Arif Şirin (Ozan Arif) - Bir Hayatın Gayesi
Çarşamba, 13 Şubat 2019
Ey... En kara sevdaların sevdası, Bu kim bilir kaç bin kalbin sedası! Ey... Nesl-i Asım`ın ana gıdası; Ekmeğim sen, suyum sensin, havam sen, Yaşamamın gayesisin dâvâm sen. Yürek yürek senin ile dolmuşum, Vatanıma seni lâyık bulmuşum, Senin için terk-i vatan olmuşum. Dağım sensin, taşım sensin, ovam sen, Yaşamamın gayesisin dâvâm sen. Ağlıyorum, göze sicim sicimsin. Tahamülüm, tâkatimsin, gücümsün, Şu gurbette gardaşımsın, bacımsın, Anam, babam, evim-barkım, yuvam sen Yaşamamın gayesisin dâvâm sen. Dört bir yanda kaldı her bir pârem oy... Senin ile şifa bulur yârem oy... Çaresizlik içindeki çarem oy... Tabibim sen, dermanım sen, devâm sen, Yaşamamın gayesisin dâvâm sen. Kendimi çok zindalarda buldum ben, Sen sanmaki bu çileden yıldım ben, Bu çileye baştan tâlip oldum ben, Çile ile bulacaksın kıvam sen, Yaşamamın gayesisin dâvâm sen. Zindanın tam önündeki meydanda, Son şehidi verdim yağlı urganda, Gülle yemiş sur gibiyim şu anda! Temelim sen, duvarım sen, sıvam sen, Yaşamamın gayesisin dâvâm sen. Ey... Arif`in dilindeki türküsü! Küfrün ve imansızın korkusu Ey... Ak şafak, ey... Türk-İslâm ülküsü; İlelebed edeceksin devam sen, Yaşamamın gayesisin dâvâm sen.
Çarşamba, 13 Şubat 2019
Ey... En kara sevdaların sevdası, Bu kim bilir kaç bin kalbin sedası! Ey... Nesl-i Asım`ın ana gıdası; Ekmeğim sen, suyum sensin, havam sen, Yaşamamın gayesisin dâvâm sen. Yürek yürek senin ile dolmuşum, Vatanıma seni lâyık bulmuşum, Senin için terk-i vatan olmuşum. Dağım sensin, taşım sensin, ovam sen, Yaşamamın gayesisin dâvâm sen. Ağlıyorum, göze sicim sicimsin. Tahamülüm, tâkatimsin, gücümsün, Şu gurbette gardaşımsın, bacımsın, Anam, babam, evim-barkım, yuvam sen Yaşamamın gayesisin dâvâm sen. Dört bir yanda kaldı her bir pârem oy... Senin ile şifa bulur yârem oy... Çaresizlik içindeki çarem oy... Tabibim sen, dermanım sen, devâm sen, Yaşamamın gayesisin dâvâm sen. Kendimi çok zindalarda buldum ben, Sen sanmaki bu çileden yıldım ben, Bu çileye baştan tâlip oldum ben, Çile ile bulacaksın kıvam sen, Yaşamamın gayesisin dâvâm sen. Zindanın tam önündeki meydanda, Son şehidi verdim yağlı urganda, Gülle yemiş sur gibiyim şu anda! Temelim sen, duvarım sen, sıvam sen, Yaşamamın gayesisin dâvâm sen. Ey... Arif`in dilindeki türküsü! Küfrün ve imansızın korkusu Ey... Ak şafak, ey... Türk-İslâm ülküsü; İlelebed edeceksin devam sen, Yaşamamın gayesisin dâvâm sen.
Ali Şir Nevai - Gazel (İstedim yâre ki könglüm dem be dem şâd eylegey)
Salı, 12 Şubat 2019
İstedim yâre ki könglüm dem be dem şâd eylegeyBilmedim cânımga bîdâd üzre bîdâd eylegeyLa'l-i enfâsıdın açılgay hayâtım gunçesiYokki umrum hirmenin bir demde berbâd eylegeyVasl ile yıkkay köngüldin derd ü gam bünyâdınıYokki her dem özge hicrân tarh-ı bünyâd eylegeyŞem'-i ruhsârı yarutkay tiyre könglüm külbesin,Yokki zülf-i dûdi ânı mihnet âbâd eylegeyRişte-i cânımdın açkay nag-i müjgân-ı girihHer birin katlimga yokkim nîş-i polâd eylegeyHiç gülge bolmasun mâil birov kim serv dekDese kim özni hazân devridin âzâd eylegeyKöp Nevâî nâlesin men' eylemeng kim tâ ki ulYârni yâd eylegey, elbette feryâd eylegey
Salı, 12 Şubat 2019
İstedim yâre ki könglüm dem be dem şâd eylegeyBilmedim cânımga bîdâd üzre bîdâd eylegeyLa'l-i enfâsıdın açılgay hayâtım gunçesiYokki umrum hirmenin bir demde berbâd eylegeyVasl ile yıkkay köngüldin derd ü gam bünyâdınıYokki her dem özge hicrân tarh-ı bünyâd eylegeyŞem'-i ruhsârı yarutkay tiyre könglüm külbesin,Yokki zülf-i dûdi ânı mihnet âbâd eylegeyRişte-i cânımdın açkay nag-i müjgân-ı girihHer birin katlimga yokkim nîş-i polâd eylegeyHiç gülge bolmasun mâil birov kim serv dekDese kim özni hazân devridin âzâd eylegeyKöp Nevâî nâlesin men' eylemeng kim tâ ki ulYârni yâd eylegey, elbette feryâd eylegey
Dostoyevski - Budala (Roman Özeti)
Pazartesi, 11 Şubat 2019
Eserin Adı: Budala Eserin Yazarı: Fyodor Mihailoviç DostoyevskiYayım Evi Ve Adresi: Alfa-Basım-Yayım-DağıtımISBN: 9789752971646 Basım Yılı: 2002 1.Eserin Konusu : Romanın kahramanı Prens Mışkin, saralıdır. Tedavi gördüğü İsviçre'den döndüğünde elindeki giysi çıkınından başka hiçbir şeyi yoktur. Yaşamı kendi iç dünyasını seyre dalmakla geçmektedir. İnsanlarla her türlü alışverişten arınmıştır. Budalalık derecesinde iyi olan Prens Mışkin, tam bir ermiş kişidir, sevmekten başka bir şey gelmez elinden. Müthiş bir zeka sahibidir. Çevresindekiler, onu her zaman yadırgarlar, ama onsuz da edemezler. Kendisi de saralı olan Dostoyevski, romanının kahramanına kendi kişiliğinden pek çok şey koymuştur. Prens Mışkin'in anıları, aslında Dostoyevski'nin anılarıdır. Prens Mıskin'in romanının bir yerinde anlattığı, siyasal görüşlerinden dolayı kurşuna dizilme cezası alan bir adamın öyküsü, aslında Dostoyevski'nin başından geçmiş bir olaydır. Bir tutku romanı olan Budala, Dostoyevski'nin yazdığı ilk büyük aşk romanıdır. 2.Eserin Özeti : Hasta prens Mişkin Rusya’dan İsviçre’ye Şnayder adlı bir doktorun kliniğine yollanır. Prens çok acı çeken bir insandır ve ara sıra hastalığıyla ilgili nöbetler geçirmektedir. Nöbet geçirdikten sonra budalalaşır ve afallar. Çocukları çok seven prens köydeki çocukların kalbini kazanmasıyla iyileşme sürecini de ivmelendirir. Köydeki yoksul bir kızla ilgilenmesinden dolayı da çevresi tarafından ayıplanmaktadır. Nedeni ise kızın annesinin ölümünden sonra lanetlenmiş olmasıdır. İsviçrede üç sene kalan prens bir çok acılarla Rusya’ya döner ve soyunun son bireyiyle tanışmak için atılımlarda bulunur. Onunla tanışması aynı evde yaşayan Ganya ile tanışmasına da vesile olur. Ganya prense Nastasya’nın portresini gösterir ve prens artık Nastasya’ya çoktan vurulmuştur. Onu her ne pahasına olursa olsun aramaya başlar ve sonunda da bulur ve evlenme teklif eder. Buhranlı bir dönemde olan Nastasya bu teklifi kabul eder gibi yapıp reddeder ve Rogo Jin adındaki biriyle evlenmeye karar verir. Bu evlilikten sonra tekrar Mişkin’e kaçan Nastasya daha fazla dayanamayarak tekrar geri döner. Hala Moskova’da bulunan Mişkin Nastasya’yı aramak için Petersburg’a gelir. Prens Mişkin Nastasya’yı aradığını bir sır gibi saklamaktadır. Bu günlerde Prens Mişkin bazı özel günlerde evinde partiler verir ve bu partilere de Eserindaki bütün kahramanları çağırır. Bu kişilerden Aglea adındaki kadın ise Prensi deliler gibi sevmektedir ve ona “Yoksul Şövalye” gibi imalarda bulunmaktadır. Bunları ise mektuplarında sık sık dile getirmektedir. Sonunda aglea ile Prens Mişkin nişanlanmaya karar verirler. Böylece Prens ikinci kez Ganya’nın sevdiği kadını elinden alır. Ancak bu nişandan da vazgeçen Mişkin Nastasya ile evlenmeye karar verir. Ancak aynı zamanda Aglea’yı çok sevdiğini de bilmektedir. Nastasya ile evlenecekleri sırada Rogo Jin gelir ve Nastasya’yı sessizce alır gider. Mişkin bunu sakince karşılar ve birşey diyemez. Rogo Jin Nastasya’yı Petersburg’ta öldürür ve bunu da Prens gelince öğrenir ve tekrar krize girerek budalalaşır. En sonunda Şnayder’in kliniğine gönderilir. Aglea ise Polonyalı bir Coutla evlenir. Rogo Jin ise 15 yıllığına İsviçre’ye sürülmüştür. 3.Eserin Ana Fikri : Eserde vurgulanmak istenen nokta; insanlar için sevginin çok önemli bir kavram olduğu ve onsuz yaşanamayacağının kesin olduğudur. İnsanlar için sevdikleri o kadar değerlidir ki o varlıkları kaybetmeye tahammül edemezler tıpkı Prens Mişkin gibi. 4.Kitaptaki Olayların Ve Şahısların Değerlendirilmesi : Eserde genel olarak on üç karakterden bahsedilmektedir. Bunlardan en önemlileri şunlardır: PRENS MİŞKİN : Kendi iç dünyasında yaşayan, herkese güler yüzle davranan, budalalık derecesinde iyi ve insanları sevmekten başka birşey yapamayan bir prenstir. ŞNAYDER : Prens Mişkin’in hastalığından dolayı yardım istediği, kendini ispat etmiş ve prensi kurtarmak için tüm gücünü kullanan iyi bir doktordur. AGLEA : Prensi deliler gibi seven ve onu kaybetmemek için herşeyi göze alabilen, güzel ahlaklı ve gayet alımlı bir bayandır. Eser Hakkındaki Şahsi Görüşler : Anlatım yönünden üst düzeyde olan kitapta; çok uzun cümleler kullanılarak okuyucunun cümlede anlatılmak istenen manadan uzaklaşmasına sebebiyet verilmştir. Yine de bu uzun cümlelere rağmen roman akıcı ve sürükleyici olmasıyla okuyucuyu kendine bağlamaktadır. 6.Eserin Yazarı Hakkında Kısa Bilgi : Rus edebiyatının en büyüklerinden olan Dostoyevski, 1821 Moskova doğumludur. Orta sınıf bir aileden gelen yazarın babası, yoksullar hastanesinde cerrahtı. Dostovyevski ilk eğitimini ailesinden aldı. Romanlarının tümünde, ailesinin çektiği sıkıntıların ve tanık oldukları yoksulluğun etkisi görülebilir. Çok çalkantılı geçmiştir Dostoyevski’nin hayatı. 17 yaşında askeri akademiye girmiş ama oradaki katı disipline uyamayıp ayrılmış, Norodniklerin siyasi görüşlerini benimsemiş, 1849’da idama mahkum edilmiş ve tam idam sehpasında öğrenmiştir cezasının sürgüne çevrildiğini. Ölümün kıyısından dönen ve Sibirya’daki sürgün yaşantısında zor günler geçiren Dostoyevski’nin siyasi görüşlerinin temelden farklılaştığını söyleyebiliriz. Kişiliğini derinden etkileyen epilepsi nöbetlerinin sıklaşması da bu tarihte başlar. Artık mistik bir dünya görüşü egemendir Dostoyevski’nin metinlerinde. Orhan Pamuk’un editörlüğünde başlayan Dostoyevski dizisinin ilk kitabı olarak yayınlanan “Ecinniler”, Dostoyevski’nin Norodnik ve ateist geçmişine dair bir özeleştiridir. Sürgün dönüşü; aşkları, evlilikleri, Avrupa seyahatleri, kumar tutkusu ve geçim sıkıntıları, Turgenyef’le olan çekişmeleriyle geçirdi ömrünü bu büyük yazar. Bir çok eserini yayıncılardan aldığı “kaporalar”ı karşılamak için çok kısa sürelerde tamamladı ve bugün dünyanın en çok satan yazarları arasında olan Dostoyevski, 1881 yılında geçim sıkıntıları içinde hayata veda etti.
Pazartesi, 11 Şubat 2019
Eserin Adı: Budala Eserin Yazarı: Fyodor Mihailoviç DostoyevskiYayım Evi Ve Adresi: Alfa-Basım-Yayım-DağıtımISBN: 9789752971646 Basım Yılı: 2002 1.Eserin Konusu : Romanın kahramanı Prens Mışkin, saralıdır. Tedavi gördüğü İsviçre'den döndüğünde elindeki giysi çıkınından başka hiçbir şeyi yoktur. Yaşamı kendi iç dünyasını seyre dalmakla geçmektedir. İnsanlarla her türlü alışverişten arınmıştır. Budalalık derecesinde iyi olan Prens Mışkin, tam bir ermiş kişidir, sevmekten başka bir şey gelmez elinden. Müthiş bir zeka sahibidir. Çevresindekiler, onu her zaman yadırgarlar, ama onsuz da edemezler. Kendisi de saralı olan Dostoyevski, romanının kahramanına kendi kişiliğinden pek çok şey koymuştur. Prens Mışkin'in anıları, aslında Dostoyevski'nin anılarıdır. Prens Mıskin'in romanının bir yerinde anlattığı, siyasal görüşlerinden dolayı kurşuna dizilme cezası alan bir adamın öyküsü, aslında Dostoyevski'nin başından geçmiş bir olaydır. Bir tutku romanı olan Budala, Dostoyevski'nin yazdığı ilk büyük aşk romanıdır. 2.Eserin Özeti : Hasta prens Mişkin Rusya’dan İsviçre’ye Şnayder adlı bir doktorun kliniğine yollanır. Prens çok acı çeken bir insandır ve ara sıra hastalığıyla ilgili nöbetler geçirmektedir. Nöbet geçirdikten sonra budalalaşır ve afallar. Çocukları çok seven prens köydeki çocukların kalbini kazanmasıyla iyileşme sürecini de ivmelendirir. Köydeki yoksul bir kızla ilgilenmesinden dolayı da çevresi tarafından ayıplanmaktadır. Nedeni ise kızın annesinin ölümünden sonra lanetlenmiş olmasıdır. İsviçrede üç sene kalan prens bir çok acılarla Rusya’ya döner ve soyunun son bireyiyle tanışmak için atılımlarda bulunur. Onunla tanışması aynı evde yaşayan Ganya ile tanışmasına da vesile olur. Ganya prense Nastasya’nın portresini gösterir ve prens artık Nastasya’ya çoktan vurulmuştur. Onu her ne pahasına olursa olsun aramaya başlar ve sonunda da bulur ve evlenme teklif eder. Buhranlı bir dönemde olan Nastasya bu teklifi kabul eder gibi yapıp reddeder ve Rogo Jin adındaki biriyle evlenmeye karar verir. Bu evlilikten sonra tekrar Mişkin’e kaçan Nastasya daha fazla dayanamayarak tekrar geri döner. Hala Moskova’da bulunan Mişkin Nastasya’yı aramak için Petersburg’a gelir. Prens Mişkin Nastasya’yı aradığını bir sır gibi saklamaktadır. Bu günlerde Prens Mişkin bazı özel günlerde evinde partiler verir ve bu partilere de Eserindaki bütün kahramanları çağırır. Bu kişilerden Aglea adındaki kadın ise Prensi deliler gibi sevmektedir ve ona “Yoksul Şövalye” gibi imalarda bulunmaktadır. Bunları ise mektuplarında sık sık dile getirmektedir. Sonunda aglea ile Prens Mişkin nişanlanmaya karar verirler. Böylece Prens ikinci kez Ganya’nın sevdiği kadını elinden alır. Ancak bu nişandan da vazgeçen Mişkin Nastasya ile evlenmeye karar verir. Ancak aynı zamanda Aglea’yı çok sevdiğini de bilmektedir. Nastasya ile evlenecekleri sırada Rogo Jin gelir ve Nastasya’yı sessizce alır gider. Mişkin bunu sakince karşılar ve birşey diyemez. Rogo Jin Nastasya’yı Petersburg’ta öldürür ve bunu da Prens gelince öğrenir ve tekrar krize girerek budalalaşır. En sonunda Şnayder’in kliniğine gönderilir. Aglea ise Polonyalı bir Coutla evlenir. Rogo Jin ise 15 yıllığına İsviçre’ye sürülmüştür. 3.Eserin Ana Fikri : Eserde vurgulanmak istenen nokta; insanlar için sevginin çok önemli bir kavram olduğu ve onsuz yaşanamayacağının kesin olduğudur. İnsanlar için sevdikleri o kadar değerlidir ki o varlıkları kaybetmeye tahammül edemezler tıpkı Prens Mişkin gibi. 4.Kitaptaki Olayların Ve Şahısların Değerlendirilmesi : Eserde genel olarak on üç karakterden bahsedilmektedir. Bunlardan en önemlileri şunlardır: PRENS MİŞKİN : Kendi iç dünyasında yaşayan, herkese güler yüzle davranan, budalalık derecesinde iyi ve insanları sevmekten başka birşey yapamayan bir prenstir. ŞNAYDER : Prens Mişkin’in hastalığından dolayı yardım istediği, kendini ispat etmiş ve prensi kurtarmak için tüm gücünü kullanan iyi bir doktordur. AGLEA : Prensi deliler gibi seven ve onu kaybetmemek için herşeyi göze alabilen, güzel ahlaklı ve gayet alımlı bir bayandır. Eser Hakkındaki Şahsi Görüşler : Anlatım yönünden üst düzeyde olan kitapta; çok uzun cümleler kullanılarak okuyucunun cümlede anlatılmak istenen manadan uzaklaşmasına sebebiyet verilmştir. Yine de bu uzun cümlelere rağmen roman akıcı ve sürükleyici olmasıyla okuyucuyu kendine bağlamaktadır. 6.Eserin Yazarı Hakkında Kısa Bilgi : Rus edebiyatının en büyüklerinden olan Dostoyevski, 1821 Moskova doğumludur. Orta sınıf bir aileden gelen yazarın babası, yoksullar hastanesinde cerrahtı. Dostovyevski ilk eğitimini ailesinden aldı. Romanlarının tümünde, ailesinin çektiği sıkıntıların ve tanık oldukları yoksulluğun etkisi görülebilir. Çok çalkantılı geçmiştir Dostoyevski’nin hayatı. 17 yaşında askeri akademiye girmiş ama oradaki katı disipline uyamayıp ayrılmış, Norodniklerin siyasi görüşlerini benimsemiş, 1849’da idama mahkum edilmiş ve tam idam sehpasında öğrenmiştir cezasının sürgüne çevrildiğini. Ölümün kıyısından dönen ve Sibirya’daki sürgün yaşantısında zor günler geçiren Dostoyevski’nin siyasi görüşlerinin temelden farklılaştığını söyleyebiliriz. Kişiliğini derinden etkileyen epilepsi nöbetlerinin sıklaşması da bu tarihte başlar. Artık mistik bir dünya görüşü egemendir Dostoyevski’nin metinlerinde. Orhan Pamuk’un editörlüğünde başlayan Dostoyevski dizisinin ilk kitabı olarak yayınlanan “Ecinniler”, Dostoyevski’nin Norodnik ve ateist geçmişine dair bir özeleştiridir. Sürgün dönüşü; aşkları, evlilikleri, Avrupa seyahatleri, kumar tutkusu ve geçim sıkıntıları, Turgenyef’le olan çekişmeleriyle geçirdi ömrünü bu büyük yazar. Bir çok eserini yayıncılardan aldığı “kaporalar”ı karşılamak için çok kısa sürelerde tamamladı ve bugün dünyanın en çok satan yazarları arasında olan Dostoyevski, 1881 yılında geçim sıkıntıları içinde hayata veda etti.
