İsa Sarı - Edebiyat Teorileri -1 (Ders Notları)
- Ayrıntılar
- Üst Kategori: Edebiyat
- Kategori: Edebiyat Dersleri
- Gösterim: 85
{pdf=https://www.isa-sari.com/ders-notlari/ET_1.pdf|500|750}
Arif Nihat Asya - Fetih Marşı
Perşembe, 23 Mayıs 2019
Yelkenler biçilecek, yelkenler dikilecek; Dağlardan çektiriler, kalyonlar çekilecek; Kerpetenlerle surun dişleri sökülecek Yürü, hâlâ ne diye oyunda oynaştasın? Fatih'in İstanbul'u fethettiği yaştasın.! Sen de geçebilirsin yardan, anadan, serden.... Senin de destanını okuyalım ezberden... Haberin yok gibidir taşıdığın değerden... Elde sensin, dilde sen, gönüldesin baştasın... Fatih'in İstanbul'u fethettiği yaştasın.! Yüzüne çarpmak gerek zamanenin fendini... Göster: Kabaran sular nasıl yıkar bendini? Küçük görme, hor görme, delikanlım kendini Şu kırık abideyi yükseltecek taştasın; Fatih'in İstanbul'u fethettiği yaştasın.! Bu kitaplar Fatihtir, Selimdir, Süleymandır. Şu mihrap Sinanüddin, şu minare Sinandır. Haydi artık uyuyan destanını uyandır.! Bilmem, neden gündelik işlerle telaştasın Kızım, sen de Fatihler doğuracak yaştasın.! Delikanlım, işaret aldığın gün atandan Yürüyeceksin... Millet yürüyecek arkandan! Sana selam getirdim Ulubatlı Hasandan .... Sen ki burçlara bayrak olacak kumaştasın; Fatih'in İstanbul'u fethettiği yaştasın.! Bırak, bozuk saatler yalan yanlış işlesin! Çelebiler çekilip haremlerde kışlasın! Yürü aslanım, fetih hazırlığı başlasın... Yürü, hâlâ ne diye kendinle savaştasın? Fatih'in İstanbul'u fethettiği yaştasın!
Perşembe, 23 Mayıs 2019
Yelkenler biçilecek, yelkenler dikilecek; Dağlardan çektiriler, kalyonlar çekilecek; Kerpetenlerle surun dişleri sökülecek Yürü, hâlâ ne diye oyunda oynaştasın? Fatih'in İstanbul'u fethettiği yaştasın.! Sen de geçebilirsin yardan, anadan, serden.... Senin de destanını okuyalım ezberden... Haberin yok gibidir taşıdığın değerden... Elde sensin, dilde sen, gönüldesin baştasın... Fatih'in İstanbul'u fethettiği yaştasın.! Yüzüne çarpmak gerek zamanenin fendini... Göster: Kabaran sular nasıl yıkar bendini? Küçük görme, hor görme, delikanlım kendini Şu kırık abideyi yükseltecek taştasın; Fatih'in İstanbul'u fethettiği yaştasın.! Bu kitaplar Fatihtir, Selimdir, Süleymandır. Şu mihrap Sinanüddin, şu minare Sinandır. Haydi artık uyuyan destanını uyandır.! Bilmem, neden gündelik işlerle telaştasın Kızım, sen de Fatihler doğuracak yaştasın.! Delikanlım, işaret aldığın gün atandan Yürüyeceksin... Millet yürüyecek arkandan! Sana selam getirdim Ulubatlı Hasandan .... Sen ki burçlara bayrak olacak kumaştasın; Fatih'in İstanbul'u fethettiği yaştasın.! Bırak, bozuk saatler yalan yanlış işlesin! Çelebiler çekilip haremlerde kışlasın! Yürü aslanım, fetih hazırlığı başlasın... Yürü, hâlâ ne diye kendinle savaştasın? Fatih'in İstanbul'u fethettiği yaştasın!
