Abdurrahim Karakoç - Yalan Dolan İle Devran Sürmeyi
Pazar, 08 Temmuz 2018
Yalan dolan ile devran sürmeyi Biz ne bilek beğim böyükler bilir Milletin başına çorap örmeyi Biz ne bilek beğim böyükler bilir Rüşvet vermek rüşvet almak nasıl şey Hazineden para çalmak nasıl şey Terlemeden zengin olmak nasıl şey Biz ne bilek beğim böyükler bilir Erken palazlanıp erken ötmeyi Değirmenler kurup baş öğütmeyi Hele meydan meydan adam gütmeyi Biz ne bilek beğim böyükler bilir Anlamayız kopya nedir asıl ne Perde sahne solo koro fasıl ne Üçkağıtta erkan nedir usul ne Biz ne bilek beğim böyükler bilir Viski votka çekip keyif çatmayı Dansöz kucağında stres atmayı Milleti bölmeyi vatan satmayı Biz ne bilek beğim böyükler bilir Kaç tür hokkabazlık kahinlik varsa Kaç şeytanlık varsa kaç cinlik varsa Dünyada ne hile ne hinlik varsa Biz ne bilek beğim böyükler bilir Namussuzluk yapın derler yaparız El uzatır öpün derler öperiz Put gösterir tapın derler taparız Biz ne bilek beğim böyükler bilir Seyrettikçe ana-baba filmini Hissederiz baskısını zulmünü Lisansüstü maskaralık ilmini Biz ne bilek beğim böyükler bilir Adettir gerekmez maluma ilam Taklide günaydın asıla selam Ne ki hınzırlık var hasılıkelam Biz ne bilek beğim böyükler bilir
Pazar, 08 Temmuz 2018
Yalan dolan ile devran sürmeyi Biz ne bilek beğim böyükler bilir Milletin başına çorap örmeyi Biz ne bilek beğim böyükler bilir Rüşvet vermek rüşvet almak nasıl şey Hazineden para çalmak nasıl şey Terlemeden zengin olmak nasıl şey Biz ne bilek beğim böyükler bilir Erken palazlanıp erken ötmeyi Değirmenler kurup baş öğütmeyi Hele meydan meydan adam gütmeyi Biz ne bilek beğim böyükler bilir Anlamayız kopya nedir asıl ne Perde sahne solo koro fasıl ne Üçkağıtta erkan nedir usul ne Biz ne bilek beğim böyükler bilir Viski votka çekip keyif çatmayı Dansöz kucağında stres atmayı Milleti bölmeyi vatan satmayı Biz ne bilek beğim böyükler bilir Kaç tür hokkabazlık kahinlik varsa Kaç şeytanlık varsa kaç cinlik varsa Dünyada ne hile ne hinlik varsa Biz ne bilek beğim böyükler bilir Namussuzluk yapın derler yaparız El uzatır öpün derler öperiz Put gösterir tapın derler taparız Biz ne bilek beğim böyükler bilir Seyrettikçe ana-baba filmini Hissederiz baskısını zulmünü Lisansüstü maskaralık ilmini Biz ne bilek beğim böyükler bilir Adettir gerekmez maluma ilam Taklide günaydın asıla selam Ne ki hınzırlık var hasılıkelam Biz ne bilek beğim böyükler bilir
Abdülhak Hamid Tarhan - Vâlidem
Cuma, 13 Temmuz 2018
Vâlidem ümmiyeydi, ümmiyenin Var idi ezberinde birçok ilim. (...) Son zamanlar alil olan gözünün Gördüğü bir hayal idi ancak Ameliyyatı istemez, sevmez, Der idi daima; "Ne görmek için? " "Bizi görmek için" deyince güler, "Sizi duymaktayım, bu kafidir. Sağ olun, siz görün bu dünyayı, Ben de görmüş gibi olur, gülerim." "Gülerim" der de, etseniz dikkat, Görünürdü için için giryan. Yaşamaktan da bezmiş olmalı ki, Sinnini sorsalar, cevaben o: "Belki üç yüz yaşındayım" derdi. 1913Feilatün mefailün feilün (fa'lün)
Cuma, 13 Temmuz 2018
Vâlidem ümmiyeydi, ümmiyenin Var idi ezberinde birçok ilim. (...) Son zamanlar alil olan gözünün Gördüğü bir hayal idi ancak Ameliyyatı istemez, sevmez, Der idi daima; "Ne görmek için? " "Bizi görmek için" deyince güler, "Sizi duymaktayım, bu kafidir. Sağ olun, siz görün bu dünyayı, Ben de görmüş gibi olur, gülerim." "Gülerim" der de, etseniz dikkat, Görünürdü için için giryan. Yaşamaktan da bezmiş olmalı ki, Sinnini sorsalar, cevaben o: "Belki üç yüz yaşındayım" derdi. 1913Feilatün mefailün feilün (fa'lün)
Ahmet Çınar - Gülistân Gazeli
Cuma, 13 Temmuz 2018
Ol gülistân-ı firdevs ki rûyin gibidirCûşiş-i bahr-i ahmer sanki dün gibidirFir’avn gibi kurulmuşsun tahtına dilhâneminHüsrânın ind-i ilâhîde kûn feyekûn gibidirVâsl-ı yâr için tükenmez yollara varıpSırr-ı sedd-i Zülkarneyni buldun gibidirEy çerâğ-ı aşk nûrunu bahşeden revnakBu yolda sen dahi soldun gibidirAhmed nedir bu feryâd u nâlişlerinNeden çeşm-i giryânın hûn gibidir
Cuma, 13 Temmuz 2018
Ol gülistân-ı firdevs ki rûyin gibidirCûşiş-i bahr-i ahmer sanki dün gibidirFir’avn gibi kurulmuşsun tahtına dilhâneminHüsrânın ind-i ilâhîde kûn feyekûn gibidirVâsl-ı yâr için tükenmez yollara varıpSırr-ı sedd-i Zülkarneyni buldun gibidirEy çerâğ-ı aşk nûrunu bahşeden revnakBu yolda sen dahi soldun gibidirAhmed nedir bu feryâd u nâlişlerinNeden çeşm-i giryânın hûn gibidir
Ali Rıza Malkoç - Tezatlar
Cuma, 13 Temmuz 2018
Gönül mabedini, taşla doldurup,Vuslat-ı âlâ’ya, ulaşılır mı?Dikenli Yollara, engeller kurupYüce yüce dağlar hiç aşılır mı? “Oku“ dendi ama, canına değilKalplere girelim, kanına değilKılavuz olursa, miras-ı cehilBarış limanına, yanaşılır mı? Birisi yan baksa, savaş nedeni(!)Hata boyu aştı, günahsa eniAllayıp pullarsan, mağrur bedeniBu ruh seni, cennetlere taşır mı? Dünyaya hediyen; kaos, izdihamFikriyat hür değil, imalatın gamDalında kuruyor, meyveler ham hamGüneş ışığında, hiç üşünür mü? İnsanoğlu! Konuştuğumuz lisan;Hayvanı dost yapmaz, insanı insan.Gelinen noktada bu ise yasanOt bile huylanır, sözün sınır mı?
Cuma, 13 Temmuz 2018
Gönül mabedini, taşla doldurup,Vuslat-ı âlâ’ya, ulaşılır mı?Dikenli Yollara, engeller kurupYüce yüce dağlar hiç aşılır mı? “Oku“ dendi ama, canına değilKalplere girelim, kanına değilKılavuz olursa, miras-ı cehilBarış limanına, yanaşılır mı? Birisi yan baksa, savaş nedeni(!)Hata boyu aştı, günahsa eniAllayıp pullarsan, mağrur bedeniBu ruh seni, cennetlere taşır mı? Dünyaya hediyen; kaos, izdihamFikriyat hür değil, imalatın gamDalında kuruyor, meyveler ham hamGüneş ışığında, hiç üşünür mü? İnsanoğlu! Konuştuğumuz lisan;Hayvanı dost yapmaz, insanı insan.Gelinen noktada bu ise yasanOt bile huylanır, sözün sınır mı?
Ali Şir Nevai - Gazel (Ey Köngül Ul Âteşîn Ârazga Köp Örgenmegil)
Pazar, 15 Temmuz 2018
Ey köngül, ul âteşîn ârazga köp örgenmegilNâgah ayrılsa firâkı otıga örtenmegil.Tut özinge ferd ü bîkeslik belâyu şiddetinTâ biravge örgenib ayru tüşüb imgenmegil.Lâzımı ışk oldı hicrân, bolme âşık kimsege, İmdikim boldung tahammül eylebân küngrenmegilGül çağı gülbâng çekmek iştür ey bülbül senge,Ây u yıl feryâd kılmaknı menge ötkenmegilKöz yumub açqunçe sâl uyganmes uykuga meni, Nâlişimdin hecr şâmi her zamân siskenmegil.İsteseng ul muğbeçe bâşınga yetkürgey kadem,Deyr piri yolıdın tufrâğdek tebrenmegilEy Nevâî, yâr eger der kim özüngni otga sal,Ten yalang eylerge küyme, cân uçun küymenmegil.
Pazar, 15 Temmuz 2018
Ey köngül, ul âteşîn ârazga köp örgenmegilNâgah ayrılsa firâkı otıga örtenmegil.Tut özinge ferd ü bîkeslik belâyu şiddetinTâ biravge örgenib ayru tüşüb imgenmegil.Lâzımı ışk oldı hicrân, bolme âşık kimsege, İmdikim boldung tahammül eylebân küngrenmegilGül çağı gülbâng çekmek iştür ey bülbül senge,Ây u yıl feryâd kılmaknı menge ötkenmegilKöz yumub açqunçe sâl uyganmes uykuga meni, Nâlişimdin hecr şâmi her zamân siskenmegil.İsteseng ul muğbeçe bâşınga yetkürgey kadem,Deyr piri yolıdın tufrâğdek tebrenmegilEy Nevâî, yâr eger der kim özüngni otga sal,Ten yalang eylerge küyme, cân uçun küymenmegil.
Âşık Reyhânî - Gidirem
Cuma, 13 Temmuz 2018
Öz canımdan çok sevdiğim Erzurum Çaresiz dişimi sıktım gidirem Gafillerden darbe yedi gururum Kaderime boyun büktüm gidirem Selam olsun ecdâd ile ebâya Abdurrahman Gazi, Habip Baba'ya Tuz ektiler çalıştığım çabaya Emeğimi suya kattım gidirem Kırılmış sazımı astım tavana Çevirdim yönümü döndüm divana Gurbet kelepçedir yurdu sevene Bilerek koluma taktım gidirem Palandökenlerin sisli dumani Engininde bulamadım gümani Ezanlar okundu seher zamani Üç kez geri döndüm baktım gidirem Benim canım feda olsun bin cana Bin can az gelirse iki bin cana Kırk sene gözyaşı döktüm fincana Kattım Karasu'ya aktım gidirem Yel devirsin sebeplerin kökünü Sırtıma verdiler sitem yükünü Kırk senedir beklediğim ekini Harmana dökmeden yaktım gidirem Alnımız apaçık yüzüm karasız Buna rağmen bırakmadılar yarasız Tambura köyünden Emrah çaresiz Ben de Erzurum'dan çektim gidirem Reyhanî’yim derdim gamım dinmedi İftira darbesi cana sinmedi Zeynel, Horasan'a gitti dönmedi Bu da benim kara bahtım gidirem
Cuma, 13 Temmuz 2018
Öz canımdan çok sevdiğim Erzurum Çaresiz dişimi sıktım gidirem Gafillerden darbe yedi gururum Kaderime boyun büktüm gidirem Selam olsun ecdâd ile ebâya Abdurrahman Gazi, Habip Baba'ya Tuz ektiler çalıştığım çabaya Emeğimi suya kattım gidirem Kırılmış sazımı astım tavana Çevirdim yönümü döndüm divana Gurbet kelepçedir yurdu sevene Bilerek koluma taktım gidirem Palandökenlerin sisli dumani Engininde bulamadım gümani Ezanlar okundu seher zamani Üç kez geri döndüm baktım gidirem Benim canım feda olsun bin cana Bin can az gelirse iki bin cana Kırk sene gözyaşı döktüm fincana Kattım Karasu'ya aktım gidirem Yel devirsin sebeplerin kökünü Sırtıma verdiler sitem yükünü Kırk senedir beklediğim ekini Harmana dökmeden yaktım gidirem Alnımız apaçık yüzüm karasız Buna rağmen bırakmadılar yarasız Tambura köyünden Emrah çaresiz Ben de Erzurum'dan çektim gidirem Reyhanî’yim derdim gamım dinmedi İftira darbesi cana sinmedi Zeynel, Horasan'a gitti dönmedi Bu da benim kara bahtım gidirem
Azim Suyun - Samarqand
Cuma, 13 Temmuz 2018
Bu dunyoda ikki tojdor qad:Mag‘ribiy Rim, Sharqiy Samarqand,Bani bashar qalbiga payvand.Samarqandim, jonim Samarqand! Dunyo ilmi, hur tafakkuri,Oqsaroyda jam oftob nuri,Senda kezar shoh Temur ruhi,Samarqandim, jonim Samarqand! To‘rt faslli makon qayda bor,Turonzamin degan joyda bor,O‘zbekiston bag‘rida poydor,Samarqandim, jonim Samarqand! Mangulikdir har lahza — bugun,Bugundasan navqiron, durkun,Istiqloldan baxt-umring gulgun!Samarqandim, jonim Samarqand! Bu dunyoda ikki tojdor qad:Mag‘ribiy Rim, Sharqiy Samarqand,Bani bashar qalbiga payvand.Samarqandim, jonim Samarqand!
Cuma, 13 Temmuz 2018
Bu dunyoda ikki tojdor qad:Mag‘ribiy Rim, Sharqiy Samarqand,Bani bashar qalbiga payvand.Samarqandim, jonim Samarqand! Dunyo ilmi, hur tafakkuri,Oqsaroyda jam oftob nuri,Senda kezar shoh Temur ruhi,Samarqandim, jonim Samarqand! To‘rt faslli makon qayda bor,Turonzamin degan joyda bor,O‘zbekiston bag‘rida poydor,Samarqandim, jonim Samarqand! Mangulikdir har lahza — bugun,Bugundasan navqiron, durkun,Istiqloldan baxt-umring gulgun!Samarqandim, jonim Samarqand! Bu dunyoda ikki tojdor qad:Mag‘ribiy Rim, Sharqiy Samarqand,Bani bashar qalbiga payvand.Samarqandim, jonim Samarqand!