Edebiyatımızda Hisar Dergisi ve Hisarcılar
Cumartesi, 09 Şubat 2019
Hazırlıklarına, "eski şiirimizden, milli kültür ve edebiyatımızdan kopmadan yeni ve güzel bir şiir sergilemek, o yıllarda şiirimizi çıkmaza sokanlara ve yozlaştıranlara karşı çıkmak ve tavır almak" parolasıyla çıkmaya başlayan Hisar dergisinin ilk sayısı 1950'de yayımlamıştır. Hisar, Garip (l. Yeni) akımına tepki olarak doğmuştur. Grup olarak ilerleyen yıllarda diğer edebi akımlara da eleştirel yaklaşmışlardır. Hisarcılar, derginin sanat anlayışını ve belli başlı ilkelerini ortaya koyan açıklamalarını derginin kuruluşundan 17 yıl sonra yapmışlardır. Hisarcılar, gecikmeli olarak ilan ettikleri bu ilkelere otuz yıllık yayın hayatı boyunca sıkı sıkıya bağlı kalmışlar ve kendilerini, diğer topluluklara karşı (l.Yeniciler, Maviciler, ll. Yeniciler) Türk şiirini ve dilini koruyan yegâne "Kale" olarak görmüşlerdir. "Radyoda Hisar Saati" programında açıklanan bu ilkeler, topluluğun bir tür bildirisi olarak dört madde halinde yayımlanmıştır:1-Sanatçının dili yaşayan dil olmalıdır.2-Sanatçı bağımsız olmalıdır.3-Sanat millî olmalıdır. Çünkü millî olmayan bir sanatın evrensel bir değer kazanması beklenemez.4-"Sanatta yenilik asıldır." Ne var ki, bu yenilik dünden kuvvet alan, eskiyi reddetmeyen bir yenilik anlayışıdır. Munis Faik Ozansoy, Mehmet Çınarlı, İlhan Geçer, Mustafa Necati Karaer, Gültekin Samanoğlu ve Nevzat Yalçın en önemli temsilcilerindendir. Nevzat Yalçın (1916-,...) Şair ve yazar olarak tanınan Nevzat Yalçın "Hisar" dergisinin yazı işleri müdürlüğünü de yaptı. Kıbrıs ve Türkiye dergi ve gazetelerinde çıkan şiir, deneme, inceleme, röportaj ve hikâyeleri ile tanındı. Türk olmanın gururlu bilinci şiirlerinin olduğu kadar, düzyazılarının da özünü oluşturur. Edebiyatımızın milli olmasını kültürümüzün güvencesi olarak görür. Başlıca Eserleri: A Sokağı, Güneş ve Adam (şiir);Daha Yeni Daha Yakın, En Eski En Uzak (anı) Mehmet Çınarlı (1925-1999) İlk şiirlerini çeşitli gazete ve dergilerde yayımladı. İlk sayısı 16 Mart 1950'de yayımlanan Hisar dergisinin ve Hisarcılar akımının kurucularındandır. Resmi görevlerinden artan zamanlarının büyük bir kısmını Hisar'ın aksamadan yayımlaması ve olgunlaşmasına harcamıştır. Yayımlanan ilk şiiri "Antalya'da Kış" 1937'de Antalya Gazetesi'nde çıktı. Üniversitelerarası bir şiir yarışmasında "Sonbahar Duyguları" şiiriyle de birincilik kazandı (1948). Edebi geleneklere bağlı bir şairdir. Aruz ve heceyle şiirlerini yazdı. 26 Aralık, 1966’da Ankara Radyosunca hazırlanan "Radyoda Hisar Saati" programında sanat anlayışlarını ve belli başlı sanat ilkelerini programa katılan diğer temsilcilerden; Munis Faik Ozansoy, İlhan Geçer, Mustafa Necati Karaer, Gültekin Samanoğlu ve Nevzat Yalçın ile birlikte açıkladı. Eserleri: Güneş Rengi Kadehlerle, Gerçek Hayali Aştı, Bir Yeni Dünya Kurmuşum (şiir), Söylemek Yaraşır, Mısralarda Gezinti (deneme) Zaman Perdesi, Altmış Yılın Hikâyesi (anı) İlhan Geçer(1917-2004) İlk şiiri "Kahverengi Gözlerin"1934'te Vakit gazetesinde çıktı. Şiir ve yazıları Anadolu, Çağrı, Çınaraltı, Dergâh, Hisar, Son Havadis, Tercüman, Türk Dili, Türk Edebiyatı, Vakit, Varlık gibi dergi ve gazetelerde yayımlandı. Mart 1950'de yayınlanmaya başlayan Hisar dergisinin kurucularından olan İlhan Geçer çeşitli aralıklara ve 30 yıl süreyle derginin yazı işleri müdürlüğünü yaptı. Şiir ve eleştirilerini bu dergide yayımladı. Aşk ve milli duyguları aktardığı şiirleriyle tanınır. Sonradan birçok şiiri bestelenmiş ve halkın diline yerleşmiştir. Eserleri: Melankoli, Büyüyen Eller, Belki, Bir Bulut Geçti, Hüzzam Beste Mustafa Necati Karaer (1929-1995) İlk şiiri "Yurdumun Dağlarına" 1942 yılında Çınaraltı dergisinde çıkmıştı. Bayrak, Türk Yurdu, Türk Dili ve Hisar gibi sanat dergilerinde şiirleri yayımlandı. 1950 yılında Garip Şiir Akım’ına karşı Mehmet Çınarlı, Gültekin Samanoğlu, İlhan Geçer gibi isimlerle birlikte Hisar dergisini çıkarmaya başladı. Yaşayan Türkçe ile milli kültürlerle beslenmiş, içyapısı sağlam şiirler söylemiştir. Sağlam bir dil yapısına sahip olun Karaer, şiirde bütünlük fikrine ve ahenge dikkat etmiştir. Hemen her şiirinde dil-şekil|-vezin-ahenk endişesini duyan şair, konuya da önem vermiştir. Milli veznimiz heceyi kâh eski şekiller kâh yeni şekiller içinde vermeye çalışırken serbest vezinle yazdığı şiirlerinde de oldukça başarılı olmuştur.
Cumartesi, 09 Şubat 2019
Hazırlıklarına, "eski şiirimizden, milli kültür ve edebiyatımızdan kopmadan yeni ve güzel bir şiir sergilemek, o yıllarda şiirimizi çıkmaza sokanlara ve yozlaştıranlara karşı çıkmak ve tavır almak" parolasıyla çıkmaya başlayan Hisar dergisinin ilk sayısı 1950'de yayımlamıştır. Hisar, Garip (l. Yeni) akımına tepki olarak doğmuştur. Grup olarak ilerleyen yıllarda diğer edebi akımlara da eleştirel yaklaşmışlardır. Hisarcılar, derginin sanat anlayışını ve belli başlı ilkelerini ortaya koyan açıklamalarını derginin kuruluşundan 17 yıl sonra yapmışlardır. Hisarcılar, gecikmeli olarak ilan ettikleri bu ilkelere otuz yıllık yayın hayatı boyunca sıkı sıkıya bağlı kalmışlar ve kendilerini, diğer topluluklara karşı (l.Yeniciler, Maviciler, ll. Yeniciler) Türk şiirini ve dilini koruyan yegâne "Kale" olarak görmüşlerdir. "Radyoda Hisar Saati" programında açıklanan bu ilkeler, topluluğun bir tür bildirisi olarak dört madde halinde yayımlanmıştır:1-Sanatçının dili yaşayan dil olmalıdır.2-Sanatçı bağımsız olmalıdır.3-Sanat millî olmalıdır. Çünkü millî olmayan bir sanatın evrensel bir değer kazanması beklenemez.4-"Sanatta yenilik asıldır." Ne var ki, bu yenilik dünden kuvvet alan, eskiyi reddetmeyen bir yenilik anlayışıdır. Munis Faik Ozansoy, Mehmet Çınarlı, İlhan Geçer, Mustafa Necati Karaer, Gültekin Samanoğlu ve Nevzat Yalçın en önemli temsilcilerindendir. Nevzat Yalçın (1916-,...) Şair ve yazar olarak tanınan Nevzat Yalçın "Hisar" dergisinin yazı işleri müdürlüğünü de yaptı. Kıbrıs ve Türkiye dergi ve gazetelerinde çıkan şiir, deneme, inceleme, röportaj ve hikâyeleri ile tanındı. Türk olmanın gururlu bilinci şiirlerinin olduğu kadar, düzyazılarının da özünü oluşturur. Edebiyatımızın milli olmasını kültürümüzün güvencesi olarak görür. Başlıca Eserleri: A Sokağı, Güneş ve Adam (şiir);Daha Yeni Daha Yakın, En Eski En Uzak (anı) Mehmet Çınarlı (1925-1999) İlk şiirlerini çeşitli gazete ve dergilerde yayımladı. İlk sayısı 16 Mart 1950'de yayımlanan Hisar dergisinin ve Hisarcılar akımının kurucularındandır. Resmi görevlerinden artan zamanlarının büyük bir kısmını Hisar'ın aksamadan yayımlaması ve olgunlaşmasına harcamıştır. Yayımlanan ilk şiiri "Antalya'da Kış" 1937'de Antalya Gazetesi'nde çıktı. Üniversitelerarası bir şiir yarışmasında "Sonbahar Duyguları" şiiriyle de birincilik kazandı (1948). Edebi geleneklere bağlı bir şairdir. Aruz ve heceyle şiirlerini yazdı. 26 Aralık, 1966’da Ankara Radyosunca hazırlanan "Radyoda Hisar Saati" programında sanat anlayışlarını ve belli başlı sanat ilkelerini programa katılan diğer temsilcilerden; Munis Faik Ozansoy, İlhan Geçer, Mustafa Necati Karaer, Gültekin Samanoğlu ve Nevzat Yalçın ile birlikte açıkladı. Eserleri: Güneş Rengi Kadehlerle, Gerçek Hayali Aştı, Bir Yeni Dünya Kurmuşum (şiir), Söylemek Yaraşır, Mısralarda Gezinti (deneme) Zaman Perdesi, Altmış Yılın Hikâyesi (anı) İlhan Geçer(1917-2004) İlk şiiri "Kahverengi Gözlerin"1934'te Vakit gazetesinde çıktı. Şiir ve yazıları Anadolu, Çağrı, Çınaraltı, Dergâh, Hisar, Son Havadis, Tercüman, Türk Dili, Türk Edebiyatı, Vakit, Varlık gibi dergi ve gazetelerde yayımlandı. Mart 1950'de yayınlanmaya başlayan Hisar dergisinin kurucularından olan İlhan Geçer çeşitli aralıklara ve 30 yıl süreyle derginin yazı işleri müdürlüğünü yaptı. Şiir ve eleştirilerini bu dergide yayımladı. Aşk ve milli duyguları aktardığı şiirleriyle tanınır. Sonradan birçok şiiri bestelenmiş ve halkın diline yerleşmiştir. Eserleri: Melankoli, Büyüyen Eller, Belki, Bir Bulut Geçti, Hüzzam Beste Mustafa Necati Karaer (1929-1995) İlk şiiri "Yurdumun Dağlarına" 1942 yılında Çınaraltı dergisinde çıkmıştı. Bayrak, Türk Yurdu, Türk Dili ve Hisar gibi sanat dergilerinde şiirleri yayımlandı. 1950 yılında Garip Şiir Akım’ına karşı Mehmet Çınarlı, Gültekin Samanoğlu, İlhan Geçer gibi isimlerle birlikte Hisar dergisini çıkarmaya başladı. Yaşayan Türkçe ile milli kültürlerle beslenmiş, içyapısı sağlam şiirler söylemiştir. Sağlam bir dil yapısına sahip olun Karaer, şiirde bütünlük fikrine ve ahenge dikkat etmiştir. Hemen her şiirinde dil-şekil|-vezin-ahenk endişesini duyan şair, konuya da önem vermiştir. Milli veznimiz heceyi kâh eski şekiller kâh yeni şekiller içinde vermeye çalışırken serbest vezinle yazdığı şiirlerinde de oldukça başarılı olmuştur.
Elif Yavaş - Hikâye ve Roman Tadında
Pazar, 10 Şubat 2019
Roman okumayı, kitap sayfaları arasında gezinmeyi sever misiniz? Ölümsüz eserler ve çağa damgasını vuran sanatçılarımız, rumuz ile bir eser yazsalar bile bir şekilde isimleriyle onların eserleri ayakta kalır. Kimi zaman bir romanın ana karakterinin yerine koyarız kendimizi, bazen kitapta geçen şehrin o patika yollarında buluruz ruhumuzu. Saniyeler anıları kovalar ve olayların akışına kapılırız ister istemez. Yaşar Kemal’in İnce Memed romanının ciltleri, yapbozun parçaları gibi gelir bana. Nehir roman tarzında yahut ucunda merak aşılayan kitaplar ruhumuzdaki macera duygusunu kamçılar. Bir de hikâyeden romana geçiş gibi yani “uzun hikâye ile roman türü arası” eserler vardır. Türk Edebiyatımızdaki Tanzimat dönemi yazarı Nabizâde Nâzım’ın “Karabibik” eseri “ilk köy romanı” olarak kabulse de incecik bir kitaptan ibaret ve olaylar eserdeki ana kahramanımız olan Karabibik üzerinde şekillenmiş. Edebiyat eleştirmenlerimizin bir kısmı bu kitabı tür bakımından “uzun hikâye” olarak kabul etmiş. Kısa roman mı, uzun hikâye mi? Bu türe “povest” denmiş. Povest; hikâyeden uzun, romandan daha kısa yazılmış bir edebî türdür. Povestlerde duygulu ve melankolik, biraz da marazi konular yer alır. Aşklar, mutluluklar yer alır. Karabibik kitabı melankolik, çok duygusal yahut marazi konular içermediği için povest diyemeyiz. Bazı yazılar da öyledir, özellikle edebiyatımızdaki ‘deneme’ türü çok geniş bir yelpaze açıp zikzak çizdirir. Deneme; içinde şiir, edebî mektup, masalsı mısralar, hikâye-anı tadındaki düzyazı, gezi yazısı ve inceleme yazılarından da kesitler sunabilir yahut bir romanın sanatsal cümlelerini deneme içinde görebilirsiniz zannımca. Nasıl ki kalbimizdeki cümleler duygusal bir dille dizeye çevrildiğinde, edebî bir şiir yazıp hayal üretebilmek yetenek işiyse; deneme de kişinin kendi kendine satırlara süzülüp içindeki ben’iyle yüzleşmesi misali yetenek işidir. Yazabilmek için pürdikkat okuyabilmeli. Çok okuyup az yazmamı tavsiye ederdi eğitimci büyüklerim. Sabırla, ilmek ilmek işlenmeli satırlar. ‘Sözlük okuma’ çalışmalarıyla şıklığa bürünmeli her bir hayal. Yazmak, kelimeleri cümlelerle evlendirmek gibidir. Hikâye ve roman tadındadır günlük hayatta yaşadığımız olaylar da. Sıcağı sıcağına kaleme alınmayı ister, yazara özgü cümlelerle demlenmeyi bekler sözcükler. Hikâye ve romanın el ele vermesiyle yüreğimize masal tadında hatıralar ışınlanır. İnsanın düşlerine mıh gibi çakılan mısralar yaramaz bir çocuk misali şiire dönüşmeyi arzular. Alacalı ışığın huzmesine süzülen gözbebeklerimiz okuma sevdasıyla büyülenir günbegün. Hicran rüzgârı sarar kalbi, sevda okları yerleşir hayallere. Bir başkadır roman dünyası, apayrı sayfalara kucak açar hayat hikâyeleri. Hikâye ve roman tadındadır her gün, bakıp da görebilen yüreklerin düşlerine tutunur her şey. Masal tadında kalbiniz, şiir gibi ömrünüz olsun. Tarih: 16 Aralık 2018 – Pazar Saat: 22.00
Pazar, 10 Şubat 2019
Roman okumayı, kitap sayfaları arasında gezinmeyi sever misiniz? Ölümsüz eserler ve çağa damgasını vuran sanatçılarımız, rumuz ile bir eser yazsalar bile bir şekilde isimleriyle onların eserleri ayakta kalır. Kimi zaman bir romanın ana karakterinin yerine koyarız kendimizi, bazen kitapta geçen şehrin o patika yollarında buluruz ruhumuzu. Saniyeler anıları kovalar ve olayların akışına kapılırız ister istemez. Yaşar Kemal’in İnce Memed romanının ciltleri, yapbozun parçaları gibi gelir bana. Nehir roman tarzında yahut ucunda merak aşılayan kitaplar ruhumuzdaki macera duygusunu kamçılar. Bir de hikâyeden romana geçiş gibi yani “uzun hikâye ile roman türü arası” eserler vardır. Türk Edebiyatımızdaki Tanzimat dönemi yazarı Nabizâde Nâzım’ın “Karabibik” eseri “ilk köy romanı” olarak kabulse de incecik bir kitaptan ibaret ve olaylar eserdeki ana kahramanımız olan Karabibik üzerinde şekillenmiş. Edebiyat eleştirmenlerimizin bir kısmı bu kitabı tür bakımından “uzun hikâye” olarak kabul etmiş. Kısa roman mı, uzun hikâye mi? Bu türe “povest” denmiş. Povest; hikâyeden uzun, romandan daha kısa yazılmış bir edebî türdür. Povestlerde duygulu ve melankolik, biraz da marazi konular yer alır. Aşklar, mutluluklar yer alır. Karabibik kitabı melankolik, çok duygusal yahut marazi konular içermediği için povest diyemeyiz. Bazı yazılar da öyledir, özellikle edebiyatımızdaki ‘deneme’ türü çok geniş bir yelpaze açıp zikzak çizdirir. Deneme; içinde şiir, edebî mektup, masalsı mısralar, hikâye-anı tadındaki düzyazı, gezi yazısı ve inceleme yazılarından da kesitler sunabilir yahut bir romanın sanatsal cümlelerini deneme içinde görebilirsiniz zannımca. Nasıl ki kalbimizdeki cümleler duygusal bir dille dizeye çevrildiğinde, edebî bir şiir yazıp hayal üretebilmek yetenek işiyse; deneme de kişinin kendi kendine satırlara süzülüp içindeki ben’iyle yüzleşmesi misali yetenek işidir. Yazabilmek için pürdikkat okuyabilmeli. Çok okuyup az yazmamı tavsiye ederdi eğitimci büyüklerim. Sabırla, ilmek ilmek işlenmeli satırlar. ‘Sözlük okuma’ çalışmalarıyla şıklığa bürünmeli her bir hayal. Yazmak, kelimeleri cümlelerle evlendirmek gibidir. Hikâye ve roman tadındadır günlük hayatta yaşadığımız olaylar da. Sıcağı sıcağına kaleme alınmayı ister, yazara özgü cümlelerle demlenmeyi bekler sözcükler. Hikâye ve romanın el ele vermesiyle yüreğimize masal tadında hatıralar ışınlanır. İnsanın düşlerine mıh gibi çakılan mısralar yaramaz bir çocuk misali şiire dönüşmeyi arzular. Alacalı ışığın huzmesine süzülen gözbebeklerimiz okuma sevdasıyla büyülenir günbegün. Hicran rüzgârı sarar kalbi, sevda okları yerleşir hayallere. Bir başkadır roman dünyası, apayrı sayfalara kucak açar hayat hikâyeleri. Hikâye ve roman tadındadır her gün, bakıp da görebilen yüreklerin düşlerine tutunur her şey. Masal tadında kalbiniz, şiir gibi ömrünüz olsun. Tarih: 16 Aralık 2018 – Pazar Saat: 22.00
Gevheri - Yaman Olur
Pazartesi, 11 Şubat 2019
Ben güzelim deyu havadan uçma İndirirler seni el yaman olur Siyah kaküllerin gerdana saçma Bad eser dağıtır yel yaman olur Güzelsin sevdiğim sen de bilirsin Ettiğin işlere pişman olursun Gel akşamlayalım yolda kalırsın Karanlık gecede yol yaman olur Biçare Gevheri der halim yaman Dağ başından eksik olmuyor duman Elendim ben seni sardığım zaman Aşkımız artar da hâl yaman olur
Pazartesi, 11 Şubat 2019
Ben güzelim deyu havadan uçma İndirirler seni el yaman olur Siyah kaküllerin gerdana saçma Bad eser dağıtır yel yaman olur Güzelsin sevdiğim sen de bilirsin Ettiğin işlere pişman olursun Gel akşamlayalım yolda kalırsın Karanlık gecede yol yaman olur Biçare Gevheri der halim yaman Dağ başından eksik olmuyor duman Elendim ben seni sardığım zaman Aşkımız artar da hâl yaman olur
Halit Ziya Uşaklıgil - Kırık Hayatlar (Roman Özeti)
Pazartesi, 11 Şubat 2019
Eserin Adı : Kırık Hayatlar Eserin Yazarı: Halit Ziya Uşaklıgil. Yayınevi ve Adresi : İnkılap Kitabevi - Ankara Cad. No:95 -34410 İstanbul Basım Yılı : 1989 Eserin Konusu: Ekonomik rahatlığa kavuştuktan sonra eşi ve iki çocuğuyla yeni bir çevreye girip bu arada bir sosyete yosmasına tutulan genç bir doktorun öyküsü. Eserdeki Olayların ve Şahışların Değerlendirilmesi: Romanda birbiriyle bağlantılı aile ilişkilerini , karı koca ilişkilerini aralarında oluşan gerginlik ve kavgaların bireyler üzerinde yarattığı etkiyi, farklı ailelerin yaşadıkları olaylarla bütünleştiren gerçekçi bir roman. Kişiler: Ömer Behiç: İç Hastalıklar Uzmanı Vedide’nin kocası. Vedide: Ömer Behiç’in karısı. Andelib: Selma ile Leyla’nın dadısı. Selma ve Leyla : Vedide’nin çocukları . Sabriye kadın : Aşçı. Sabriye kadının kızı. Neyyir : Ömer Behiç’le aşk yaşayan genç kız. Eserin Özeti: Ömer Behiç ve Vedide evli iki çocukları olan ,mutlu bir hayat yaşayan bir aile kurmuşlardır. Ömer Behiç İç Hastalıklar Uzmanı bir doktur,dürüst bir çok zorluklarla karşılaşmış zor şartlarda yetişmiş ,acı çekmiş fakat tek isteği diğer insanların acı çekmemesi. Ondaki bu ruh hali onun doktur olmasına vesile olmuştur. Ömer Behiç daha mutlu bir yuva kurmak için ilk olarak kendi evlerinin olmasını ister , ve bunu Vedide ile paylaşır fakat ne zaman bitireceğini söylemez sürpriz yapmak ister. Bu düşünce o denli çekici gelir ki Vedideye sonunda bekledikleri olacaktı. Çevrelerinde birçok , türlü acılar ve elemlerle , türlü gözyaşlarıyla inlemeleriyle kırık hayatlar , çaresiz, hasta; kimi iyilik bulamayacak yaralarla kemirilen , kimi gizli zehirlerle gizli gizli çürüyen hayatlar vardı... Onlar bu kırık hayatların dinç ve canlı mutluluğunu daha belirgin bir duyguyla duyarak, kendilerini düşünen bir haz ile ,bahtiyarlıklarının en tatlı saatlerini pek hoş bir Kevser suyu içercesine yudum yudum,süze süze kendilerinden geçmiş bir mahmurluk içinde yaşıyorlardı. Evi tamamlar. Ailesiyle beraber oraya taşınırlar. Evin kapısına da “Ömer Behiç / İç Hastalıkları Uzmanı” diye bir tabela tutturur. Diğer taraftan aile hayatının türlü trajik olaylarını ve kirlerini ortaya sererek geçen halk , birbirlerine dost ve bağlı olmak için o kadar sebepler varken , tersine aralarına aldatma ve hainlik uçurumlarını koyan bütün bu karılar- kocalar Ömer Behiç’in kafasında aşırı bir yaygınlık kazanıyordu. Üzüntü dolu ,gamlı gözler önüne serilen , sayılamaz ,çokluğunun korkunçluğunu hayalin kapsamı bile alamaz;harap yıpranmış evlerden oluşan ,sonsuz bir karanlık ve bozgun düzlemi biçiminde uzayıp giden siyah bir tablo çiziyordu. Ömer Behiç hekimlik kimliğiyle, yalnız hastalarının acılarıyla inleyen , onları acılar çekmekten kurtarmak için insanlık hayatının üstünde bir acıma ve sevecenlik yaşayışı ile yaşayan bir yaratık olurdu. Onu harap eden toplum hayatı idi. Ne zaman sanatının boş zamanları onu toplum hayatının içine sürüklese, öz benliğinde öteki Ömer Behiç ‘in bütün aşk ve sevdasıyla , kimliğin her gözeneğinde ateşten bir kadın gereksinmesi yanan yaratığın belirip gelişmesini sezinlerdi. Ve bu kimliği ötekini öyle vahşi bir egemenlik kurarak isteklerine yenik düşürmek , sonunda taşmak isteyen bu çok sağlam sevda emellerine öyle bir kasırga içine atmak isterdi ki , o bu didişmeden hırpalanmış çıkardı. Evliliğine bağlı kalışını kınayarak... Ömer Behiç daha sonraları nefsinin hakimiyeti altında ‘Neyyir’ diye genç bir kızla ilişki kurarak Vedide’yi aldatmaya başlar. Fakat aklı her zamanki gibi Vedide’deydi. Suçluluk duygusu içinde. Vedide’sini bir elinde Selma’sıyla, öteki elinde Leyla’sıyla , varlığında ululaşmış ve kutsal olan ne varsa onların simgesi demek olan bu kadını -acınıp ağlanılan-öteki kadınlara benzetecek , onu da bir tekmeyle yıkılıvermiş bir dünyanın yıkıntı ve kalıntılarının kenarına devirecekti... Aile bağları gün geçtikçe kopma noktasına doğru yol alıyordu. Ömer Behiç ruhunda bir genişleme , düşüncesinde bir açılma buluyordu. Birdenbire gerçek hayatı döndürülüyormuşçasına kendi kendisini karşısına alarak yanlış yaptığının farkına vardı. Neyyir ile olan ilişkisinin kapatıp,Vedide’sine geri dönmeğe karar verdi. Vedide kendini yine Leyla’sının odasında Kur’an okumaya vermişti. Ömer Behiç’in yalvarmalarına aldırış etmiyordu.karşılık vermiyordu. O zaman Ömer Behiç bir eliyle onun namaz örtüsünü çekip açtı. Dudaklarına ta oraya, alıştığı üzere, mutlu zamanlarında her zaman tapınış öpücüklerini alan yere, kulağıyla ensesinin arasına götürdü. Uzun ve birden geçmişin heyecanını bulan bir öpüşle karısını oradan öptü... Ve öperken , ancak o zaman farkına vardı ki Vedide’nin ağarmıştı. Ana Fikir: Gideceğimiz yerlerde kendi kişiliğimizi korumalı çok dikkatli olmalıyız. Yazarı Hakkında Kısa Bilgiler : Halit Ziya Uşaklıgil, 1866-1945 yılları arasında yaşayan Servet-i Fünun romancılarındandır. İstanbul’ da doğdu ve yine bu şehirde öldü. İlköğrenimden sonra Fatih Askeri Rüştiyesi’ne gitti ve 17 yaşında okuldan ayrıldı. 1884’te “Nevruz” gazetesini , daha sonra “Hizmet” ve “Ahenk” gazetelerini kurdu. İzmir Rüştiyesi’nde Fransızca öğretmenliği yaptı. İdadide Türk edebiyatı dersi okuttu. Servet-i Fünun dergisine girdi ve en büyük romanları burada yayınlandı. Darülfünunda Batı edebiyatı dersleri verdi. Mabeyin baş katibi , ayan üyesi oldu. Sessizliği , batı müziğini, kitap okumayı, çiçekleri severdi. Fransızca ,İngilizce, Almanca, İtalyanca, Arapça ve Farsça bilirdi. Roman, hikaye, tiyatro mensur şiir, hatıra , hitabet edebiyat tarihi ve makale türünden eserler verdi. Romanlarında sosyal ve psikolojik konuları işler. Kahramanları gerçek hayattan alınmıştır. 150 den çok hikayesi vardır. Modern Türk hikaye ve romanlarının babası sayılır. Çevirileri de vardır. Servet-i Fünun döneminde yazdığı, çok sayıda Arapça ve Farsça kelime ve tamlamalarla dolu eserlerini sağlığında kendisi sadeleştirdi. Eserleri : Roman: Nemide, 1889; Bir Ölünün Defteri, 1889; Ferdi ve Şürekâsı, 1894; Mai ve Siyah, 1897; Aşk-ı Memnu, 1900; Kırık Hayatlar, 1923. Öykü: Bir Muhtıranın Son Yaprakları, 1888; Bir İzdivacın Tarih-i Muaşakası, 1888; Heyhat, 1894; Solgun Demet, 1901; Sepette Bulunmuş, 1920; Bir Hikâye-i Sevda, 1922; Hepsinden Acı, 1934; Onu Beklerken, 1935; Aşka Dair, 1936; İhtiyar Dost. 1939; Kadın Pençesinde, 1939; İzmir Hikâyeleri, (ö.s.), 1950. Oyun: Kabus, 1918. Anı: Kırk Yıl, 1936; Sara ve Ötesi, 1942; Bir Acı Hikâye, 1942. Şiir: Mensur Şiirler, 1889. Deneme: Sanata Dair, 3 cilt, 1938-1955.