Yahya Kemal Beyatlı - İstanbul'u Fetheden Yeniçeriye Gazel
Perşembe, 23 Mayıs 2019
Vur pençe-i Alî'deki şemşîr aşkınaGülbangi âsmânı tutan pîr aşkınaEy leşker-i müfettihü'l-ebvâb vur bugünFeth-i mübîni zâmin o tebşîr aşkınaVur deyr-i küfrün üstüne rekz-i hilâl içünGelmiş bu şehsüvâr-ı cihangîr aşkınaDüşsün çelengi Rûm'un eğilsün ser-i FirenkVur Türk'ü gönderen yed-i takdîr aşkınaSon savletinle vur ki açılsın bu sûrlarFecr-i hücûm içindeki Tekbîr aşkına
Perşembe, 23 Mayıs 2019
Vur pençe-i Alî'deki şemşîr aşkınaGülbangi âsmânı tutan pîr aşkınaEy leşker-i müfettihü'l-ebvâb vur bugünFeth-i mübîni zâmin o tebşîr aşkınaVur deyr-i küfrün üstüne rekz-i hilâl içünGelmiş bu şehsüvâr-ı cihangîr aşkınaDüşsün çelengi Rûm'un eğilsün ser-i FirenkVur Türk'ü gönderen yed-i takdîr aşkınaSon savletinle vur ki açılsın bu sûrlarFecr-i hücûm içindeki Tekbîr aşkına
Ahmet Hikmet Müftüoğlu – Gönül Hanım (Roman Özeti)
Perşembe, 09 Mayıs 2019
Eserin Adı: Gönül Hanım Tür: Roman Yazarı: Ahmet Hikmet Müftüoğlu Yeni Harflere Çeviren: Mahir Ünlü Yayınevi: Bilgeoğuz Yayınları Basım Yeri ve Yılı: İstanbul, 2015Kişiler: Mehmet Tolun: Esir düşen bir Türk subayı Kont Bela Zichy: Esir düşen bir Macar subayı Gönül Hanım: Ailesi ticaretle uğraşan bir Tatar kızı Ali Bahadır Kaplanof: Ticaretle uğraşan bir Tatar genci, Gönül'ün ağabeyi Özet: Ahmet Hikmet Müftüoğlu’na Milli edebiyat içindeki asıl yerini kazandıran eseridir “Gönül hanım”. Türkçü düşünceye sahip yazarın fikirlerini roman sahasında gerçekleştirdiği bir eseridir. “Turancılık” ülküsünü savunan tezli bir romanıdır. Ahmet Hikmet Bey bu eserinde Türk gençlerine dedelerinin geldiği Anayurdu tanıtıyor ve Türklerin orada ne büyük bir devlet ve medeniyet kurduklarını haber veriyor. Büyük Türkçü edib kendisini kaybeden Türk’e “kendini bul!” diyor. “Gönül Hanım” romanında I. Dünya Savaşı sırasında Kafkas cephesinde Ruslara esir düşen bir askerin Türkistan’daki esir kampında “Gönül” adlı bir Tatar kızının rehberliğinde eski Türk ülkelerini dolaşmasını ve ülkü birliği yaptığı bu kızla arasındaki aşkı anlatıyor. Yazar, burada Türk coğrafyasının farklı taraflarında yaşayan kahramanlarını bir araya getirerek onları Orhun Abideleri’ni bulmak, Türk dünyasına tanıtmak için uzun bir seyahate çıkarır. Kendisini romanın kahramanlarından “Mehmet Tolun’la “özdeşleştirmiştir. Romanın asıl kahramanı Üsteğmen Mehmet Tolun, savaşta Ruslara esir düşmüştür. Mehmet Tolun, önce Hazar Denizinde ıssız bir adada, Ural’ın doğusunda İrbit Şehrinde bir süre kalmış, sonra Sibirya’da Krasnoyorsk’ın altı kilometre kuzeyinde Grodok denilen savaş esirleri kampına getirilmiştir. Rusça ve Almanca bilen Tolun, esareti sırasında bu dilleri ilerletme fırsatı bulur. Öyle ki Tolun, Rusça ve Almanca yazılı ilmî eserleri anlayabilecek hale gelmiştir. Bir gün Rodloff, Thomsen, Le Cog gibi şarkiyatçıların (doğubilimcilerin) Ural – Altay dilleri ve milletleri hakkındaki eserlerinden bir kaç cilt almış, yağmur nedeniyle bir lokantaya girip bunları karıştırmaya başlamıştır. Bu sırada bir Tatar genci ve onun kız kardeşiyle tanışır. Tatar genci Ali Bahadır Bey, kız kardeşi ise Gönül Hanım’dır. Üç genç de Türk kültür ve medeniyet tarihine büyük bir ilgi duymaktadır. Türk dili, tarihi ve coğrafyası hakkında hareketle konuşmaya başlarlar. Üzerinde durdukları asıl konu Türk dili ve tarihiyle ilgili bütün keşif ve seyahatlerin neden Batılı araştırmacılar tarafından yapıldığıdır. Türlerden hiç kimse ana yurda ilmî bir heyet içinde gidememiştir. Orhun abidelerine gidip Bilge Kağan ve Költigin Abidelerini görmek isterler. Böylece bu seyahati aralarında kararlaştırırlar. Tolun, bu ilk Türk tarihî ve ilmî seyahatine “Gönül Hanım Sefer Heyeti” adının verilmesini teklif eder; çünkü ilk fikir ve teşvik Gönül Hanım’dan gelmiştir. Çok geçmeden onlara Macar teğmenlerden “Kont Bela Zichy” de katılır. 