Faruk Kadri Timurtaş - Türk Destanları
Pazartesi, 09 Temmuz 2018
Destan nedir? Destan kelimesi dilimizde çeşitli mânalar ifade etmektedir. Lügat mânası «hikâye, efsâne, masal» demektir. Halk edebiyatımızdaki nazım şekillerinden biri destan adını taşır (1). Fransızca «epopee» ve «leğende» kelimelerini de dilimizde destan sözüyle karşılıyoruz. Burada destan kelimesiyle «epopee» ve «leğende» kasd edilmiştir. «Epopee» tarihî fakat efsaneleşmiş kahramanlık vak'alarını ve bunları yapanları anlatan; yâni tarihî kahramanları ve onların maceralarını terennüm eden manzum hikâyelerdir. Bunlar milletin ortak malıdır. «Leğende» ise; tarihten önce veya tarihin başlangıcı sırçalarında, bir milletin geçirdiği maceraları, yetiştirdiği kahramanları, tabiat, kâinat ve cemiyet hâdiseleri hakkında düşündüklerini ve bunlar karşısında aldığı vaziyetleri anlatan din ve kahramanlık efsâneleri ve masallarıdır. «Leğende» da milletin ortak mahsulüdür. Demek ki, destanlarda bir milletin başından geçen çeşitli hâdiseler, felâket ve saadetler, yenilgi ve başarılar; aralarından yetişen ve bu hâdiselerde önemli roller alan kahramanlar; o mîlletin dünyanın meydana gelişi, insanların yaratılışı, kendi türeyişleri ve ölüm hakkındaki düşünceleri ve inanışları yer almaktadır. Destanların mahiyeti: Destanların bir kısmı inanılması mümkün olmayacak kadar hayalîdir. Bunlar mythologiaue (esatiri) mahiyettedir. Bir kısmı tarihî vakalara dayanır. Bunlar ise legendaire (menkabevî) mahiyet taşırlar. Destanlar ne sâdece tarih, ne de sâdece edebiyattırlar. Destanlar milletlerin efsanevî tarihi sayılabilir. Destanlarda bir vak'a ve kahramanın en doğru çizgilerle anlatılması değil; o vak'a ve kahramanın millet vicdanında bıraktığı tesirler, cemiyetin duyduğu sevgi, nefret ve saygı daha önemlidir. Böylece destanlar, bir milletin düşünce ve yüksek duygularını, ortak vicdanda yaşayan ülküleri bize aksettirirler. Destanlar ferdî değil içtimaîdir. Destanlarda büyük vak'alar ve olağanüstü insanlar anlatılır ve bunlar karşısında topluluğun dehşet, korku ve hayretten sevgi, beğenme ve saygıya kadar çeşitli duyguları gösterilir. Yâni destanların terennüm ettiği vak'alar ve şahıslar normalin dışında bir mâhiyete sahiptirler. Bu sebeple, destanlarda şeklî bir mantık ölçüsüne göre mantıksızlıklar vardır. Fakat, bunların mantıksızlıktan çok mantık dışı sayılmaları daha doğru olur. Çünkü, destanlar, cemiyetin bâzı şartlar içinde inanışına, değer hükümlerine ve cemiyet mantığına uymaktadırlar. Destanların doğuşu ve meydana gelişi; Bir çok milletlerin destanı yoktur. Destanlar sâdece eski milletlere mahsustur. Destanlar halk muhayyilesinin yarattığı efsâneler olduğu için; bunların ortaya çıkması ancak uygun şartların mevcut olması ile, yâni içtimaî vicdanın bu çeşit yaratmalara elverişli olduğu eski ve iptidâi devirlerin yaşanması ile mümkündür. Menşe bakımından eski devirlere uzanmak da yetmez. Bir millet büyük hâdiseler yaşamamış ve maceralar geçirmemişse, destanlar teşekkül edemez. Büyük savaşlar, fetihler, zaferler, mağlûbiyetler, güçler, felâketler, devletin kuruluş ve inkırazı gibi hâdiseler halk muhayyilesine tesir eder ve onu harekete geçirir. Bu hâdiselerin başında bulunan kahramanların yaptıkları işler, taşıdıkları kuvvet ve insanüstü yönler üzerinde durulur. Bu heyecan verici vak'a ve hâdiseleri; muhtelif halk şâirleri, muhtelif yer ve muhtelif zamanlarda fasıl fasıl terennüm ederler. Bunlar ağızdan ağı-za biraz değişerek ve bir hayli genişleyerek yayılır, biribiriyle birleşir ve bütün milletin ortak malı olur. Artık, onları ilk meydana getiren şairlerin adı unutulmuş, genişleyen ve değişen mahsûller ortak mal hâline girmiş bulunur. Destanlar bir milletin sözlü ve ortak edebi mahsulleridir. Büyük milletlerin hayatında heyecan verici hâdiseler sık sık vuku'bulduğu için, yeni kahramanlar ortaya çıkar. Bunların etrafında yeni destan parçaları meydana gelir, yahut eski parçalar canlanır. Yâni çeşitli vak'a ve kahramanlar dolayısıyle söylenen parçalar biribiri üzerine yığılır. Destanların teşekkülü bir kar yığınının meydana gelmesine benzetilmektedir. Bu suretle biribiri üzerine eklene eklene büyüyerek teşekkül eden destanlar, uzan asırlar halk arasında yaşar. Babadan oğula anlatıla anlatıla bir gelenek olarak sözlü şekilde devam eder. İşte destanların doğuş ve meydana gelişi böyle bir gelişme gösterir. Sonra bunlar yazıya geçirilerek tesbit edilir ve bunun sonucunda millî destanlar ortaya çıkmış olur. Destanların tesbiti: Destanların karakteri manzum, şifahî ve ortak olmaktır. Biribiriyle birleşe birleşe büyüyen sözlü parçaların yazıya geçirilmesiyle, bunlar yazılı edebiyatın malı olurlar. Artık millî destan toplu bir şekilde meydana çıkmış demektir. Destanların tesbiti birkaç şekilde olabilir: Ya milletler medenî seviyeye eriştikten sonra yüksek zümre şairlerinden biri, halk arasında canlı surette yaşayan destan parçalarını ve efsaneleri kendi üslûbu ile yeniden işler ve' edebiyata mal eder; yahut ilim adamları bunları hiçbir şey katmadan toplar. Birinci şekilde meydana gelen millî destanlar için örnekler Homiros'un «İlyada» ve «Odise» siyle Firdevsî'nin «Şehname» sidir. İkinci şekilde tesbit edilen destan Finlilerin «Kalevala» sıdır. Lönnrot adlı bir hekim, uzun yıllar fin köylüleri arasında yaşayarak onların millî türkülerini toplamış, bunları sınıflandırarak ve düzenleyerek Fin millî destanını bir bütün hâlinde ortaya koymuştur. Homiros Yunan, Firdevsî İran halkı arasında yaşayan ve dillerde dolaşan efsâne, mitoloji, menkabe ve kahramanlık hikâyelerini, destan parçalarını yeniden ele almış, bunları kendi ilhamları ile genişletmiş, devrin estetik ve edebiyat şekilleriyle işlemiş büyük şairlerdir. Meydana getirdikleri eserlerde topluluğa ait ve ferdî yaratmalar karışıktır. Dr. Lönnrot'ım ortaya çıkardığı Kalevala»da ise ferdî bir yaratma mevcut değildir. Destan topluluk yaratmasının mahsulüdür. Lönnrot bir şair ve edebiyatçı değildir. Destanın tesbitinde edebî bir çalışma göstermemiştir. Bir folklorcu olarak destanı bir araya çıkarmıştır. Destanlar arasında, bir tarihçi veya herhangi bir şahıs tarafından eski bir devirde, parça halinde yazıya geçirilmiş olanlar da vardır. Bunlar halk arasından veya o devirde yaşayan bir halk şairinden tesbit edilmiş olabilirler. Fakat, nasıl tesbit edilirse edilsin, bunlar da anonim eserlerdir, milletin ortak malıdır. Bütün hâlinde olmamakla beraber, bunlar da millî destandan sayılırlar. Türk destanları: Çok eski ve zengin bir tarihe sahip bulunan Türk milletinin çeşitli boyları arasında bir çok destan meydana gelmiştir. Fakat bunların metinleri, yazık ki, bugüne kadar tam olarak gelememiştir. Bu gün ilk devir destanlarından sadece Oğuz Kağan destanı metnine sahip bulunmaktayız. Öbür destanlardan elimizde pek az metin vardır. Büyük bir kısmının konu ve vak'alarını ise, tarih kitaplarında muhtelif tarihçilerin rivayetlerinden öğrenmekteyiz. Türk destanlarının bir kısmı îslâmdan önce teşekkül etmiş, bir kısmı ise îslâmiyetten sonra meydana gelmiştir. Destanlarımız şu şekilde sınıflandırılmaktadır : I. İslâmiyetten önceki destanlar 1- Yaratılış Destanı 2- Saka Destanı a. Alp Er Tunga parçası b. Şu parçası 3- Kun-Oğuz Destanı 4- Köktürk destanları a. Bozkurt parçası b. Ergenekon parçası c. Köroğlü parçası 5- Siyenpi Destanı 6- Uygur destanları a. Türeyiş parçası b. Mani dininin kabulü parçası c. Göç parçası II. İslâmiyetten sonraki destanlar 1- Manas Destanı 2- Çingiz Han Destanı 3- Timur Destanı 4- Seyyid Battal Gazi Destanı 5- Dânişmend Gazi Destanı (Dânişmendnâme) Eski Türk destanları adı verilen îslâmiyetten önceki destanlarımız başlıca altı bölümden ibaret olup biribirlerini tamamlar mâhiyettedir. Yalnız, Köktürk destanlarından olan Ergenekon parçasının durumu biraz şüphelidir. XIII. yüzyılda Türk - Moğol İmparatorluğu devrinde yazılı edebiyata geçirilen destanda «Göktürk» kelimesi yerine «Moğol» kelimesi bulunmaktadır. Destanın Türklerden mi Moğollara geçtiği, yoksa Moğollarda mı meydana geldiği, bugünkü bilgimize göre, kesin olarak belli değildir. îslâmiyetten sonraki destanlardan bir kısmı Doğu Türkleri, bir kısmı ise Anadolu Türkleri arasında teşekkül etmiştir. Bu destanlardan başka, efsaneleşmiş ve masallaşmış bâzı kahramanlık hikâyelerimiz de vardır. Halk içinde tesirleri uzun asırlar yaşamış olan, manevî ve millî vasıflarına hayranlık duyulan kahramanlar etrafındaki menkıbe ve rivayetler, zamanla efsanevî ve destanî bir hal kazanmaktadır. Bunlardan bazılarının destanlardan kopmuş bir mâhiyeti bulunmaktadır. Bu çeşit epik hikâyelerin en önemlisi «Dede Korkut Hikâyeleri»dir. Kahramanlık masal ve hikâyelerinin destanlardan farkı, bunların şiir şeklinde değil, nesir olarak ifade edilmesidir. Eski destanlarımızın kaynakları ve metinler: Daha önce de belirtildiği gibi, destanlarımızdan esas metin olarak bugüne gelen pek az parça vardır. Bunların ancak konularını bâzı tarih kitaplarında bulabiliyoruz. Bu tarihlerden de çoğu Türkçe değildir. Büyük bir kısmı Çin, Fars, Moğol, Arap kaynaklarıdır. Destanlarımızın Türkçe kaynağı olarak Ebülgazi Bahadır Han'ın Şecere-i Türk ve Şecere-i Terâkime adlı eserleri ile Yozıcıoğlu Ali'nin Selçuknâme'si zikredilebilir. Kaşgarlı Mahmud'un Dîvânü Lugât-it-Türk'ünde de bâzı destan parçaları bulunmaktadır. Farsça kaynakların bellibaşlıları Firdevsî'nin Şeh-nâme'si, Reşîdüddin'in Câmi'-üt-tevârîk'i, Cüveynî'nin Cihan-küşâ'sıdır. Arapça olanı ise Mes'ûdî'nin Mürûc-üz-zeheb adlı kitabıdır. İçinde destanlarla ilgili kayıtlar görülen Çince ve Moğolca eserler ise çeşitlidir. Eski destanlardan «Yaratılış Destanı», bugün hâlâ Altay Türkleri arasında yaşamaktadır. Parça, XIX. yüzyılda Radloff tarafından tesbit edilmiştir. Şehnâme'deki Efrâsiyâb, Saka Destanındaki Alp Er Tunga'dır. İskender ile Saka Hükümdarı Şu arasındaki mücadeleden ve Şu'nun kahramanlığından bahseden Şu Destanı ile ilgili bir rivayet Dîvânü Lügât-it-Türk'te bulunmaktadır. Türk destanları arasında en önemlisi ve elimizde büyük parçası olanı Oğuz Kağan Destanıdır. Eldeki iki rivayet de XIII. yüzyılda yazıya geçirilmiştir. Islâmiyetten Önceki şekli gösteren metnin bilmen biricik nüshası, Paris Millî Kütüphanesindedir. Metin Rıza Nur ve 'W. Bang ile G. R. Rahmeti (Arat) taraflarından olmak üzere iki defa yayınlanmıştır. Hüseyin Namık Orkun, Oğuzlara Dair adlı kitabında, destanın Islâmiyetten sonraki şekli ile ilgili başka bir parçayı neşretmiştir. Islâmiyetten sonra meydana gelen destanların metni, büyük çoğunlukla günümüze kadar gelmiştir. Kırgız Türkleri arasında doğan ve Müslüman Türklerle mecusîlerin mücadelerini anlatan «Manas Destanı» büyük bir eserdir. Küçük bir kısmı Radloff tarafından ilk defa yayınlanmıştır. Anadolu Türkleri arasında meydana gelen Seyyid Battal Gazi ve Dânişmend Gazi destanlarının hususî ellerde ve kütüphanelerde birçok yazmaları olduğu bilinmektedir. Destanlarımızla uğraşanlar: Destanlarımız üzerinde umumî olarak çalışan, onları sınıflandıran, inceleyen ve metinlerini neşreden bilginlerin başlıcaları Radloff, W. Bang, Rıza Nur, Zeki Velidî Tagan, Rahmeti Arat, Hüseyin Namık Orkun ve Nihal Atsız' dır. Destanlarımız üzerinde sanat ve edebiyat yönünden duran, bunları kendi üslûp ve ilhamlarıyle bugünkü görüş ve anlayışa göre yeniden işlemek isteyenler de çıkmıştır. Bu sanatçılarımız «Türk Destanından» sahibi Halûk Nihad Pepe'yi, Bottalgazi destanını yazan Behçet Kemal Çağlar ve onbin; mısralık bir «Oğuzlama» nazm eden Basri Gocul'dur. Fazıl Hüsnü Dağlarca da son zamanlarda Türk destanı üzerine eğilmiştir. Genç sanatçılarımızın Türk destanlarını konu olarak almaları, bunları bugün için yeniden işlemeleri son derece gerekli bir iştir. Bugüne kadar bu sahaya hemen hemen hiç atmamıştır. Genç hikayeci M. Necati Sepetçioğlu'nun Yaratılış ve Türeyiş - Türk Destanı adlı son günlerde yayımlanan kitabı, bu alanda atılmış çok önemli bir adımdır. Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü yayınları arasında çıkan kitap (Ankara 1965, 246 sayfa, 10 lira), eski Türk destanlarını biribirine bağlı ve birbirini tamamlar şekilde, bir bütün olarak vermektedir. Necati Sepetçioğlu önce destanlarımızın konusunu ve vak'asnı, bu husustaki kitaplara, ilgili kimselere, hepimize sorarak tesbit etmiş; sonra bunları bugünün bir hikayecisi olarak kendi sanat ve üslubu ile işlemiştir. M. N. Sepetçioğlu'nun bu eseriyle basan kazandığı tereddütsüz olarak söylenebilir. Rahat ve tatlı anlatışı, renkli üslûbu kitabı zevkle okutmaktadır. Yazar, eserde dilimizin bütün imkânlarını kullanmıştır. Eski ve yeni bütün büyük sanatçıların üslûp özelliklerinden faydalanmıştır. Başkalarına ait olup yerli yerinde kullandığı benzetmeleri, tasvirleri, deyimleri, söyleyişleri tırnak içerisinde göstermiştir. Bu husus kitaba ayrı bir değer katmaktadır. M. N. Sepetçioğlu genç sanatçılarunıza yol göstermiştir. Bu konuda çalışacak başkalarının da çıkması hayırlı olacaktır. Böyle bir çalışma bilhassa genç şairlerimizi beklemektedir. Çünkü destanlar manzum yazılan eserlerdir. Genç nesillerin millî duygu ve kültürünü besleyecek güzel bir eser yazan eski talebem değerli hikayeci M. Necati Sepetçioğlu'nu gönülden tebrik ederim. (1)- Halk edebiyatında destan, koşma şeklinde fakat çok uzun olan ve bir yak'ayı hikâye eden nâzım şeklidir. Yüz dörtlüğü bulanları vardır. Umumiyetle 11 fieceli olur. Bâzan 7 ve 8 hecelileri de görülür. Kafiye bakımından da koşma şekline uymayan destanlar vardır. Meselâ; "Bekçi Destanı" mâni şekline benzeyen dörtlüklerle yazılmıştır. Destanlar çeşitli konularda meydana getirilir. Bir kısmı adı, yeri ve zamanı belli gerçek hâdiseleri hikâye eder. Kahramanları ve savaş hikâyelerini tasvir eden destanlarla zelzele gibi, yangın gibi veya bir vezirin katli gibi hâdiseleri anlatan destanlar bu nevidendir. Bundan başka, hayattaki garip ve gülünç hâdiseleri ele alan; tuhaf tipleri, âdetleri gösteren; züğürtlük, v.b. gibi topluluk hayatının doğurduğu vaziyetleri ve makbul olmayan huyları konu olarak işleyen destanlar da vardır. Bu çeşit destanlar içtimaî durum ve şartları, halleri mizahî ve hicvî bir şekilde ifade ederler. Bu çeşit destanlarda vak'alaıv bir zaman ve mekâna bağlı olmadan umumî olarak işlenir, öksüz Âşık'ın "Pire Destanı", Niyazi'nin "Baskın Destanı", Hengâmî'-nin "Hayvanlarla Harp Destanı", "Züğürtlük Destanı", "Bekçi Destanı" v.b. bu bölüme giren destanlardır. Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü – Türk Kültürü Aylık Dergisi – Sayı:33 Ocak 1965
Pazartesi, 09 Temmuz 2018