Pazartesi, 11 Şubat 2019
Eserin Adı : Kırık Hayatlar Eserin Yazarı: Halit Ziya Uşaklıgil. Yayınevi ve Adresi : İnkılap Kitabevi - Ankara Cad. No:95 -34410 İstanbul Basım Yılı : 1989 Eserin Konusu: Ekonomik rahatlığa kavuştuktan sonra eşi ve iki çocuğuyla yeni bir çevreye girip bu arada bir sosyete yosmasına tutulan genç bir doktorun öyküsü. Eserdeki Olayların ve Şahışların Değerlendirilmesi: Romanda birbiriyle bağlantılı aile ilişkilerini , karı koca ilişkilerini aralarında oluşan gerginlik ve kavgaların bireyler üzerinde yarattığı etkiyi, farklı ailelerin yaşadıkları olaylarla bütünleştiren gerçekçi bir roman. Kişiler: Ömer Behiç: İç Hastalıklar Uzmanı Vedide’nin kocası. Vedide: Ömer Behiç’in karısı. Andelib: Selma ile Leyla’nın dadısı. Selma ve Leyla : Vedide’nin çocukları . Sabriye kadın : Aşçı. Sabriye kadının kızı. Neyyir : Ömer Behiç’le aşk yaşayan genç kız. Eserin Özeti: Ömer Behiç ve Vedide evli iki çocukları olan ,mutlu bir hayat yaşayan bir aile kurmuşlardır. Ömer Behiç İç Hastalıklar Uzmanı bir doktur,dürüst bir çok zorluklarla karşılaşmış zor şartlarda yetişmiş ,acı çekmiş fakat tek isteği diğer insanların acı çekmemesi. Ondaki bu ruh hali onun doktur olmasına vesile olmuştur. Ömer Behiç daha mutlu bir yuva kurmak için ilk olarak kendi evlerinin olmasını ister , ve bunu Vedide ile paylaşır fakat ne zaman bitireceğini söylemez sürpriz yapmak ister. Bu düşünce o denli çekici gelir ki Vedideye sonunda bekledikleri olacaktı. Çevrelerinde birçok , türlü acılar ve elemlerle , türlü gözyaşlarıyla inlemeleriyle kırık hayatlar , çaresiz, hasta; kimi iyilik bulamayacak yaralarla kemirilen , kimi gizli zehirlerle gizli gizli çürüyen hayatlar vardı... Onlar bu kırık hayatların dinç ve canlı mutluluğunu daha belirgin bir duyguyla duyarak, kendilerini düşünen bir haz ile ,bahtiyarlıklarının en tatlı saatlerini pek hoş bir Kevser suyu içercesine yudum yudum,süze süze kendilerinden geçmiş bir mahmurluk içinde yaşıyorlardı. Evi tamamlar. Ailesiyle beraber oraya taşınırlar. Evin kapısına da “Ömer Behiç / İç Hastalıkları Uzmanı” diye bir tabela tutturur. Diğer taraftan aile hayatının türlü trajik olaylarını ve kirlerini ortaya sererek geçen halk , birbirlerine dost ve bağlı olmak için o kadar sebepler varken , tersine aralarına aldatma ve hainlik uçurumlarını koyan bütün bu karılar- kocalar Ömer Behiç’in kafasında aşırı bir yaygınlık kazanıyordu. Üzüntü dolu ,gamlı gözler önüne serilen , sayılamaz ,çokluğunun korkunçluğunu hayalin kapsamı bile alamaz;harap yıpranmış evlerden oluşan ,sonsuz bir karanlık ve bozgun düzlemi biçiminde uzayıp giden siyah bir tablo çiziyordu. Ömer Behiç hekimlik kimliğiyle, yalnız hastalarının acılarıyla inleyen , onları acılar çekmekten kurtarmak için insanlık hayatının üstünde bir acıma ve sevecenlik yaşayışı ile yaşayan bir yaratık olurdu. Onu harap eden toplum hayatı idi. Ne zaman sanatının boş zamanları onu toplum hayatının içine sürüklese, öz benliğinde öteki Ömer Behiç ‘in bütün aşk ve sevdasıyla , kimliğin her gözeneğinde ateşten bir kadın gereksinmesi yanan yaratığın belirip gelişmesini sezinlerdi. Ve bu kimliği ötekini öyle vahşi bir egemenlik kurarak isteklerine yenik düşürmek , sonunda taşmak isteyen bu çok sağlam sevda emellerine öyle bir kasırga içine atmak isterdi ki , o bu didişmeden hırpalanmış çıkardı. Evliliğine bağlı kalışını kınayarak... Ömer Behiç daha sonraları nefsinin hakimiyeti altında ‘Neyyir’ diye genç bir kızla ilişki kurarak Vedide’yi aldatmaya başlar. Fakat aklı her zamanki gibi Vedide’deydi. Suçluluk duygusu içinde. Vedide’sini bir elinde Selma’sıyla, öteki elinde Leyla’sıyla , varlığında ululaşmış ve kutsal olan ne varsa onların simgesi demek olan bu kadını -acınıp ağlanılan-öteki kadınlara benzetecek , onu da bir tekmeyle yıkılıvermiş bir dünyanın yıkıntı ve kalıntılarının kenarına devirecekti... Aile bağları gün geçtikçe kopma noktasına doğru yol alıyordu. Ömer Behiç ruhunda bir genişleme , düşüncesinde bir açılma buluyordu. Birdenbire gerçek hayatı döndürülüyormuşçasına kendi kendisini karşısına alarak yanlış yaptığının farkına vardı. Neyyir ile olan ilişkisinin kapatıp,Vedide’sine geri dönmeğe karar verdi. Vedide kendini yine Leyla’sının odasında Kur’an okumaya vermişti. Ömer Behiç’in yalvarmalarına aldırış etmiyordu.karşılık vermiyordu. O zaman Ömer Behiç bir eliyle onun namaz örtüsünü çekip açtı. Dudaklarına ta oraya, alıştığı üzere, mutlu zamanlarında her zaman tapınış öpücüklerini alan yere, kulağıyla ensesinin arasına götürdü. Uzun ve birden geçmişin heyecanını bulan bir öpüşle karısını oradan öptü... Ve öperken , ancak o zaman farkına vardı ki Vedide’nin ağarmıştı. Ana Fikir: Gideceğimiz yerlerde kendi kişiliğimizi korumalı çok dikkatli olmalıyız. Yazarı Hakkında Kısa Bilgiler : Halit Ziya Uşaklıgil, 1866-1945 yılları arasında yaşayan Servet-i Fünun romancılarındandır. İstanbul’ da doğdu ve yine bu şehirde öldü. İlköğrenimden sonra Fatih Askeri Rüştiyesi’ne gitti ve 17 yaşında okuldan ayrıldı. 1884’te “Nevruz” gazetesini , daha sonra “Hizmet” ve “Ahenk” gazetelerini kurdu. İzmir Rüştiyesi’nde Fransızca öğretmenliği yaptı. İdadide Türk edebiyatı dersi okuttu. Servet-i Fünun dergisine girdi ve en büyük romanları burada yayınlandı. Darülfünunda Batı edebiyatı dersleri verdi. Mabeyin baş katibi , ayan üyesi oldu. Sessizliği , batı müziğini, kitap okumayı, çiçekleri severdi. Fransızca ,İngilizce, Almanca, İtalyanca, Arapça ve Farsça bilirdi. Roman, hikaye, tiyatro mensur şiir, hatıra , hitabet edebiyat tarihi ve makale türünden eserler verdi. Romanlarında sosyal ve psikolojik konuları işler. Kahramanları gerçek hayattan alınmıştır. 150 den çok hikayesi vardır. Modern Türk hikaye ve romanlarının babası sayılır. Çevirileri de vardır. Servet-i Fünun döneminde yazdığı, çok sayıda Arapça ve Farsça kelime ve tamlamalarla dolu eserlerini sağlığında kendisi sadeleştirdi. Eserleri : Roman: Nemide, 1889; Bir Ölünün Defteri, 1889; Ferdi ve Şürekâsı, 1894; Mai ve Siyah, 1897; Aşk-ı Memnu, 1900; Kırık Hayatlar, 1923. Öykü: Bir Muhtıranın Son Yaprakları, 1888; Bir İzdivacın Tarih-i Muaşakası, 1888; Heyhat, 1894; Solgun Demet, 1901; Sepette Bulunmuş, 1920; Bir Hikâye-i Sevda, 1922; Hepsinden Acı, 1934; Onu Beklerken, 1935; Aşka Dair, 1936; İhtiyar Dost. 1939; Kadın Pençesinde, 1939; İzmir Hikâyeleri, (ö.s.), 1950. Oyun: Kabus, 1918. Anı: Kırk Yıl, 1936; Sara ve Ötesi, 1942; Bir Acı Hikâye, 1942. Şiir: Mensur Şiirler, 1889. Deneme: Sanata Dair, 3 cilt, 1938-1955.
Neşati - Gazel (Bile)
Pazartesi, 11 Şubat 2019
Gitdin ammâ ki kodun hasret ile cânı bileİstemem sensiz olan sohbet-i yârânı bile Devr-i meclis bana girdâb-ı belâdır sensizMey-i zehrâb-ı sitem sâgâr-ı gerdânı bileBağa sensiz bakamam çeşmîme âteş görünürGül-i handânı değil serv-i hırâmânı bileSineden derd ile bir âh edeyin kim dönsünAksine çarh-ı felek mihr-i dırahşanı bileHâr-i firkatinle Neşâtî-i hazînin vâ-hayfDâmen-i ülfeti çâk oldu giribânı bile
Pazartesi, 11 Şubat 2019
Gitdin ammâ ki kodun hasret ile cânı bileİstemem sensiz olan sohbet-i yârânı bile Devr-i meclis bana girdâb-ı belâdır sensizMey-i zehrâb-ı sitem sâgâr-ı gerdânı bileBağa sensiz bakamam çeşmîme âteş görünürGül-i handânı değil serv-i hırâmânı bileSineden derd ile bir âh edeyin kim dönsünAksine çarh-ı felek mihr-i dırahşanı bileHâr-i firkatinle Neşâtî-i hazînin vâ-hayfDâmen-i ülfeti çâk oldu giribânı bile
Nurali Qobul - Kaptarlar qaytmagan tun (hikoya)
Pazartesi, 11 Şubat 2019
Kampir har kuni ertalab tong yorishmasdan uyg‘onadi. Shu kunga eson-omon yetkazgani uchun xudoga shukrona aytib, katta doka ro‘molini uzoq o‘raydi. Sirlangan chelakning qolgan-qutgan suvini hovliga sepib, yuz-qo‘lini yuvadi-da, bir necha burda non olib buloqqa tushadi. Yuz-qo‘lini yana qayta yuvgach, tushini suvga aytgancha nonni ushatib, buloqqa tashlay boshlaydi. Kampirning kelishiga o‘rgangan va uzoqdan qorasi ko‘rinishi bilan uymalashadigan baliqlar suvni shaloplatib yuzaga otilib chiqishardi. Kampir esa ular bilan xuddi odamdek gaplashib, uvoq ulasha boshlaydi.— Sizlar ham kichik bo‘lgansizlar. Kichiklarga ham non beringlar, — dedi u katta baliqlarni tergab. — Uyalmaysizlarmi o‘z bolalaringning nonini tortib olib yeyishga. Odamlarga o‘xshab jonivorlar orasidan ham mehr-oqibat ko‘tarilyapti.So‘ng, u katta baliqlarni aldab turib, nonni maydalab kichik baliqlarga tashlardi. Bunga o‘rgangan baliqchalar katta baliqlar non bo‘lagiga tashlanishganda non uvoqlarini kutib joylaridan jilmay turaverishardi. «Duo qilinglar, Xudo ham menga el qatori nevara bersin», derdi kampir suv to‘ldirilgan chelakni ko‘tarib iziga qaytayotganda. Baliqlar esa kampirning suv olishiga qo‘ymay, chelakka kirib chiqaverishadi. Kampir zo‘rg‘a ularni chelaqdan haydab chiqarardi.Lekin bari bir bitta-yarimta baliq ilashib chiqar, kampir chelakning ostida qolgan suv bilan yana qaytarib kelib buloqqa quyardi.Sahar namozini o‘qigach, joynomozni yig‘ishtirib qo‘yardi-da, hovli to‘rida mudrayotgan govmish bilan kattakon oq echkiga ko‘z qirini tashlab don-dun saqlanadigan pastakkina omborxona tomon yurardi. Kampirning omborxona tomonga borayotganidan xabar topgan echki umidvor bo‘lib sekin ma’rardi. Govmish biz ham bor, degandek erinibgina o‘qrayib qo‘yadi. Kampir o‘zicha ularga daf’i javob qaytarib, yo‘lida davom etadi. Uzoq paysallanib nimchasining cho‘ntagidan omborxona kalitini topadi. Shu bahonada cho‘ntagida yana nimalar borligini bilib qo‘yish uchun birma-bir yuziga yaqin keltirib, ko‘zdan kechiradi. Cho‘ntagida esa hamma narsa bo‘lardi. Bir yil burungi to‘ydan olgan parvardadan tortib, charxning dugigacha. U cho‘ntagidagi mevalarni bejizga asramaydi. Qaysi to‘y ma’rakaga bormasin, «Ilohim Xudoyim meni ham shunday kunlarga yetkazsin!» deya bir juft parvardami, yong‘okmi oladi. So‘ng, yana bir parvardani olib tishsiz milklarida aylantirib so‘ra boshlaydi. Atrofida bir-biriga gap bermay chuvillashayotgan xotin-xalajlar gapini mutlaqo eshitmayotgandek odamlarning boshi uzra tog‘orti ufqiga tikilarkan «Ilohim yetkazgan kuningga, bergan rizqingga shukur», deydi.Ko‘rinib turgan shu tog‘ ortida, Panjakent degan tomonda kampirning yakkayu yolg‘iz qizi yashaydi. Farzand ko‘rmay turmushi buzilgandan so‘ng, o‘sha yoqqa, tog‘ ortidan kelib qishloqning molini boqib yuradigan Eshmurod ismli qo‘y og‘zidan cho‘p olmaydigan, o‘zidan to‘rt yosh chamasi kichik yigitga tegib ketdi. Odamlar «qizing oshiq-ma’shuq bo‘lib, kochib ketdi», deya ta’na qilishdi. Kampir beg‘ubor va najottalab ko‘zlarini mo‘ltiratib, ularning gaplarini eshitar, lekin g‘ing demasdi. Xuddi hammasiga o‘zi aybdordek iyagini tizzasiga tiragancha jimgina o‘tirar, ichida sabrsizlik va alam bilan suhbatdoshining yoqimsiz gapini tugatishini kutardi. Ichida: «Xudo urganni payg‘ambar hassasi bilan turtgandek, men sho‘riqisgan yolg‘izga shu gaplarni yetkazishdan bu insonlar ne muddao topisharkin?» deya o‘ylar, o‘ylab o‘yiga yetolmasdi.Yakinda kampirga xushxabar keltirishdi… U anchagacha tushimmi-o‘ngimmi degandek o‘tirgan joyida ag‘rayib qotib qoldi. Qizining bo‘yida bo‘lgan emish. Shundan keyin kampirning ichiga o‘t tushdi. Kechalari birdan uyqusi qochib, qizini o‘ylab ketadi. «O‘g‘il bo‘lsa otini Xudoyberdi, qiz, bo‘lsa Biyfotma qo‘yaman», derdi o‘ziga-o‘zi quvonchi ichiga sig‘may. Ammo, tug‘ilajak nevarasining ota-onalari bolaga ism qo‘yishni undan so‘rashadimi, yo‘qmi, buni xayoliga ham keltirmasdi.Qulfning kalit soladigan joyini uzoq qidirib, zo‘rg‘a ochganda ham u bir narsani — qizining tezroq bo‘shanishini o‘ylar, yuragining tub-tubidan buni Xudodan o‘tinib so‘rardi. Erta sahardan shomga qadar o‘zicha savob deb bilgan ishlar bilan mashg‘ul bo‘lardi.U chit ko‘ylagining yengini to‘ldirib bug‘doy oldi-da, yana omborxona eshigini kulflab qo‘ydi. Bo‘lmasa bo‘shatib podaga haydaganda echki o‘zini omborxonaga uradi, Kampir esa halloslab unga yetolmaydi. Yetgunicha u bemalol biror kilo bug‘doyni paqqos tushirgan bo‘ladi. Qopning og‘zi bog‘loqlik bo‘lsa yirtib yeydi. Kampirning hovlida g‘imirlab yurganini ko‘rgan musichalar kukulashib atrofida girdikapalak bo‘lib aylanishadi.Kampir peshayvon ustunining tag kursisiga o‘tirganicha musichalar bilan gaplashib, don ulasha boshlaydi.— Sadag‘ang ketay Biyfotmaning beozor tovuqlari.Qani endi hamma odamlar sizlarni jannatdan uchib chiqqanliklaringni bilganda edi. Odamlardan ham xafa bo‘lib bo‘lmaydi. Ularning ham tashvishi ko‘p. Dunyo shunaqa ekan. Inson qancha qorni to‘yib, biri ikki bo‘lsa shuncha sertashvish bo‘lib qolarkan. Zamonang tulki bo‘lsa tozi bo‘lib quv degandek, odamlar faqat kunining orqasidan quvadigan bo‘lib qolishdi. Ishqilib oxiri baxayr bo‘lsin. Odamlarga qanchalik aql kirgan sari jonivorlarning, dov-daraxtlarning tinchligi buzilyapti. Magazinlarda un ko‘payib, sizlar rizq-ro‘zilaringni terib yeydigan tegirmonni ham buzib tashlashdi. Uning hech kimga og‘irligi tushayotgani yo‘q edi-ku?Musichalar talashib don yeyishardi. Ularga tevarak-atrofdan chumchuq, mayna va chug‘urchuqlar kelib qo‘shilishardi. Kampir hamma musichalarni tanirdi. Musichalar esa don talashib, kampirning kiyimlarini yulqilashadi. Kampir ularning xatti-harakatidan mast bo‘lib kular, bu yoqimli daqiqalarni cho‘zish uchun donni olisroqqa sochardi.— Voy sadag‘ang ketay beozor qushlar-ey! Shu donning hammasini sizlarga beraman! Sizlarga bermay kimga beraman? — derdi kampir hovuchini to‘ldirib don socharkan.So‘ngra u qushlar bilan astoydil xayr-xo‘shlashib, etagini qoqqancha boqqa qarab yuradi. Yong‘oqning shoxiga qistirilgan eski o‘rog‘ini olib, govmish bilan echkiga uvatlardan o‘t o‘radi, pechak yuladi. Bedadan ham o‘rib berishi mumkin, lekin u qishga mo‘ljallangan. Shuning uchun kampir uzzu-kun bedapoyani qo‘riqlab, urchuq yigirib o‘tiradi. Uning ham o‘g‘li yoki nevarasi bo‘lganda boshqalarnikidek qish uchun Taypoqsoy dalasidan to‘rt-besh qop somon keltirib berarmidi? Kampir doimo boriga kanoat va shukur qiladi. Hech qachon nolimaydi. U bari bir bir kun emas, bir kun nolalarim Xudoga yetib boradi deb o‘ylaydi. Shuning uchun ham shukur qiladi.Yoqimli hid ankib turgan barra o‘tni govmish bilan echkiga bo‘lib solgandan so‘ng tandirxonaga qarab yurdi. Sut sog‘adigan, yog‘i sirtiga urib ketgan kadisini olib kelpi. Govmishni iydirish uchun og‘ildan buzog‘ini olib chiqib qo‘yib yubordi. Targ‘il buzoq onasini turtkilab ema ketdi. Kampir buzoqqa bir oz tikilib turdi-da, so‘ng ipini tortdi. Ichida uning ona suti emishdan mahrum etayotganiga achindi. Shunda birdan ko‘z oldiga o‘sha — tug‘ilajak nabirasi kelib ketdi. Nazarida uni ham birov onasi bag‘ridan tortib oladigandek tuyuldi. Shu o‘yda qo‘li bo‘shashib, xayoli qochdi. Ag‘rayganicha buzoqning emishiga tikilib o‘tiraverdi. Lekin shu alpozda qarab o‘tira olmasligini angladi. Hademay sut oluvchi keladi. Unga kamida bir kadi sut berish kerak. Bo‘lmasa u kampirga oz pul beradi. Hech kimga gap bermaydigan Safargul sutchi kampirning sutini hammadan arzonga oladi. Kampir buni biladi. Qo‘shnilar tushuntirishgan. Biladiyu, indamaydi. Biror nima degudek bo‘lsa Safargul og‘zidan chiqqan gapni yoqasiga tarmashtiradi. Safargul shartlashilgandek biror so‘m yoki bir necha tiyin kam bersa ham indamay olaveradi. «Bari bir, bir o‘zimga shuncha sut kerak emas. Pul bermasayam mayli. Odamlar ichib alqasa bas. Sut bergandan savob ish bormi dunyoda?» — o‘ylardi o‘zicha.