20 Şubat’ta 4 kişi Moskova’dan trenle yola çıkarlar. On gün süren tren yolculuğunda şu güzergâhı izlerler: Moskova – İrkutsk – Baykal Gölü’nün batı kıyısı – Udinsk… Udinsk’ten Selenga Nehri vadisinden güneye doğru inerler. Arbunovk ve Selenginsk şehirlerini geçtikten sonra Kâhta’ya varırlar. Bu, Çin Moğolistan’ı ile Sibirya sınırı üstünde, Rusya’daki son merhaledir. Bundan sonra Ken dağlarının Kene silsilesini ve Karan Kovi boğazını aşarlar ve Urga’ya gelirler. Urga rastladıkları ilk Moğol kasabasıdır. Burada bir ay kalırlar, şehri gezerler ve daha sonraki yol için hazırlıklarını tamamlarlar. Bundan sonra at sırtında yolculuk ederler. Bu yolculukları önceki yolculuklarına benzemez. Bu yolculukları daha yorucu ve eziyetlidir. Tula ırmağını takip ederek Navon Çeren’e gelirler. Bundan sonra Bitik Ula Dağın’dan geçerler. Burada bazı granit taşlara rastlarlar. Ali Bahadır, bu taşlar için Rusça eserlere başvurarak şimdiye kadar bunların hiçbir şarkiyatçı tarafından okunmadığını söylerler. Bereket kuyusunu geçerek Batu Han tepelerine varırlar. Burada bir bir “bitig ula” yani yazılı dağ vardır. 2’si Tibetçe, 1’i Eski Türkçe olmak üzere 3 kitabeden ibarettir. Fakat bunlar zamanla çok aşıldığından almak mümkün olmamıştır. 4 Temmuz’da Budist Moğolların en meşhur mabedi olan Erden Su’ya gelirler. Burada mabedi ve kütüphaneyi gezerler. 6 Temmuz’da Uygurların başkenti olan Karabalgasun’a gelirler. Burası artık terk edilmiş bir şehirdir. Karabalgasun harabelerini gezerler. Tolun burada Orhun Abideleri’nin keşifleri hakkında bilgi verir. Burada on beş kadar kitabe vardır. Bunlara “Üç Dil Kitabeleri” denmektedir. Bunları istinsah ederler. 10 Temmuz’da Koşo Çaydam’a doğru hareket ederler. Orhun ırmağının sağ tarafındaki yokuşa tırmanırlar. Tepeden kuşbakışı Orhun’u ve yaylaları görürler. “Sarı ve kırmızı renkte kuru ot, kum ve taşların ortasında Orhun nehri kıvrılmış uyuyan bir ejder gibi hareketsiz durmaktadır.” Akşama doğru Köl Tigin Abidesine varırlar. Hepsi son derece heyecanlıdır. Tolun, abidelerin 732 de dikilmesi ve 1917 yılındaki durumu hakkında bilgi verir. Abidelerin bulunduğu külliyeyi gezerler. Birkaç gün abidelerin kopyasını almakla, onları okumakla uğraşırlar. Rodloff ve Thomsen’in çıkardıklarındaki eksiklerinin halli ve tamamlanması ile meşgul olurlar. Bu eserde Türkçülük ideolojisi ana tema olurken geri plânda bir aşk konusu da işlenmiştir. Bu aşk da Mehmet Tolun’la Gönül Hanım arasındadır. Öte taraftan Macar Kont da Gönül'e aşıktır ama Gönül Mehmet Tolun'u sever. Ancak Mehmet Tolun utangaç ve çekingen olduğu için Gönül Hanım’a açılamamaktadır. Fedakar dostları Kont, bağrına taş basarak onların gizli sevgilerini açık eder. Eserin sonlarına doğru yeni Orhun Abidelerinde Gönül ile Tolun’un nişan töreni yapılır. Bu sırada heykellerden birinin kopmuş başının bir Moğol’da olduğunu öğrenirler ve bunu satın alırlar. Kont bunu Tolun’la Gönül’e hediye olarak alır. Birkaç aylık bir ayrılıktan sonra Tolun’la Gönül evlenirler ve Bebek’teki evlerine yerleşirler. Tolun, Koşoçaydam heykeliyle kitabelerin kopyalarını Müze-i Hümâyun'a bağışlar ve seyahatnamesini yayınlamak için hazırlıklara başlar. Gönül de kız öğretmen okulu açmaya teşebbüs eder. Eser Hakkında Görüşler: Ahmet Hikmet, “Gönül Hanım” romanında cemiyette aktif ve eğitici bir rol oynayan idealist kadın tipini ele almıştır. Gönül Hanım, Paris Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nden mezun, kültürlü ve milliyetçi bir kızdır. Eserde milli duygu ve düşünceyi kuvvetlendiren teklifler, Gönül tarafından ortaya atılır. Gönül davranışlarıyla ve konuşmalarıyla çevresindekilerin milli duygularını da kamçılar ve onları bu konuda düşündürmeye, hassas ve uyanık davranmaya zorlamıştır. Dil, bir