Destan nedir? Destan kelimesi dilimizde çeşitli mânalar ifade etmektedir. Lügat mânası «hikâye, efsâne, masal» demektir. Halk edebiyatımızdaki nazım şekillerinden biri destan adını taşır (1). Fransızca «epopee» ve «leğende» kelimelerini de dilimizde destan sözüyle karşılıyoruz. Burada destan kelimesiyle «epopee» ve «leğende» kasd edilmiştir. «Epopee» tarihî fakat efsaneleşmiş kahramanlık vak'alarını ve bunları yapanları anlatan; yâni tarihî kahramanları ve onların maceralarını terennüm eden manzum hikâyelerdir. Bunlar milletin ortak malıdır. «Leğende» ise; tarihten önce veya tarihin başlangıcı sırçalarında, bir milletin geçirdiği maceraları, yetiştirdiği kahramanları, tabiat, kâinat ve cemiyet hâdiseleri hakkında düşündüklerini ve bunlar karşısında aldığı vaziyetleri anlatan din ve kahramanlık efsâneleri ve masallarıdır. «Leğende» da milletin ortak mahsulüdür. Demek ki, destanlarda bir milletin başından geçen çeşitli hâdiseler, felâket ve saadetler, yenilgi ve başarılar; aralarından yetişen ve bu hâdiselerde önemli roller alan kahramanlar; o mîlletin dünyanın meydana gelişi, insanların yaratılışı, kendi türeyişleri ve ölüm hakkındaki düşünceleri ve inanışları yer almaktadır. Destanların mahiyeti: Destanların bir kısmı inanılması mümkün olmayacak kadar hayalîdir. Bunlar mythologiaue (esatiri) mahiyettedir. Bir kısmı tarihî vakalara dayanır. Bunlar ise legendaire (menkabevî) mahiyet taşırlar. Destanlar ne sâdece tarih, ne de sâdece edebiyattırlar. Destanlar milletlerin efsanevî tarihi sayılabilir. Destanlarda bir vak'a ve kahramanın en doğru çizgilerle anlatılması değil; o vak'a ve kahramanın millet vicdanında bıraktığı tesirler, cemiyetin duyduğu sevgi, nefret ve saygı daha önemlidir. Böylece destanlar, bir milletin düşünce ve yüksek duygularını, ortak vicdanda yaşayan ülküleri bize aksettirirler. Destanlar ferdî değil içtimaîdir. Destanlarda büyük vak'alar ve olağanüstü insanlar anlatılır ve bunlar karşısında topluluğun dehşet, korku ve hayretten sevgi, beğenme ve saygıya kadar çeşitli duyguları gösterilir. Yâni destanların terennüm ettiği vak'alar ve şahıslar normalin dışında bir mâhiyete sahiptirler. Bu sebeple, destanlarda şeklî bir mantık ölçüsüne göre mantıksızlıklar vardır. Fakat, bunların mantıksızlıktan çok mantık dışı sayılmaları daha doğru olur. Çünkü, destanlar, cemiyetin bâzı şartlar içinde inanışına, değer hükümlerine ve cemiyet mantığına uymaktadırlar. Destanların doğuşu ve meydana gelişi; Bir çok milletlerin destanı yoktur. Destanlar sâdece eski milletlere mahsustur. Destanlar halk muhayyilesinin yarattığı efsâneler olduğu için; bunların ortaya çıkması ancak uygun şartların mevcut olması ile, yâni içtimaî vicdanın bu çeşit yaratmalara elverişli olduğu eski ve iptidâi devirlerin yaşanması ile mümkündür. Menşe bakımından eski devirlere uzanmak da yetmez. Bir millet büyük hâdiseler yaşamamış ve maceralar geçirmemişse, destanlar teşekkül edemez. Büyük savaşlar, fetihler, zaferler, mağlûbiyetler, güçler, felâketler, devletin kuruluş ve inkırazı gibi hâdiseler halk muhayyilesine tesir eder ve onu harekete geçirir. Bu hâdiselerin başında bulunan kahramanların yaptıkları işler, taşıdıkları kuvvet ve insanüstü yönler üzerinde durulur. Bu heyecan verici vak'a ve hâdiseleri; muhtelif halk şâirleri, muhtelif yer ve muhtelif zamanlarda fasıl fasıl terennüm ederler. Bunlar ağızdan ağı-za biraz değişerek ve bir hayli genişleyerek yayılır, biribiriyle birleşir ve bütün milletin ortak malı olur. Artık, onları ilk meydana getiren şairlerin adı unutulmuş, genişleyen ve değişen mahsûller ortak mal hâline girmiş bulunur. Destanlar bir milletin sözlü ve ortak edebi mahsulleridir. Büyük milletlerin hayatında heyecan verici hâdiseler sık sık vuku'bulduğu için, yeni kahramanlar ortaya çıkar. Bunların etrafında yeni destan parçaları meydana gelir, yahut eski parçalar canlanır. Yâni çeşitli vak'a ve kahramanlar dolayısıyle söylenen parçalar biribiri üzerine yığılır. Destanların teşekkülü bir kar yığınının meydana gelmesine benzetilmektedir. Bu suretle biribiri üzerine eklene eklene büyüyerek teşekkül eden destanlar, uzan asırlar halk arasında yaşar. Babadan oğula anlatıla anlatıla bir gelenek olarak sözlü şekilde devam eder. İşte destanların doğuş ve meydana gelişi böyle bir gelişme gösterir. Sonra bunlar yazıya geçirilerek tesbit edilir ve bunun sonucunda millî destanlar ortaya çıkmış olur. Destanların tesbiti: Destanların karakteri manzum, şifahî ve ortak olmaktır. Biribiriyle birleşe birleşe büyüyen sözlü parçaların yazıya geçirilmesiyle, bunlar yazılı edebiyatın malı olurlar. Artık millî destan toplu bir şekilde meydana çıkmış demektir. Destanların tesbiti birkaç şekilde olabilir: Ya milletler medenî seviyeye eriştikten sonra yüksek zümre şairlerinden biri, halk arasında canlı surette yaşayan destan parçalarını ve efsaneleri kendi üslûbu ile yeniden işler ve' edebiyata mal eder; yahut ilim adamları bunları hiçbir şey katmadan toplar. Birinci şekilde meydana gelen millî destanlar için örnekler Homiros'un «İlyada» ve «Odise» siyle Firdevsî'nin «Şehname» sidir. İkinci şekilde tesbit edilen destan Finlilerin «Kalevala» sıdır. Lönnrot adlı bir hekim, uzun yıllar fin köylüleri arasında yaşayarak onların millî türkülerini toplamış, bunları sınıflandırarak ve düzenleyerek Fin millî destanını bir bütün hâlinde ortaya koymuştur. Homiros Yunan, Firdevsî İran halkı arasında yaşayan ve dillerde dolaşan efsâne, mitoloji, menkabe ve kahramanlık hikâyelerini, destan parçalarını yeniden ele almış, bunları kendi ilhamları ile genişletmiş, devrin estetik ve edebiyat şekilleriyle işlemiş büyük şairlerdir. Meydana getirdikleri eserlerde topluluğa ait ve ferdî yaratmalar karışıktır. Dr. Lönnrot'ım ortaya çıkardığı Kalevala»da ise ferdî bir yaratma mevcut değildir. Destan topluluk yaratmasının mahsulüdür. Lönnrot bir şair ve edebiyatçı değildir. Destanın tesbitinde edebî bir çalışma göstermemiştir. Bir folklorcu olarak destanı bir araya çıkarmıştır. Destanlar arasında, bir tarihçi veya herhangi bir şahıs tarafından eski bir devirde, parça halinde yazıya geçirilmiş olanlar da vardır. Bunlar halk arasından veya o devirde yaşayan bir halk şairinden tesbit edilmiş olabilirler. Fakat, nasıl tesbit edilirse edilsin, bunlar da anonim eserlerdir, milletin ortak malıdır. Bütün hâlinde olmamakla beraber, bunlar da millî destandan sayılırlar. Türk destanları: Çok eski ve zengin bir tarihe sahip bulunan Türk milletinin çeşitli boyları arasında bir çok destan meydana gelmiştir. Fakat bunların metinleri, yazık ki, bugüne kadar tam olarak gelememiştir. Bu gün ilk devir destanlarından sadece Oğuz Kağan destanı metnine sahip bulunmaktayız. Öbür destanlardan elimizde pek az metin vardır. Büyük bir kısmının konu ve vak'alarını ise, tarih kitaplarında muhtelif tarihçilerin rivayetlerinden öğrenmekteyiz. Türk destanlarının bir kısmı îslâmdan önce teşekkül etmiş, bir kısmı ise îslâmiyetten sonra meydana gelmiştir. Destanlarımız şu şekilde sınıflandırılmaktadır : I. İslâmiyetten önceki destanlar 1- Yaratılış Destanı 2- Saka Destanı a. Alp Er Tunga parçası b. Şu parçası 3- Kun-Oğuz Destanı 4- Köktürk destanları a. Bozkurt parçası b. Ergenekon parçası c. Köroğlü parçası 5- Siyenpi Destanı 6- Uygur destanları a. Türeyiş parçası b. Mani dininin kabulü parçası c. Göç parçası II. İslâmiyetten sonraki destanlar 1- Manas Destanı 2- Çingiz Han Destanı 3- Timur Destanı 4- Seyyid Battal Gazi Destanı 5- Dânişmend Gazi Destanı (Dânişmendnâme) Eski Türk destanları adı verilen îslâmiyetten önceki destanlarımız başlıca altı bölümden ibaret olup biribirlerini tamamlar mâhiyettedir. Yalnız, Köktürk destanlarından olan Ergenekon parçasının durumu biraz şüphelidir. XIII. yüzyılda Türk - Moğol İmparatorluğu devrinde yazılı edebiyata geçirilen destanda «Göktürk» kelimesi yerine «Moğol» kelimesi bulunmaktadır. Destanın Türklerden mi Moğollara geçtiği, yoksa Moğollarda mı meydana geldiği, bugünkü bilgimize göre, kesin olarak belli değildir. îslâmiyetten sonraki destanlardan bir kısmı Doğu Türkleri, bir kısmı ise Anadolu Türkleri arasında teşekkül etmiştir. Bu destanlardan başka, efsaneleşmiş ve masallaşmış bâzı kahramanlık hikâyelerimiz de vardır. Halk içinde tesirleri uzun asırlar yaşamış olan, manevî ve millî vasıflarına hayranlık duyulan kahramanlar etrafındaki menkıbe ve rivayetler, zamanla efsanevî ve destanî bir hal kazanmaktadır. Bunlardan bazılarının destanlardan kopmuş bir mâhiyeti bulunmaktadır. Bu çeşit epik hikâyelerin en önemlisi «Dede Korkut Hikâyeleri»dir. Kahramanlık masal ve hikâyelerinin destanlardan farkı, bunların şiir şeklinde değil, nesir olarak ifade edilmesidir. Eski destanlarımızın kaynakları ve metinler: Daha önce de belirtildiği gibi, destanlarımızdan esas metin olarak bugüne gelen pek az parça vardır. Bunların ancak konularını bâzı tarih kitaplarında bulabiliyoruz. Bu tarihlerden de çoğu Türkçe değildir. Büyük bir kısmı Çin, Fars, Moğol, Arap kaynaklarıdır. Destanlarımızın Türkçe kaynağı olarak Ebülgazi Bahadır Han'ın Şecere-i Türk ve Şecere-i Terâkime adlı eserleri ile Yozıcıoğlu Ali'nin Selçuknâme'si zikredilebilir. Kaşgarlı Mahmud'un Dîvânü Lugât-it-Türk'ünde de bâzı destan parçaları bulunmaktadır. Farsça kaynakların bellibaşlıları Firdevsî'nin Şeh-nâme'si, Reşîdüddin'in Câmi'-üt-tevârîk'i, Cüveynî'nin Cihan-küşâ'sıdır. Arapça olanı ise Mes'ûdî'nin Mürûc-üz-zeheb adlı kitabıdır. İçinde destanlarla ilgili kayıtlar görülen Çince ve Moğolca eserler ise çeşitlidir. Eski destanlardan «Yaratılış Destanı», bugün hâlâ Altay Türkleri arasında yaşamaktadır. Parça, XIX. yüzyılda Radloff tarafından tesbit edilmiştir. Şehnâme'deki Efrâsiyâb, Saka Destanındaki Alp Er Tunga'dır. İskender ile Saka Hükümdarı Şu arasındaki mücadeleden ve Şu'nun kahramanlığından bahseden Şu Destanı ile ilgili bir rivayet Dîvânü Lügât-it-Türk'te bulunmaktadır. Türk destanları arasında en önemlisi ve elimizde büyük parçası olanı Oğuz Kağan Destanıdır. Eldeki iki rivayet de XIII. yüzyılda yazıya geçirilmiştir. Islâmiyetten Önceki şekli gösteren metnin bilmen biricik nüshası, Paris Millî Kütüphanesindedir. Metin Rıza Nur ve 'W. Bang ile G. R. Rahmeti (Arat) taraflarından olmak üzere iki defa yayınlanmıştır. Hüseyin Namık Orkun, Oğuzlara Dair adlı kitabında, destanın Islâmiyetten sonraki şekli ile ilgili başka bir parçayı neşretmiştir. Islâmiyetten sonra meydana gelen destanların metni, büyük çoğunlukla günümüze kadar gelmiştir. Kırgız Türkleri arasında doğan ve Müslüman Türklerle mecusîlerin mücadelerini anlatan «Manas Destanı» büyük bir eserdir. Küçük bir kısmı Radloff tarafından ilk defa yayınlanmıştır. Anadolu Türkleri arasında meydana gelen Seyyid Battal Gazi ve Dânişmend Gazi destanlarının hususî ellerde ve kütüphanelerde birçok yazmaları olduğu bilinmektedir. Destanlarımızla uğraşanlar: Destanlarımız üzerinde umumî olarak çalışan, onları sınıflandıran, inceleyen ve metinlerini neşreden bilginlerin başlıcaları Radloff, W. Bang, Rıza Nur, Zeki Velidî Tagan, Rahmeti Arat, Hüseyin Namık Orkun ve Nihal Atsız' dır. Destanlarımız üzerinde sanat ve edebiyat yönünden duran, bunları kendi üslûp ve ilhamlarıyle bugünkü görüş ve anlayışa göre yeniden işlemek isteyenler de çıkmıştır. Bu sanatçılarımız «Türk Destanından» sahibi Halûk Nihad Pepe'yi, Bottalgazi destanını yazan Behçet Kemal Çağlar ve onbin; mısralık bir «Oğuzlama» nazm eden Basri Gocul'dur. Fazıl Hüsnü Dağlarca da son zamanlarda Türk destanı üzerine eğilmiştir. Genç sanatçılarımızın Türk destanlarını konu olarak almaları, bunları bugün için yeniden işlemeleri son derece gerekli bir iştir. Bugüne kadar bu sahaya hemen hemen hiç atmamıştır. Genç hikayeci M. Necati Sepetçioğlu'nun Yaratılış ve Türeyiş - Türk Destanı adlı son günlerde yayımlanan kitabı, bu alanda atılmış çok önemli bir adımdır. Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü yayınları arasında çıkan kitap (Ankara 1965, 246 sayfa, 10 lira), eski Türk destanlarını biribirine bağlı ve birbirini tamamlar şekilde, bir bütün olarak vermektedir. Necati Sepetçioğlu önce destanlarımızın konusunu ve vak'asnı, bu husustaki kitaplara, ilgili kimselere, hepimize sorarak tesbit etmiş; sonra bunları bugünün bir hikayecisi olarak kendi sanat ve üslubu ile işlemiştir. M. N. Sepetçioğlu'nun bu eseriyle basan kazandığı tereddütsüz olarak söylenebilir. Rahat ve tatlı anlatışı, renkli üslûbu kitabı zevkle okutmaktadır. Yazar, eserde dilimizin bütün imkânlarını kullanmıştır. Eski ve yeni bütün büyük sanatçıların üslûp özelliklerinden faydalanmıştır. Başkalarına ait olup yerli yerinde kullandığı benzetmeleri, tasvirleri, deyimleri, söyleyişleri tırnak içerisinde göstermiştir. Bu husus kitaba ayrı bir değer katmaktadır. M. N. Sepetçioğlu genç sanatçılarunıza yol göstermiştir. Bu konuda çalışacak başkalarının da çıkması hayırlı olacaktır. Böyle bir çalışma bilhassa genç şairlerimizi beklemektedir. Çünkü destanlar manzum yazılan eserlerdir. Genç nesillerin millî duygu ve kültürünü besleyecek güzel bir eser yazan eski talebem değerli hikayeci M. Necati Sepetçioğlu'nu gönülden tebrik ederim. (1)- Halk edebiyatında destan, koşma şeklinde fakat çok uzun olan ve bir yak'ayı hikâye eden nâzım şeklidir. Yüz dörtlüğü bulanları vardır. Umumiyetle 11 fieceli olur. Bâzan 7 ve 8 hecelileri de görülür. Kafiye bakımından da koşma şekline uymayan destanlar vardır. Meselâ; "Bekçi Destanı" mâni şekline benzeyen dörtlüklerle yazılmıştır. Destanlar çeşitli konularda meydana getirilir. Bir kısmı adı, yeri ve zamanı belli gerçek hâdiseleri hikâye eder. Kahramanları ve savaş hikâyelerini tasvir eden destanlarla zelzele gibi, yangın gibi veya bir vezirin katli gibi hâdiseleri anlatan destanlar bu nevidendir. Bundan başka, hayattaki garip ve gülünç hâdiseleri ele alan; tuhaf tipleri, âdetleri gösteren; züğürtlük, v.b. gibi topluluk hayatının doğurduğu vaziyetleri ve makbul olmayan huyları konu olarak işleyen destanlar da vardır. Bu çeşit destanlar içtimaî durum ve şartları, halleri mizahî ve hicvî bir şekilde ifade ederler. Bu çeşit destanlarda vak'alaıv bir zaman ve mekâna bağlı olmadan umumî olarak işlenir, öksüz Âşık'ın "Pire Destanı", Niyazi'nin "Baskın Destanı", Hengâmî'-nin "Hayvanlarla Harp Destanı", "Züğürtlük Destanı", "Bekçi Destanı" v.b. bu bölüme giren destanlardır. Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü – Türk Kültürü Aylık Dergisi – Sayı:33 Ocak 1965
Füzuli - Qəzəl (Dustum, aləm səninçin gər olur düşmən mana)
Salı, 10 Temmuz 2018
Dustum, aləm səninçin gər olur düşmən mana, Qəm degil, zira yetərsən dust ancaq sən mana. Eşqə saldım mən məni, pənd almayıb bir dustdən, Hiç düşmən eyləməz onu ki, etdim mən mana. Canü tən olduqca, məndən dərdü dağ əksik degil, Çıxsa can, xak olsa tən, nə can gərək, nə tən mana. Vəsl qədrin bilmədim hicran bəlasın çəkmədən, Zülməti-hicr etdi çox mübhəm işi rövşən mana. Dudü əxgərdir mana sərv ilə gül, ey bağiban, Neylərəm mən gülşəni, gülşən sana, gülxən mana. Qəmzə tiğin çəkdi ol məh, olma qafil, ey könül! Kim, müqərrərdir bu gün ölmək sana, şivən mana. Ey Füzuli, çıxdı can, çıxman təriqi-eşqdən, Rəhgüzari-əhli-eşq üzrə qılın mədfən mana!