— Xudo xohlasa bu pullarni nevara to‘yiga ishlatasiz, — deydi Safargul kampirni og‘iz ochirmaslik uchun nozik joyini topib.Aniqrog‘i kampir pul sanashni bilmaydi. Shuning uchun ham kim nima bersa olaveradi. Ikki marta Safargul bergan pulni qo‘shnisi Bahrom oqsoqolning o‘g‘liga sanatgan edi, qanchayam kam dedi. Kamini Xudo berar, shungayam tashvish chekib yuradimi? Odamlar seni kam degani, yerga urgani bilan kam bo‘lib qolmaysan, ishqilib egasi kam kilmasin, taqdiringni boshiyam oxiriyam bo‘lmas ekan. Uyasini yo‘qotgan to‘rg‘aydek havoda muallaq bo‘lib qolarkansan.Kampir shu o‘ylar bilan govmishni sog‘ishga o‘tirdi. Kadi ko‘pirgancha to‘lib borardi. Sut kunligidan kam chiqdi. Kampirning xayoliga «endi meni Safargul koyiydi» degan fikr keldi. U yana buzoqni emishga qo‘yib yubordi. Har yili echkini sog‘in qilib oladi. U govmish bilan basma-bas sut beradi. Buzog‘i ko‘proq emgan kunlari qariyb ikkisining suti baravar keladi. Kadidan ortgan sut kampirning o‘ziga koladi. U bu sutni pishiradi. Bir kosasini sap-sariq kattakon urg‘ochi mushuk ikkalasi ichishadi. Mushuk deyarli har yili bolalaydi. Kampirning tashvishiga tashvish qo‘shiladi. Shunda mushuklarning o‘ziga bir kosadan ortiq sut ketadi. Qolgan sutni qatiq qilib xaftada bir marta kuvi pishadi. Kampirning chayir va baquvvat qo‘llari kuvini tezda yoqqa keltiradi. Sut kadidan ortmagan kuni u sutsiz qoladi. Piyolaga kallaqandni solib, non to‘g‘rab yeydi. Mushukka esa qolgan-qutgan ovqatlardan beradi. Sut mo‘ljaldagidan ozroq bo‘lsa Safargul kampirga o‘shqiradi. «Va’dalashib qo‘ygan odamlarimga nima deyman?» deydi u ko‘zlari olayib. O‘sha sut kelishini kutayotgan odamlar va bolalarni o‘ylab, kampir buzoqning rizqini qiyardi. Safargul o‘zidan olgan sutni uch barobar pullashini esa xayoliga ham keltirmaydi. «Shuncha sutni eshakka ortib, rayonga olib tushishning ham o‘zi bo‘ladimi? Safargul bechoraga ham qiyin, boshida eri yo‘q», deya o‘ylardi u sut oluvchi ko‘rinmay ketgunga qadar orqasidan tikilib.Sutni ko‘tarib olgach, yuvindisiga qorni ichiga kirib ketgan, doimo to‘ymay yuradigan Olaparga itoshi qiladi. Tokchadan bir kosacha kepak oladi-da, sal mazaliroq bo‘lsin uchun bir hovuch qora bug‘doy unidan aralashtiradi. Olapari og‘zi kuyganiga qaramay itoshini yalay ketadi. Bu paytda mushuk miyovlab kampirning atrofida girdikapalak bo‘laveradi. Uning kosasiga ham bir cho‘mich sut solib, ikki-uch to‘g‘ram qotgan non tashlaydi.Etakdan ma’rashib qishloq podasining tog‘ tomon o‘rlayotgani eshitiladi. Kampir qo‘lini soyabon kilib, quyoshning ko‘tarilayotganini kuzatadi-da, o‘zicha podahaydar mahali bo‘lganini fahmlaydi. Irg‘ay yog‘ochdan qilingan cho‘ponlarning tayog‘iga o‘xshash hassasini qo‘liga olib govmish bilan echkini ko‘chaga haydaydi. Echki echkiligini qilib, orqaga qochmoqchi bo‘ladi. Kampir unga zug‘um qiladi.— Tog‘u toshda maza qilib o‘tlab, o‘ynab kelmaysanmi shaytondan tarqalgan? — deydi hassa o‘qtalib.Echki kampirga o‘qraygancha podaga qarab yuradi. «Nega kampir bechorani qiynaysan» degandek ularni kuzatib turgan govmish echki oldiga tushgach, unga ergashadi. U echkiga ergashib, o‘rganib qolgan. Kechqurun podaqaytar mahali bo‘lgach, u ma’rab echkini topib oladi-da, ortidan qishloqka qaytadi. Echki qochib, uyga qaytib kirsa kampir yetolmasligini ham biladi. Biroq, bo‘yniga arqon tushgandan so‘ng, kampir uni jazolaydi, hassasining uchi bilan bir-ikki nuqib qo‘yadi.Qirda eshagiga ikkita sut idishi solingan xurjun ortgan Safargul ko‘rindi. U yetib kelguncha kampir sadaqayrag‘och shoxidagi kadini olib chiqdi. Gap-so‘zsiz Safargulning idishiga quydi. Biror nima dermikin degandek ko‘zlari javdirab, uning og‘ziga tikildi.Eshagiga o‘nglanib o‘tirish uchun oyog‘ini qayta uzangiga solarkan:— Sutingiz kundan-kun suyulib boryapti, Oybuvi momo, — dedi Safargul.— Sigir bilan echkini tuzukroq boqmayapsiz. Yoki sutga suv-puv qo‘shyapsizmi? Bunday bo‘lsa sutingizni olmay qo‘yaman.Kampir nima deyishini bilmay ag‘rayib turardi. Sababi: Safargulning bunday deyishi yetti uxlab tushiga kirmagan edi.«Umrida sut sog‘magandek gapiradi-ya, sutga ham suv aralashtiradimi? Qaysi Xudodan ko‘rqmaydigan shunday qiladi?» — boshi kotib o‘ylardi kampir. «Nega u uyalmay-netmay shunday deydi? Oyog‘im go‘rga yetib qolgan bir yoshda shunday qilamanmi? Men esimni taniganimdan beri do‘zaxi ish qilganim yo‘q! Bundan buyon ham qilmayman! Men cholginamning oldiga o‘z ajalim bilan halol pokiza borishim kerak!»Sutchi xotin allaqachon ikki kir oshib ketib kolgan edi. Kampir hamon qo‘lida kadisi bilan qaqqayganicha qotib turardi. Undan ikki qadamcha narida yalpayib yotgan Olapar lab-lunjini yalab, egasining ma’yus holatini kuzatardi. Kampirning nimadir esiga tushgandek o‘ziga kelib, shosha-pisha uyga qarab yurdi. Mushuk yeganda sachragan uvoqlarni donalab terib, oxistagina chumolilar ini og‘ziga eltib ko‘ydi. So‘ngra sadaqayrag‘och soyasidagi eski so‘riga o‘tirib nonushta qilgan bo‘ldi. Sut ichayotganida yana xayoliga tug‘ilajak nabirasi keldi. «Bo‘lganda u ham sut ichardi», deya o‘yladi xomush bo‘lib. «Nega Xudo doimo baxtni kechikib beradi?» o‘ylardi kampir termilib. «Bolaning qadriga yetmaydiganlarga besh-o‘ntalab farzand beradi. Mening qizimga esa…»Chug‘urlashib sadaqayrag‘ochga uchib qo‘nayotgan chumchuklar dasturxondaga nonga yopishganda kampirning xayoli bo‘lindi. Yengini silkitib qushlarni uchirgan bo‘ldi. Dasturxondagi qolgan-qutgan ushoqlarni koqib og‘ziga soldi-da, nonni o‘rab yostiqning ostiga bostirib qo‘ydi. So‘ngra sadaqayrag‘ochning shoxiga qistirig‘liq urchug‘ini qo‘lga oldi.Soya qaytishi bilan yana chap yengini bug‘doyga to‘ldirdi-da, urchug‘ini qo‘ltiqlaganicha uyning kun chiqish tomonidagi qirga chiqdi. U deyarli har kuni kunning ikkinchi yarmini shu yerda o‘tkazadi. Kampir qirga chiqishi bilan bu yerga Kattajarning kaptarlari uchib kelishadi. Kaptarlar kir ustida bir-birini turtkilab, bir-ikki aylanishgach, qo‘nishadi. Ular qirga qo‘nishi bilan kampir galaga yangi qo‘shilgan kaptarlarini kuzata boshlaydi. Ularning kun sayin ko‘payib borayotganidan o‘zicha xursand bo‘ladi. Lekin, nega xursand bo‘layotganini aniq tasavvur eta olmaydi. Kaptarlar donga to‘ymay, kampirni turtkilashaversa, u yana omborxonaga borib keladi. Bug‘doy esa oxirlab borardi. Kuyovi kela qolganda edi, bozordan biror qop bug‘doy, yoki yorma olib kelib berarmidi? Yoki birorta qo‘ni-qo‘shnidan ot-ulov so‘rasamikan? Don tugab qolsa kaptarlar qayerga boradi?Kishloq bolalari allaqachon bu kaptarlarni bezdirishardi. Xayriyatki, Olapar bor. Kaptarlar uchib kelganda u kirga hech kimni va hech qanday hayvonni yo‘latmaydi. Shu daqiqalarda kampir bu dunyodan mutlaqo ajralib qoladi. Shunda u hamma narsani unutadi. Nazarida o‘zini ham qushga o‘xshagan allaqanday jonivorga aylanib qolganday his qiladi. Harakatlari ham g‘ayritabiiy bo‘lib qoladi.Kaptarlar uzala tushib yotgan Olaparning ustida o‘rmalashib yurishar, juni orasidan nimalarnidir terib yegandek cho‘qishardi. U esa mudraganicha yer bilan bitta bo‘lib yotar, qushlarning cho‘qishi unga shu qadar xush yoqardiki, birpasda ko‘zi ilinardi.Kampir yana don olib kelish uchun o‘rnidan turganida, g‘ov og‘ziga yukini o‘zi tushiradigan mashina kelib to‘xtadi. Kampir qo‘lini soyabon qilib, kelganlarni kuzatdi. Kabinadan qo‘ng‘iz mo‘ylovli haydovchi bilan Safar soqovning o‘ziga o‘xshagan tili chuchuk o‘g‘li Tursunali tushdi.— Hormang, Oybuvi momo! — dedi u shipshigan ovozda. — Kaptarlarni boqib yotibsizmi? Damlikkina yuribsizmi?Shukur, bolam… Bir navi. O‘zlaring omonmisilar? Ota-onalaring baquvvat yurishibdimi? Ancha bo‘ldi, enangni ko‘rmadim. Qizimni kutyapman, hech daragi bo‘lmayapti…— Vaqt ziq, momo, siz bilan gaplashadigan gap bor, — o‘g‘ri qarash qildi Tursunali.— Nima gap? Aytaqol tezroq, bolam, — uning og‘ziga tikilib ag‘raydi kampir.— Sizga bug‘doy kerak emasmi?— Kerak, bolam, qani endi uni olib kelib beradigan odam?— Mana bu mashinaning kuzovi to‘la bug‘doy. Olsangiz, arzon garovga sotamiz. Ko‘p emas, sakson so‘m bersangiz bo‘ladi, — bidillab ketdi Tursunali.— Voy! Bir mashina bug‘doyni nima kilaman, bo‘tam! — hayron bo‘ldi kampir.— Xudo berganiga shukur kilib olavermaysizmi? Omborxonangizga o‘n mashina bug‘doy sig‘adi. Shu bilan bir necha yil bug‘doy olmaysiz. O‘zimiz tashib beramiz.Kampir ularni alqab-alqab rozi bo‘ldi. Bug‘doyni omborxonaga tashish uchun ikkita xalta olib chiqdi. Shofyor bilan Tursunali terlab-pishib, bir zumda bug‘doyni omborxonaga tashib kiritishdi. Kampir ro‘molchaga tugib, ko‘rpaning orasiga qistirib qo‘ygan pulini olib chiqdi. Tursunali pulning yarmidan ko‘prog‘ini olgach, ular shosha-pisha mashinaga o‘tirishdi.— Biror kishiga bu haqda og‘iz ochib yurmang, tag‘in, — tayinladi duduqlanib Tursunali ketayotganida, — bilasiz-ku, hozir odamlar oyog‘i bilan emas, og‘zi bilan yuradi.Kampir indamay ag‘rayib turardi. Uning nega bunday deganini tushunmadi. So‘ng, ro‘molchasida qolgan pulga qaradi. «Yarmidan ko‘prog‘i sakson so‘m bo‘lsa, qolgani qancha ekan!» deya o‘ylardi u pulni qayta tugarkan. Biroq Tursunalining 150 so‘mga yaqin olganini xayoliga ham keltirmasdi. «Dunyoda qanday yaxshi odamlar bor-a? — derdi o‘ziga-o‘zi. — Xudoning o‘zi yetkazaman desa, hech gap emas ekan. Kizim bilan kuyovim bug‘doyni ko‘rib suyunishadi, — beixtiyor xayolidan o‘tkazdi kampir quvonchi ichiga sig‘may. — Kaptarlarim bilan musichalarim Xudo degan ekan». — Kampir endi musichalar va kaptarlarga ko‘proq don beradi. Ular qanchalik talashib don yeyishsa, kampir yayrab ketar, kuyib-pishib ular bilan o‘zicha so‘zlashardi.U qirda kaptarlarga don sochib o‘tirgan edi. Urchug‘i yonida yumalab yotar, kaptarlarni qorni to‘yib, o‘zi bilan o‘ynashishni istayotgan Olapar ularning har bir xatti-harakatidan ko‘z-qo‘loq bo‘lib, cho‘nqayib o‘tirardi. Kun peshindan oqqan, mashriq tomondan salqin shabada esardi. Kampirning xayolini mashinaning bo‘g‘iq ovozi buzdi, G‘ov oldiga usti yopiq kichkina mashina kelib to‘xtadi. Undan kishloq sovetida ishlaydigan Xo‘jato‘pi mahallalik Turdibek bilan shapkali odam tushdi. Kampir uni doimo shapka kiyib, qishlok bolalarini tergab yuradigan Xolbek tog‘bega deb o‘yladi. Diqqat bilan tikilgach, militsioner ekanligini payqadi. Ular o‘zaro nimalarnidir so‘zlashishdi. So‘ngra militspioner hovli tomon, Turdibek qirga qarab yurdi. Kampir yengida qolgan-qutgan bug‘doyni uymalashayotgan kaptarlarga to‘kib, o‘rnidan qo‘zg‘aldi.— Hormang, Oybuvi momo! — dedi Turdibek kampirga yaqinlasharkan. Negadir uning salom bermagani kampirning ko‘ngliga keldi. «Tursunali ham salom o‘rniga, hormang, deb kelgan edi. Bu ham he-be yo‘q shunday deb kelyapti. Odamlar salomni unutishyapti. Oxiri baxayr bo‘lsin», o‘ylardi kampir Turdibekka sinchkovlik bilan tikilarkan.— Assalomu alaykum, bo‘tam!— Salom, momo!Kampir salomdan so‘ng nimadir demoqchi edi, unutib qo‘ydi. Tiliga kalima kelmay Turdibekning og‘ziga tikilib turaverdi.— Kaptarlarga don beryapsizmi? — xijolatomuz jilmayib so‘radi Turdibek.— Ha, bolam, shundoq ermak qilib…Shu payt Olapar irillab o‘rnidan qo‘zg‘aldi. Kampir o‘girilib qaragan edi, dumini qisib nariroq ketdi. Kaptarlar gurillagancha osmonga ko‘tarilishdi. Turdibek sochilib yotgan bug‘doyni kaftiga olib ko‘ra boshladi.— Pastga tushaylik, momo! — dedi ovozi allaxil tovlanib, bug‘doyni siqimlagancha soylikka qarab yurarkan.Kampir indamaygina uning orqasidan ergashdi. Militsioner hovlini aylanib yurardi. Kampir bilan sovuqqina so‘rashgach, omborxonaning eshigini ochishni buyurdi. Kampir uzoq paypaslanib, eshikni ochdi. Bug‘doyni ko‘rib ikkisi ham anchagacha jimib qolishdi.— Bug‘doyni sizga kim olib kelib berdi? — dona-dona qilib so‘radi militsioner.— Safar soqovning o‘g‘li bilan yana bir mo‘ylovli shopir, — dedi kampir allanima sezganday.— Qachon olib kelishdi?— O‘tgan kuni.— Ular bilan qachondan beri aloqa qilasiz?— Qanaqa aloqa?— O‘zini go‘llikka solyapti, — Turdibekka qarab dedi militsioner,Bu kishining ular bilan aloqasi yo‘q. Ular olib kelishgan, kampir sotib olgan, — dedi Turdibek to‘g‘risini aytib.Siz ishni pachava qiladigan ko‘rinasiz, shekilli. Qayerdan bilasiz aloqasi bormi, yo‘q? — Turdibekka yovqarash qildi u.Turdibekning dami ichiga tushib, jimib qoldi. Kampir zo‘rg‘a yutinib qo‘ydi. Yutinganda ko‘zlari yiltillab ketdi.— Eng muhimi kalavaning uchini topdik, buyog‘i hech gap emas, — o‘zicha gapirinib, nimalarnidir yozardi militsioner. Yozuvi tugagach, kampirga ruchka berib qo‘l qo‘ydirdi.— Ertaga ertalab rayonga, militsiyaxonaga borasiz. Bozorning shundoqqina ro‘parasida, — dedi militsioner kampirning qo‘liga to‘rt burchak shaklidagi qog‘oz tutarkan.— Buni nima qilay, bo‘tam? — qog‘ozni ko‘rsatib so‘radi kampir.— Bu chaqiriq qog‘ozi. Shuni olib borasiz. Agar bormay qolsangiz, o‘zingizga qiyin bo‘ladi, — ta’kidladi u.Kampir nimadir deb, javob bermoqchi bo‘ldi. Biroq, tiliga hech qanday so‘z kelmadi. Mehmon kuzatganday ular bilan iliqqina xayrlashdi. So‘riga taklif qilgandi militsioner ko‘nmadi. Ular ketgandan so‘ng aql-hushini joyiga qo‘yib, voqeaning mag‘zini chaqa boshladi. Oxiri o‘zicha nimanidir tushundi-yu, ko‘zlari katta-katta bo‘lib ketdi. Iztirobda butun vujudi yonardi.Podaqaytar mahali bo‘lib qolgan edi. Kampir echki bilan sigirni ajratib kelish uchun podaning yo‘liga chiqmoqchi bo‘ldi. Lekin turolmadi. Bir amallab sudralib uyga kirdi.…Shu kuni ilk bor govmish bilan echki boyloqsiz qoldi. Kampirning ko‘zini shamg‘alat qilib, o‘zini bedapoyaga uradigan echki ostonadan jilmadi. Yelini to‘lib ketganidan oyoqlari tarvaqaylab, bor ovozi bilan ma’radi. Shu kuni ilk bor buzoq ham onasini emolmadi. Mushuk uxlab yotgan kampir atrofida o‘rmalashardi. Govmish og‘il bilan ostona o‘rtasiga borib kelardi. Ular shu alpozda tong ottirishdi.Ertalab baliqlar buloqda g‘ujg‘on o‘ynagancha qolaverdi. Musichalar ostonada to‘planib, nimanidir kutishardi. Echki erta-indin kampirning yettisiga so‘yilishini bilgandek, hovlini boshiga ko‘tarardi…Sugni olib ketish uchun kelgan Safargul avval kampirni chaqirdi. Javob bo‘lmagach, eshagidan tushib, musichalar galasini uchirganicha uyga kirdi. Kirdi-yu, dodlagancha qaytib chiqdi.Quyosh mashriqqa og‘ishi bilan beg‘ubor osmonni to‘ldirib uchib kelgan kaptarlar galasi qirga qo‘nmadi. Ular yarim tunda ham uyalariga qaytmay, qishloq ustida aylanib uchishardi.