milleti var eden en önemli unsurlardan biridir. Eğer bir millet başlangıçta dilde asimile olmaya başlamışsa o millet yok olmaya hazırdır. Günümüzde de öyle değil mi? Sokağa çıkıp levhalara baktığımız zaman İngilizce kelimeler o kadar fazla ki bu İngilizce kelimeler arasında Türkçe kelime bulmak adeta denizde inci aramak gibidir. Türkçe kelimeler dururken bu yabancı kelimelere neden bu kadar yer verilir bir okuyucu olarak anlamıyorum. En azından bir İstanbul’u ele aldığımızda, sokaklarında bulunan levhaların çoğu İngilizce’dir. Ahmet Hikmet de yarattığı “Gönül Hanım” tipiyle milliyetçiliği sosyal bir ideoloji haline getirdiği bu eserde Gönül Hanım’ı milli duygu ve düşünceyi kuvvetlendiren teklifleri onun vasıtasıyla ortaya atmıştır. Onu örnek Türk kızı olarak göstermiştir. Bu ilmi seyahatte yabancıların bizim dilimizi, tarihimizi araştırırken yapmış oldukları eksiklikleri bu roman kahramanları vasıtasıyla toplatmıştır. Böylece bir Radloff’un bir Thomsen’in bir Türk kadar Türk dilini, tarihini, edebiyatını araştırmayacağını ortaya koymuştur. Bu eserde Milliyetçilik sosyal bir ideoloji haline getirilmiştir ve işlenen aşk konusu ikinci plânda kalmıştır. Mehmet Tolun Gönül Hanım’a duyduğu kalbi hissi utangaçlığından ve çekingenlikten dolayı bir türlü Gönül Hanım’a açılamamaktadır. Macar teğmen “Kont’un” Gönül Hanım’a yaklaşmasından dolayı Kont’a karşı içten içe kıskançlık duymaktadır. Hem Mehmet Tolun hem Gönül Hanım için en başta gelen unsur Türkçülük mefkûresidir. Yapmış oldukları ilmi gezidir. Burada Türkler için iyi bir şeyler ortaya koymaktır. Gönül Hanım da Mehmet Tolun’a kalbi bir his duymaktadır. Aralarındaki aşkın ortaya çıkması Orhun Abidelerindedir ve burada iki genç nişanlanmıştır. Ancak bu aşk eserde hep geri plânda kalmıştır. Eserde Milliyetçilik sosyal bir ideoloji haline getirilmiştir. Eser boyunca bütün milli duygu ve düşünceler Gönül Hanım’ın teşvikiyle ortaya çıkarmıştır. Yazar burada kadın kahramanı ideal bir tip olarak ortaya çıkarmıştır. Mehmet Tolun, yazarın kendisini temsil etmektedir. Ahmet Hikmet, düşünce ve tekliflerini onun vasıtasıyla söyler. Ahmet Hikmet, Mehmet Tolun tipini yazarken 1721 – 22 yıllarında Güney Sibirya’da ve Yenisey Irmağı civarında araştırmalar yapan ve buralara ilk olarak seyahat eden İsveç Subayı Johonn Philipp Tabbert (Von Strahlenberg)’ten ilham aldığını söylemek mümkündür. Şöyle ki Strahlenberg Poltava savaşında Ruslara esir düşerek Sibirya’da ikamete mecbur edilmiştir. Tolun da Sibirya’da ikamete memur edilen bir Türk subayıdır. Strahlenberg Alman birliğini Messerchimidt’le beraber Yenisey yazıtlarını keşfeder. 1722’de ülkesine dönerek 1730’da Yenisey kıyılarında bulunan iki taşın kopyalarıyla birlikte Stocholm’de eserini neşreder. Romanın sonunda Tolun da seyahat notlarını neşretme hazırlıkları içindedir. Romanda, şahıslar ve onların yaptıkları işler hayalidir. Eserdeki tipler idealisttir. Gönül Hanım ve Mehmet Tolun buna en güzel örneklerdir. Bunlar, Türkler için bir vazife olan anayurda seyahati gerçekleştirmek, bunu ilmî bir vukufla yaptıkları için ilimle milli şuuru da birleştirmiş olmaktadırlar. Romanda amacın sadece seyahat olmadığı iyice belirtilir. Tolun, Bahadır, Gönül ve Kont yola çıkmadan önce aylarca çalışırlar. Orhun harflerini öğrenirler. Bu konuyla ilgili kitapları okuyarak Orta Asya coğrafyasına ve tarihine iyice aşina olurlar. Neticede Radloff ve Thomsen’in kitaplarındaki eksikliklerin tamamlanmasına çalışmışlardır. Eserin sonlarına doğru birkaç ay ayrı kalan Mehmet Tolun ve Gönül Hanım evlenir ve Bebek’teki evlerine yerleşirler. Mehmet Tolun, Koşoçaydam heykeliyle, kitabelerin kopyalarını Müze-yi Hümâyun’a bağışlar ve seyahatnâmesini yayınlamak için hazırlıklara başlar. Yazar, bu sonuç bölümüyle ticaretin