Salı, 10 Temmuz 2018
Dustum, aləm səninçin gər olur düşmən mana, Qəm degil, zira yetərsən dust ancaq sən mana. Eşqə saldım mən məni, pənd almayıb bir dustdən, Hiç düşmən eyləməz onu ki, etdim mən mana. Canü tən olduqca, məndən dərdü dağ əksik degil, Çıxsa can, xak olsa tən, nə can gərək, nə tən mana. Vəsl qədrin bilmədim hicran bəlasın çəkmədən, Zülməti-hicr etdi çox mübhəm işi rövşən mana. Dudü əxgərdir mana sərv ilə gül, ey bağiban, Neylərəm mən gülşəni, gülşən sana, gülxən mana. Qəmzə tiğin çəkdi ol məh, olma qafil, ey könül! Kim, müqərrərdir bu gün ölmək sana, şivən mana. Ey Füzuli, çıxdı can, çıxman təriqi-eşqdən, Rəhgüzari-əhli-eşq üzrə qılın mədfən mana!
Karacaoğlan - Aciz Kaldım
Cuma, 13 Temmuz 2018
Aciz kaldım şu gönlümün elinden, Benim gitmediğim yollar mı kaldı? Cevr idi ki yüz çevirip serime, Başıma gelmedik hâller mi kaldı? Taşkın sular gibi akıp çağlarım, Didarın görerek gönül eylerim. Dünyaya geleli her dem ağlarım, Çeşmim karışmadık seller mi kaldı? Alları çıkarıp, karalar giyip, Sen varıp ellerin sözüne uyup, Bir gün ben kendime kıyarım deyip, Urgan atmadığım dallar mı kaldı? Karac'oğlan der ki: Dost bizim iller, Biter menekşesi, dermeli güller. Dinledim, hep bizi söyleşir diller, Benim düşmediğim diller mi kaldı?
Cuma, 13 Temmuz 2018
Aciz kaldım şu gönlümün elinden, Benim gitmediğim yollar mı kaldı? Cevr idi ki yüz çevirip serime, Başıma gelmedik hâller mi kaldı? Taşkın sular gibi akıp çağlarım, Didarın görerek gönül eylerim. Dünyaya geleli her dem ağlarım, Çeşmim karışmadık seller mi kaldı? Alları çıkarıp, karalar giyip, Sen varıp ellerin sözüne uyup, Bir gün ben kendime kıyarım deyip, Urgan atmadığım dallar mı kaldı? Karac'oğlan der ki: Dost bizim iller, Biter menekşesi, dermeli güller. Dinledim, hep bizi söyleşir diller, Benim düşmediğim diller mi kaldı?
Niyazi Mısrî - Can Yine Bülbül Oldu
Pazar, 15 Temmuz 2018
Can yine bülbül oldu Hâr açılıp gül oldu, Göz kulak oldu her yer Her ne ki vâr olundu.Gönül ol bahre daldı Dilim tutuldu kaldı,Girdim anın zikrine Azâlarım dil oldu.Ferhad bugün ben oldum Varlık dağını deldim,Şirin’ime varmaya Her canibim yol oldu.Geç ak ile karadan Halkı çıkar aradan,Niyâzî dön buradan Durma sana gel oldu.
Pazar, 15 Temmuz 2018
Can yine bülbül oldu Hâr açılıp gül oldu, Göz kulak oldu her yer Her ne ki vâr olundu.Gönül ol bahre daldı Dilim tutuldu kaldı,Girdim anın zikrine Azâlarım dil oldu.Ferhad bugün ben oldum Varlık dağını deldim,Şirin’ime varmaya Her canibim yol oldu.Geç ak ile karadan Halkı çıkar aradan,Niyâzî dön buradan Durma sana gel oldu.
Ömer Seyfeddin - Velinimet
Pazar, 08 Temmuz 2018
"Akıl, insanın külahında bir çividir. Yumruk yemeden kafasının içine girmez..." Arnavut Atasözü Geçen gün hava ne güzeldi! Logaritmacı Hasan'la Hürriyet Tepesi'ne gittik. Bomonti'ye kadar uzandık. Daha kış uykusundan uyanmamış sisli Kâğıthane'ye, mavi mahmur Haliç'e yükseklerden baktık. Hasan hemen Lale Devri'ne dair hikmetler yumurtlamaya başladı. Damat İbrahim Paşa'nın rakam bilmediğini, hesap yeteneğinden mahrumluğunu, Kırkiki isyanını[1] evvelden tahmin etmek şöyle dursun, hatta kuşbaşı parçalandığı âna kadar anlayamadığını söylüyordu. — Hocam, bırak şu geçmişi, dedim, hâle bakalım. Bu yaz acaba buralarda eğlenebilecek miyiz? — Kâğıthane'de mi? — Evet. Kır düşmüş kaim kaşlarım kaldırdı. Parlak, siyah gözleri sanki derinlerden dışarı çıktı. Küçük, kalıpsız fesinin altında daha büyük görünen ağır kafasını salladı: — Sen deli olmuşsun! dedi. — Niçin? — Ayol, bir kuzu, o eski devrin on lale soğanından daha pahalı. Hasan, on beş sene evvel benim matematik hocamdı. Mektepten çıktıktan sonra arkadaşım oldu. Şimdi onunla konuşurken kübistlerin yaptığı tuhaf tablolar karşısında hissettiğimiz o yarı sanatkârca, yarı geometrik zevke benzer bir tat duyarım. Onun gözünde her şey apaçıktır: Geçmiş zaman, şimdki zaman, gelecek... Beyninin bilinmeyene tahammülü yoktur. Matematikçi mantığıyla en karışık, en güç şeyleri hemen hallediverir. "İki kere iki dört" kadar kesin hükümler verir. Sonra, aynı zamanda çekilmez bir nasihatçidir de... Neden bahsetseniz, sizin yahut bahse kahraman olanın hayatına ait akla uygun bir tarz bulur. Nasihat şeklinde bir prensip ortaya çıkarır. Yanlışsa kızar. Hâlbuki ona göre bütün hayat yanlıştır! Zira düşünüşünün sistemi tabiatta bulunmaz. Tabiatta onun kafasındaki mantık yoktur, hesap yoktur, rakam yoktur! Bununla beraber ben onun çok tuhaf görünen fikirlerini severim. Mücerret kavramların dışımızdaki hakikat karşısında nasıl havada asılı duran taş gibi sallandıklarını seyretmek pek hoşuma gider. Bugün de İngilizlerin dört işlem bilmediklerini söylüyordu. Çarpışmayı uzatan sebep hep yanlış bir hesaptı. Ara sıra itiraz eder gibi görünüyor, tenha yolun esmeyen bir rüzgâr gibi serin serin duyulan temiz havasını kokluyordum. Karşımızdan bir otomobil geldiğini gördük. Şosenin kenarına çekildi. Bu, canlanmış büyük bir piyano kadar parlak, siyah, ihtişamlı bir arabaydı. Yanımızdan hızla geçti. Billur camlarının arkasındaki güzel kadınla genç erkeğin çehreleri tıpkı bir hayal gibi sakin duruyordu. Sonra keskin bir benzin kokusu... Arkamızdan bir ses geldi: — Hasan Bey! İkimiz de birden döndük. — !.. Otomobil durmuştu. Kesik bıyıklı esmer bir genç bize doğru gülerek koşuyordu. Ben kim olduğunu sormaya vakit bulamadım. Siyah paltosunun şıklığı, yakasındaki ağır kürkün parlaklığı sanki beni mıknatıs gibi çekmişti. Geldi, Hasan'ın ellerinden tuttu. İki eliyle sarsarak sıktı. — Nasılsın velinimetim! — Çok iyi... — Ne arıyorsun buralarda? — Biraz hava alıyoruz işte... Ben şaşırmıştım. Birdenbire logaritmacının ana tüyleri dökülmüş kahverengi paltosuna bakarak bu gencin nasıl velinimeti olabileceğini düşündüm. — Nasıl, bir milyon yapabildin mi? —Yapamadım vallahi... — Ey, şimdi ne kadarlıksın? — Önemi yok vallahi... Dört yüz bin liram var. Kulaklarıma inanamayacağım geldi. Hasan açıları görünen dikdörtgen bir gülüşle çırpınıyordu. Soğukkanlı: — Çalış, daha çalış! dedi. — Çalışacağım. Sen, benim veUnimetimsin. Sana ölünceye kadar minnettarım. — Estağfurullah! — Vallahi her yerde, herkese söylüyorum. Sen bana akü vermeseydim ben yine eskisi gibi sürünecektim. — Canım, senin talihin varmış! Ben sana para yerine nasihat verdim. Bir söz söyledim. Bir sözden ne çıkar? — Bir söz ama pîr söz... Hayretten aptallaştım. Dilim tutuldu. İlerde duran otomobilin arka penceresinde bir kadın hayalinin kımıldadığını fark ediyor, şık gencin logaritmacı ile konuştuklarını dinliyordum. Kadın nişanlısıymış. Kimin nesi olduğunu söyledi: İstanbul'un en kibar, en eski, en yüksek bir ailesinin ismini işitiyordum. Otomobilini üç bin liraya almış... Susuyor, bakıyordum. Boyu uzundan biraz kısaydı. Yahut semizliğinden öyle görünüyordu. Gülerken azı dişlerinin platin kaplı olduğu gözüme çarptı. Esmer cildi, çok rahat içinde yaşayan her mesut zengininki gibi taptazeydi, parlaktı. İnce kaşlarının altında gülen gözlerinin içinde, gerçi büyük bir zekâ alevi tutuşmuyordu. Fakat o kalın, o küt burun... Sahibinde tos vuracak bir koç azmi olduğunda şüphe bırakmıyordu. Hasan’la vedalaştı. Bana da başıyla bir selam verdi. Bekleyen arabasına hızla yürüdü. Arkasından bakıyorduk. Ben hâlâ kendimi toplayamıyor, bir şey soramıyordum. Araba büyük bir gürültü ile kaçtı. — Bu kim? dedim, sen bu dört yüz bin liralık adamın nasıl velinimeti oluyorsun? — Anlatayım! diye güldü. Tenha şosede deminki gibi, yine yavaş yavaş yürümeye başladık. — ?.. — Matematikte olduğu gibi hayatta da bazı ispata ihtiyaç duyulmayan doğrular vardır. Doğruluklarına hiç şüphe yokken yine kimse iltifat etmez. Mesela "herkes, kendi işini kendi kendine görürse, kimsenin kimseye ihtiyacı kalmaz!" — Allah aşkına hikmeti bırak! diye yalvardım, bu zengin kim, onu anlat. — İşte onu söyleyeceğim. — Söyle bakalım. — Bu genç, benim, Selanik'teyken uşağımdı! dedi. Durdum, bir adım geri attım. — Uşağın mıydı? diye haykırdım. Logaritmacı her vakitki soğukkanldığıyla, elleri arkasında yürüyerek cevap verdi: — Evet, uşağımdı. Ben Balkan Harbi'nden sonra İzmir'e gitmiştim. Bir sene sonra İstanbul'a geldim. Bir gün Meserret otelinin önünden geçiyordum. Bir de baktım bizim Ahmet... Öpmek için elime sarıldı. Üstü başı dökülüyordu. Ne yaptığını sordum: "Hiç", dedi, "boştayım." Sonra sıkılarak benden bir mecidiyepara istedi. Tekrar ne için, ne sebeple para vereceğimi sordum. "Vallahi iki gündür açım, bari beş kuruş ver. Bugün karnımı doyurayım." dedi. O vakit düşündüm. Bu çocuk da birçok muhacirler gibi serserileşmişti. İnceden inceye sorguya çektim. "İki gün evvel karnını doyuracak para var mıydı?" diye sordum. "Evet." dedi. Üç gün evvelinden bir gün sonra aç kalacağını niçin düşünmediğini sordum. Cevap vermedi, yere baktı. O vakit ona Koton'u hatırlattım. — Koton ne? diye sordum. — Koton, benim Selanik'teki küçük köpeğimin adı... Bu köpekte en açık görünen, en kuvvetli karakter özelliği gelecek endişesiydi. Kendine verilen kemiklerin beşte birini bile yemez; gider, bahçenin tarhlarına gömer, saklardı. Evet, en bol, en neşeli zamanda bile "yarın" kendisine bir şey veremeyeceğimiz ihtimalini aklından çıkarmaz, hep "yarın"ı düşünürdü. Kemikleri saklamak için çiçekleri, tarhları bozuyordu. Çok dövdük, azarladık. Bir türlü bu endişesinden vazgeçiremedik. Ahmet'e, "Senin Koton kadar hissin yok muydu?" dedim. Utandı, başını daha beter eğdi, önüne baktı. Cebimden bir kart çıkardım. Eyüp'te bir ip fabrikasının müdürü sınıf arkadaşımdı. Ona bir tavsiye yazdım. "Al bunu, götür. Çalış, para kazan, ye... Kimseden para isteme!" dedim. Teşekkür etti. Ama yine yakamı bırakmadı: "Bari iki kuruş verin. Şimdi ekmek peynir alayım. Açlıktan ölüyorum." Azıcık daha verecektim. Elimi cebime götürdüm. Birdenbire bu lüzumsuz merhametle kuvvetli bir gencin azmini kıracağımı düşündüm. Evet, sırf merhametle yapılmış bir yardım, gerçek bir cinayetten başka bir şey değildir. Kime acıyıp bir emeğin karşılığı olmayarak yardım edersek, onun azmini, iradesini köreltiyoruz demektir. Elimi hızla cebimden çektim. "Şuradan sap, soluna ilk gelen sokağa gir. Biraz yürü. Orada Kosova oteli vardır. Sahibi akrabamdır. Benden selam söyle, de ki: 'Ben şimdi bütün oteli süpürmeye, yıkamaya hazırım. Bütün abdesthaneleri temizleyeyim. Bana beş kuruş ver.' O, bu pazarlığa razı olur. Razı olmazsa ben Valde Kıraathanesi'ndeyim. Gel. Beni gör. Sana bugün ekmek parasını getirecek başka bir iş bulurum." dedim. Reddedemedi. Açlığı, yüzünden belliydi. Gözlerinin altı simsiyahtı. Dudaklan bembeyazdı. Baygın baygın bakıyordu. Yarım saat kadar Valde Kıraathanesi'nde bekledim. Gelmedi. Ona altı gün sonra rast geldim. Hemen elime sarıldı, öptü. "Eğer bana o gün ekmek parası verseydin, ben fabrikaya gitmeyecektim. Bana ağır bir iş gördürdün ama çalışmayı öğrettin. Çok minnettarım!" dedi. Çabucacık ilerlediğini, ustabaşı olduğunu, günde yarım lira aldığını söyledi. Zaten kabiliyetliydi. Yalnız azminin uyanması için Hanya'yı, Konya'yı anlaması icap ediyordu, ben ona anlattım. Her rast gelişimde onu daha değişmiş, daha akıllanmış, daha kanlanmış, daha semizlenmiş gördüm. Sonra emeğini koyarak bir zengine ortak oldu. "Fanila, çorap" fabrikası açtı. Sonra muhtelif dairelere müteahhit oldu. Çalışmalarıyla, doğruluğuyla, namusuyla, kendini tanıttı. Zenginleştikten sonra kibirlenmedi de... Şimdi beni nerede görse koşar, "velinimetim" der. Sermayesinin esası olan azmi benden aldığını hiç unutmaz... Yavaş yavaş yaklaştığımız Hürriyet Tepesi'nin yapraksız ağaçları, uzak kıtlık kâbuslarını hatırlatan çelimsiz, siyah, gamlı iskelet gölgeleri gibi görünüyordu. Logaritmacının azme, iradeye, emeğe, hesaba dair söylediği geometrik hikmetleri dinlerken, artık göğsümün görünmez kesme kaya yığınları altında ezildiğini duyuyordum. Ortaokul tahsili bile görmemiş, yalın ayak, başıkabak bir uşak yamağının ip ameleliğinden ustabaşılığa, fabrikatörlüğe, fabrikatörlükten müteahhitliğe sıçradığını, müteahhitlikten otomobilli milyonerliğe doğru yürüdüğünü görmek -bilmem niçin?- bana acı geliyordu. Kıskanıyor muydum? Evet, kıskanıyor muydum? Ama niçin? Amerika'nın en meşhur, en büyük iktisat kralları da on parasız işe başlamamışlar mıydı? Muhakemem, mantığım duygularımı düzeltemiyordu. Uzandığı ciğerin karşısında "pis!" diye yalanan sıska bir kedi kadar zavallıydım. Kendimi tutamadım. Sanki bu zenginliğe, bu gayrete hiç ehemmiyet vermiyormuşum gibi, küçümseyerek yüzümü ekşittim. Başımı salladım: — Yeni zengin işte... dedim. Logaritmacı durdu. Derin, siyah gözlerini açtı: — Ne o? Beğenmiyor musun? diye güldü. Kuruntuyu bırak. Zenginlik bu! Şarap değil yavrum! Eskisi de bir, yenisi de! [1] Kırk iki isyanı: Hicrî 1142 yılında meydana gelen Patrona Halil isyanı.