Pazartesi, 11 Şubat 2019
Kampir har kuni ertalab tong yorishmasdan uyg‘onadi. Shu kunga eson-omon yetkazgani uchun xudoga shukrona aytib, katta doka ro‘molini uzoq o‘raydi. Sirlangan chelakning qolgan-qutgan suvini hovliga sepib, yuz-qo‘lini yuvadi-da, bir necha burda non olib buloqqa tushadi. Yuz-qo‘lini yana qayta yuvgach, tushini suvga aytgancha nonni ushatib, buloqqa tashlay boshlaydi. Kampirning kelishiga o‘rgangan va uzoqdan qorasi ko‘rinishi bilan uymalashadigan baliqlar suvni shaloplatib yuzaga otilib chiqishardi. Kampir esa ular bilan xuddi odamdek gaplashib, uvoq ulasha boshlaydi.— Sizlar ham kichik bo‘lgansizlar. Kichiklarga ham non beringlar, — dedi u katta baliqlarni tergab. — Uyalmaysizlarmi o‘z bolalaringning nonini tortib olib yeyishga. Odamlarga o‘xshab jonivorlar orasidan ham mehr-oqibat ko‘tarilyapti.So‘ng, u katta baliqlarni aldab turib, nonni maydalab kichik baliqlarga tashlardi. Bunga o‘rgangan baliqchalar katta baliqlar non bo‘lagiga tashlanishganda non uvoqlarini kutib joylaridan jilmay turaverishardi. «Duo qilinglar, Xudo ham menga el qatori nevara bersin», derdi kampir suv to‘ldirilgan chelakni ko‘tarib iziga qaytayotganda. Baliqlar esa kampirning suv olishiga qo‘ymay, chelakka kirib chiqaverishadi. Kampir zo‘rg‘a ularni chelaqdan haydab chiqarardi.Lekin bari bir bitta-yarimta baliq ilashib chiqar, kampir chelakning ostida qolgan suv bilan yana qaytarib kelib buloqqa quyardi.Sahar namozini o‘qigach, joynomozni yig‘ishtirib qo‘yardi-da, hovli to‘rida mudrayotgan govmish bilan kattakon oq echkiga ko‘z qirini tashlab don-dun saqlanadigan pastakkina omborxona tomon yurardi. Kampirning omborxona tomonga borayotganidan xabar topgan echki umidvor bo‘lib sekin ma’rardi. Govmish biz ham bor, degandek erinibgina o‘qrayib qo‘yadi. Kampir o‘zicha ularga daf’i javob qaytarib, yo‘lida davom etadi. Uzoq paysallanib nimchasining cho‘ntagidan omborxona kalitini topadi. Shu bahonada cho‘ntagida yana nimalar borligini bilib qo‘yish uchun birma-bir yuziga yaqin keltirib, ko‘zdan kechiradi. Cho‘ntagida esa hamma narsa bo‘lardi. Bir yil burungi to‘ydan olgan parvardadan tortib, charxning dugigacha. U cho‘ntagidagi mevalarni bejizga asramaydi. Qaysi to‘y ma’rakaga bormasin, «Ilohim Xudoyim meni ham shunday kunlarga yetkazsin!» deya bir juft parvardami, yong‘okmi oladi. So‘ng, yana bir parvardani olib tishsiz milklarida aylantirib so‘ra boshlaydi. Atrofida bir-biriga gap bermay chuvillashayotgan xotin-xalajlar gapini mutlaqo eshitmayotgandek odamlarning boshi uzra tog‘orti ufqiga tikilarkan «Ilohim yetkazgan kuningga, bergan rizqingga shukur», deydi.Ko‘rinib turgan shu tog‘ ortida, Panjakent degan tomonda kampirning yakkayu yolg‘iz qizi yashaydi. Farzand ko‘rmay turmushi buzilgandan so‘ng, o‘sha yoqqa, tog‘ ortidan kelib qishloqning molini boqib yuradigan Eshmurod ismli qo‘y og‘zidan cho‘p olmaydigan, o‘zidan to‘rt yosh chamasi kichik yigitga tegib ketdi. Odamlar «qizing oshiq-ma’shuq bo‘lib, kochib ketdi», deya ta’na qilishdi. Kampir beg‘ubor va najottalab ko‘zlarini mo‘ltiratib, ularning gaplarini eshitar, lekin g‘ing demasdi. Xuddi hammasiga o‘zi aybdordek iyagini tizzasiga tiragancha jimgina o‘tirar, ichida sabrsizlik va alam bilan suhbatdoshining yoqimsiz gapini tugatishini kutardi. Ichida: «Xudo urganni payg‘ambar hassasi bilan turtgandek, men sho‘riqisgan yolg‘izga shu gaplarni yetkazishdan bu insonlar ne muddao topisharkin?» deya o‘ylar, o‘ylab o‘yiga yetolmasdi.Yakinda kampirga xushxabar keltirishdi… U anchagacha tushimmi-o‘ngimmi degandek o‘tirgan joyida ag‘rayib qotib qoldi. Qizining bo‘yida bo‘lgan emish. Shundan keyin kampirning ichiga o‘t tushdi. Kechalari birdan uyqusi qochib, qizini o‘ylab ketadi. «O‘g‘il bo‘lsa otini Xudoyberdi, qiz, bo‘lsa Biyfotma qo‘yaman», derdi o‘ziga-o‘zi quvonchi ichiga sig‘may. Ammo, tug‘ilajak nevarasining ota-onalari bolaga ism qo‘yishni undan so‘rashadimi, yo‘qmi, buni xayoliga ham keltirmasdi.Qulfning kalit soladigan joyini uzoq qidirib, zo‘rg‘a ochganda ham u bir narsani — qizining tezroq bo‘shanishini o‘ylar, yuragining tub-tubidan buni Xudodan o‘tinib so‘rardi. Erta sahardan shomga qadar o‘zicha savob deb bilgan ishlar bilan mashg‘ul bo‘lardi.U chit ko‘ylagining yengini to‘ldirib bug‘doy oldi-da, yana omborxona eshigini kulflab qo‘ydi. Bo‘lmasa bo‘shatib podaga haydaganda echki o‘zini omborxonaga uradi, Kampir esa halloslab unga yetolmaydi. Yetgunicha u bemalol biror kilo bug‘doyni paqqos tushirgan bo‘ladi. Qopning og‘zi bog‘loqlik bo‘lsa yirtib yeydi. Kampirning hovlida g‘imirlab yurganini ko‘rgan musichalar kukulashib atrofida girdikapalak bo‘lib aylanishadi.Kampir peshayvon ustunining tag kursisiga o‘tirganicha musichalar bilan gaplashib, don ulasha boshlaydi.— Sadag‘ang ketay Biyfotmaning beozor tovuqlari.Qani endi hamma odamlar sizlarni jannatdan uchib chiqqanliklaringni bilganda edi. Odamlardan ham xafa bo‘lib bo‘lmaydi. Ularning ham tashvishi ko‘p. Dunyo shunaqa ekan. Inson qancha qorni to‘yib, biri ikki bo‘lsa shuncha sertashvish bo‘lib qolarkan. Zamonang tulki bo‘lsa tozi bo‘lib quv degandek, odamlar faqat kunining orqasidan quvadigan bo‘lib qolishdi. Ishqilib oxiri baxayr bo‘lsin. Odamlarga qanchalik aql kirgan sari jonivorlarning, dov-daraxtlarning tinchligi buzilyapti. Magazinlarda un ko‘payib, sizlar rizq-ro‘zilaringni terib yeydigan tegirmonni ham buzib tashlashdi. Uning hech kimga og‘irligi tushayotgani yo‘q edi-ku?Musichalar talashib don yeyishardi. Ularga tevarak-atrofdan chumchuq, mayna va chug‘urchuqlar kelib qo‘shilishardi. Kampir hamma musichalarni tanirdi. Musichalar esa don talashib, kampirning kiyimlarini yulqilashadi. Kampir ularning xatti-harakatidan mast bo‘lib kular, bu yoqimli daqiqalarni cho‘zish uchun donni olisroqqa sochardi.— Voy sadag‘ang ketay beozor qushlar-ey! Shu donning hammasini sizlarga beraman! Sizlarga bermay kimga beraman? — derdi kampir hovuchini to‘ldirib don socharkan.So‘ngra u qushlar bilan astoydil xayr-xo‘shlashib, etagini qoqqancha boqqa qarab yuradi. Yong‘oqning shoxiga qistirilgan eski o‘rog‘ini olib, govmish bilan echkiga uvatlardan o‘t o‘radi, pechak yuladi. Bedadan ham o‘rib berishi mumkin, lekin u qishga mo‘ljallangan. Shuning uchun kampir uzzu-kun bedapoyani qo‘riqlab, urchuq yigirib o‘tiradi. Uning ham o‘g‘li yoki nevarasi bo‘lganda boshqalarnikidek qish uchun Taypoqsoy dalasidan to‘rt-besh qop somon keltirib berarmidi? Kampir doimo boriga kanoat va shukur qiladi. Hech qachon nolimaydi. U bari bir bir kun emas, bir kun nolalarim Xudoga yetib boradi deb o‘ylaydi. Shuning uchun ham shukur qiladi.Yoqimli hid ankib turgan barra o‘tni govmish bilan echkiga bo‘lib solgandan so‘ng tandirxonaga qarab yurdi. Sut sog‘adigan, yog‘i sirtiga urib ketgan kadisini olib kelpi. Govmishni iydirish uchun og‘ildan buzog‘ini olib chiqib qo‘yib yubordi. Targ‘il buzoq onasini turtkilab ema ketdi. Kampir buzoqqa bir oz tikilib turdi-da, so‘ng ipini tortdi. Ichida uning ona suti emishdan mahrum etayotganiga achindi. Shunda birdan ko‘z oldiga o‘sha — tug‘ilajak nabirasi kelib ketdi. Nazarida uni ham birov onasi bag‘ridan tortib oladigandek tuyuldi. Shu o‘yda qo‘li bo‘shashib, xayoli qochdi. Ag‘rayganicha buzoqning emishiga tikilib o‘tiraverdi. Lekin shu alpozda qarab o‘tira olmasligini angladi. Hademay sut oluvchi keladi. Unga kamida bir kadi sut berish kerak. Bo‘lmasa u kampirga oz pul beradi. Hech kimga gap bermaydigan Safargul sutchi kampirning sutini hammadan arzonga oladi. Kampir buni biladi. Qo‘shnilar tushuntirishgan. Biladiyu, indamaydi. Biror nima degudek bo‘lsa Safargul og‘zidan chiqqan gapni yoqasiga tarmashtiradi. Safargul shartlashilgandek biror so‘m yoki bir necha tiyin kam bersa ham indamay olaveradi. «Bari bir, bir o‘zimga shuncha sut kerak emas. Pul bermasayam mayli. Odamlar ichib alqasa bas. Sut bergandan savob ish bormi dunyoda?» — o‘ylardi o‘zicha.— Xudo xohlasa bu pullarni nevara to‘yiga ishlatasiz, — deydi Safargul kampirni og‘iz ochirmaslik uchun nozik joyini topib.Aniqrog‘i kampir pul sanashni bilmaydi. Shuning uchun ham kim nima bersa olaveradi. Ikki marta Safargul bergan pulni qo‘shnisi Bahrom oqsoqolning o‘g‘liga sanatgan edi, qanchayam kam dedi. Kamini Xudo berar, shungayam tashvish chekib yuradimi? Odamlar seni kam degani, yerga urgani bilan kam bo‘lib qolmaysan, ishqilib egasi kam kilmasin, taqdiringni boshiyam oxiriyam bo‘lmas ekan. Uyasini yo‘qotgan to‘rg‘aydek havoda muallaq bo‘lib qolarkansan.Kampir shu o‘ylar bilan govmishni sog‘ishga o‘tirdi. Kadi ko‘pirgancha to‘lib borardi. Sut kunligidan kam chiqdi. Kampirning xayoliga «endi meni Safargul koyiydi» degan fikr keldi. U yana buzoqni emishga qo‘yib yubordi. Har yili echkini sog‘in qilib oladi. U govmish bilan basma-bas sut beradi. Buzog‘i ko‘proq emgan kunlari qariyb ikkisining suti baravar keladi. Kadidan ortgan sut kampirning o‘ziga koladi. U bu sutni pishiradi. Bir kosasini sap-sariq kattakon urg‘ochi mushuk ikkalasi ichishadi. Mushuk deyarli har yili bolalaydi. Kampirning tashvishiga tashvish qo‘shiladi. Shunda mushuklarning o‘ziga bir kosadan ortiq sut ketadi. Qolgan sutni qatiq qilib xaftada bir marta kuvi pishadi. Kampirning chayir va baquvvat qo‘llari kuvini tezda yoqqa keltiradi. Sut kadidan ortmagan kuni u sutsiz qoladi. Piyolaga kallaqandni solib, non to‘g‘rab yeydi. Mushukka esa qolgan-qutgan ovqatlardan beradi. Sut mo‘ljaldagidan ozroq bo‘lsa Safargul kampirga o‘shqiradi. «Va’dalashib qo‘ygan odamlarimga nima deyman?» deydi u ko‘zlari olayib. O‘sha sut kelishini kutayotgan odamlar va bolalarni o‘ylab, kampir buzoqning rizqini qiyardi. Safargul o‘zidan olgan sutni uch barobar pullashini esa xayoliga ham keltirmaydi. «Shuncha sutni eshakka ortib, rayonga olib tushishning ham o‘zi bo‘ladimi? Safargul bechoraga ham qiyin, boshida eri yo‘q», deya o‘ylardi u sut oluvchi ko‘rinmay ketgunga qadar orqasidan tikilib.Sutni ko‘tarib olgach, yuvindisiga qorni ichiga kirib ketgan, doimo to‘ymay yuradigan Olaparga itoshi qiladi. Tokchadan bir kosacha kepak oladi-da, sal mazaliroq bo‘lsin uchun bir hovuch qora bug‘doy unidan aralashtiradi. Olapari og‘zi kuyganiga qaramay itoshini yalay ketadi. Bu paytda mushuk miyovlab kampirning atrofida girdikapalak bo‘laveradi. Uning kosasiga ham bir cho‘mich sut solib, ikki-uch to‘g‘ram qotgan non tashlaydi.Etakdan ma’rashib qishloq podasining tog‘ tomon o‘rlayotgani eshitiladi. Kampir qo‘lini soyabon kilib, quyoshning ko‘tarilayotganini kuzatadi-da, o‘zicha podahaydar mahali bo‘lganini fahmlaydi. Irg‘ay yog‘ochdan qilingan cho‘ponlarning tayog‘iga o‘xshash hassasini qo‘liga olib govmish bilan echkini ko‘chaga haydaydi. Echki echkiligini qilib, orqaga qochmoqchi bo‘ladi. Kampir unga zug‘um qiladi.— Tog‘u toshda maza qilib o‘tlab, o‘ynab kelmaysanmi shaytondan tarqalgan? — deydi hassa o‘qtalib.Echki kampirga o‘qraygancha podaga qarab yuradi. «Nega kampir bechorani qiynaysan» degandek ularni kuzatib turgan govmish echki oldiga tushgach, unga ergashadi. U echkiga ergashib, o‘rganib qolgan. Kechqurun podaqaytar mahali bo‘lgach, u ma’rab echkini topib oladi-da, ortidan qishloqka qaytadi. Echki qochib, uyga qaytib kirsa kampir yetolmasligini ham biladi. Biroq, bo‘yniga arqon tushgandan so‘ng, kampir uni jazolaydi, hassasining uchi bilan bir-ikki nuqib qo‘yadi.Qirda eshagiga ikkita sut idishi solingan xurjun ortgan Safargul ko‘rindi. U yetib kelguncha kampir sadaqayrag‘och shoxidagi kadini olib chiqdi. Gap-so‘zsiz Safargulning idishiga quydi. Biror nima dermikin degandek ko‘zlari javdirab, uning og‘ziga tikildi.Eshagiga o‘nglanib o‘tirish uchun oyog‘ini qayta uzangiga solarkan:— Sutingiz kundan-kun suyulib boryapti, Oybuvi momo, — dedi Safargul.— Sigir bilan echkini tuzukroq boqmayapsiz. Yoki sutga suv-puv qo‘shyapsizmi? Bunday bo‘lsa sutingizni olmay qo‘yaman.Kampir nima deyishini bilmay ag‘rayib turardi. Sababi: Safargulning bunday deyishi yetti uxlab tushiga kirmagan edi.«Umrida sut sog‘magandek gapiradi-ya, sutga ham suv aralashtiradimi? Qaysi Xudodan ko‘rqmaydigan shunday qiladi?» — boshi kotib o‘ylardi kampir. «Nega u uyalmay-netmay shunday deydi? Oyog‘im go‘rga yetib qolgan bir yoshda shunday qilamanmi? Men esimni taniganimdan beri do‘zaxi ish qilganim yo‘q! Bundan buyon ham qilmayman! Men cholginamning oldiga o‘z ajalim bilan halol pokiza borishim kerak!»Sutchi xotin allaqachon ikki kir oshib ketib kolgan edi. Kampir hamon qo‘lida kadisi bilan qaqqayganicha qotib turardi. Undan ikki qadamcha narida yalpayib yotgan Olapar lab-lunjini yalab, egasining ma’yus holatini kuzatardi. Kampirning nimadir esiga tushgandek o‘ziga kelib, shosha-pisha uyga qarab yurdi. Mushuk yeganda sachragan uvoqlarni donalab terib, oxistagina chumolilar ini og‘ziga eltib ko‘ydi. So‘ngra sadaqayrag‘och soyasidagi eski so‘riga o‘tirib nonushta qilgan bo‘ldi. Sut ichayotganida yana xayoliga tug‘ilajak nabirasi keldi. «Bo‘lganda u ham sut ichardi», deya o‘yladi xomush bo‘lib. «Nega Xudo doimo baxtni kechikib beradi?» o‘ylardi kampir termilib. «Bolaning qadriga yetmaydiganlarga besh-o‘ntalab farzand beradi. Mening qizimga esa…»Chug‘urlashib sadaqayrag‘ochga uchib qo‘nayotgan chumchuklar dasturxondaga nonga yopishganda kampirning xayoli bo‘lindi. Yengini silkitib qushlarni uchirgan bo‘ldi. Dasturxondagi qolgan-qutgan ushoqlarni koqib og‘ziga soldi-da, nonni o‘rab yostiqning ostiga bostirib qo‘ydi. So‘ngra sadaqayrag‘ochning shoxiga qistirig‘liq urchug‘ini qo‘lga oldi.Soya qaytishi bilan yana chap yengini bug‘doyga to‘ldirdi-da, urchug‘ini qo‘ltiqlaganicha uyning kun chiqish tomonidagi qirga chiqdi. U deyarli har kuni kunning ikkinchi yarmini shu yerda o‘tkazadi. Kampir qirga chiqishi bilan bu yerga Kattajarning kaptarlari uchib kelishadi. Kaptarlar kir ustida bir-birini turtkilab, bir-ikki aylanishgach, qo‘nishadi. Ular qirga qo‘nishi bilan kampir galaga yangi qo‘shilgan kaptarlarini kuzata boshlaydi. Ularning kun sayin ko‘payib borayotganidan o‘zicha xursand bo‘ladi. Lekin, nega xursand bo‘layotganini aniq tasavvur eta olmaydi. Kaptarlar donga to‘ymay, kampirni turtkilashaversa, u yana omborxonaga borib keladi. Bug‘doy esa oxirlab borardi. Kuyovi kela qolganda edi, bozordan biror qop bug‘doy, yoki yorma olib kelib berarmidi? Yoki birorta qo‘ni-qo‘shnidan ot-ulov so‘rasamikan? Don tugab qolsa kaptarlar qayerga boradi?Kishloq bolalari allaqachon bu kaptarlarni bezdirishardi. Xayriyatki, Olapar bor. Kaptarlar uchib kelganda u kirga hech kimni va hech qanday hayvonni yo‘latmaydi. Shu daqiqalarda kampir bu dunyodan mutlaqo ajralib qoladi. Shunda u hamma narsani unutadi. Nazarida o‘zini ham qushga o‘xshagan allaqanday jonivorga aylanib qolganday his qiladi. Harakatlari ham g‘ayritabiiy bo‘lib qoladi.Kaptarlar uzala tushib yotgan Olaparning ustida o‘rmalashib yurishar, juni orasidan nimalarnidir terib yegandek cho‘qishardi. U esa mudraganicha yer bilan bitta bo‘lib yotar, qushlarning cho‘qishi unga shu qadar xush yoqardiki, birpasda ko‘zi ilinardi.Kampir yana don olib kelish uchun o‘rnidan turganida, g‘ov og‘ziga yukini o‘zi tushiradigan mashina kelib to‘xtadi. Kampir qo‘lini soyabon qilib, kelganlarni kuzatdi. Kabinadan qo‘ng‘iz mo‘ylovli haydovchi bilan Safar soqovning o‘ziga o‘xshagan tili chuchuk o‘g‘li Tursunali tushdi.— Hormang, Oybuvi momo! — dedi u shipshigan ovozda. — Kaptarlarni boqib yotibsizmi? Damlikkina yuribsizmi?Shukur, bolam… Bir navi. O‘zlaring omonmisilar? Ota-onalaring baquvvat yurishibdimi? Ancha bo‘ldi, enangni ko‘rmadim. Qizimni kutyapman, hech daragi bo‘lmayapti…— Vaqt ziq, momo, siz bilan gaplashadigan gap bor, — o‘g‘ri qarash qildi Tursunali.— Nima gap? Aytaqol tezroq, bolam, — uning og‘ziga tikilib ag‘raydi kampir.— Sizga bug‘doy kerak emasmi?— Kerak, bolam, qani endi uni olib kelib beradigan odam?— Mana bu mashinaning kuzovi to‘la bug‘doy. Olsangiz, arzon garovga sotamiz. Ko‘p emas, sakson so‘m bersangiz bo‘ladi, — bidillab ketdi Tursunali.— Voy! Bir mashina bug‘doyni nima kilaman, bo‘tam! — hayron bo‘ldi kampir.— Xudo berganiga shukur kilib olavermaysizmi? Omborxonangizga o‘n mashina bug‘doy sig‘adi. Shu bilan bir necha yil bug‘doy olmaysiz. O‘zimiz tashib beramiz.Kampir ularni alqab-alqab rozi bo‘ldi. Bug‘doyni omborxonaga tashish uchun ikkita xalta olib chiqdi. Shofyor bilan Tursunali terlab-pishib, bir zumda bug‘doyni omborxonaga tashib kiritishdi. Kampir ro‘molchaga tugib, ko‘rpaning orasiga qistirib qo‘ygan pulini olib chiqdi. Tursunali pulning yarmidan ko‘prog‘ini olgach, ular shosha-pisha mashinaga o‘tirishdi.— Biror kishiga bu haqda og‘iz ochib yurmang, tag‘in, — tayinladi duduqlanib Tursunali ketayotganida, — bilasiz-ku, hozir odamlar oyog‘i bilan emas, og‘zi bilan yuradi.Kampir indamay ag‘rayib turardi. Uning nega bunday deganini tushunmadi. So‘ng, ro‘molchasida qolgan pulga qaradi. «Yarmidan ko‘prog‘i sakson so‘m bo‘lsa, qolgani qancha ekan!» deya o‘ylardi u pulni qayta tugarkan. Biroq Tursunalining 150 so‘mga yaqin olganini xayoliga ham keltirmasdi. «Dunyoda qanday yaxshi odamlar bor-a? — derdi o‘ziga-o‘zi. — Xudoning o‘zi yetkazaman desa, hech gap emas ekan. Kizim bilan kuyovim bug‘doyni ko‘rib suyunishadi, — beixtiyor xayolidan o‘tkazdi kampir quvonchi ichiga sig‘may. — Kaptarlarim bilan musichalarim Xudo degan ekan». — Kampir endi musichalar va kaptarlarga ko‘proq don beradi. Ular qanchalik talashib don yeyishsa, kampir yayrab ketar, kuyib-pishib ular bilan o‘zicha so‘zlashardi.U qirda kaptarlarga don sochib o‘tirgan edi. Urchug‘i yonida yumalab yotar, kaptarlarni qorni to‘yib, o‘zi bilan o‘ynashishni istayotgan Olapar ularning har bir xatti-harakatidan ko‘z-qo‘loq bo‘lib, cho‘nqayib o‘tirardi. Kun peshindan oqqan, mashriq tomondan salqin shabada esardi. Kampirning xayolini mashinaning bo‘g‘iq ovozi buzdi, G‘ov oldiga usti yopiq kichkina mashina kelib to‘xtadi. Undan kishloq sovetida ishlaydigan Xo‘jato‘pi mahallalik Turdibek bilan shapkali odam tushdi. Kampir uni doimo shapka kiyib, qishlok bolalarini tergab yuradigan Xolbek tog‘bega deb o‘yladi. Diqqat bilan tikilgach, militsioner ekanligini payqadi. Ular o‘zaro nimalarnidir so‘zlashishdi. So‘ngra militspioner hovli tomon, Turdibek qirga qarab yurdi. Kampir yengida qolgan-qutgan bug‘doyni uymalashayotgan kaptarlarga to‘kib, o‘rnidan qo‘zg‘aldi.— Hormang, Oybuvi momo! — dedi Turdibek kampirga yaqinlasharkan. Negadir uning salom bermagani kampirning ko‘ngliga keldi. «Tursunali ham salom o‘rniga, hormang, deb kelgan edi. Bu ham he-be yo‘q shunday deb kelyapti. Odamlar salomni unutishyapti. Oxiri baxayr bo‘lsin», o‘ylardi kampir Turdibekka sinchkovlik bilan tikilarkan.— Assalomu alaykum, bo‘tam!— Salom, momo!Kampir salomdan so‘ng nimadir demoqchi edi, unutib qo‘ydi. Tiliga kalima kelmay Turdibekning og‘ziga tikilib turaverdi.— Kaptarlarga don beryapsizmi? — xijolatomuz jilmayib so‘radi Turdibek.— Ha, bolam, shundoq ermak qilib…Shu payt Olapar irillab o‘rnidan qo‘zg‘aldi. Kampir o‘girilib qaragan edi, dumini qisib nariroq ketdi. Kaptarlar gurillagancha osmonga ko‘tarilishdi. Turdibek sochilib yotgan bug‘doyni kaftiga olib ko‘ra boshladi.— Pastga tushaylik, momo! — dedi ovozi allaxil tovlanib, bug‘doyni siqimlagancha soylikka qarab yurarkan.Kampir indamaygina uning orqasidan ergashdi. Militsioner hovlini aylanib yurardi. Kampir bilan sovuqqina so‘rashgach, omborxonaning eshigini ochishni buyurdi. Kampir uzoq paypaslanib, eshikni ochdi. Bug‘doyni ko‘rib ikkisi ham anchagacha jimib qolishdi.— Bug‘doyni sizga kim olib kelib berdi? — dona-dona qilib so‘radi militsioner.— Safar soqovning o‘g‘li bilan yana bir mo‘ylovli shopir, — dedi kampir allanima sezganday.— Qachon olib kelishdi?— O‘tgan kuni.— Ular bilan qachondan beri aloqa qilasiz?— Qanaqa aloqa?— O‘zini go‘llikka solyapti, — Turdibekka qarab dedi militsioner,Bu kishining ular bilan aloqasi yo‘q. Ular olib kelishgan, kampir sotib olgan, — dedi Turdibek to‘g‘risini aytib.Siz ishni pachava qiladigan ko‘rinasiz, shekilli. Qayerdan bilasiz aloqasi bormi, yo‘q? — Turdibekka yovqarash qildi u.Turdibekning dami ichiga tushib, jimib qoldi. Kampir zo‘rg‘a yutinib qo‘ydi. Yutinganda ko‘zlari yiltillab ketdi.— Eng muhimi kalavaning uchini topdik, buyog‘i hech gap emas, — o‘zicha gapirinib, nimalarnidir yozardi militsioner. Yozuvi tugagach, kampirga ruchka berib qo‘l qo‘ydirdi.— Ertaga ertalab rayonga, militsiyaxonaga borasiz. Bozorning shundoqqina ro‘parasida, — dedi militsioner kampirning qo‘liga to‘rt burchak shaklidagi qog‘oz tutarkan.— Buni nima qilay, bo‘tam? — qog‘ozni ko‘rsatib so‘radi kampir.— Bu chaqiriq qog‘ozi. Shuni olib borasiz. Agar bormay qolsangiz, o‘zingizga qiyin bo‘ladi, — ta’kidladi u.Kampir nimadir deb, javob bermoqchi bo‘ldi. Biroq, tiliga hech qanday so‘z kelmadi. Mehmon kuzatganday ular bilan iliqqina xayrlashdi. So‘riga taklif qilgandi militsioner ko‘nmadi. Ular ketgandan so‘ng aql-hushini joyiga qo‘yib, voqeaning mag‘zini chaqa boshladi. Oxiri o‘zicha nimanidir tushundi-yu, ko‘zlari katta-katta bo‘lib ketdi. Iztirobda butun vujudi yonardi.Podaqaytar mahali bo‘lib qolgan edi. Kampir echki bilan sigirni ajratib kelish uchun podaning yo‘liga chiqmoqchi bo‘ldi. Lekin turolmadi. Bir amallab sudralib uyga kirdi.…Shu kuni ilk bor govmish bilan echki boyloqsiz qoldi. Kampirning ko‘zini shamg‘alat qilib, o‘zini bedapoyaga uradigan echki ostonadan jilmadi. Yelini to‘lib ketganidan oyoqlari tarvaqaylab, bor ovozi bilan ma’radi. Shu kuni ilk bor buzoq ham onasini emolmadi. Mushuk uxlab yotgan kampir atrofida o‘rmalashardi. Govmish og‘il bilan ostona o‘rtasiga borib kelardi. Ular shu alpozda tong ottirishdi.Ertalab baliqlar buloqda g‘ujg‘on o‘ynagancha qolaverdi. Musichalar ostonada to‘planib, nimanidir kutishardi. Echki erta-indin kampirning yettisiga so‘yilishini bilgandek, hovlini boshiga ko‘tarardi…Sugni olib ketish uchun kelgan Safargul avval kampirni chaqirdi. Javob bo‘lmagach, eshagidan tushib, musichalar galasini uchirganicha uyga kirdi. Kirdi-yu, dodlagancha qaytib chiqdi.Quyosh mashriqqa og‘ishi bilan beg‘ubor osmonni to‘ldirib uchib kelgan kaptarlar galasi qirga qo‘nmadi. Ular yarim tunda ham uyalariga qaytmay, qishloq ustida aylanib uchishardi.