gerekliliğini; eğitimin ve araştırmanın önemini vurgulamaktadır. Yazar: Tanzimat devrinde yetişen edebi şahsiyetler arasında önemli bir yeri olan Ahmet Hikmet Müftüoğlu 3 Haziran 1870 tarihinde İstanbul’da dünyaya geldi. Anne ve baba tatarından Moralı bir aileye mensuptur. Soy kütüğü büyük mutasavvıf şair Niyazi Mısri’ye kadar uzanan Ahmet Hikmet’in aile büyükleri Mora müftülüğünde bulundukları ve Müftizadeler diye anıldıklarından “Müftüoğlu” soyadını almıştır. Dedelerinden Mora Müftüsü Abdülhalim Efendi Mora isyanı sırasında Rumlar tarafından üzerine gaz dökülerek yakılmıştır. Ahmet Hikmet Müftüoğlu daha yedi yaşındayken babasını kaybetmiş, yakınlarının yardımıyla eğitimine devam etmiştir. Mahalle mektebinde başlayan öğrenciliği Rüştiye, Askeri Rüştiye ve Dışişleri Bakanlığında çalışabilmek için girdiği Galatasaray Lisesi’nde devam etmiştir. O yıllarda şiir ve edebiyatla uğraşan Ahmet Hikmet, yaşına göre başarılı manzumeler kaleme almıştır. 1888 yılında Galatasaray Lisesi’ni bitirdi. Yunanistan’da Pire, Kafkasya’da Poti konsolosluklarında görev yaptı. 1891-92 yıllarında İstanbul’a dönerek Dışişleri Bakanlığı’nın konsolosluklar kaleminde görev aldı. Bir yandan da Galatasaray Lisesi’nde dil bilgisi ve kompozisyon derslerine girdi. Yayın hayatına önce edebiyatla hiç ilgisi olmayan, patates konusunda bir tercümeyle başlamıştı. İkinci tercümesi ise kadınlar ve süslenme malzemeleriyle ilgiliydi. Servet-i Fünun dergisinde tercümelerinin yanında kendi yazdığı yazılar ve şiirleri ile yazarlığa devam eden Ahmet Hikmet, “Leyla yahut Bir Mecnun’un İntikamı” adlı ilk hikâyesini yayımladı. 1893 yılından itibaren çizgisini belirleyen Ahmet Hikmet Müftüoğlu Servet-i Fünun akımından gittikçe uzaklaşarak Türk ve İslam tarihini ele alan, yücelten eserleriyle yoluna devam etti. Haristan ve Gülistan ile tanınmış bir yazar olma yoluna giren Ahmet Hikmet’in idealizmini en iyi ortaya koyan eserleri hikâyelerini topladığı Çağlayanlar ve Gönül Hanım romanıdır. Edebiyat Fakültesi öğretim üyeliği, Peşte Başkonsolosluğu, Birinci Dünya Savaşı yıllarında Osmanlı devletinin satın aldığı ama teslim alamadığı savaş araçları için kurulan tasfiye komisyonu üyeliği, Dışişleri Bakanlığı Müsteşarlığı ve Demiryolları Yönetim Kurulu üyeliği görevlerinde bulundu. Yazıları, konferansları ve Türk Yurdu derneğindeki faaliyetleriyle topluma karşı görev bildiği düşünceleri yaymaya ve yaşatmaya çalıştı. 19 Mayıs 1927’de İstanbul’da vefat etti.
Perşembe, 09 Mayıs 2019
Eserin Adı: Gönül Hanım Tür: Roman Yazarı: Ahmet Hikmet Müftüoğlu Yeni Harflere Çeviren: Mahir Ünlü Yayınevi: Bilgeoğuz Yayınları Basım Yeri ve Yılı: İstanbul, 2015Kişiler: Mehmet Tolun: Esir düşen bir Türk subayı Kont Bela Zichy: Esir düşen bir Macar subayı Gönül Hanım: Ailesi ticaretle uğraşan bir Tatar kızı Ali Bahadır Kaplanof: Ticaretle uğraşan bir Tatar genci, Gönül'ün ağabeyi Özet: Ahmet Hikmet Müftüoğlu’na Milli edebiyat içindeki asıl yerini kazandıran eseridir “Gönül hanım”. Türkçü düşünceye sahip yazarın fikirlerini roman sahasında gerçekleştirdiği bir eseridir. “Turancılık” ülküsünü savunan tezli bir romanıdır. Ahmet Hikmet Bey bu eserinde Türk gençlerine dedelerinin geldiği Anayurdu tanıtıyor ve Türklerin orada ne büyük bir devlet ve medeniyet kurduklarını haber veriyor. Büyük Türkçü edib kendisini kaybeden Türk’e “kendini bul!” diyor. “Gönül Hanım” romanında I. Dünya Savaşı sırasında Kafkas cephesinde Ruslara esir düşen bir askerin Türkistan’daki esir kampında “Gönül” adlı bir Tatar kızının rehberliğinde eski Türk ülkelerini dolaşmasını ve ülkü birliği yaptığı bu kızla arasındaki aşkı anlatıyor. Yazar, burada Türk coğrafyasının farklı taraflarında yaşayan kahramanlarını bir araya getirerek onları Orhun Abideleri’ni bulmak, Türk dünyasına tanıtmak için uzun bir seyahate