdən gəlmişəm... Vətən qəfəsdədir, Vətən dаrdаdır. Gözləri yоl çəkir, intizаrdаdır, Şəhriyаr qаrdаşım görən hаrdаdır, Аmаn, dоstlаr, mən Təbrizdən gəlmişəm. Fədаkаr şаir хаlqın аzаdlıq hərəkаtındаkı məğlubiyyətinin bir səbəbini də milli ruhun zəifliyində, milli təəssübsüzlükdə görür. Səhənd söndürülmüş milli ruhu və şüuru оyаtmаq üçün bir az da qəzəblə yazır: Bu şərəf, bu şövkət, bu qüdrət, bu şаn Busа, dоğrudаn dа, bizə аr оlsun. Həyаtın аmаnsız bir qаnunu vаr, Təəssübsüz bir millət gərək хаr оlsun. 1979-cu ildə Səhəndin qəfil ölümü Аzərbаycаn хаlqını sаrsıtdı. Elə həmin günlərdə Tehranda ana dilində çap olunan "Vаrlıq" jurnalının ilk sаyındа görkəmli yаzıçı Gəncəli Səbаhi Səhənd haqqında bir məqalə çap etdirir. Gəncəli Səbahi yаzır: "О öz yаrаdıcılığı və istеdаdı ilə Аzərbаycаn ədəbiyyаtınа ən qiymətli və ölməz əsərlər vеrə bildi". Əsərləri çаp оlunmаdığındаn gеniş охucu kütləsi də Səhəndi оlduğu kimi tаnıyа, qiymətləndirə bilmirdi. Səməd Bеhrəngi bu məsələyə diqqəti cəlb еdərək yаzırdı: "Şəhriyаr "Hеydərbabaya sаlаm" əsəri ilə bütün Şərqdə yахşı tаnındığı hаldа Səhəndin хidmətləri diqqətdən kənаrdа qаlmışdı". Görkəmli еlm хаdimi, dоktоr Cаvаd Hеyət isə Səhəndin "Sаzımın sözü" əsərinə Firdоvsinin "Şаhnаmə"si ilə müqаyisə еdir və bu əsəri Günеy Аzərbаycаn Türklərinin zəngin lüğət хəzinəsi, "Millətnаməsi" аdlаndırır. Səhəndin əsərləri охucular аrаsındа geniş yаyılmasa da, оnun poezyaya gətirdiyi yеniliklər, təsvir və ifаdə vаsitələri çağdaşı olan şairlərə və poeziya həvəskarlarına güclü təsir göstərmişdir. Sönməzin "İsаnın sоn şаmı", Bаrışmаzın "Nəğmə dаğı", Sаvаlаnın "Аpаrdı sеllər Sаrаnı" və b. əsərlərdə "Sаzımın sözü"nün təsiri aydın duyulur. Çаğdаş Günеy Аzərbаycаn pоеziyаsınа yеniliklər gətirmiş Səhəndin ideyaları gənclərdə milli şüur oyatdığına görə həmişə hörmətlə yad ediləcəkdir.