Ömer Seyfettin - Kızıl Elma Neresi?
Pazartesi, 11 Şubat 2019
– Kızıl-Elma’ya… – Kızıl-Elma’ya… – Kızıl-Elma’yacak gideceğiz! . . . Zamanın Süleyman’ı, ansızın… Kükremiş bir tufan halinde akseden bu naraları duydu. Otağında yalnızdı. Yarım saat evvel dağılan Dîvân’ın cenk için gösterdiği kahraman arzuyu düşünüyordu. Bugün, yalnız vezirleri değil, kazaskerleri, defterdarları, nişancıları, “ağa, kethüdâ, serdar, yayabaşı, bölükbaşı, vekilharç” gibi, yeniçeri zâbitlerini, hatta solakları bile çağırmış, hepsini huzurunda toplamıştı. Hepsi “…. Kafdağı’na kadar arkandan gelmeye hazırız, padişahım!” diye ayaklarına kapanmışlar, gözlerinden sevinç yaşları dökmüşlerdi. İşte şimdi “sefer kararı” ordu içine yayılmış olacaktı. Otağın biraz uzağında… Küçük meşe ormanının nihayetindeki mahşerde, deminki Dîvân’ın sevinci, büyük bir heyecan ummanı gibi kaynıyor, kabarıyor, kabarıyor; bu ummanın görünmez, işitilir dalgaları, yakın ufukların bulutlu sahillerine değil, sanki bütün cihanın tâkına çarpıyordu: – Kızıl Elma’ya… – Kızıl Elma’ya! – Kızıl Elma’yacak…. . . . Padişah, tahtından yavaşça ayağa kalktı. Sağ elini altın koltuğa dayadı. Gökten inen, mânâsı anlaşılmaz bir sese kulak verir gibi başını büktü. Ordunun velvelesini dikkatle dinledi. “Kızıl Elma, Kızıl Elma….” Bu ismi şehzadeliğinden beri binlerce defa duymuştu. Sonra tekrar tahta oturdu. Gözlerinin üstüne kadar eğilmiş yusufiyesini geri itti. Gayet çıkık, geniş alnını, esmer uzun parmaklarıyla tuttu. Düşündü. Düşündü. – Kızıl Elma neresi? Diye mırıldandı. Şarkta olsun, garpta olsun, sefere çıkarken galeyana gelen asker hep “Kızıl Elma’ya!..” diye bağırışıyordu. Bu narayı yeniçeri kışlalarında, sipahi ocaklarında, geçit resimlerinde, hatta İstanbul’da, sarayın iç bahçesinde bile duymuştu. Kızıl Elma neresiydi? Üvez rengi sırmalı perdenin arkasında nöbet bekleyen Mahmud’u çağırdı: – Sadrazama söyle, vezirlerle beylerbeyini, kazaskerleri toplasın. Hemen karşıma gelsin! Dedi. Yarım saat evvelki büyük Dîvân’dan çıkan vezirler, niçin yine huzura çağırıldıklarını ürkek bir ıstırap ile merak ediyorlardı. Ahmed Paşa’yla Hadım Ali Paşa’nın arkasından kazaskerler, Sokullu Mehmet Paşa, Haydar Paşa, Ayas Paşa, İskender Paşa, gözleri yerlerde otağa girdiler. Birer birer tahtın saçağını öpüp el bağladılar. Padişah, beyaz tülbent sarılı, çifte tuğlu yusufiyesini yine çok öne eğmişti. Kaşları hiç görünmüyordu, yüzü her vakitkinden daha sertti. İnce murassâ direkler üstüne kurulmuş donuk zümrütten bir kubbeyi andıran otağın loş sükûnunu: – “Kızıl Elma” neresi? İçinizden bilen var mı? Suali bozdu. – ! – ? – !… – ?.. . . . Kimse cevap veremedi. Herkes önüne bakıyordu. Padişah: – Bunu sormak için sizi çağırdım, dedi, otağımızın etrafında daima bu narayı işitiriz. İşte bakınız. Yine “Kızıl Elma’ya Kızıl Elma’ya…” diye bağırışıyorlar…. Burası neresidir? Binlerce defa ismini işittiğim bu memleketin neresi olduğunu öğrenmek isterim. Tamışvar fâtihi Ahmet Paşa kekeledi: – Viyana olsa gerek, padişahım…. Padişah, öteki vezirlere döndü: – Öyle mi? – …. Ne “evet” ne “hayır” diyebiliyorlar, önlerine bakıyorlardı. Padişah, orduya getirdiği “kaplan postlu, kurt taçlı, çekirdek mahmuzlu, tekne kalkanlı, tepeden tırnağa kadar demire garkolmuş, elleri kostaniçeli, ak kızıl bayraklı”, emsali görülmemiş mükemmel alayı ile iki gün evvel teveccühünü kazanan Rumeli Beylerbeyine sordu: – Sokullu! Sen söyle, Kızıl Elma neresi? – “Roma” olsa gerek, padişahım! – Ne biliyorsun? – Öyle sanırım. – Sanmak bilmek değildir… . . . . . . Padişah, sırasıyla âlim kazaskerlere de sordu. Kızıl Elma için kimi “Çin”, kimi “Maçin” diyordu. Ayas Paşa: – Hind’dir. Haydar Paşa: – Sind’dir! İskender Paşa: – Kafdağı’nın arkası olsa gerektir. Dedi. Büyük padişah, anlamak istediği şeyi kimsenin bilmediğini görünce, canı daha beter sıkıldı. Tahtın koltuklarını asabiyetiyle tuttu. Âdeti olmayan bir hiddetle kazaskerle döndü. Acı acı gülümsedi: – Yazık sizin ilminize! – … “Her şeyi biliyoruz!” sanan bu “Horasanî” kavuklu başlar uğradıkları hakaretin altında hafifçe sallandılar. Onlar, her şeyi kabul edebilirlerdi. Lâkin cahilliği? Asla…. Ortalarından, kara sakallı, bastı bacak, şişman bir fakih, bir adım ilerledi. Bu hem en âlimleri, hem en cesurlarıydı: – Padişahım! dedi, bu “Kızıl Elma”, halk kullarının uydurduğu bir efsanedir. Ne aslı vardır, ne faslı… Bir hakikat değildir ki, biz bilelim. Halk ise, padişahım, bilmez söyler. Zamanın hâkim Süleyman’ı altın koltuğa dayalı elini kaldırdı: – “Halkın dediği! Hakkın dediği!” – … Bodur kazasker, bu sözden bir şey anlamadı. Padişah devam etti: – Bu bir hakikattir! Mademki halk söylüyor; halktan gelen ses, Hakk’ın sesidir! Ona efsane denmez. Mutlaka bir aslı vardır. Fakat siz bilmiyorsunuz…. – Ne şeriatta ne ilimde böyle bir isim yoktur ki, müsemmâsı olsun… – Ne şeriatta ne ilimde böyle bir isim yok diyorsun…. – Evet padişahım. – Lâkin örfte yok mu? – … Fakih düşündü. Önüne baktı. “Yok!” diyecekti. Fakat işte sefer eğlentisi yapmaya başlayan büyük ordunun velvelesi içinde “Kızıl Elma’ya” naraları birbiri arkasına çakan şimşekler gibi gürlüyordu. Asker yalnız sefere gideceği, muharebeye gireceği zaman değil, hatta şımardığı, isyan ettiği vakitlerde bile bu narayı savurmuyor muydu? Bu daima taşan, kabaran, coşan bir kuvvetin ne olduğu bilinmeyen bir gayesi idi. Daha medresede minimini bir çömezken sipahi, yeniçeri bölüklerinin bu narayı bastıklarını işitirdi. Bunu iyice hatırlıyordu. Ama, aslının ne olduğunu merak edip öğrenmemiş, okuduğu metinlerde bu isme dair bir şeye rastgelmemişti. Yutkundu. Önünde bağlı duran ellerini sıktı. Artık “Kızıl Elma örfte yoktur” diyemezdi. Çünkü… İşte…. Duyuyordu! – Var padişahım! Dedi. – Öyleyse müsemmâsı da var. – … Fakih sustu. Kızardı. Bir adım geriledi. Yine önüne baktı. Örfün hakikatini şeriat da tasdik etmiyor muydu? Padişah, bunu bilen fâzıllardandı. Karşısında safsataya imkan yoktu. Öbür kazaskerler arkadaşlarının mağlubiyetine bakarak, ağız açmadıklarına için için seviniyorlar, “Sükût sözden hayırlıdır!” hikmetini hatırlıyorlardı. Padişah yine acı acı güldü: – Dünya ne tuhaftır! dedi. Siz işte bu halkın başlarısınız. Bu halkı idare edersiniz. Halbuki onun istediği şeyin ne olduğunu bilmezsiniz.. – !… – … Lâkin hâkim padişah, kahraman, ârif, fâzıl, şâir olduğu kadar da insaflıydı! Her şeyi evvela kendi nefsinde muhakeme eder; her hükmü, her kararı vermezden evvel bir kere kendi vicdanından geçirirdi. Huzurundaki kulları sualine bir cevap bulamamaktan kıvranırlarken, o da sıkıldı. “Derûnî lisanla” kendi kendine sordu: “Ey Süleyman! Bunlara sorduğun şeyin ne olduğunu acaba kendin bilir misin?” “Bilmem ama..” “Ama?” “…Sezerim!” Azıcık ferahladı. Sezdiğini düşünmeye başladı. Bu, tabiatın, ilmin, irfanın ötesinde bir hakikattı. Evet, işte “Kızıl Elma”, ne olduğunu sanki biliyor, fakat söyleyemiyordu. Halbuki bu vezirler, kazaskerler, beylerbeyleri…. Hayır, hiçbir şey sezmiyorlardı. Birisinin lafı ötekininkine uymuyordu. Kimi Çin, kimi Hind, kimi Sind, kimi Viyana, kimi Roma diyordu. Kızıl Elma bunların hiçbiri değildi! İçinden: “Belki hepsinden daha kıymetli bir yer!” Dedi. Sonra, utançlarından kızaran kullarına sordu: – Kızıl Elma’nın neresi olduğunu kimden öğrenebiliriz? – …. . . . Herkes önüne bakıyor, yanlış bir şey söylememek için kimse ağzını açmıyordu. Yalnız İskender Paşa: – Padişahım! dedi, kazasker kullarının ilimleri kitaptandır! Vezir kullarınla, biz kölelerine gelince… Öyle derin âlimlerden değiliz! İşte ne kadar bilgisiz olduğumuz sual-i hümâyûnunuzla meydana çıktı. “Bin âlimin bilmediğini bir ârif bilir” derler. İrade buyurun. Bir ârif bulalım. Ona sorun. – Ârif kimdir? – Bilmeyip sezen, padişahım… . . . . . Sonra İskender Paşa, saf bir askerin basit mantığı ile “Kızıl Elma, Kızıl Elma!” diyen halkın mutlaka bir şey murad ettiğini, kuşların ötüşünde bile kendi dillerince bir mânâ olduğunu söyledi. Kısa boylu, inatçı kazasker, halkın ne söylediğini, ne istediğini asla bilemeyeceğini tekrar iddia etti. Padişah, İskender Paşa’ya, çıkıp gizlice ordunun içine girmesini, nümâyiş alayında bağıranlardan rasgele üç kişi tutup huzuruna getirmesini irade etti. İskender Paşa çıkınca padişah kazaskerlere örfe dair ayrı ayrı sualler sormaya başladı. Vezirlerle beylerbeyleri, anlamadan, dinliyorlardı. İskender Paşa, biraz sonra, otağa girdi: – Üç kişi tuttum, padişahım! Dedi. – Evvela bir tanesini getir bakalım. . . . İskender Paşa, otağın mehâbetinde ürkerek sapsarı kesilmiş, başında perîşânîsi dağılmış, tirtir titreyen bir adamı soktu. Bu, uzun boylu, pala bıyıklı, kuvvetli bir garipti. Orduda ayakkabıcılığı yapan serserilerden biriydi. Otağ kapısının dışındaki kapıcıların öğrettikleri gibi, tahta doğru gitti. Yeri öptü. Ayağa kalkmadı. Kolları göğsünde bağlı, dizüstü kaldı. Padişah sordu: – “Kızıl Elma, Kızıl Elma” dersiniz, bu, neresi? . . . . . Garip, işledim sandığı cürümden beraat için: – Herkes bağırır, padişahım. Ben de bağırdım, dedi. – Neye bağırdığını sormam. Kızıl Elma neresidir? Onu söyle! Garip tereddüt etmedi: – Padişahımızın bizi götüreceği yer! Dedi. – Orası neresi? – Padişahımız bilir. . . . Padişah, İskender Paşa’ya döndü: – İkincisini getir bakalım! Dedi. Dizüstü duran garip, vezirlerin işaretiyle kalktı. Geri geri gitti. Perdenin yanında dikildi. Bu sefer huzura getirilen, tıknaz, esmer, beyaz keçeli, afacan bir yeniçeri neferiydi. Serbestçe yürüdü. Saçağı öptü. Kalktı, el bağladı. Padişahın “Kızıl Elma neresi?” sualine, düşünmeden: – Önümüze düşüp bizi götüreceğin yer… Padişahım! cevabını verdi. – Orası neresi? – Sen bilirsin padişahım! . . . İskender Paşa üçüncüyü huzura soktu. Bu, geniş omuzlarına batarasının uçları düşen genç bir bostancıydı. – !.. – Kızıl Elma neresi? – Atınızın gittiği yer… Padişahım! – Orası neresi? – Neresi olduğunu ancak padişahım bilir… Evet… Orası ne Hind ne Sind, ne Çin ne Maçin, ne Viyana, ne de Romaydı. Padişah, huzurundakilere: – Gördünüz ya, dedi, üçünün de cevabında bir fark yok. Hakikat bir! “Kızıl Elma” benim gitmek istediğim yer, işte… Hakk’ın beni göndereceği yer… . . . Doğruyu söyleyen bu üç kişiye hemen üçer yüz kese akçe ihsan etti. Artık “Kızıl Elma’ya, Kızıl Elma’ya” naraları çoğalıyor, taşıyor, daha ziyâde yaklaşıyordu. Padişah, birdenbire, Hakk’ın kendini göndereceği yeri düşündü. Nihayeti bulunmaz Hak yolunun, hakikat yolunun gittiği “Kızıl Elma” denen bu cennet karşısında, Viyana, Roma, Hind, Sind, Çin, Maçin birtakım fâni harabelerden başka bir şey miydi? Başını salladı. Arkasına dayandı. İri siyah gözlerini ufalttı. İlahî, manevi bir zevke varmış gibiydi! Müdebbir vezirlerinin, âlim kazaskerlerinin, kahraman beylerbeylerinin tekrar saçak öpüp çıkışlarını görmedi bile… Otağın kapısında, onlar da şimdiye kadar asla ulviyetinin, mehâbetinin farkında olmadıkları muazzam bir manzara karşısında donup kaldılar; sefer eğlentisi yapan yüz binlerce asker, kol kol olmuş, cirit oynayarak, kaynaşarak otağ etrafında geniş bir daire çeviriyorlar: – Kızıl Elma’ya… – Kızıl Elma’ya… Naralarıyla, sanki hayalin eremeyeceği derecede yüksek, pek yüksek bir arşa doğru… Kalkanlardan kanatlarıyla uçmaya hazırlanıyorlardı!