Pazar, 08 Temmuz 2018
"Akıl, insanın külahında bir çividir. Yumruk yemeden kafasının içine girmez..." Arnavut Atasözü Geçen gün hava ne güzeldi! Logaritmacı Hasan'la Hürriyet Tepesi'ne gittik. Bomonti'ye kadar uzandık. Daha kış uykusundan uyanmamış sisli Kâğıthane'ye, mavi mahmur Haliç'e yükseklerden baktık. Hasan hemen Lale Devri'ne dair hikmetler yumurtlamaya başladı. Damat İbrahim Paşa'nın rakam bilmediğini, hesap yeteneğinden mahrumluğunu, Kırkiki isyanını[1] evvelden tahmin etmek şöyle dursun, hatta kuşbaşı parçalandığı âna kadar anlayamadığını söylüyordu. — Hocam, bırak şu geçmişi, dedim, hâle bakalım. Bu yaz acaba buralarda eğlenebilecek miyiz? — Kâğıthane'de mi? — Evet. Kır düşmüş kaim kaşlarım kaldırdı. Parlak, siyah gözleri sanki derinlerden dışarı çıktı. Küçük, kalıpsız fesinin altında daha büyük görünen ağır kafasını salladı: — Sen deli olmuşsun! dedi. — Niçin? — Ayol, bir kuzu, o eski devrin on lale soğanından daha pahalı. Hasan, on beş sene evvel benim matematik hocamdı. Mektepten çıktıktan sonra arkadaşım oldu. Şimdi onunla konuşurken kübistlerin yaptığı tuhaf tablolar karşısında hissettiğimiz o yarı sanatkârca, yarı geometrik zevke benzer bir tat duyarım. Onun gözünde her şey apaçıktır: Geçmiş zaman, şimdki zaman, gelecek... Beyninin bilinmeyene tahammülü yoktur. Matematikçi mantığıyla en karışık, en güç şeyleri hemen hallediverir. "İki kere iki dört" kadar kesin hükümler verir. Sonra, aynı zamanda çekilmez bir nasihatçidir de... Neden bahsetseniz, sizin yahut bahse kahraman olanın hayatına ait akla uygun bir tarz bulur. Nasihat şeklinde bir prensip ortaya çıkarır. Yanlışsa kızar. Hâlbuki ona göre bütün hayat yanlıştır! Zira düşünüşünün sistemi tabiatta bulunmaz. Tabiatta onun kafasındaki mantık yoktur, hesap yoktur, rakam yoktur! Bununla beraber ben onun çok tuhaf görünen fikirlerini severim. Mücerret kavramların dışımızdaki hakikat karşısında nasıl havada asılı duran taş gibi sallandıklarını seyretmek pek hoşuma gider. Bugün de İngilizlerin dört işlem bilmediklerini söylüyordu. Çarpışmayı uzatan sebep hep yanlış bir hesaptı. Ara sıra itiraz eder gibi görünüyor, tenha yolun esmeyen bir rüzgâr gibi serin serin duyulan temiz havasını kokluyordum. Karşımızdan bir otomobil geldiğini gördük. Şosenin kenarına çekildi. Bu, canlanmış büyük bir piyano kadar parlak, siyah, ihtişamlı bir arabaydı. Yanımızdan hızla geçti. Billur camlarının arkasındaki güzel kadınla genç erkeğin çehreleri tıpkı bir hayal gibi sakin duruyordu. Sonra keskin bir benzin kokusu... Arkamızdan bir ses geldi: — Hasan Bey! İkimiz de birden döndük. — !.. Otomobil durmuştu. Kesik bıyıklı esmer bir genç bize doğru gülerek koşuyordu. Ben kim olduğunu sormaya vakit bulamadım. Siyah paltosunun şıklığı, yakasındaki ağır kürkün parlaklığı sanki beni mıknatıs gibi çekmişti. Geldi, Hasan'ın ellerinden tuttu. İki eliyle sarsarak sıktı. — Nasılsın velinimetim! — Çok iyi... — Ne arıyorsun buralarda? — Biraz hava alıyoruz işte... Ben şaşırmıştım. Birdenbire logaritmacının ana tüyleri dökülmüş kahverengi paltosuna bakarak bu gencin nasıl velinimeti olabileceğini düşündüm. — Nasıl, bir milyon yapabildin mi? —Yapamadım vallahi... — Ey, şimdi ne kadarlıksın? — Önemi yok vallahi... Dört yüz bin liram var. Kulaklarıma inanamayacağım geldi. Hasan açıları görünen dikdörtgen bir gülüşle çırpınıyordu. Soğukkanlı: — Çalış, daha çalış! dedi. — Çalışacağım. Sen, benim veUnimetimsin. Sana ölünceye kadar minnettarım. — Estağfurullah! — Vallahi her yerde, herkese söylüyorum. Sen bana akü vermeseydim ben yine eskisi gibi sürünecektim. — Canım, senin talihin varmış! Ben sana para yerine nasihat verdim. Bir söz söyledim. Bir sözden ne çıkar? — Bir söz ama pîr söz... Hayretten aptallaştım. Dilim tutuldu. İlerde duran otomobilin arka penceresinde bir kadın hayalinin kımıldadığını fark ediyor, şık gencin logaritmacı ile konuştuklarını dinliyordum. Kadın nişanlısıymış. Kimin nesi olduğunu söyledi: İstanbul'un en kibar, en eski, en yüksek bir ailesinin ismini işitiyordum. Otomobilini üç bin liraya almış... Susuyor, bakıyordum. Boyu uzundan biraz kısaydı. Yahut semizliğinden öyle görünüyordu. Gülerken azı dişlerinin platin kaplı olduğu gözüme çarptı. Esmer cildi, çok rahat içinde yaşayan her mesut zengininki gibi taptazeydi, parlaktı. İnce kaşlarının altında gülen gözlerinin içinde, gerçi büyük bir zekâ alevi tutuşmuyordu. Fakat o kalın, o küt burun... Sahibinde tos vuracak bir koç azmi olduğunda şüphe bırakmıyordu. Hasan’la vedalaştı. Bana da başıyla bir selam verdi. Bekleyen arabasına hızla yürüdü. Arkasından bakıyorduk. Ben hâlâ kendimi toplayamıyor, bir şey soramıyordum. Araba büyük bir gürültü ile kaçtı. — Bu kim? dedim, sen bu dört yüz bin liralık adamın nasıl velinimeti oluyorsun? — Anlatayım! diye güldü. Tenha şosede deminki gibi, yine yavaş yavaş yürümeye başladık. — ?.. — Matematikte olduğu gibi hayatta da bazı ispata ihtiyaç duyulmayan doğrular vardır. Doğruluklarına hiç şüphe yokken yine kimse iltifat etmez. Mesela "herkes, kendi işini kendi kendine görürse, kimsenin kimseye ihtiyacı kalmaz!" — Allah aşkına hikmeti bırak! diye yalvardım, bu zengin kim, onu anlat. — İşte onu söyleyeceğim. — Söyle bakalım. — Bu genç, benim, Selanik'teyken uşağımdı! dedi. Durdum, bir adım geri attım. — Uşağın mıydı? diye haykırdım. Logaritmacı her vakitki soğukkanldığıyla, elleri arkasında yürüyerek cevap verdi: — Evet, uşağımdı. Ben Balkan Harbi'nden sonra İzmir'e gitmiştim. Bir sene sonra İstanbul'a geldim. Bir gün Meserret otelinin önünden geçiyordum. Bir de baktım bizim Ahmet... Öpmek için elime sarıldı. Üstü başı dökülüyordu. Ne yaptığını sordum: "Hiç", dedi, "boştayım." Sonra sıkılarak benden bir mecidiyepara istedi. Tekrar ne için, ne sebeple para vereceğimi sordum. "Vallahi iki gündür açım, bari beş kuruş ver. Bugün karnımı doyurayım." dedi. O vakit düşündüm. Bu çocuk da birçok muhacirler gibi serserileşmişti. İnceden inceye sorguya çektim. "İki gün evvel karnını doyuracak para var mıydı?" diye sordum. "Evet." dedi. Üç gün evvelinden bir gün sonra aç kalacağını niçin düşünmediğini sordum. Cevap vermedi, yere baktı. O vakit ona Koton'u hatırlattım. — Koton ne? diye sordum. — Koton, benim Selanik'teki küçük köpeğimin adı... Bu köpekte en açık görünen, en kuvvetli karakter özelliği gelecek endişesiydi. Kendine verilen kemiklerin beşte birini bile yemez; gider, bahçenin tarhlarına gömer, saklardı. Evet, en bol, en neşeli zamanda bile "yarın" kendisine bir şey veremeyeceğimiz ihtimalini aklından çıkarmaz, hep "yarın"ı düşünürdü. Kemikleri saklamak için çiçekleri, tarhları bozuyordu. Çok dövdük, azarladık. Bir türlü bu endişesinden vazgeçiremedik. Ahmet'e, "Senin Koton kadar hissin yok muydu?" dedim. Utandı, başını daha beter eğdi, önüne baktı. Cebimden bir kart çıkardım. Eyüp'te bir ip fabrikasının müdürü sınıf arkadaşımdı. Ona bir tavsiye yazdım. "Al bunu, götür. Çalış, para kazan, ye... Kimseden para isteme!" dedim. Teşekkür etti. Ama yine yakamı bırakmadı: "Bari iki kuruş verin. Şimdi ekmek peynir alayım. Açlıktan ölüyorum." Azıcık daha verecektim. Elimi cebime götürdüm. Birdenbire bu lüzumsuz merhametle kuvvetli bir gencin azmini kıracağımı düşündüm. Evet, sırf merhametle yapılmış bir yardım, gerçek bir cinayetten başka bir şey değildir. Kime acıyıp bir emeğin karşılığı olmayarak yardım edersek, onun azmini, iradesini köreltiyoruz demektir. Elimi hızla cebimden çektim. "Şuradan sap, soluna ilk gelen sokağa gir. Biraz yürü. Orada Kosova oteli vardır. Sahibi akrabamdır. Benden selam söyle, de ki: 'Ben şimdi bütün oteli süpürmeye, yıkamaya hazırım. Bütün abdesthaneleri temizleyeyim. Bana beş kuruş ver.' O, bu pazarlığa razı olur. Razı olmazsa ben Valde Kıraathanesi'ndeyim. Gel. Beni gör. Sana bugün ekmek parasını getirecek başka bir iş bulurum." dedim. Reddedemedi. Açlığı, yüzünden belliydi. Gözlerinin altı simsiyahtı. Dudaklan bembeyazdı. Baygın baygın bakıyordu. Yarım saat kadar Valde Kıraathanesi'nde bekledim. Gelmedi. Ona altı gün sonra rast geldim. Hemen elime sarıldı, öptü. "Eğer bana o gün ekmek parası verseydin, ben fabrikaya gitmeyecektim. Bana ağır bir iş gördürdün ama çalışmayı öğrettin. Çok minnettarım!" dedi. Çabucacık ilerlediğini, ustabaşı olduğunu, günde yarım lira aldığını söyledi. Zaten kabiliyetliydi. Yalnız azminin uyanması için Hanya'yı, Konya'yı anlaması icap ediyordu, ben ona anlattım. Her rast gelişimde onu daha değişmiş, daha akıllanmış, daha kanlanmış, daha semizlenmiş gördüm. Sonra emeğini koyarak bir zengine ortak oldu. "Fanila, çorap" fabrikası açtı. Sonra muhtelif dairelere müteahhit oldu. Çalışmalarıyla, doğruluğuyla, namusuyla, kendini tanıttı. Zenginleştikten sonra kibirlenmedi de... Şimdi beni nerede görse koşar, "velinimetim" der. Sermayesinin esası olan azmi benden aldığını hiç unutmaz... Yavaş yavaş yaklaştığımız Hürriyet Tepesi'nin yapraksız ağaçları, uzak kıtlık kâbuslarını hatırlatan çelimsiz, siyah, gamlı iskelet gölgeleri gibi görünüyordu. Logaritmacının azme, iradeye, emeğe, hesaba dair söylediği geometrik hikmetleri dinlerken, artık göğsümün görünmez kesme kaya yığınları altında ezildiğini duyuyordum. Ortaokul tahsili bile görmemiş, yalın ayak, başıkabak bir uşak yamağının ip ameleliğinden ustabaşılığa, fabrikatörlüğe, fabrikatörlükten müteahhitliğe sıçradığını, müteahhitlikten otomobilli milyonerliğe doğru yürüdüğünü görmek -bilmem niçin?- bana acı geliyordu. Kıskanıyor muydum? Evet, kıskanıyor muydum? Ama niçin? Amerika'nın en meşhur, en büyük iktisat kralları da on parasız işe başlamamışlar mıydı? Muhakemem, mantığım duygularımı düzeltemiyordu. Uzandığı ciğerin karşısında "pis!" diye yalanan sıska bir kedi kadar zavallıydım. Kendimi tutamadım. Sanki bu zenginliğe, bu gayrete hiç ehemmiyet vermiyormuşum gibi, küçümseyerek yüzümü ekşittim. Başımı salladım: — Yeni zengin işte... dedim. Logaritmacı durdu. Derin, siyah gözlerini açtı: — Ne o? Beğenmiyor musun? diye güldü. Kuruntuyu bırak. Zenginlik bu! Şarap değil yavrum! Eskisi de bir, yenisi de! [1] Kırk iki isyanı: Hicrî 1142 yılında meydana gelen Patrona Halil isyanı.