çıkarır. Kendisini romanın kahramanlarından “Mehmet Tolun’la “özdeşleştirmiştir. Romanın asıl kahramanı Üsteğmen Mehmet Tolun, savaşta Ruslara esir düşmüştür. Mehmet Tolun, önce Hazar Denizinde ıssız bir adada, Ural’ın doğusunda İrbit Şehrinde bir süre kalmış, sonra Sibirya’da Krasnoyorsk’ın altı kilometre kuzeyinde Grodok denilen savaş esirleri kampına getirilmiştir. Rusça ve Almanca bilen Tolun, esareti sırasında bu dilleri ilerletme fırsatı bulur. Öyle ki Tolun, Rusça ve Almanca yazılı ilmî eserleri anlayabilecek hale gelmiştir. Bir gün Rodloff, Thomsen, Le Cog gibi şarkiyatçıların (doğubilimcilerin) Ural – Altay dilleri ve milletleri hakkındaki eserlerinden bir kaç cilt almış, yağmur nedeniyle bir lokantaya girip bunları karıştırmaya başlamıştır. Bu sırada bir Tatar genci ve onun kız kardeşiyle tanışır. Tatar genci Ali Bahadır Bey, kız kardeşi ise Gönül Hanım’dır. Üç genç de Türk kültür ve medeniyet tarihine büyük bir ilgi duymaktadır. Türk dili, tarihi ve coğrafyası hakkında hareketle konuşmaya başlarlar. Üzerinde durdukları asıl konu Türk dili ve tarihiyle ilgili bütün keşif ve seyahatlerin neden Batılı araştırmacılar tarafından yapıldığıdır. Türlerden hiç kimse ana yurda ilmî bir heyet içinde gidememiştir. Orhun abidelerine gidip Bilge Kağan ve Költigin Abidelerini görmek isterler. Böylece bu seyahati aralarında kararlaştırırlar. Tolun, bu ilk Türk tarihî ve ilmî seyahatine “Gönül Hanım Sefer Heyeti” adının verilmesini teklif eder; çünkü ilk fikir ve teşvik Gönül Hanım’dan gelmiştir. Çok geçmeden onlara Macar teğmenlerden “Kont Bela Zichy” de katılır. 20 Şubat’ta 4 kişi Moskova’dan trenle yola çıkarlar. On gün süren tren yolculuğunda şu güzergâhı izlerler: Moskova – İrkutsk – Baykal Gölü’nün batı kıyısı – Udinsk… Udinsk’ten Selenga Nehri vadisinden güneye doğru inerler. Arbunovk ve Selenginsk şehirlerini geçtikten sonra Kâhta’ya varırlar. Bu, Çin Moğolistan’ı ile Sibirya sınırı üstünde, Rusya’daki son merhaledir. Bundan sonra Ken dağlarının Kene silsilesini ve Karan Kovi boğazını aşarlar ve Urga’ya gelirler. Urga rastladıkları ilk Moğol kasabasıdır. Burada bir ay kalırlar, şehri gezerler ve daha sonraki yol için hazırlıklarını tamamlarlar. Bundan sonra at sırtında yolculuk ederler. Bu yolculukları önceki yolculuklarına benzemez. Bu yolculukları daha yorucu ve eziyetlidir. Tula ırmağını takip ederek Navon Çeren’e gelirler. Bundan sonra Bitik Ula Dağın’dan geçerler. Burada bazı granit taşlara rastlarlar. Ali Bahadır, bu taşlar için Rusça eserlere başvurarak şimdiye kadar bunların hiçbir şarkiyatçı tarafından okunmadığını söylerler. Bereket kuyusunu geçerek Batu Han tepelerine varırlar. Burada bir bir “bitig ula” yani yazılı dağ vardır. 2’si Tibetçe, 1’i Eski Türkçe olmak üzere 3 kitabeden ibarettir. Fakat bunlar zamanla çok aşıldığından almak mümkün olmamıştır. 4 Temmuz’da Budist Moğolların en meşhur mabedi olan Erden Su’ya gelirler. Burada mabedi ve kütüphaneyi gezerler. 6 Temmuz’da Uygurların başkenti olan Karabalgasun’a gelirler. Burası artık terk edilmiş bir şehirdir. Karabalgasun harabelerini gezerler. Tolun burada Orhun Abideleri’nin keşifleri hakkında bilgi verir. Burada on beş kadar kitabe vardır. Bunlara “Üç Dil Kitabeleri” denmektedir. Bunları istinsah ederler. 