Pazartesi, 11 Şubat 2019
– Kızıl-Elma’ya… – Kızıl-Elma’ya… – Kızıl-Elma’yacak gideceğiz! . . . Zamanın Süleyman’ı, ansızın… Kükremiş bir tufan halinde akseden bu naraları duydu. Otağında yalnızdı. Yarım saat evvel dağılan Dîvân’ın cenk için gösterdiği kahraman arzuyu düşünüyordu. Bugün, yalnız vezirleri değil, kazaskerleri, defterdarları, nişancıları, “ağa, kethüdâ, serdar, yayabaşı, bölükbaşı, vekilharç” gibi, yeniçeri zâbitlerini, hatta solakları bile çağırmış, hepsini huzurunda toplamıştı. Hepsi “…. Kafdağı’na kadar arkandan gelmeye hazırız, padişahım!” diye ayaklarına kapanmışlar, gözlerinden sevinç yaşları dökmüşlerdi. İşte şimdi “sefer kararı” ordu içine yayılmış olacaktı. Otağın biraz uzağında… Küçük meşe ormanının nihayetindeki mahşerde, deminki Dîvân’ın sevinci, büyük bir heyecan ummanı gibi kaynıyor, kabarıyor, kabarıyor; bu ummanın görünmez, işitilir dalgaları, yakın ufukların bulutlu sahillerine değil, sanki bütün cihanın tâkına çarpıyordu: – Kızıl Elma’ya… – Kızıl Elma’ya! – Kızıl Elma’yacak…. . . . Padişah, tahtından yavaşça ayağa kalktı. Sağ elini altın koltuğa dayadı. Gökten inen, mânâsı anlaşılmaz bir sese kulak verir gibi başını büktü. Ordunun velvelesini dikkatle dinledi. “Kızıl Elma, Kızıl Elma….” Bu ismi şehzadeliğinden beri binlerce defa duymuştu. Sonra tekrar tahta oturdu. Gözlerinin üstüne kadar eğilmiş yusufiyesini geri itti. Gayet çıkık, geniş alnını, esmer uzun parmaklarıyla tuttu. Düşündü. Düşündü. – Kızıl Elma neresi? Diye mırıldandı. Şarkta olsun, garpta olsun, sefere çıkarken galeyana gelen asker hep “Kızıl Elma’ya!..” diye bağırışıyordu. Bu narayı yeniçeri kışlalarında, sipahi ocaklarında, geçit resimlerinde, hatta İstanbul’da, sarayın iç bahçesinde bile duymuştu. Kızıl Elma neresiydi? Üvez rengi sırmalı perdenin arkasında nöbet bekleyen Mahmud’u çağırdı: – Sadrazama söyle, vezirlerle beylerbeyini, kazaskerleri toplasın. Hemen karşıma gelsin! Dedi. Yarım saat evvelki büyük Dîvân’dan çıkan vezirler, niçin yine huzura çağırıldıklarını ürkek bir ıstırap ile merak ediyorlardı. Ahmed Paşa’yla Hadım Ali Paşa’nın arkasından kazaskerler, Sokullu Mehmet Paşa, Haydar Paşa, Ayas Paşa, İskender Paşa, gözleri yerlerde otağa girdiler. Birer birer tahtın saçağını öpüp el bağladılar. Padişah, beyaz tülbent sarılı, çifte tuğlu yusufiyesini yine çok öne eğmişti. Kaşları hiç görünmüyordu, yüzü her vakitkinden daha sertti. İnce murassâ direkler üstüne kurulmuş donuk zümrütten bir kubbeyi andıran otağın loş sükûnunu: – “Kızıl Elma” neresi? İçinizden bilen var mı? Suali bozdu. – ! – ? – !… – ?.. . . . Kimse cevap veremedi. Herkes önüne bakıyordu. Padişah: – Bunu sormak için sizi çağırdım, dedi, otağımızın etrafında daima bu narayı işitiriz. İşte bakınız. Yine “Kızıl Elma’ya Kızıl Elma’ya…” diye bağırışıyorlar…. Burası neresidir? Binlerce defa ismini işittiğim bu memleketin neresi olduğunu öğrenmek isterim. Tamışvar fâtihi Ahmet Paşa kekeledi: – Viyana olsa gerek, padişahım…. Padişah, öteki vezirlere döndü: – Öyle mi? – …. Ne “evet” ne “hayır” diyebiliyorlar, önlerine bakıyorlardı. Padişah, orduya getirdiği “kaplan postlu, kurt taçlı, çekirdek mahmuzlu, tekne kalkanlı, tepeden tırnağa kadar demire garkolmuş, elleri kostaniçeli, ak kızıl bayraklı”, emsali görülmemiş mükemmel alayı ile iki gün evvel teveccühünü kazanan Rumeli Beylerbeyine sordu: – Sokullu! Sen söyle, Kızıl Elma neresi? – “Roma” olsa gerek, padişahım! – Ne biliyorsun? – Öyle sanırım. – Sanmak bilmek değildir… . . . . . . Padişah, sırasıyla âlim kazaskerlere de sordu. Kızıl Elma için kimi “Çin”, kimi “Maçin” diyordu. Ayas Paşa: – Hind’dir. Haydar Paşa: – Sind’dir! İskender Paşa: – Kafdağı’nın arkası olsa gerektir. Dedi. Büyük padişah, anlamak istediği şeyi kimsenin bilmediğini görünce, canı daha beter sıkıldı. Tahtın koltuklarını asabiyetiyle tuttu. Âdeti olmayan bir hiddetle kazaskerle döndü. Acı acı gülümsedi: – Yazık sizin ilminize! – … “Her şeyi biliyoruz!” sanan bu “Horasanî” kavuklu başlar uğradıkları hakaretin altında hafifçe sallandılar. Onlar, her şeyi kabul edebilirlerdi. Lâkin cahilliği? Asla…. Ortalarından, kara sakallı, bastı bacak, şişman bir fakih, bir adım ilerledi. Bu hem en âlimleri, hem en cesurlarıydı: – Padişahım! dedi, bu “Kızıl Elma”, halk kullarının uydurduğu bir efsanedir. Ne aslı vardır, ne faslı… Bir hakikat değildir ki, biz bilelim. Halk ise, padişahım, bilmez söyler. Zamanın hâkim Süleyman’ı altın koltuğa dayalı elini kaldırdı: – “Halkın dediği! Hakkın dediği!” – … Bodur kazasker, bu sözden bir şey anlamadı. Padişah devam etti: – Bu bir hakikattir! Mademki halk söylüyor; halktan gelen ses, Hakk’ın sesidir! Ona efsane denmez. Mutlaka bir aslı vardır. Fakat siz bilmiyorsunuz…. – Ne şeriatta ne ilimde böyle bir isim yoktur ki, müsemmâsı olsun… – Ne şeriatta ne ilimde böyle bir isim yok diyorsun…. – Evet padişahım. – Lâkin örfte yok mu? – … Fakih düşündü. Önüne baktı. “Yok!” diyecekti. Fakat işte sefer eğlentisi yapmaya başlayan büyük ordunun velvelesi içinde “Kızıl Elma’ya” naraları birbiri arkasına çakan şimşekler gibi gürlüyordu. Asker yalnız sefere gideceği, muharebeye gireceği zaman değil, hatta şımardığı, isyan ettiği vakitlerde bile bu narayı savurmuyor muydu? Bu daima taşan, kabaran, coşan bir kuvvetin ne olduğu bilinmeyen bir gayesi idi. Daha medresede minimini bir çömezken sipahi, yeniçeri bölüklerinin bu narayı bastıklarını işitirdi. Bunu iyice hatırlıyordu. Ama, aslının ne olduğunu merak edip öğrenmemiş, okuduğu metinlerde bu isme dair bir şeye rastgelmemişti. Yutkundu. Önünde bağlı duran ellerini sıktı. Artık “Kızıl Elma örfte yoktur” diyemezdi. Çünkü… İşte…. Duyuyordu! – Var padişahım! Dedi. – Öyleyse müsemmâsı da var. – … Fakih sustu. Kızardı. Bir adım geriledi. Yine önüne baktı. Örfün hakikatini şeriat da tasdik etmiyor muydu? Padişah, bunu bilen fâzıllardandı. Karşısında safsataya imkan yoktu. Öbür kazaskerler arkadaşlarının mağlubiyetine bakarak, ağız açmadıklarına için için seviniyorlar, “Sükût sözden hayırlıdır!” hikmetini hatırlıyorlardı. Padişah yine acı acı güldü: – Dünya ne tuhaftır! dedi. Siz işte bu halkın başlarısınız. Bu halkı idare edersiniz. Halbuki onun istediği şeyin ne olduğunu bilmezsiniz.. – !… – … Lâkin hâkim padişah, kahraman, ârif, fâzıl, şâir olduğu kadar da insaflıydı! Her şeyi evvela kendi nefsinde muhakeme eder; her hükmü, her kararı vermezden evvel bir kere kendi vicdanından geçirirdi. Huzurundaki kulları sualine bir cevap bulamamaktan kıvranırlarken, o da sıkıldı. “Derûnî lisanla” kendi kendine sordu: “Ey Süleyman! Bunlara sorduğun şeyin ne olduğunu acaba kendin bilir misin?” “Bilmem ama..” “Ama?” “…Sezerim!” Azıcık ferahladı. Sezdiğini düşünmeye başladı. Bu, tabiatın, ilmin, irfanın ötesinde bir hakikattı. Evet, işte “Kızıl Elma”, ne olduğunu sanki biliyor, fakat söyleyemiyordu. Halbuki bu vezirler, kazaskerler, beylerbeyleri…. Hayır, hiçbir şey sezmiyorlardı. Birisinin lafı ötekininkine uymuyordu. Kimi Çin, kimi Hind, kimi Sind, kimi Viyana, kimi Roma diyordu. Kızıl Elma bunların hiçbiri değildi! İçinden: “Belki hepsinden daha kıymetli bir yer!” Dedi. Sonra, utançlarından kızaran kullarına sordu: – Kızıl Elma’nın neresi olduğunu kimden öğrenebiliriz? – …. . . . Herkes önüne bakıyor, yanlış bir şey söylememek için kimse ağzını açmıyordu. Yalnız İskender Paşa: – Padişahım! dedi, kazasker kullarının ilimleri kitaptandır! Vezir kullarınla, biz kölelerine gelince… Öyle derin âlimlerden değiliz! İşte ne kadar bilgisiz olduğumuz sual-i hümâyûnunuzla meydana çıktı. “Bin âlimin bilmediğini bir ârif bilir” derler. İrade buyurun. Bir ârif bulalım. Ona sorun. – Ârif kimdir? – Bilmeyip sezen, padişahım… . . . . . Sonra İskender Paşa, saf bir askerin basit mantığı ile “Kızıl Elma, Kızıl Elma!” diyen halkın mutlaka bir şey murad ettiğini, kuşların ötüşünde bile kendi dillerince bir mânâ olduğunu söyledi. Kısa boylu, inatçı kazasker, halkın ne söylediğini, ne istediğini asla bilemeyeceğini tekrar iddia etti. Padişah, İskender Paşa’ya, çıkıp gizlice ordunun içine girmesini, nümâyiş alayında bağıranlardan rasgele üç kişi tutup huzuruna getirmesini irade etti. İskender Paşa çıkınca padişah kazaskerlere örfe dair ayrı ayrı sualler sormaya başladı. Vezirlerle beylerbeyleri, anlamadan, dinliyorlardı. İskender Paşa, biraz sonra, otağa girdi: – Üç kişi tuttum, padişahım! Dedi. – Evvela bir tanesini getir bakalım. . . . İskender Paşa, otağın mehâbetinde ürkerek sapsarı kesilmiş, başında perîşânîsi dağılmış, tirtir titreyen bir adamı soktu. Bu, uzun boylu, pala bıyıklı, kuvvetli bir garipti. Orduda ayakkabıcılığı yapan serserilerden biriydi. Otağ kapısının dışındaki kapıcıların öğrettikleri gibi, tahta doğru gitti. Yeri öptü. Ayağa kalkmadı. Kolları göğsünde bağlı, dizüstü kaldı. Padişah sordu: – “Kızıl Elma, Kızıl Elma” dersiniz, bu, neresi? . . . . . Garip, işledim sandığı cürümden beraat için: – Herkes bağırır, padişahım. Ben de bağırdım, dedi. – Neye bağırdığını sormam. Kızıl Elma neresidir? Onu söyle! Garip tereddüt etmedi: – Padişahımızın bizi götüreceği yer! Dedi. – Orası neresi? – Padişahımız bilir. . . . Padişah, İskender Paşa’ya döndü: – İkincisini getir bakalım! Dedi. Dizüstü duran garip, vezirlerin işaretiyle kalktı. Geri geri gitti. Perdenin yanında dikildi. Bu sefer huzura getirilen, tıknaz, esmer, beyaz keçeli, afacan bir yeniçeri neferiydi. Serbestçe yürüdü. Saçağı öptü. Kalktı, el bağladı. Padişahın “Kızıl Elma neresi?” sualine, düşünmeden: – Önümüze düşüp bizi götüreceğin yer… Padişahım! cevabını verdi. – Orası neresi? – Sen bilirsin padişahım! . . . İskender Paşa üçüncüyü huzura soktu. Bu, geniş omuzlarına batarasının uçları düşen genç bir bostancıydı. – !.. – Kızıl Elma neresi? – Atınızın gittiği yer… Padişahım! – Orası neresi? – Neresi olduğunu ancak padişahım bilir… Evet… Orası ne Hind ne Sind, ne Çin ne Maçin, ne Viyana, ne de Romaydı. Padişah, huzurundakilere: – Gördünüz ya, dedi, üçünün de cevabında bir fark yok. Hakikat bir! “Kızıl Elma” benim gitmek istediğim yer, işte… Hakk’ın beni göndereceği yer… . . . Doğruyu söyleyen bu üç kişiye hemen üçer yüz kese akçe ihsan etti. Artık “Kızıl Elma’ya, Kızıl Elma’ya” naraları çoğalıyor, taşıyor, daha ziyâde yaklaşıyordu. Padişah, birdenbire, Hakk’ın kendini göndereceği yeri düşündü. Nihayeti bulunmaz Hak yolunun, hakikat yolunun gittiği “Kızıl Elma” denen bu cennet karşısında, Viyana, Roma, Hind, Sind, Çin, Maçin birtakım fâni harabelerden başka bir şey miydi? Başını salladı. Arkasına dayandı. İri siyah gözlerini ufalttı. İlahî, manevi bir zevke varmış gibiydi! Müdebbir vezirlerinin, âlim kazaskerlerinin, kahraman beylerbeylerinin tekrar saçak öpüp çıkışlarını görmedi bile… Otağın kapısında, onlar da şimdiye kadar asla ulviyetinin, mehâbetinin farkında olmadıkları muazzam bir manzara karşısında donup kaldılar; sefer eğlentisi yapan yüz binlerce asker, kol kol olmuş, cirit oynayarak, kaynaşarak otağ etrafında geniş bir daire çeviriyorlar: – Kızıl Elma’ya… – Kızıl Elma’ya… Naralarıyla, sanki hayalin eremeyeceği derecede yüksek, pek yüksek bir arşa doğru… Kalkanlardan kanatlarıyla uçmaya hazırlanıyorlardı!
Oyhan Hasan Bıldırki - Bir Lira İçin (Hikâye)
Pazartesi, 11 Şubat 2019
Şoför Hasan, kısa boylu, sarı saçlı, çipil gözlü birisiydi. Uzun yıllar İstanbul’da dolmuşçuluk yaptıktan sonra, bir küçük arabaya kavuşarak kasabamıza gelip yerleşmişti. Bizim kasaba, bildiğiniz kasabalara pek benzemezdi. Yüksek dağların arasındaki küçücük bir vadiye sıkışıp kalmıştı. Güneyindeki Beşkardeşler, ya da kuzeydeki Hasan Tepesi’ne çıksanız, aşağılarda uzanan Karadeniz’i kucaklayıvereceğinizi sanırsınız. İşte, aşağılarda, o gördüğünüz kıyıda Cide ilçesi vardır. Üç beş yıl önce, kasabadan ilçeye gitmek bizim için en büyük dertti. Hayli yazışıp, Ankara’ya gidip gelmelerden sonra, ilçeye giden yolumuz yapıldı. Yol, bizim için, bir büyük kurtuluş demekti. Artık sebepli sebepsiz hastalanan çocuklarımız, hamile kadınlarımız ölmeyecekti. Her şeyi ateş pahasına satın almayacaktık. Soframızda her öğün, kara pancar yemeği olmayacaktı. Malımız, hasadımız para edecekti. Yolun açılmasıyla birlikte, kasabaya bir canlılık geldi. Arabalar işlemeye, yolcular ise, diledikleri yere gidip gelmeye başladılar. Şoför Hasan, işte bu günlerde geldi kasabaya. Küçük arabasıyla hemen her gün, herkesin derdine koşuyordu. Arabalar, birken ikilendi, üç oldu, dört oldu. İlçede kasaba için bir durak yeri ayarlandı. Fakat o durak yerine iki samut, bizim oranın deyişiyle, iki calay da postu attı. Şöyle böyle sekiz on yaşlarındaydılar. Güçlüğünü bir tarafa bırakırsanız, tatlı bir oyunları vardı. Bu oyunlarını hemen herkese oynamışlardı. Günlerden bir gün Şoför Hasan, yolcularını ilçeye indirmiş, diğer şoförlerin bulunduğu topluluğa doğru yönelmişti. İki calay, yoluna çıktı. Bir takım işaretlerle dertlerini anlatmak istedilerse de, bizimki ne dediklerini anlamadı. Yürüdü gitti. Bu sefer iki calay, şoförler topluluğuna yaklaştı. Her şoför, ceplerinden çıkardıkları birer madenî lirayı, calayların biraz irice olanına verdiler. Şoför Hasan, bu kurala uymadı. Vardı, durak başındaki kahveye girip oturdu. Demli bir çay söyledi, yorgunluğunu gidermeyi diledi. Havada bunaltıcı bir sıcak vardı. Dışarısı alev alev yanıyordu. Şoför Hasan, garsonun getirip masasına bıraktığı çayı, sanki diğer kahve müşterilerini özendirmek istercesine, gürültülü bir şekilde yudum yudum içmeye başladı. Yorgunluğu dinmedi, bir çay daha söyledi. Bir yandan oldukça kirlenmiş mendiliyle terini kurularken, bir yandan dışarıya bakıyordu. Dışarıda, caddenin tam ortasında, sıcak hava titreşip, oynaşıyor, besbelli bunaltacak adam arıyordu. Sanki caddenin ortasına keyfince yerleşen sıcak hava değil, bir buzlu ya da buğulu bir camdı. İkinci çayını yudumlarken, kendi kendine konuştu: – Tuh Allah kahretsin! Nerdeyse bizim öğretmenin siparişlerini unutacaktım. Vay gelecekti başımıza. Yanacaktı, gülüm keten helva. Söylenerek kahveden çıktı. Eczanenin yolunu tuttu. Kasabamızın köylüklerinden birisi, arkasından seslendi: – Aman ha, Hasan kardaş, gözünün cücüğünü yiyeyim. Bizim iki kişilik yerimizi ayırıver. Kaç gündür otel odalarında yatmaktan, sivrisineklerle boğuşmaktan bıktık, usandık. Şoför Hasan; – Olur paşam! deyip, yürüdü. Eczaneye varıp, siparişlerini bildirdi. Cebinden defterini çıkarıp, filân köyden iki kişi, diye bir işaret koydu. Belli ki, bugün yolcu çok olacaktı. Hani ne derler? Parayı veren düdüğü çalar. İşte o mesel. Kim ki gelir, Şoför Hasan’ı görür, adını yazdırır, işte o, karanlığa kalmaz, Şenpazar’ın yolunu bulur. – Çıkmışken, arabaya bir bakmalı, dedi. İçinde, yüreğinin tam orta yerinde, çöreklenmiş bir yılan gibi yatan sıkıntıları uyanmaya başladı. Sebepsiz sıkıntılar, gönlünü bulandırmaya başladı. Sağ gözü seğirdi. Şoför Hasan, bu durumu kötüye yordu. Tanıdıklarıyla isteksiz isteksiz selâmlaştı. Hiç böyle olduğu yoktu. Hasta masta mıyım diye düşündü. Elini alnına götürdü. Yok, öyle hasta masta değildi. – Tuh, Allah kahretsin! Gördünüz mü başıma geleni? Şapa oturduğumuzun resmidir gayri. Arabasının etrafında dört dönüyordu. Bütün lastikler inmişti. Lastiklerin dördünü de tekmeledi. – Nafile! Hepsi de patlamış bunların, dedi. Yanında ne kriko, ne pompa vardı. Handiyse yolcular gelmeye başlardı şimdi. Dövünmeyi bırakıp, elini çabuk tutmalı, bir pabucu iki ayağa giydirmeye bakmalıydı. Tam durak başındaki kahveye yöneleceği sırada, ilerideki akasya gölgeliğinde oturan calayları gördü. Yanlarına doğru yürüdü. Calaylar, o kendilerine has seslenme ve işaretlerle konuşuyor, gülüşüyorlardı. Birdenbire ciddileştiler. Ayak seslerinin geldiği yöne döndüler. Küçük olanı doğrulup kaçmak istedi. Büyüğü, küçüğünün bu davranışına engel oldu. Onu kolundan çekip, yanı başına oturttu. Şoför Hasan; – Bir terslik var ya, ya bende, ya bu itlerde, dedi. Hınçla, dişlerinin arasından tükürdü. Lastikleri tamir etmek için kullanacağı araçları bulup getirdi. Krikoyu çalıştırdı. İngiliz anahtarıyla sağ ön tekerleğin vidalarını çıkarmaya başladı. Terden bunalıyor, açlık beynine vuruyordu. Yolcular, bir iki gelmeye, gidecekleri saati sormaya başlamışlardı. Şoför Hasan, sinirli sinirli söylendi: – İşimiz bitince, dedi. – Olur mu? dediler yolcular. Daha bizim Şenpazar’dan öte gidecek onca yolumuz var. Desene geceyi evimizden ırakta geçireceğiz. – Paşa gönlünüz bilir, dedi Şoför Hasan. Bizim acelemiz olunca, sizin işiniz bitmez. Şimdi ise, görüyorsunuz, benim işim başımdan aşkın. Evet sizi burada bırakamam. Lâkin bu meret, kızak değil ki kayıp gitsin. Yardım edin desem, anlamazsınız. Anlayanınız da mırın kırın eder, burun kıvırır. Şoför Hasan bir yandan konuşuyor, bir yandan da üçüncü tekerleği söküyordu. Alnında biriken terleri kuruladı. Bir şey hatırlamış gibiydi. Akasya gölgeliğine baktı. İki calay, hâlâ orada oturuyor, kendisinin bütün hareketlerini gözlüyorlardı. Onların yardımına ihtiyacı vardı. Eliyle gel işareti yaptı. Calayların büyüğü kalkıp geldi. Ne var, ne istiyorsun gibilerden başını salladı. Şoför Hasan, cebinden çıkardığı bir lirayı gösterdi. Lastikleri taşımalarını istedi. Calay, olmaz anlamında direndi. El parmaklarıyla bir iki, bir de yarım işareti verdi. Şoför Hasan, anlamamış gibi yaptı. Çipil gözleriyle gülümsedi. Calay, iki buçuk diye diretti. Şoför Hasan çaresiz, kabullendi. Bu sırada dördüncü tekerlekte sökülmüş, araba takoz üstünde, askıda kalmıştı. Levye demiri ile iç lastikleri çıkardılar. Sırtlanıp, belediye önündeki havuz başına geldiler. Küçük calay, pompayla lastiklere hava basıyor. Şoför Hasan ise şişirilen lastikleri havuzdaki suya daldırıp kontrol ediyordu. Garip, çok garipti. Lastiklerin hiçbir yerinde delik, ya da patlak matlak yoktu. Şoför Hasan kızdı, köpürdü. Belli ki bir dangalak, kendisine iş edinmiş, lastiklerin havasını boşaltmıştı. Zaten Cide’nin adamı öteden beri böyleydi. Olmayacak işler yapmaktan zevk alır, elin beş koyunuyla, üç keçisini düşünmezdi. Her halde bu yüzden olsa gerek, eskiler ne güzel söylemişler: Cide’nin ötesi deniz, berisi domuz. Şoför Hasan, alel acele, karanlığın çökmesinden de duyduğu telâşla, yolcularını yerlerine yerleştirmiş, kontağı açıp, gaza basmaya çalışıyordu. Dikiz aynasından arabanın gerisini gözledi. Calayların yine sinsi sinsi gülümsediklerini görür gibi oldu. Pirelenmişti. Arabayı duraktan çıkardı, inip tekerleklere baktı. – Vay anasını, dedi. Lastikler yarı yarıya inmişti. Bu durumda yola çıkmasına imkân yoktu. Yolculara durumu nasıl anlatacağını düşünürken, Osman Hoca’nın; – Hemşehrim, beni de al! diyen sesini duydu. – Bir sen eksiktin. Gel gel… Gel de, curcuna tamamlansın, dedi. Osman Hoca, verilen karşılıktan hoşlanmadı. – Hangi tavuğuna kış… dedik diyecekti. Diyemedi. Akşamın bu saatinde bu calayların, yeğenlerinin işi neydi acaba burada? Vaziyeti anlamakta gecikmedi. Belli ki, Ali ile Veli, bu iki calay çocuk, el ele verip bir dolap çevirmişler, kabak Şoför Hasan’ın başına patlamıştı. Osman Hoca öfkeyle calaylara çıkıştı. Bu çıkışmadan korkan calaylar, çareyi kaçmakta buldular. Ayrı ayrı yollardan, ilçeden biraz aralı olan köylerinin yolunu tuttular. Hani zaman sonra; – Kusura bakma hocam, dedi Şoför Hasan. Başıma gelen, pişmiş tavuğun başına gelmemiştir. Yolcular sabırsız, talih kötü. Baksana, lastikler indi bile. Ne oldu, anlayamadım. Hepsini tek tek kontrol da ettim. Çatlağı patlağı yok. Ama lastikler iniyor işte. – Anlamıştım zaten, dedi Osman Hoca. Sen de bizim yeğenlerin oyununa kurban gitmişsin. Hele bir bak bakalım, sibop iğneleri yerinde duruyor mu? – Allah kahretsin, dedi Şoför Hasan. Bak bu, hiç de aklıma gelmedi. Az sonra, sibop iğneleri bulunmuş, yolcuların gergin sinirleri düzelmiş, keyifleri yerine gelmişti. Osman Hoca uzun uzun calayların bütün şoförlere neler yaptıklarını, aynı numarayı kimlere yutturmadıklarını anlattı. Bu oyundan kurtulmanın tek çaresi, calaylara bir lira vermekten geçiyordu. Vermeyen ne mi olurdu? Sormaya ne hacet? Onu bilen bilir. Sözün burasında Şoför Hasan gülümsedi, olanca gücüyle gaza bastı. Kaynak: Hisar, Cilt: 17 Sayı: 163 (228) Temmuz 1977 s. 34, 35, 36