Ötkir Haşimov - İhanet (Hikâye)
Salı, 10 Temmuz 2018
Daha okula başlamamıştım. Mahallemizden iki kilometre kadar ötede bir çocuk yurdu vardı. Büyük çocukların söylediğine göre orada sık sık sinema oynuyordu. Bir gün ağabeylerimle komşu çocukların kendi aralarında konuştuklarını işittim: — Haberiniz var mı, bugün yeni film gelecekmiş. — Savaş filmiymiş. Ağabeylerim sinemaya giderken ben arkalarından bakıp duracak mıydım? İnatçı bir tavırla: — Ben de geleceğim, dedim. — Olur, gel. Söylediklerimizin hepsini yaparsan seni de götürürüz. O gün ne iş buyurdularsa hepsini yaptım. Ayağım altı, kolum yedi dedim koştum. Ceviz ağacına bağlı keçiyi iki kez suya götürdüm. Avluda toprak yığılıp yükseltilen sofra kurduğumuz yerdeki kilimin üstünde kurutulan meyveleri kuşlar karıştırmasın diye oturup bekledim… Hatta sapanımın lastiğini çıkarıp kardeşime şortunun bel lastiğinin yerine taksın diye verdim. Akşam vakti kulağım kirişte bekliyordum. Sokaktan komşuların çocukları seslendiler. Ağabeylerimin arkasına takılıp koştum. Ağabeyimin arkadaşı olan Damin beni görüp sordu: — Sen nereye? — Sinemaya, diye kendimden emin cevap verdim. Damin biraz düşündükten sonra ayağıma bakıp: — Madem öyle, botlarını giyip çık. Hepimiz yalınayaktık. — Botları ne yapacağım? — Duvardan atlayacağız, anladın mı? Damin birden bire sinirlendi: — Bekçi kovalasa bahçe içinden geçip kaçabilir misin? Koş, giyip çık. Biz bekliyoruz. Atılıp avluya girdim. Annem oturmuş, hırsla keçiyi sağıyordu. Oturduğu yerden, yazın şu en sıcak gününde bot giymeğe niçin gerek olduğunu sordu. Nefesim tıkanırcasına cevap verdim: — Gerekli! Gerekli! Annemin cevabını beklemeden yüklüğe koştum. Eski öteberi yığılıp koyulan sandığı karıştırıp tabanı yamulmuş botlarımdan birini buldum. Aksilik bu ya, ikincisi yoktu. Her tarafı alt üst ettim. İşte, nihayet ikincisi de bulundu. İki ayağıma giyeceğim iki botu elime alıp sokağa çıktım. Ne göreyim… Ağabeylerim de çocuklar da yoklar. Beni bekleyeceklerine dair söz veren Damin’in herkesten önce gittiğini anladım. Sokakta yalınayak, toz toprak sıçratarak koştum. Yok. Her taraf sessizliğe gömülmüştü… Avlumuza dönüp botlarımı yere fırlattım, ağlamaya başladım. Şimdiye kadar hiç böyle acıklı ağlamamış olmalıyım ki annem de korktu. Başıma gelip sordu: — Ne oldu? — Beni aldattılar! — Kim, nasıl? — Aldattılar! Aldattılar! Başka söz söyleyemiyor, sadece bu sözleri tekrar ediyor, tepine tepine ağlıyordum. — Aldattılar! Aldattılar! Annem, süt kokan elleriyle alnımı okşadı. — Boş ver oğlum. Bazen böyle de olur. Bir müddet sessiz kaldı ve ekledi: — Sakın sen böyle şeyler yapma, tamam mı? … Dördüncü sınıfta okuyordum. Yine bir hadise oldu. Aynı sınıfta okuduğum, aynı sırada oturduğum bir arkadaşım vardı. Babası savaş kahramanıydı. Arkadaşımın adı da Kahraman’dı. Babası savaş kahramanı olduğundan mıdır bilmem, öğretmenler onu severlerdi. Okulumuzun bahçesinde çok ceviz vardı. Uzun teneffüste öğretmenleri uyutup ceviz düşürürdük. Yalnız seranın yanındaki cevize taş atmaya kimse cesaret edemezdi. Cam kırılırsa sonunun iyi olmayacağını bilirdik. Bir gün uzun teneffüste Kahraman, o yana gitmeyi teklif etti. Elinden tutup mani olmaya çalıştım: — Vazgeç, seranın camı kırılacak. Kahraman güldü. — Bu kadar korkak mısın? Şöyle yaparız. Sen etrafı gözetlersin. Ben ceviz düşürürüm. Öğretmenlerden birini görürsen ıslık çalarsın. Hiç ceviz düşüren olmadığından dallarda yığınla ceviz vardı. Kahraman bir taş attı, on tanesi birden sapır sapır dökülüverdi. O iki cebini doldurduktan sonra büyükçe bir taş alıp tekrar attı. Bu sefer nişan alışı hatalı olmalı ki bir şangırtı işitildi. Seranın camı kırılıp param parça oldu. Ne olduğunu anlayıp oraya vardığımda Kahraman birden ortadan kayboluverdi. O anda birisi kolumdan sıkıca tutup çekti. Bir baksam ne göreyim? Sınıf öğretmenimiz… Okuldaki en sinirli öğretmen oydu. Çok korktum. Öfkeli bir tavırla sordu: — Ne yaptın? Sesim titreyerek cevap verdim: — Hiçbir şey. O, elimi bırakmadan, beni sürüye sürüye yürüdü. Öğretmenler odasına götürecek diye iyice korktum. Fakat o beni idareye değil, sıralar arasından sürüyüp geçerek sınıfımıza getirdi. Beni karatahtanın önüne dikti. Yavaşça Kahraman’a baktım. Sanki hiç suçu yokmuş gibi pencereye bakıp oturuyordu. Sınıf öğretmenimiz sözlerini tane tane sıralayarak: — Arkadaşlarının huzurunda söyle! Şimdi ne yaptın? Gözlerimi yere dikip cevap verdim: — Hiçbir şey. — Seranın camını kim kırdı? — Bilmiyorum. Öğretmenimiz hışımla sesini yükselti: — Bilmiyor musun? Sen atmadıysan taşı kim attı? Boğazıma bir şeyler tıkılıp kalmıştı. Konuşsam hüngür hüngür ağlayacağımı biliyordum. Öğretmenimiz iyice kızıp bağırdı: — Kim? Dudağımı ısırıp başımı salladım. Parmağıyla beni göstererek: — İşte bu! Yapacağını yaptı, şimdi utanıyor. Sonra onun sesi birden zayıfladı: — Çocuklar, onun cevize taş attığını hiç kimse görmedi mi? Yalvaran gözlerle arkadaşlarıma baktım. Herkes sus pus olmuştu. Öğretmen sesini yükselterek: — Kahraman! Sen, sen de görmedin mi? Kahraman yavaşça yerinden kalktı, ağlamaklı bir sesle: — Gördüm. O attı. Gözümün önü birden kapkaranlık oluverdi. Onun ne dediğini iyice işitemiyordum. Yalnız bir sözü kulaklarımda çınlıyordu: “Gördüm. O attı!” Öğretmen başını salladı: — Hayret! Aranızda hiç olmazsa bir tane doğru sözlü varmış. Otur Kahraman. Sonra bana dönüp devam etti: — Sen yalancısın! Yalancı olduğun için korkaksın da. Babana söyle, en kısa zamanda camı taktırsın. Gözlerime yaş dolup geliyor, bütün sınıfa, bütün okula haykırmak istiyordum: “Ben atmadım, o attı, kendisi kırdı! İnanmazsanız ceplerini arayın.” Bunları söylemek istiyordum ama nedense sesim çıkmıyordu. Koşarak sınıftan çıkıp gittim. Sokağa çıktıktan sonra hüngür hüngür ağladım. Eve gelip hıçkıra hıçkıra hepsini anneme anlattım. Annem başımı okşayarak yavaş yavaş söylendi: — Boş ver oğlum. Bazen böyle şeyler olur. Yalnız sen öyle şeyler yapma. Gördün mü? Yalan söylediği için arkadaşını sevmiyorsun. Eğer yalan söylersen hiç kimse seni de sevmeyecek. … Öğrenciydim. Melekler gibi güzel bir kızı sevmiştim. Ayın süt beyazı ışık saçtığı akşamları uzun uzun yürüyüp sohbet ederdik. Bizim “kendi parkımız”, “kendi ırmağımız”, parkımızda “kendi bankımız” vardı. Sonra… Nedendir anlamadım, benden uzaklaşmaya başladı. Beraber olduğumuzda hayallere dalar, gözlerini benden kaçırır oldu. Ne hata yaptığımı bilemiyordum. Özlemimi en yakın dostuma söylüyordum. O dostumla teneffüslerde dört kuruşluk öğrenci poğaçasını bölüşüp yerdik. Pamuk tarlasına, imece işlerine gittiğimizde bir kâseden çorba içerdik. Bize misafirliğe gelse bir tek çocuk yatağımızı paylaşırdık. Dostum, annemi “anne” kabul ederdi. Annem de ona “beşinci oğlum” derdi. Bu sebeple bütün sırlarımı dostuma söylerdim. O, işin püf noktasını bilen bir delikanlıydı. Teselli vermek için “boş ver” derdi, “kızların böyle nazları, ayrılmaları olur. Niçin naz ettiğini kendisi de bilmiyordur. Sen seslenme, yürü. Bir gün boynunu büküp gelecektir.” Dostum, doğru söylüyordu. Ben artık akşam yürüyüşleri yerine kütüphanede oturmaya başladım. İmtihanlar yaklaşmıştı. Bir gün kütüphane kapanıncaya kadar oturmuştum. Sokağa çıktığımda canım “bizim parkımız”dan geçmek istedi. Ilık bir yaz akşamıydı. Gökte dolunay pırıl pırıl ışık saçıyor, yıldızlar muhabbet dolu parlıyor, parkın üstünde rüzgâr mutlulukla uğulduyordu. Su boyundaki “bizim bankımız”ın yanına geldim. Geldim ya, çok tanıdık, çok sedalı bir kahkaha işitip birden durakladım. Bu gülüşü bir kilometre öteden tanırdım. İçimden bir şeyler kopar gibi oldu. Sanki orada, yakın zamana kadar benimle oturan kız, o bankta oturuyordu. Benim yerimde ise… Dostum, o en yakın dostum oturuyor; kızı omzundan kucaklayıp göğsüne bastırıyordu. Kız ise ondan kurtulmak ister gibi yapıyor, benim bağrıma yaslandığında nasıl gülüyorsa onun kollarının arasında da gamzeleri öyle gülücükler saçıyordu… İnsanın bir anda hem dostunu hem de sevgilisini kaybetmesi zor oluyor. Eve döndüm ve bahçenin ortasındaki sofra yerine ölü gibi yatıp uzandım. O anda hiç kimseyi hatta annemi bile görmek istemiyordum. Öylece yatıp kaldım. Bir müddet sonra sokak kapısı tarafından o dostumun (!) sesi geldi: — Selamünaleyküm anne! Öfkeden bütün vücudum titriyor ama yerimden kalkamıyordum. Annemin onunla konuşmasını, sevgi dolu sohbetlerini işitiyordum. Sonra onun neşe dolu sesi işitildi: — Ey, benim arkadaşıma neler oldu? Bilmiyorum, yerimden fırlayıp alnının ortasına kuvvetli bir yumruk mu geçirdim yoksa üzerime eğildiğinde mi vurdum? Şu kadarını hatırlıyorum ki o, yarılan dudağını silmeye çalışarak, yapmacık bir gülümsemeyle çıkıp gitti. Öte tarafta annem şaşırmış duruyordu. Nedense yine dermansız kalıp yattım. Gökte hain ay geziyor, utanmazca gülümseyerek zehirli ışıklarını saçıyor, hain yıldızlar birbirlerine haince göz kırpıyor, hain rüzgâr kıkır kıkır gülüyordu. Bir ara annem başıma geldi. Uyuyormuş gibi yapıp gözümü yumdum. O bir müddet yanımda oturduktan sonra yavaşça söylendi: — Boş ver oğlum, bazen böyle şeyler de oluyor. Yalnız sen… Sözünün devamını işitmedim. İşitmeyi de istemiyordum. “Neden ben?” diyordum hayal kurup. “Ben ne yapayım? Sol gözün sağ gözüne ihanet etse, en yakın sırdaşların sana ihanet etse, dostun sana ihanet etse ne yapmak gerek? Bir insana böylesine kazanç için, bir işini görmek için veya çekememezlik yapıp hıyanet edilir mi hiç? Acaba bu sebeple mi dünyaya yalan dünya diyorlar? Eğer öyleyse yaşamanın ne manası var? Haydi, söyleyin, neye inanmak gerek? Kime inanmak gerek?” Kalbim küt küt atarken hayal kurup böyle haykırmıştım. Fakat etrafımı kuşatan sorulara cevap bulamıyordum. Annem ise sessizce alnımı okşayıp oturuyordu. Hissedilmesi kolay olmasa da ellerinin hafifçe titrediğini seziyordum. O anda birdenbire tekrar küçük çocuk oluverdim. Bir zamanlar ağabeyimin arkadaşının aldattığı, sınıf arkadaşımın iftirasına uğradığım… Annemin tesellisiyle avunan… Kararıp giden kalbimin bir köşesinde aciz ama inançlı bir ışık parladı. “Annen, annen sana hiç ihanet etti mi? Herkes başkasının gözüne çöp sokabilir. Herkes herkese ihanet edebilir. Fakat anne evladına asla ihanet etmez. Muhtemeldir ki insan hayatının geçip giden yıllar boyu devam edebilmesi bundandır.” Annemin hafifçe titreyen ellerini tuttum ve yavaşça dudaklarıma götürdüm.Dünyanın İşleri, İstanbul 2014
Salı, 10 Temmuz 2018
Daha okula başlamamıştım. Mahallemizden iki kilometre kadar ötede bir çocuk yurdu vardı. Büyük çocukların söylediğine göre orada sık sık sinema oynuyordu. Bir gün ağabeylerimle komşu çocukların kendi aralarında konuştuklarını işittim: — Haberiniz var mı, bugün yeni film gelecekmiş. — Savaş filmiymiş. Ağabeylerim sinemaya giderken ben arkalarından bakıp duracak mıydım? İnatçı bir tavırla: — Ben de geleceğim, dedim. — Olur, gel. Söylediklerimizin hepsini yaparsan seni de götürürüz. O gün ne iş buyurdularsa hepsini yaptım. Ayağım altı, kolum yedi dedim koştum. Ceviz ağacına bağlı keçiyi iki kez suya götürdüm. Avluda toprak yığılıp yükseltilen sofra kurduğumuz yerdeki kilimin üstünde kurutulan meyveleri kuşlar karıştırmasın diye oturup bekledim… Hatta sapanımın lastiğini çıkarıp kardeşime şortunun bel lastiğinin yerine taksın diye verdim. Akşam vakti kulağım kirişte bekliyordum. Sokaktan komşuların çocukları seslendiler. Ağabeylerimin arkasına takılıp koştum. Ağabeyimin arkadaşı olan Damin beni görüp sordu: — Sen nereye? — Sinemaya, diye kendimden emin cevap verdim. Damin biraz düşündükten sonra ayağıma bakıp: — Madem öyle, botlarını giyip çık. Hepimiz yalınayaktık. — Botları ne yapacağım? — Duvardan atlayacağız, anladın mı? Damin birden bire sinirlendi: — Bekçi kovalasa bahçe içinden geçip kaçabilir misin? Koş, giyip çık. Biz bekliyoruz. Atılıp avluya girdim. Annem oturmuş, hırsla keçiyi sağıyordu. Oturduğu yerden, yazın şu en sıcak gününde bot giymeğe niçin gerek olduğunu sordu. Nefesim tıkanırcasına cevap verdim: — Gerekli! Gerekli! Annemin cevabını beklemeden yüklüğe koştum. Eski öteberi yığılıp koyulan sandığı karıştırıp tabanı yamulmuş botlarımdan birini buldum. Aksilik bu ya, ikincisi yoktu. Her tarafı alt üst ettim. İşte, nihayet ikincisi de bulundu. İki ayağıma giyeceğim iki botu elime alıp sokağa çıktım. Ne göreyim… Ağabeylerim de çocuklar da yoklar. Beni bekleyeceklerine dair söz veren Damin’in herkesten önce gittiğini anladım. Sokakta yalınayak, toz toprak sıçratarak koştum. Yok. Her taraf sessizliğe