10 Temmuz’da Koşo Çaydam’a doğru hareket ederler. Orhun ırmağının sağ tarafındaki yokuşa tırmanırlar. Tepeden kuşbakışı Orhun’u ve yaylaları görürler. “Sarı ve kırmızı renkte kuru ot, kum ve taşların ortasında Orhun nehri kıvrılmış uyuyan bir ejder gibi hareketsiz durmaktadır.” Akşama doğru Köl Tigin Abidesine varırlar. Hepsi son derece heyecanlıdır. Tolun, abidelerin 732 de dikilmesi ve 1917 yılındaki durumu hakkında bilgi verir. Abidelerin bulunduğu külliyeyi gezerler. Birkaç gün abidelerin kopyasını almakla, onları okumakla uğraşırlar. Rodloff ve Thomsen’in çıkardıklarındaki eksiklerinin halli ve tamamlanması ile meşgul olurlar. Bu eserde Türkçülük ideolojisi ana tema olurken geri plânda bir aşk konusu da işlenmiştir. Bu aşk da Mehmet Tolun’la Gönül Hanım arasındadır. Öte taraftan Macar Kont da Gönül'e aşıktır ama Gönül Mehmet Tolun'u sever. Ancak Mehmet Tolun utangaç ve çekingen olduğu için Gönül Hanım’a açılamamaktadır. Fedakar dostları Kont, bağrına taş basarak onların gizli sevgilerini açık eder. Eserin sonlarına doğru yeni Orhun Abidelerinde Gönül ile Tolun’un nişan töreni yapılır. Bu sırada heykellerden birinin kopmuş başının bir Moğol’da olduğunu öğrenirler ve bunu satın alırlar. Kont bunu Tolun’la Gönül’e hediye olarak alır. Birkaç aylık bir ayrılıktan sonra Tolun’la Gönül evlenirler ve Bebek’teki evlerine yerleşirler. Tolun, Koşoçaydam heykeliyle kitabelerin kopyalarını Müze-i Hümâyun'a bağışlar ve seyahatnamesini yayınlamak için hazırlıklara başlar. Gönül de kız öğretmen okulu açmaya teşebbüs eder. Eser Hakkında Görüşler: Ahmet Hikmet, “Gönül Hanım” romanında cemiyette aktif ve eğitici bir rol oynayan idealist kadın tipini ele almıştır. Gönül Hanım, Paris Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nden mezun, kültürlü ve milliyetçi bir kızdır. Eserde milli duygu ve düşünceyi kuvvetlendiren teklifler, Gönül tarafından ortaya atılır. Gönül davranışlarıyla ve konuşmalarıyla çevresindekilerin milli duygularını da kamçılar ve onları bu konuda düşündürmeye, hassas ve uyanık davranmaya zorlamıştır. Dil, bir milleti var eden en önemli unsurlardan biridir. Eğer bir millet başlangıçta dilde asimile olmaya başlamışsa o millet yok olmaya hazırdır. Günümüzde de öyle değil mi? Sokağa çıkıp levhalara baktığımız zaman İngilizce kelimeler o kadar fazla ki bu İngilizce kelimeler arasında Türkçe kelime bulmak adeta denizde inci aramak gibidir. Türkçe kelimeler dururken bu yabancı kelimelere neden bu kadar yer verilir bir okuyucu olarak anlamıyorum. En azından bir İstanbul’u ele aldığımızda, sokaklarında bulunan levhaların çoğu İngilizce’dir. Ahmet Hikmet de yarattığı “Gönül Hanım” tipiyle milliyetçiliği sosyal bir ideoloji haline getirdiği bu eserde Gönül Hanım’ı milli duygu ve düşünceyi kuvvetlendiren teklifleri onun vasıtasıyla ortaya atmıştır. Onu örnek Türk kızı olarak göstermiştir. Bu ilmi seyahatte yabancıların bizim dilimizi, tarihimizi araştırırken yapmış oldukları eksiklikleri bu roman kahramanları vasıtasıyla toplatmıştır. Böylece bir Radloff’un bir Thomsen’in bir Türk kadar Türk dilini, tarihini, edebiyatını araştırmayacağını ortaya koymuştur. Bu eserde Milliyetçilik sosyal bir ideoloji haline getirilmiştir ve işlenen aşk konusu ikinci plânda kalmıştır. Mehmet Tolun Gönül Hanım’a duyduğu kalbi hissi utangaçlığından ve çekingenlikten dolayı bir türlü Gönül Hanım’a açılamamaktadır. Macar teğmen “Kont’un” Gönül Hanım’a yaklaşmasından dolayı Kont’a karşı içten içe kıskançlık duymaktadır. Hem Mehmet Tolun hem Gönül Hanım için en başta gelen unsur Türkçülük mefkûresidir. Yapmış oldukları ilmi gezidir. Burada Türkler için iyi bir şeyler ortaya koymaktır. Gönül Hanım da Mehmet Tolun’a kalbi bir his duymaktadır. Aralarındaki aşkın ortaya çıkması Orhun Abidelerindedir ve burada iki genç nişanlanmıştır. Ancak bu aşk eserde hep geri plânda kalmıştır. Eserde Milliyetçilik sosyal bir ideoloji haline getirilmiştir. Eser boyunca bütün milli duygu ve düşünceler Gönül Hanım’ın teşvikiyle ortaya çıkarmıştır. Yazar burada kadın kahramanı ideal bir tip olarak ortaya çıkarmıştır. Mehmet Tolun, yazarın kendisini temsil etmektedir. Ahmet Hikmet, düşünce ve tekliflerini onun vasıtasıyla söyler. Ahmet Hikmet, Mehmet Tolun tipini yazarken 1721 – 22 yıllarında Güney Sibirya’da ve Yenisey Irmağı civarında araştırmalar yapan ve buralara ilk olarak seyahat eden İsveç Subayı Johonn Philipp Tabbert (Von Strahlenberg)’ten ilham aldığını söylemek mümkündür. Şöyle ki Strahlenberg Poltava savaşında Ruslara esir düşerek Sibirya’da ikamete mecbur edilmiştir. Tolun da Sibirya’da ikamete memur edilen bir Türk subayıdır. Strahlenberg Alman birliğini Messerchimidt’le beraber Yenisey yazıtlarını keşfeder. 