Pazartesi, 11 Şubat 2019
Şoför Hasan, kısa boylu, sarı saçlı, çipil gözlü birisiydi. Uzun yıllar İstanbul’da dolmuşçuluk yaptıktan sonra, bir küçük arabaya kavuşarak kasabamıza gelip yerleşmişti. Bizim kasaba, bildiğiniz kasabalara pek benzemezdi. Yüksek dağların arasındaki küçücük bir vadiye sıkışıp kalmıştı. Güneyindeki Beşkardeşler, ya da kuzeydeki Hasan Tepesi’ne çıksanız, aşağılarda uzanan Karadeniz’i kucaklayıvereceğinizi sanırsınız. İşte, aşağılarda, o gördüğünüz kıyıda Cide ilçesi vardır. Üç beş yıl önce, kasabadan ilçeye gitmek bizim için en büyük dertti. Hayli yazışıp, Ankara’ya gidip gelmelerden sonra, ilçeye giden yolumuz yapıldı. Yol, bizim için, bir büyük kurtuluş demekti. Artık sebepli sebepsiz hastalanan çocuklarımız, hamile kadınlarımız ölmeyecekti. Her şeyi ateş pahasına satın almayacaktık. Soframızda her öğün, kara pancar yemeği olmayacaktı. Malımız, hasadımız para edecekti. Yolun açılmasıyla birlikte, kasabaya bir canlılık geldi. Arabalar işlemeye, yolcular ise, diledikleri yere gidip gelmeye başladılar. Şoför Hasan, işte bu günlerde geldi kasabaya. Küçük arabasıyla hemen her gün, herkesin derdine koşuyordu. Arabalar, birken ikilendi, üç oldu, dört oldu. İlçede kasaba için bir durak yeri ayarlandı. Fakat o durak yerine iki samut, bizim oranın deyişiyle, iki calay da postu attı. Şöyle böyle sekiz on yaşlarındaydılar. Güçlüğünü bir tarafa bırakırsanız, tatlı bir oyunları vardı. Bu oyunlarını hemen herkese oynamışlardı. Günlerden bir gün Şoför Hasan, yolcularını ilçeye indirmiş, diğer şoförlerin bulunduğu topluluğa doğru yönelmişti. İki calay, yoluna çıktı. Bir takım işaretlerle dertlerini anlatmak istedilerse de, bizimki ne dediklerini anlamadı. Yürüdü gitti. Bu sefer iki calay, şoförler topluluğuna yaklaştı. Her şoför, ceplerinden çıkardıkları birer madenî lirayı, calayların biraz irice olanına verdiler. Şoför Hasan, bu kurala uymadı. Vardı, durak başındaki kahveye girip oturdu. Demli bir çay söyledi, yorgunluğunu gidermeyi diledi. Havada bunaltıcı bir sıcak vardı. Dışarısı alev alev yanıyordu. Şoför Hasan, garsonun getirip masasına bıraktığı çayı, sanki diğer kahve müşterilerini özendirmek istercesine, gürültülü bir şekilde yudum yudum içmeye başladı. Yorgunluğu dinmedi, bir çay daha söyledi. Bir yandan oldukça kirlenmiş mendiliyle terini kurularken, bir yandan dışarıya bakıyordu. Dışarıda, caddenin tam ortasında, sıcak hava titreşip, oynaşıyor, besbelli bunaltacak adam arıyordu. Sanki caddenin ortasına keyfince yerleşen sıcak hava değil, bir buzlu ya da buğulu bir camdı. İkinci çayını yudumlarken, kendi kendine konuştu: – Tuh Allah kahretsin! Nerdeyse bizim öğretmenin siparişlerini unutacaktım. Vay gelecekti başımıza. Yanacaktı, gülüm keten helva. Söylenerek kahveden çıktı. Eczanenin yolunu tuttu. Kasabamızın köylüklerinden birisi, arkasından seslendi: – Aman ha, Hasan kardaş, gözünün cücüğünü yiyeyim. Bizim iki kişilik yerimizi ayırıver. Kaç gündür otel odalarında yatmaktan, sivrisineklerle boğuşmaktan bıktık, usandık. Şoför Hasan; – Olur paşam! deyip, yürüdü. Eczaneye varıp, siparişlerini bildirdi. Cebinden defterini çıkarıp, filân köyden iki kişi, diye bir işaret koydu. Belli ki, bugün yolcu çok olacaktı. Hani ne derler? Parayı veren düdüğü çalar. İşte o mesel. Kim ki gelir, Şoför Hasan’ı görür, adını yazdırır, işte o, karanlığa kalmaz, Şenpazar’ın yolunu bulur. – Çıkmışken, arabaya bir bakmalı, dedi. İçinde, yüreğinin tam orta yerinde, çöreklenmiş bir yılan gibi yatan sıkıntıları uyanmaya başladı. Sebepsiz sıkıntılar, gönlünü bulandırmaya başladı. Sağ gözü seğirdi. Şoför Hasan, bu durumu kötüye yordu. Tanıdıklarıyla isteksiz isteksiz selâmlaştı. Hiç böyle olduğu yoktu. Hasta masta mıyım diye düşündü. Elini alnına götürdü. Yok, öyle hasta masta değildi. – Tuh, Allah kahretsin! Gördünüz mü başıma geleni? Şapa oturduğumuzun resmidir gayri. Arabasının etrafında dört dönüyordu. Bütün lastikler inmişti. Lastiklerin dördünü de tekmeledi. – Nafile! Hepsi de patlamış bunların, dedi. Yanında ne kriko, ne pompa vardı. Handiyse yolcular gelmeye başlardı şimdi. Dövünmeyi bırakıp, elini çabuk tutmalı, bir pabucu iki ayağa giydirmeye bakmalıydı. Tam durak başındaki kahveye yöneleceği sırada, ilerideki akasya gölgeliğinde oturan calayları gördü. Yanlarına doğru yürüdü. Calaylar, o kendilerine has seslenme ve işaretlerle konuşuyor, gülüşüyorlardı. Birdenbire ciddileştiler. Ayak seslerinin geldiği yöne döndüler. Küçük olanı doğrulup kaçmak istedi. Büyüğü, küçüğünün bu davranışına engel oldu. Onu kolundan çekip, yanı başına oturttu. Şoför Hasan; – Bir terslik var ya, ya bende, ya bu itlerde, dedi. Hınçla, dişlerinin arasından tükürdü. Lastikleri tamir etmek için kullanacağı araçları bulup getirdi. Krikoyu çalıştırdı. İngiliz anahtarıyla sağ ön tekerleğin vidalarını çıkarmaya başladı. Terden bunalıyor, açlık beynine vuruyordu. Yolcular, bir iki gelmeye, gidecekleri saati sormaya başlamışlardı. Şoför Hasan, sinirli sinirli söylendi: – İşimiz bitince, dedi. – Olur mu? dediler yolcular. Daha bizim Şenpazar’dan öte gidecek onca yolumuz var. Desene geceyi evimizden ırakta geçireceğiz. – Paşa gönlünüz bilir, dedi Şoför Hasan. Bizim acelemiz olunca, sizin işiniz bitmez. Şimdi ise, görüyorsunuz, benim işim başımdan aşkın. Evet sizi burada bırakamam. Lâkin bu meret, kızak değil ki kayıp gitsin. Yardım edin desem, anlamazsınız. Anlayanınız da mırın kırın eder, burun kıvırır. Şoför Hasan bir yandan konuşuyor, bir yandan da üçüncü tekerleği söküyordu. Alnında biriken terleri kuruladı. Bir şey hatırlamış gibiydi. Akasya gölgeliğine baktı. İki calay, hâlâ orada oturuyor, kendisinin bütün hareketlerini gözlüyorlardı. Onların yardımına ihtiyacı vardı. Eliyle gel işareti yaptı. Calayların büyüğü kalkıp geldi. Ne var, ne istiyorsun gibilerden başını salladı. Şoför Hasan, cebinden çıkardığı bir lirayı gösterdi. Lastikleri taşımalarını istedi. Calay, olmaz anlamında direndi. El parmaklarıyla bir iki, bir de yarım işareti verdi. Şoför Hasan, anlamamış gibi yaptı. Çipil gözleriyle gülümsedi. Calay, iki buçuk diye diretti. Şoför Hasan çaresiz, kabullendi. Bu sırada dördüncü tekerlekte sökülmüş, araba takoz üstünde, askıda kalmıştı. Levye demiri ile iç lastikleri çıkardılar. Sırtlanıp, belediye önündeki havuz başına geldiler. Küçük calay, pompayla lastiklere hava basıyor. Şoför Hasan ise şişirilen lastikleri havuzdaki suya daldırıp kontrol ediyordu. Garip, çok garipti. Lastiklerin hiçbir yerinde delik, ya da patlak matlak yoktu. Şoför Hasan kızdı, köpürdü. Belli ki bir dangalak, kendisine iş edinmiş, lastiklerin havasını boşaltmıştı. Zaten Cide’nin adamı öteden beri böyleydi. Olmayacak işler yapmaktan zevk alır, elin beş koyunuyla, üç keçisini düşünmezdi. Her halde bu yüzden olsa gerek, eskiler ne güzel söylemişler: Cide’nin ötesi deniz, berisi domuz. Şoför Hasan, alel acele, karanlığın çökmesinden de duyduğu telâşla, yolcularını yerlerine yerleştirmiş, kontağı açıp, gaza basmaya çalışıyordu. Dikiz aynasından arabanın gerisini gözledi. Calayların yine sinsi sinsi gülümsediklerini görür gibi oldu. Pirelenmişti. Arabayı duraktan çıkardı, inip tekerleklere baktı. – Vay anasını, dedi. Lastikler yarı yarıya inmişti. Bu durumda yola çıkmasına imkân yoktu. Yolculara durumu nasıl anlatacağını düşünürken, Osman Hoca’nın; – Hemşehrim, beni de al! diyen sesini duydu. – Bir sen eksiktin. Gel gel… Gel de, curcuna tamamlansın, dedi. Osman Hoca, verilen karşılıktan hoşlanmadı. – Hangi tavuğuna kış… dedik diyecekti. Diyemedi. Akşamın bu saatinde bu calayların, yeğenlerinin işi neydi acaba burada? Vaziyeti anlamakta gecikmedi. Belli ki, Ali ile Veli, bu iki calay çocuk, el ele verip bir dolap çevirmişler, kabak Şoför Hasan’ın başına patlamıştı. Osman Hoca öfkeyle calaylara çıkıştı. Bu çıkışmadan korkan calaylar, çareyi kaçmakta buldular. Ayrı ayrı yollardan, ilçeden biraz aralı olan köylerinin yolunu tuttular. Hani zaman sonra; – Kusura bakma hocam, dedi Şoför Hasan. Başıma gelen, pişmiş tavuğun başına gelmemiştir. Yolcular sabırsız, talih kötü. Baksana, lastikler indi bile. Ne oldu, anlayamadım. Hepsini tek tek kontrol da ettim. Çatlağı patlağı yok. Ama lastikler iniyor işte. – Anlamıştım zaten, dedi Osman Hoca. Sen de bizim yeğenlerin oyununa kurban gitmişsin. Hele bir bak bakalım, sibop iğneleri yerinde duruyor mu? – Allah kahretsin, dedi Şoför Hasan. Bak bu, hiç de aklıma gelmedi. Az sonra, sibop iğneleri bulunmuş, yolcuların gergin sinirleri düzelmiş, keyifleri yerine gelmişti. Osman Hoca uzun uzun calayların bütün şoförlere neler yaptıklarını, aynı numarayı kimlere yutturmadıklarını anlattı. Bu oyundan kurtulmanın tek çaresi, calaylara bir lira vermekten geçiyordu. Vermeyen ne mi olurdu? Sormaya ne hacet? Onu bilen bilir. Sözün burasında Şoför Hasan gülümsedi, olanca gücüyle gaza bastı. Kaynak: Hisar, Cilt: 17 Sayı: 163 (228) Temmuz 1977 s. 34, 35, 36
Şah İsmail Hatayi - Vardım Kırklar Yaylasına
Pazartesi, 11 Şubat 2019
Vardım kırklar yaylasına Gel berü hey can dediler Yüz sürdüm ayaklarına Gir işte meydan dediler Kırklar bir yerde durdular Yerlerinden yer verdiler Meydana sofra serdiler El lokmaya sun dediler Erenler gönlü ganidir Yuduğu kalbi arıdır Gelişin kandan beridir Söyle ey ihvan dediler Gir semaha bile oyna Silinsin pak olsun ayna Kırk yıl bir kazanda kayna Daha çiğsin yan dediler Gördüğünü gözün ile Söyleme sen sözün ile Ahdan sonra bizim ile Ol sen de mihman dediler Düşme dünya mihnetine Talib ol Hak hazretine Ab-ı kevser şerbetine Parmacığın ban dediler Şah Hatayi’m nedir halin Dua edip kaldır elin Kesegör gıybetten dilin Cümlemiz yeksan dediler
Pazartesi, 11 Şubat 2019
Vardım kırklar yaylasına Gel berü hey can dediler Yüz sürdüm ayaklarına Gir işte meydan dediler Kırklar bir yerde durdular Yerlerinden yer verdiler Meydana sofra serdiler El lokmaya sun dediler Erenler gönlü ganidir Yuduğu kalbi arıdır Gelişin kandan beridir Söyle ey ihvan dediler Gir semaha bile oyna Silinsin pak olsun ayna Kırk yıl bir kazanda kayna Daha çiğsin yan dediler Gördüğünü gözün ile Söyleme sen sözün ile Ahdan sonra bizim ile Ol sen de mihman dediler Düşme dünya mihnetine Talib ol Hak hazretine Ab-ı kevser şerbetine Parmacığın ban dediler Şah Hatayi’m nedir halin Dua edip kaldır elin Kesegör gıybetten dilin Cümlemiz yeksan dediler
Zahirüdin Muhammed Babür - Gazel (Tapmadım)
Pazartesi, 11 Şubat 2019
Cânımdın özge yâr-ı vefâdâr tapmadımKönglimdin özge mahrem-i esrâr tapmadımCânım dik özge cân-ı dil-efgâr körmedimKönglüm kibi köngülni giriftâr tapmadımÖsrük közige tâ ki köngül boldu mübtelâHergiz bu tilbeni yana hüşyar tapmadımNâçâr firkati bile huy etmişem niteyÇün vaslıga özümni sezâvâr tapmadımBârî baray işikige bu nevbet iy köngülNiçe ki barıp işikige bâr tapmadımBâbür özüngni örgete kör yârsız ki minİstep cihânnı munça kılıp yâr tapmadım-------Bugünün Türkçesiyle:BulamadımCanımdan başka vefalı yar bulamadım. Gönlümden başka sırlarımı paylaşacak kimse bulamadım.Canımdan başka canlarda yaralı gönül görmedim. Gönlüm gibi belaya tutulmuş (başka bir) gönül bulamadım.Mestane gözlerine gönlüm müptela olduktan sonra bu çılgını asla aklı başında görmedim.Çaresiz kalmışım. Ayrılık benim hayat tarzım haline gelmiş. Ne yapayım? Kendimi sana kavuşmaya layık görmedim.Kapına varıp dururum. Ey gönül! Bu gidişlerimde kaç kez kapısına vardıysam onun evde olduğunu görmedim.Babur! Kendini yarsiz kalmaya alıştır. Ben ki dünyayı (almak) istedim; bunca çabaladım, elde edemedim.
Pazartesi, 11 Şubat 2019
Cânımdın özge yâr-ı vefâdâr tapmadımKönglimdin özge mahrem-i esrâr tapmadımCânım dik özge cân-ı dil-efgâr körmedimKönglüm kibi köngülni giriftâr tapmadımÖsrük közige tâ ki köngül boldu mübtelâHergiz bu tilbeni yana hüşyar tapmadımNâçâr firkati bile huy etmişem niteyÇün vaslıga özümni sezâvâr tapmadımBârî baray işikige bu nevbet iy köngülNiçe ki barıp işikige bâr tapmadımBâbür özüngni örgete kör yârsız ki minİstep cihânnı munça kılıp yâr tapmadım-------Bugünün Türkçesiyle:BulamadımCanımdan başka vefalı yar bulamadım. Gönlümden başka sırlarımı paylaşacak kimse bulamadım.Canımdan başka canlarda yaralı gönül görmedim. Gönlüm gibi belaya tutulmuş (başka bir) gönül bulamadım.Mestane gözlerine gönlüm müptela olduktan sonra bu çılgını asla aklı başında görmedim.Çaresiz kalmışım. Ayrılık benim hayat tarzım haline gelmiş. Ne yapayım? Kendimi sana kavuşmaya layık görmedim.Kapına varıp dururum. Ey gönül! Bu gidişlerimde kaç kez kapısına vardıysam onun evde olduğunu görmedim.Babur! Kendini yarsiz kalmaya alıştır. Ben ki dünyayı (almak) istedim; bunca çabaladım, elde edemedim.
Серік Қозыбаев - Қазақ Деген
Perşembe, 14 Şubat 2019
Тәнімде тулап ыстық қаным,Қазақтықтан жаратылған жаным.Қазақ деген айбынды ұлт,Біле білсең сен шет ел шырағым.Қазақтың қаймағы бірлігінде,Қазақтың айбыны жүрегінде.Қор етпе, мазақ етпе, қазақты!Қазақ ұлы тарих тереңінде.Қазақтан шыққан данышпан да,Кемел ойына бағынып дұшпаны да.Қазақтан шыққан батырда,Ел үшін, қолына ұстап ақ найза.Кешегі өткен дара Жамбылым,Мәңгілік өшпес алтын тарихым.Бүгінгі өркенді Шаханов, Ринатым,Ертенгі күнге қалар ұлы ақыным.Қазағым жеңілмес майталманым,Оған куә кешегі кешкен майдандарың.Қазағым қайтпас оттай жалыным,Оған куә кешегі желтоқсан бозғындарым.Бірлігі бекем ұлы халқым,Жасай берші гүлденіп көркің.Желбіренсінші самғап Көк туым,Құрбан жолыңда менің жаным.Қазақ деген айбарлы ұлы тау,Шыңына қайратсыз шығалмас-ау.Қазақ деген киелі жұрт,Сыңына жалынсыз төзбес-ау.Қазақтан шыққан дара ақындар,Шындығын жырымен тамызар.Бүгінде Шаханов, Ринат ағам,Нағыз жалынды ақиық ақындар.Жайнай бер Бәйтерегім-Астанам!Кемеңгер Нұрсұлтаным басқарған.Ел қамын ойлап, елін жақтаған,Нұрсұлтандай ел басымен мақтанам!Кешегі өткен Абылай,Азат халыққа мәңгілік жаңғырғай!Келешекті ертеден ойлаған,Абайымды Қазағым ұмытпағай.Батыр бар қазақта Баяндай,Жері үшін, жанын берген аянбай.Ал ендігі жас ұрпақ жалындарым,Тарих бабаларымызды есіне сақтағай.Сөзге келсек қазақ үшін сөйлейтін,Шет ел асып, қазақ үшін тыным білмейтін.Қасым-Жомарттай ағамыз бар,Ел ертеңі үшін маңдай термен терлейтін.Жайнай берсін нұрлы Астанам,Аман болсын Ағамыз ел басқарған.Ел мақтаған жанды Алла қолдаған,Аман есен жүзге келсін нұр ағам.Қазақ үшін жазылар жыр дастаным,Аман-есен болсын елім, асқарым!Бірлігіңе бекем бол түңілмей аспаның,Бүлінуде, бүлігуде қазір қас қағым.Азаттық үшін күрескен бабалар,Бүгінгі күнді бейбіт етіп айқындар.Дініңе қазағым берік болыңдар,Алауытқан, харам діни ұйым бар.Кешегі қайтпас бабаларыммен мақтанам,Бүгінгі ел басқарған ағалар мен марқаям.Бауыржаным, Әлиям, Мәншүгімдей ел қорғаған,Қазақтай батырларымды есте сақтағам.Қазақ десем жырласам көп тарих,Қанат жайып, көк аспанға қырандай.Қазақ десе тұрама жүрек тән оянбай,Қарсы тұрам кез келгенге Қазақ үшін аянбай.
Perşembe, 14 Şubat 2019
Тәнімде тулап ыстық қаным,Қазақтықтан жаратылған жаным.Қазақ деген айбынды ұлт,Біле білсең сен шет ел шырағым.Қазақтың қаймағы бірлігінде,Қазақтың айбыны жүрегінде.Қор етпе, мазақ етпе, қазақты!Қазақ ұлы тарих тереңінде.Қазақтан шыққан данышпан да,Кемел ойына бағынып дұшпаны да.Қазақтан шыққан батырда,Ел үшін, қолына ұстап ақ найза.Кешегі өткен дара Жамбылым,Мәңгілік өшпес алтын тарихым.Бүгінгі өркенді Шаханов, Ринатым,Ертенгі күнге қалар ұлы ақыным.Қазағым жеңілмес майталманым,Оған куә кешегі кешкен майдандарың.Қазағым қайтпас оттай жалыным,Оған куә кешегі желтоқсан бозғындарым.Бірлігі бекем ұлы халқым,Жасай берші гүлденіп көркің.Желбіренсінші самғап Көк туым,Құрбан жолыңда менің жаным.Қазақ деген айбарлы ұлы тау,Шыңына қайратсыз шығалмас-ау.Қазақ деген киелі жұрт,Сыңына жалынсыз төзбес-ау.Қазақтан шыққан дара ақындар,Шындығын жырымен тамызар.Бүгінде Шаханов, Ринат ағам,Нағыз жалынды ақиық ақындар.Жайнай бер Бәйтерегім-Астанам!Кемеңгер Нұрсұлтаным басқарған.Ел қамын ойлап, елін жақтаған,Нұрсұлтандай ел басымен мақтанам!Кешегі өткен Абылай,Азат халыққа мәңгілік жаңғырғай!Келешекті ертеден ойлаған,Абайымды Қазағым ұмытпағай.Батыр бар қазақта Баяндай,Жері үшін, жанын берген аянбай.Ал ендігі жас ұрпақ жалындарым,Тарих бабаларымызды есіне сақтағай.Сөзге келсек қазақ үшін сөйлейтін,Шет ел асып, қазақ үшін тыным білмейтін.Қасым-Жомарттай ағамыз бар,Ел ертеңі үшін маңдай термен терлейтін.Жайнай берсін нұрлы Астанам,Аман болсын Ағамыз ел басқарған.Ел мақтаған жанды Алла қолдаған,Аман есен жүзге келсін нұр ағам.Қазақ үшін жазылар жыр дастаным,Аман-есен болсын елім, асқарым!Бірлігіңе бекем бол түңілмей аспаның,Бүлінуде, бүлігуде қазір қас қағым.Азаттық үшін күрескен бабалар,Бүгінгі күнді бейбіт етіп айқындар.Дініңе қазағым берік болыңдар,Алауытқан, харам діни ұйым бар.Кешегі қайтпас бабаларыммен мақтанам,Бүгінгі ел басқарған ағалар мен марқаям.Бауыржаным, Әлиям, Мәншүгімдей ел қорғаған,Қазақтай батырларымды есте сақтағам.Қазақ десем жырласам көп тарих,Қанат жайып, көк аспанға қырандай.Қазақ десе тұрама жүрек тән оянбай,Қарсы тұрам кез келгенге Қазақ үшін аянбай.
Эгемберди Эрматов - Жүрөк
Pazartesi, 11 Şubat 2019
Чынында жүрөк ээсин алдабайт дейт,сен мени алдап койдуң ушул ирет.Ушул ирет сен мага душман болуп,уу сундуң иче койгун таттуу бал деп.Турамын жараланып, кайда сенин,көңүлдү көтөрүүчү зирек сөзүң?Тааныбас адамымдай тетир карап,мурчуюп, чырт түкүрүп, керилесиң…Ушул кыз издегеним карма дедиң,артынан сая куугун калба дедиң.Ал мага канча жолу каарын чачып,көрсөттү жез тырмагын, уу тилдерин.Чынында жүрөк ээсин алдабайт дейт,сен мени алдап койдуң ушул ирет.Жетишет, эми мени алдабай жүр,болбосо салып алам башка жүрөк
Pazartesi, 11 Şubat 2019
Чынында жүрөк ээсин алдабайт дейт,сен мени алдап койдуң ушул ирет.Ушул ирет сен мага душман болуп,уу сундуң иче койгун таттуу бал деп.Турамын жараланып, кайда сенин,көңүлдү көтөрүүчү зирек сөзүң?Тааныбас адамымдай тетир карап,мурчуюп, чырт түкүрүп, керилесиң…Ушул кыз издегеним карма дедиң,артынан сая куугун калба дедиң.Ал мага канча жолу каарын чачып,көрсөттү жез тырмагын, уу тилдерин.Чынында жүрөк ээсин алдабайт дейт,сен мени алдап койдуң ушул ирет.Жетишет, эми мени алдабай жүр,болбосо салып алам башка жүрөк