gömülmüştü… Avlumuza dönüp botlarımı yere fırlattım, ağlamaya başladım. Şimdiye kadar hiç böyle acıklı ağlamamış olmalıyım ki annem de korktu. Başıma gelip sordu: — Ne oldu? — Beni aldattılar! — Kim, nasıl? — Aldattılar! Aldattılar! Başka söz söyleyemiyor, sadece bu sözleri tekrar ediyor, tepine tepine ağlıyordum. — Aldattılar! Aldattılar! Annem, süt kokan elleriyle alnımı okşadı. — Boş ver oğlum. Bazen böyle de olur. Bir müddet sessiz kaldı ve ekledi: — Sakın sen böyle şeyler yapma, tamam mı? … Dördüncü sınıfta okuyordum. Yine bir hadise oldu. Aynı sınıfta okuduğum, aynı sırada oturduğum bir arkadaşım vardı. Babası savaş kahramanıydı. Arkadaşımın adı da Kahraman’dı. Babası savaş kahramanı olduğundan mıdır bilmem, öğretmenler onu severlerdi. Okulumuzun bahçesinde çok ceviz vardı. Uzun teneffüste öğretmenleri uyutup ceviz düşürürdük. Yalnız seranın yanındaki cevize taş atmaya kimse cesaret edemezdi. Cam kırılırsa sonunun iyi olmayacağını bilirdik. Bir gün uzun teneffüste Kahraman, o yana gitmeyi teklif etti. Elinden tutup mani olmaya çalıştım: — Vazgeç, seranın camı kırılacak. Kahraman güldü. — Bu kadar korkak mısın? Şöyle yaparız. Sen etrafı gözetlersin. Ben ceviz düşürürüm. Öğretmenlerden birini görürsen ıslık çalarsın. Hiç ceviz düşüren olmadığından dallarda yığınla ceviz vardı. Kahraman bir taş attı, on tanesi birden sapır sapır dökülüverdi. O iki cebini doldurduktan sonra büyükçe bir taş alıp tekrar attı. Bu sefer nişan alışı hatalı olmalı ki bir şangırtı işitildi. Seranın camı kırılıp param parça oldu. Ne olduğunu anlayıp oraya vardığımda Kahraman birden ortadan kayboluverdi. O anda birisi kolumdan sıkıca tutup çekti. Bir baksam ne göreyim? Sınıf öğretmenimiz… Okuldaki en sinirli öğretmen oydu. Çok korktum. Öfkeli bir tavırla sordu: — Ne yaptın? Sesim titreyerek cevap verdim: — Hiçbir şey. O, elimi bırakmadan, beni sürüye sürüye yürüdü. Öğretmenler odasına götürecek diye iyice korktum. Fakat o beni idareye değil, sıralar arasından sürüyüp geçerek sınıfımıza getirdi. Beni karatahtanın önüne dikti. Yavaşça Kahraman’a baktım. Sanki hiç suçu yokmuş gibi pencereye bakıp oturuyordu. Sınıf öğretmenimiz sözlerini tane tane sıralayarak: — Arkadaşlarının huzurunda söyle! Şimdi ne yaptın? Gözlerimi yere dikip cevap verdim: — Hiçbir şey. — Seranın camını kim kırdı? — Bilmiyorum. Öğretmenimiz hışımla sesini yükselti: — Bilmiyor musun? Sen atmadıysan taşı kim attı? Boğazıma bir şeyler tıkılıp kalmıştı. Konuşsam hüngür hüngür ağlayacağımı biliyordum. Öğretmenimiz iyice kızıp bağırdı: — Kim? Dudağımı ısırıp başımı salladım. Parmağıyla beni göstererek: — İşte bu! Yapacağını yaptı, şimdi utanıyor. Sonra onun sesi birden zayıfladı: — Çocuklar, onun cevize taş attığını hiç kimse görmedi mi? Yalvaran gözlerle arkadaşlarıma baktım. Herkes sus pus olmuştu. Öğretmen sesini yükselterek: — Kahraman! Sen, sen de görmedin mi? Kahraman yavaşça yerinden kalktı, ağlamaklı bir sesle: — Gördüm. O attı. Gözümün önü birden kapkaranlık oluverdi. Onun ne dediğini iyice işitemiyordum. Yalnız bir sözü kulaklarımda çınlıyordu: “Gördüm. O attı!” Öğretmen başını salladı: — Hayret! Aranızda hiç olmazsa bir tane doğru sözlü varmış. Otur Kahraman. Sonra bana dönüp devam etti: — Sen yalancısın! Yalancı olduğun için korkaksın da. Babana söyle, en kısa zamanda camı taktırsın. Gözlerime yaş dolup geliyor, bütün sınıfa, bütün okula haykırmak istiyordum: “Ben atmadım, o attı, kendisi kırdı! İnanmazsanız ceplerini arayın.” Bunları söylemek istiyordum ama nedense sesim çıkmıyordu. Koşarak sınıftan çıkıp gittim. Sokağa çıktıktan sonra hüngür hüngür ağladım. Eve gelip hıçkıra hıçkıra hepsini anneme anlattım. Annem başımı okşayarak yavaş yavaş söylendi: — Boş ver oğlum. Bazen böyle şeyler olur. Yalnız sen öyle şeyler yapma. Gördün mü? Yalan söylediği için arkadaşını sevmiyorsun. Eğer yalan söylersen hiç kimse seni de sevmeyecek. … Öğrenciydim. Melekler gibi güzel bir kızı sevmiştim. Ayın süt beyazı ışık saçtığı akşamları uzun uzun yürüyüp sohbet ederdik. Bizim “kendi parkımız”, “kendi ırmağımız”, parkımızda “kendi bankımız” vardı. Sonra… Nedendir anlamadım, benden uzaklaşmaya başladı. Beraber olduğumuzda hayallere dalar, gözlerini benden kaçırır oldu. Ne hata yaptığımı bilemiyordum. Özlemimi en yakın dostuma söylüyordum. O dostumla teneffüslerde dört kuruşluk öğrenci poğaçasını bölüşüp yerdik. Pamuk tarlasına, imece işlerine gittiğimizde bir kâseden çorba içerdik. Bize misafirliğe gelse bir tek çocuk yatağımızı paylaşırdık. Dostum, annemi “anne” kabul ederdi. Annem de ona “beşinci oğlum” derdi. Bu sebeple bütün sırlarımı dostuma söylerdim. O, işin püf noktasını bilen bir delikanlıydı. Teselli vermek için “boş ver” derdi, “kızların böyle nazları, ayrılmaları olur. Niçin naz ettiğini kendisi de bilmiyordur. Sen seslenme, yürü. Bir gün boynunu büküp gelecektir.” Dostum, doğru söylüyordu. Ben artık akşam yürüyüşleri yerine kütüphanede oturmaya başladım. İmtihanlar yaklaşmıştı. Bir gün kütüphane kapanıncaya kadar oturmuştum. Sokağa çıktığımda canım “bizim parkımız”dan geçmek istedi. Ilık bir yaz akşamıydı. Gökte dolunay pırıl pırıl ışık saçıyor, yıldızlar muhabbet dolu parlıyor, parkın üstünde rüzgâr mutlulukla uğulduyordu. Su boyundaki “bizim bankımız”ın yanına geldim. Geldim ya, çok tanıdık, çok sedalı bir kahkaha işitip birden durakladım. Bu gülüşü bir kilometre öteden tanırdım. İçimden bir şeyler kopar gibi oldu. Sanki orada, yakın zamana kadar benimle oturan kız, o bankta oturuyordu. Benim yerimde ise… Dostum, o en yakın dostum oturuyor; kızı omzundan kucaklayıp göğsüne bastırıyordu. Kız ise ondan kurtulmak ister gibi yapıyor, benim bağrıma yaslandığında nasıl gülüyorsa onun kollarının arasında da gamzeleri öyle gülücükler saçıyordu… İnsanın bir anda hem dostunu hem de sevgilisini kaybetmesi zor oluyor. Eve döndüm ve bahçenin ortasındaki sofra yerine ölü gibi yatıp uzandım. O anda hiç kimseyi hatta annemi bile görmek istemiyordum. Öylece yatıp kaldım. Bir müddet sonra sokak kapısı tarafından o dostumun (!) sesi geldi: — Selamünaleyküm anne! Öfkeden bütün vücudum titriyor ama yerimden kalkamıyordum. Annemin onunla konuşmasını, sevgi dolu sohbetlerini işitiyordum. Sonra onun neşe dolu sesi işitildi: — Ey, benim arkadaşıma neler oldu? Bilmiyorum, yerimden fırlayıp alnının ortasına kuvvetli bir yumruk mu geçirdim yoksa üzerime eğildiğinde mi vurdum? Şu kadarını hatırlıyorum ki o, yarılan dudağını silmeye çalışarak, yapmacık bir gülümsemeyle çıkıp gitti. Öte tarafta annem şaşırmış duruyordu. Nedense yine dermansız kalıp yattım. Gökte hain ay geziyor, utanmazca gülümseyerek zehirli ışıklarını saçıyor, hain yıldızlar birbirlerine haince göz kırpıyor, hain rüzgâr kıkır kıkır gülüyordu. Bir ara annem başıma geldi. Uyuyormuş gibi yapıp gözümü yumdum. O bir müddet yanımda oturduktan sonra yavaşça söylendi: — Boş ver oğlum, bazen böyle şeyler de oluyor. Yalnız sen… Sözünün devamını işitmedim. İşitmeyi de istemiyordum. “Neden ben?” diyordum hayal kurup. “Ben ne yapayım? Sol gözün sağ gözüne ihanet etse, en yakın sırdaşların sana ihanet etse, dostun sana ihanet etse ne yapmak gerek? Bir insana böylesine kazanç için, bir işini görmek için veya çekememezlik yapıp hıyanet edilir mi hiç? Acaba bu sebeple mi dünyaya yalan dünya diyorlar? Eğer öyleyse yaşamanın ne manası var? Haydi, söyleyin, neye inanmak gerek? Kime inanmak gerek?” Kalbim küt küt atarken hayal kurup böyle haykırmıştım. Fakat etrafımı kuşatan sorulara cevap bulamıyordum. Annem ise sessizce alnımı okşayıp oturuyordu. Hissedilmesi kolay olmasa da ellerinin hafifçe titrediğini seziyordum. O anda birdenbire tekrar küçük çocuk oluverdim. Bir zamanlar ağabeyimin arkadaşının aldattığı, sınıf arkadaşımın iftirasına uğradığım… Annemin tesellisiyle avunan… Kararıp giden kalbimin bir köşesinde aciz ama inançlı bir ışık parladı. “Annen, annen sana hiç ihanet etti mi? Herkes başkasının gözüne çöp sokabilir. Herkes herkese ihanet edebilir. Fakat anne evladına asla ihanet etmez. Muhtemeldir ki insan hayatının geçip giden yıllar boyu devam edebilmesi bundandır.” Annemin hafifçe titreyen ellerini tuttum ve yavaşça dudaklarıma götürdüm.Dünyanın İşleri, İstanbul 2014
Oyhan Hasan Bıldırki - Kırım
Pazar, 08 Temmuz 2018
Alınan karar, derhal uygulandı. Ülkenin sonsuz boşluklarından kopup gelen trenler, gece gündüz yollara döküldü. Raylar gıcırdadı. Dur durak dinlemeden, konaktır denilmeden yollar, intikam açlığının oburluğuyla yutuldu. Binlerce vagon, onlarca lokomotif gönderildi. Bir gürültü, bir hengâme, kızılca kıyamettir koptu. Olgunlaşmış erikler acılaştı. Menekşeler boyunlarını büktü. Kuzulu koyunların sütü kesildi. Ovanın yeşili sarardı, kızardı. Cıvıl cıvıl kuşlar sustu. Atlar, kulaklarını kıstı, kişnemez oldu. Voronsof, Panof'a döndü. - "Ateşi arttır! Daha hızlı olmalıyız, daha hızlı!" dedi. Panof, kömür karası yüzünü, elinin tersiyle sildi. Mayıs sıcağının verdiği hararetten kurtulmak istiyordu. Küreğe yapıştı, alev kusan fırının iştahını kabarttı. Raylar sarsıldı. Lokomotif hızlandı. Voronsof keyiflendi, güldü. Panof, yol boyunca uzanan ekinlere daldı. Hepsi de olgunlaşmış, başağa durmuşlardı. Ağaç gölgelerinde semiz inekler, deli taylar, anaç kısraklar, oynaşıyorlar. Rüzgâr, Karadeniz'den esiyor olmalı, mis gibi kokuyor. Panof, gerilerde, çok uzaklarda bıraktığı eşini, çocuklarını düşündü. Yeşile hasret, tozun, çorağın içinde, çölün en amansız yerinde yaşıyorlardı. Görürlerse, buğdayı çuvalda, çiçeği vazoda görebiliyorlardı. Bu cennet ülke, kimindi böyle? Esen yeli bağrında duydu, ayıldı. Voronsof'a seslendi. - "İlktir," dedi, "sana bir şey soracağım. Cevaplar mısın?" - "Sorusuna göre." - "Korkma! Benimkisi sadece merak." - "Sor!" - "Bu topraklar kimin be, yoldaş?" - "Deve dikenlerinin." - "Anlamadım! Açık söyler misin?" - "Açığı: Tatarların! Şu işbirlikçilerin..." - "Alamancıların, ha?" - "Öyle!" - "Üzüldüm!" - "Değmez!" - "Neden o?" - "Yolcular da!" - "Nereye?" - "Bilsem..." Mayıs güneşi, pırıl pırıl. Her şeyi, bütün ufku çırıl çıplak gösteriyor. Sanki çiçekler daha güzel, bağlar bahçeler, daha çalımlı. Gök, alabildiğince açık. Panof'un yüreği kımıl kımıl. İçinde bin bir umut pınarı ha fışkırdı, ha fışkıracak. Karadeniz yosun kokuyor, arada bir yakamozlaşıyor. Orda, bir ülke var uzakta. Aramızda sadece Karadeniz. Uzatsanız kollarınızı, kucağınızda! Güneş, son ışıklarını da, altın huzmeler halinde Karadeniz'e bıraktı, kavuştu. Davarlar, ağıla döndü. Ekinler karardı. Uzakta, bir iki yıldız oynadı. Güneşin yerini tutmaya çalıştı. Olmadı. Kara gece, ovayı dağı, köyü şehri, ağılı davarı yuttu. Bütün Kırım baştan ayağa, Bahçesaray, Akmescid, Kefe, Gözleve, Kerç, Yalta, Sudak gecenin ağırlığına kapılmış, uyuyor. Sokaklarda yabancı ayak sesleri. Kuytularda pusuya yatmış ordu birlikleri. Eller tetikte, kulaklar kirişte, bekliyorlar. Yıldızlar ayan beyan. Korkularından mı dır nedir, titreşiyorlar. Cılız ışıklarıyla, kara geceyi dantel dantel örüyorlar. Her şehirde sokaklar kesilmiş, çatılar tutulmuş. Canköy, bir ümit!.. İldar'ın teneke damlı, ahşap evi. Bahadırlar toplanmış, dertleşiyorlar. Gecenin iki bölüğü. Reşat'ın yüreğinde kaygılar düğüm olmuş. - "İldar, de bana, bu bizim halimiz ne olacak? İki arada, bir derede kaldık. Hadi ben neyse, suçumu anlar gibiyim. Ne yapalım, geçici bir hevese kapılmışım. Alamanlara bel bağlamış, kurtuluşu onlarda görmüştüm. Ya siz? Kızılordu saflarında çarpışmadınız mı? Bu göğsündeki nişanları onlardan almadın mı? Yusuf, sizinle değil miydi? Mamedi, aranızda yok muydu?" - "Doğru dersin Reşat. Fakat niye anlamaz görünürsün? Düşünsene; sen, ben, hepimiz Türk değil miyiz? Da ha bundan alâ suç mu olur?" - "Olmazmış! Fakat, işte bunu geç anladık." Mamedi, atıldı. - "Benimkisi," dedi, "şaşkınlıktan. Baktım, olacak gibi değil. İki yanımdan ateş yağıyor. Kapanın elinde kalacağım. Orası, burası derken, Kızılordu'nun arasına karışmışım. Çok mu?" - "Demem, o değil. Hiçbirinizi karalamak istemiyorum. Beni, yanlış anlamayın. Çare ne? Tutulacak yol hangisi? Onu konuşalım. Birliğimizi, dirlik içinde sürdürelim. Anca da, kanca da bir olalım. Ne yapalım?" Bu soru, her gönülde yankılandı. Gözler yandı, yürekler bunaldı. Bakışlar, İldar'a çevrildi. Herkes sustu. İldar konuştu: - "Gerekirse, ölürüz be ağalar! Bunda tasalanacak ne var? Dün onlarlaydık, bugün karşı koysak ne çıkar?" Bahadırlar, "olur"u bastılar. Dağılmak üzereydiler. Sokağa, karanlığa çıktıkça, parlayan süngüleri gördüler. Çaresiz, boyun eğdiler. Direnmek, nafile! Orda, bir ülke var uzakta. Aramızda sadece Karadeniz. Uzatsanız kollarınızı, kucağınızda! Bir kere, karar, yukarıdan verilmişti. Tutulmasa, olmaz. Kızılordu'nun iştahı kabartılmış, aç kurt sürüleri gibi, her eve dalmış, her kapıyı kırmış, kız kızan, çoluk çocuk, genç yaşlı, kadın erkek demeden, rastladığı her canlıyı dışarı çıkarmış, kadınlara pılıyı pırtıyı, yazgıyı çadırı toplayacak kadar, erkeklere de üç dakikalık zaman ayırmıştı. Zaman, kıymetlenmişti. Zamanın değerini bilmeyenler, gecenin karanlığını aydınlatan kurşunlara hedef olmuştu. Her yer kaynıyor. Kırım, baştan ayağa kırılıyor. Ana, yavrusundan ayrılmış, baba, eşini, her şeyini kaybetmişti. Ortalıkta bir gürültü. Hayvanlar bağırıyor, atlar kişniyor, yavru kuzular, kara koçlar meliyor. Parıldayan süngüler, durmaksızın işliyor. Kan, tanla yarışırcasına, gecenin rengini açmaya çalışıyor. Dövülen kapılar, uçurulan çatılar, bağırıp çağırmalar! Canhıraş feryatlar! Yıkılan, kalleşçe vurulan bahadırlar! Gökyüzü ses olmuş, ses kesilmiş. Ne çare? Duyan yok. Bütün gece, Kırım bitti, Kırım tüketildi, baştan ayağa, dipten doruğa kırıldı. Kırım, sürüldü. Orda, bir ülke var uzakta. Aramızda sadece Karadeniz. Uzatsanız kollarınızı, kucağınızda! Şafakla birlikte gece bitti, acılar olanca çıplaklığıyla görüldü. Her tarafta kan, gözyaşı ve binlerce ceset var. Ayılıp bayılmaya fırsat yok. Gâvur aman dinlemiyor, zaman vermiyor. Kırımın ağırlığından olacak, mayıs güneşi bile utanmış, dağların ardına pusmuş. Ortalıkta cehennemî bir hava var. Bu havaya katlanmak zor. Bütün suratlar asılmış, bütün ağızlar kilitlenmiş. Kızılordu birlikleri bayram ediyor. Kanlı, irinli bir bayram! Yapraklar dökülmüş, çiçekler kapanmış, Kırım yeşili çürümüş. Toprak bir tuhaf olmuş, kokuyor. Trenlere yeni katarlar eklendi. Raylar gıcırdadı. Bütün gönüllere, gurbetin kahrı sindi. Yürekler köz köz yanıyor. Herkes, balık istifi vagonlara yığıldı. Yaralılara aldıran, ağlayanlara karışan yok. Herkes endişeli, kimsenin ağzını bıçak açmıyor. Kim bilir kaç yıl sürecek, hangi karanlıkta bitecek bir yolculuktur başladı. Yol boyu, direnenler kırıldı. Ama, her ölümün sonu, mutlak bir doğumdur, değil mi? Kırım yeşili, mayıs baharı tükendi. Urallar aşıldı. Yol çatallandı. Katarlardan bazıları Sibirya, bazıları da Türkistan çöllerine makas değiştirdiler. İhtiyar Kırımlı, vagonun bir köşeciğinde can verdi. Bir ana, doğum sancılarıyla kıvrandı. Yardım ettiler. Ebe Ana'nın kollarında bir çocuk, olandan, bitenden habersiz, ağlayarak koca dünyaya: "Merhaba!" dedi. Çabuk davrandılar. Doğan yavruya ad verdiler, kulağına üç kere üflediler: - "Mustafa Abdülcemil! Mustafa Abdülcemil! Mustafa Abdülcemil!" Sonra yollar tükendi, düğümlendi. Bütün Kırımlı, çorağın ziftine yerleştirildi. Zor, çetin, amansız bir yeni hayat başladı. Çaresiz, boyun eğdiler. Direnmek, nafile! Orda, bir ülke var uzakta. Aramızda sadece Karadeniz. Uzatsanız kollarınızı, kucağınızda! Sonraki günlerden birinde Panof, Kırım'a geldi. Yanında karısı ve çocukları vardı. Panof, gururla seslendi: - "İşte," dedi, "bizim yeni yurdumuz! Nasıl, beğendiniz mi?" Hiç, beğenmemek olur mu? Çorağın tozundan kurtulmuşlar, Kırım yeşiline sahip çıkmışlardı. Onları, yüzlercesi, binlercesi takip etti. Bu akın, günlerce sürdü. Kırım doldu, taştı. Ovayı dağı, köyü şehri, ahırı ağılı domuzlar sardı. Domuzlar! Orda, bir ülke var uzakta. Aramızda sadece Karadeniz. Uzatsanız kollarınızı, kucağınızda! "Kırım", Bıldırki Oyhan Hasan / Töre, Yıl: 14 Sayı 163 Aralık 1984 s. 56-57
Pazar, 08 Temmuz 2018
Alınan karar, derhal uygulandı. Ülkenin sonsuz boşluklarından kopup gelen trenler, gece gündüz yollara döküldü. Raylar gıcırdadı. Dur durak dinlemeden, konaktır denilmeden yollar, intikam açlığının oburluğuyla yutuldu. Binlerce vagon, onlarca lokomotif gönderildi. Bir gürültü, bir hengâme, kızılca kıyamettir koptu. Olgunlaşmış erikler acılaştı. Menekşeler boyunlarını büktü. Kuzulu koyunların sütü kesildi. Ovanın yeşili sarardı, kızardı. Cıvıl cıvıl kuşlar sustu. Atlar, kulaklarını kıstı, kişnemez oldu. Voronsof, Panof'a döndü. - "Ateşi arttır! Daha hızlı olmalıyız, daha hızlı!" dedi. Panof, kömür karası yüzünü, elinin tersiyle sildi. Mayıs sıcağının verdiği hararetten kurtulmak istiyordu. Küreğe yapıştı, alev kusan fırının iştahını kabarttı. Raylar sarsıldı. Lokomotif hızlandı. Voronsof keyiflendi, güldü. Panof, yol boyunca uzanan ekinlere daldı. Hepsi de olgunlaşmış, başağa durmuşlardı. Ağaç gölgelerinde semiz inekler, deli taylar, anaç kısraklar, oynaşıyorlar. Rüzgâr, Karadeniz'den esiyor olmalı, mis gibi kokuyor. Panof, gerilerde, çok uzaklarda bıraktığı eşini, çocuklarını düşündü. Yeşile hasret, tozun, çorağın içinde, çölün en amansız yerinde yaşıyorlardı. Görürlerse, buğdayı çuvalda, çiçeği vazoda görebiliyorlardı. Bu cennet ülke, kimindi böyle? Esen yeli bağrında duydu, ayıldı. Voronsof'a seslendi. - "İlktir," dedi, "sana bir şey soracağım. Cevaplar mısın?" - "Sorusuna göre." - "Korkma! Benimkisi sadece merak." - "Sor!" - "Bu topraklar kimin be, yoldaş?" - "Deve dikenlerinin." - "Anlamadım! Açık söyler misin?" - "Açığı: Tatarların! Şu işbirlikçilerin..." - "Alamancıların, ha?" - "Öyle!" - "Üzüldüm!" - "Değmez!" - "Neden o?" - "Yolcular da!" - "Nereye?" - "Bilsem..." Mayıs güneşi, pırıl pırıl. Her şeyi, bütün ufku çırıl çıplak gösteriyor. Sanki çiçekler daha güzel, bağlar bahçeler, daha çalımlı. Gök, alabildiğince açık. Panof'un yüreği kımıl kımıl. İçinde bin bir umut pınarı ha fışkırdı, ha fışkıracak. Karadeniz yosun kokuyor, arada bir yakamozlaşıyor. Orda, bir ülke var uzakta. Aramızda sadece Karadeniz. Uzatsanız kollarınızı, kucağınızda! Güneş, son ışıklarını da, altın huzmeler halinde Karadeniz'e bıraktı, kavuştu. Davarlar, ağıla döndü. Ekinler karardı. Uzakta, bir iki yıldız oynadı. Güneşin yerini tutmaya çalıştı. Olmadı. Kara gece, ovayı dağı, köyü şehri, ağılı davarı yuttu. Bütün Kırım baştan ayağa, Bahçesaray, Akmescid, Kefe, Gözleve, Kerç, Yalta, Sudak gecenin ağırlığına kapılmış, uyuyor. Sokaklarda yabancı ayak sesleri. Kuytularda pusuya yatmış ordu birlikleri. Eller tetikte, kulaklar kirişte, bekliyorlar. Yıldızlar ayan beyan. Korkularından mı dır nedir, titreşiyorlar. Cılız ışıklarıyla, kara geceyi dantel dantel örüyorlar. Her şehirde sokaklar kesilmiş, çatılar tutulmuş. Canköy, bir ümit!.. İldar'ın teneke damlı, ahşap evi. Bahadırlar toplanmış, dertleşiyorlar. Gecenin iki bölüğü. Reşat'ın yüreğinde kaygılar düğüm olmuş. - "İldar, de bana, bu bizim halimiz ne olacak? İki arada, bir derede kaldık. Hadi ben neyse, suçumu anlar gibiyim. Ne yapalım, geçici bir hevese kapılmışım. Alamanlara bel bağlamış, kurtuluşu onlarda görmüştüm. Ya siz? Kızılordu saflarında çarpışmadınız mı? Bu göğsündeki nişanları onlardan almadın mı? Yusuf, sizinle değil miydi? Mamedi, aranızda yok muydu?" - "Doğru dersin Reşat. Fakat niye anlamaz görünürsün? Düşünsene; sen, ben, hepimiz Türk değil miyiz? Da ha bundan alâ suç mu olur?" - "Olmazmış! Fakat, işte bunu geç anladık." Mamedi, atıldı. - "Benimkisi," dedi, "şaşkınlıktan. Baktım, olacak gibi değil. İki yanımdan ateş yağıyor. Kapanın elinde kalacağım. Orası, burası derken, Kızılordu'nun arasına karışmışım. Çok mu?" - "Demem, o değil. Hiçbirinizi karalamak istemiyorum. Beni, yanlış anlamayın. Çare ne? Tutulacak yol hangisi? Onu konuşalım. Birliğimizi, dirlik içinde sürdürelim. Anca da, kanca da bir olalım. Ne yapalım?" Bu soru, her gönülde yankılandı. Gözler yandı, yürekler bunaldı. Bakışlar, İldar'a çevrildi. Herkes sustu. İldar konuştu: - "Gerekirse, ölürüz be ağalar! Bunda tasalanacak ne var? Dün onlarlaydık, bugün karşı koysak ne çıkar?" Bahadırlar, "olur"u bastılar. Dağılmak üzereydiler. Sokağa, karanlığa çıktıkça, parlayan süngüleri gördüler. Çaresiz, boyun eğdiler. Direnmek, nafile! Orda, bir ülke var uzakta. Aramızda sadece Karadeniz. Uzatsanız kollarınızı, kucağınızda! Bir kere, karar, yukarıdan verilmişti. Tutulmasa, olmaz. Kızılordu'nun iştahı kabartılmış, aç kurt sürüleri gibi, her eve dalmış, her kapıyı kırmış, kız kızan, çoluk çocuk, genç yaşlı, kadın erkek demeden, rastladığı her canlıyı dışarı çıkarmış, kadınlara pılıyı pırtıyı, yazgıyı çadırı toplayacak kadar, erkeklere de üç dakikalık zaman ayırmıştı. Zaman, kıymetlenmişti. Zamanın değerini bilmeyenler, gecenin karanlığını aydınlatan kurşunlara hedef olmuştu. Her yer kaynıyor. Kırım, baştan ayağa kırılıyor. Ana, yavrusundan ayrılmış, baba, eşini, her şeyini kaybetmişti. Ortalıkta bir gürültü. Hayvanlar bağırıyor, atlar kişniyor, yavru kuzular, kara koçlar meliyor. Parıldayan süngüler, durmaksızın işliyor. Kan, tanla yarışırcasına, gecenin rengini açmaya çalışıyor. Dövülen kapılar, uçurulan çatılar, bağırıp çağırmalar! Canhıraş feryatlar! Yıkılan, kalleşçe vurulan bahadırlar! Gökyüzü ses olmuş, ses kesilmiş. Ne çare? Duyan yok. Bütün gece, Kırım bitti, Kırım tüketildi, baştan ayağa, dipten doruğa kırıldı. Kırım, sürüldü. Orda, bir ülke var uzakta. Aramızda sadece Karadeniz. Uzatsanız kollarınızı, kucağınızda! Şafakla birlikte gece bitti, acılar olanca çıplaklığıyla görüldü. Her tarafta kan, gözyaşı ve binlerce ceset var. Ayılıp bayılmaya fırsat yok. Gâvur aman dinlemiyor, zaman vermiyor. Kırımın ağırlığından olacak, mayıs güneşi bile utanmış, dağların ardına pusmuş. Ortalıkta cehennemî bir hava var. Bu havaya katlanmak zor. Bütün suratlar asılmış, bütün ağızlar kilitlenmiş. Kızılordu birlikleri bayram ediyor. Kanlı, irinli bir bayram! Yapraklar dökülmüş, çiçekler kapanmış, Kırım yeşili çürümüş. Toprak bir tuhaf olmuş, kokuyor. Trenlere yeni katarlar eklendi. Raylar gıcırdadı. Bütün gönüllere, gurbetin kahrı sindi. Yürekler köz köz yanıyor. Herkes, balık istifi vagonlara yığıldı. Yaralılara aldıran, ağlayanlara karışan yok. Herkes endişeli, kimsenin ağzını bıçak açmıyor. Kim bilir kaç yıl sürecek, hangi karanlıkta bitecek bir yolculuktur başladı. Yol boyu, direnenler kırıldı. Ama, her ölümün sonu, mutlak bir doğumdur, değil mi? Kırım yeşili, mayıs baharı tükendi. Urallar aşıldı. Yol çatallandı. Katarlardan bazıları Sibirya, bazıları da Türkistan çöllerine makas değiştirdiler. İhtiyar Kırımlı, vagonun bir köşeciğinde can verdi. Bir ana, doğum sancılarıyla kıvrandı. Yardım ettiler. Ebe Ana'nın kollarında bir çocuk, olandan, bitenden habersiz, ağlayarak koca dünyaya: "Merhaba!" dedi. Çabuk davrandılar. Doğan yavruya ad verdiler, kulağına üç kere üflediler: - "Mustafa Abdülcemil! Mustafa Abdülcemil! Mustafa Abdülcemil!" Sonra yollar tükendi, düğümlendi. Bütün Kırımlı, çorağın ziftine yerleştirildi. Zor, çetin, amansız bir yeni hayat başladı. Çaresiz, boyun eğdiler. Direnmek, nafile! Orda, bir ülke var uzakta. Aramızda sadece Karadeniz. Uzatsanız kollarınızı, kucağınızda! Sonraki günlerden birinde Panof, Kırım'a geldi. Yanında karısı ve çocukları vardı. Panof, gururla seslendi: - "İşte," dedi, "bizim yeni yurdumuz! Nasıl, beğendiniz mi?" Hiç, beğenmemek olur mu? Çorağın tozundan kurtulmuşlar, Kırım yeşiline sahip çıkmışlardı. Onları, yüzlercesi, binlercesi takip etti. Bu akın, günlerce sürdü. Kırım doldu, taştı. Ovayı dağı, köyü şehri, ahırı ağılı domuzlar sardı. Domuzlar! Orda, bir ülke var uzakta. Aramızda sadece Karadeniz. Uzatsanız kollarınızı, kucağınızda! "Kırım", Bıldırki Oyhan Hasan / Töre, Yıl: 14 Sayı 163 Aralık 1984 s. 56-57
Şah İsmayıl Xətayi - Demədim mi?
Cumartesi, 14 Temmuz 2018
Güzəl aşiq cövrümüzü,Çəkəməzsən demədim mi?Bu bir Riza Loxmasıdır,Yeyəməzsən, demədim mi? Yeməyənlər qalır naçar,Gözlərindən yaşlar saçar,Bu bir dəmdir, gələr, keçər,Duyamazsan demədim mi? Bu aşiqlik bir nemətdir,Bilənə böyük hikmətdir,Mənsiz, yaxasız köynəkdir,Geyəməzsən demədim mi?Şah Xətayim dər varımız,Gerçəyə gedər yolumuz,On İki İmam qatarımız,Uyamazsan, demədim mi?
Cumartesi, 14 Temmuz 2018
Güzəl aşiq cövrümüzü,Çəkəməzsən demədim mi?Bu bir Riza Loxmasıdır,Yeyəməzsən, demədim mi? Yeməyənlər qalır naçar,Gözlərindən yaşlar saçar,Bu bir dəmdir, gələr, keçər,Duyamazsan demədim mi? Bu aşiqlik bir nemətdir,Bilənə böyük hikmətdir,Mənsiz, yaxasız köynəkdir,Geyəməzsən demədim mi?Şah Xətayim dər varımız,Gerçəyə gedər yolumuz,On İki İmam qatarımız,Uyamazsan, demədim mi?
Sitemize göndereceğiniz yazı, şiir, şikâyetleriniz ve diğer bilgiler için adres:
dilimizveedebiyatimiz@gmail.com
dilimizveedebiyatimiz@gmail.com