1722’de ülkesine dönerek 1730’da Yenisey kıyılarında bulunan iki taşın kopyalarıyla birlikte Stocholm’de eserini neşreder. Romanın sonunda Tolun da seyahat notlarını neşretme hazırlıkları içindedir. Romanda, şahıslar ve onların yaptıkları işler hayalidir. Eserdeki tipler idealisttir. Gönül Hanım ve Mehmet Tolun buna en güzel örneklerdir. Bunlar, Türkler için bir vazife olan anayurda seyahati gerçekleştirmek, bunu ilmî bir vukufla yaptıkları için ilimle milli şuuru da birleştirmiş olmaktadırlar. Romanda amacın sadece seyahat olmadığı iyice belirtilir. Tolun, Bahadır, Gönül ve Kont yola çıkmadan önce aylarca çalışırlar. Orhun harflerini öğrenirler. Bu konuyla ilgili kitapları okuyarak Orta Asya coğrafyasına ve tarihine iyice aşina olurlar. Neticede Radloff ve Thomsen’in kitaplarındaki eksikliklerin tamamlanmasına çalışmışlardır. Eserin sonlarına doğru birkaç ay ayrı kalan Mehmet Tolun ve Gönül Hanım evlenir ve Bebek’teki evlerine yerleşirler. Mehmet Tolun, Koşoçaydam heykeliyle, kitabelerin kopyalarını Müze-yi Hümâyun’a bağışlar ve seyahatnâmesini yayınlamak için hazırlıklara başlar. Yazar, bu sonuç bölümüyle ticaretin gerekliliğini; eğitimin ve araştırmanın önemini vurgulamaktadır. Yazar: Tanzimat devrinde yetişen edebi şahsiyetler arasında önemli bir yeri olan Ahmet Hikmet Müftüoğlu 3 Haziran 1870 tarihinde İstanbul’da dünyaya geldi. Anne ve baba tatarından Moralı bir aileye mensuptur. Soy kütüğü büyük mutasavvıf şair Niyazi Mısri’ye kadar uzanan Ahmet Hikmet’in aile büyükleri Mora müftülüğünde bulundukları ve Müftizadeler diye anıldıklarından “Müftüoğlu” soyadını almıştır. Dedelerinden Mora Müftüsü Abdülhalim Efendi Mora isyanı sırasında Rumlar tarafından üzerine gaz dökülerek yakılmıştır. Ahmet Hikmet Müftüoğlu daha yedi yaşındayken babasını kaybetmiş, yakınlarının yardımıyla eğitimine devam etmiştir. Mahalle mektebinde başlayan öğrenciliği Rüştiye, Askeri Rüştiye ve Dışişleri Bakanlığında çalışabilmek için girdiği Galatasaray Lisesi’nde devam etmiştir. O yıllarda şiir ve edebiyatla uğraşan Ahmet Hikmet, yaşına göre başarılı manzumeler kaleme almıştır. 1888 yılında Galatasaray Lisesi’ni bitirdi. Yunanistan’da Pire, Kafkasya’da Poti konsolosluklarında görev yaptı. 1891-92 yıllarında İstanbul’a dönerek Dışişleri Bakanlığı’nın konsolosluklar kaleminde görev aldı. Bir yandan da Galatasaray Lisesi’nde dil bilgisi ve kompozisyon derslerine girdi. Yayın hayatına önce edebiyatla hiç ilgisi olmayan, patates konusunda bir tercümeyle başlamıştı. İkinci tercümesi ise kadınlar ve süslenme malzemeleriyle ilgiliydi. Servet-i Fünun dergisinde tercümelerinin yanında kendi yazdığı yazılar ve şiirleri ile yazarlığa devam eden Ahmet Hikmet, “Leyla yahut Bir Mecnun’un İntikamı” adlı ilk hikâyesini yayımladı. 1893 yılından itibaren çizgisini belirleyen Ahmet Hikmet Müftüoğlu Servet-i Fünun akımından gittikçe uzaklaşarak Türk ve İslam tarihini ele alan, yücelten eserleriyle yoluna devam etti. Haristan ve Gülistan ile tanınmış bir yazar olma yoluna giren Ahmet Hikmet’in idealizmini en iyi ortaya koyan eserleri hikâyelerini topladığı Çağlayanlar ve Gönül Hanım romanıdır. Edebiyat Fakültesi öğretim üyeliği, Peşte Başkonsolosluğu, Birinci Dünya Savaşı yıllarında Osmanlı devletinin satın aldığı ama teslim alamadığı savaş araçları için kurulan tasfiye komisyonu üyeliği, Dışişleri Bakanlığı Müsteşarlığı ve Demiryolları Yönetim Kurulu üyeliği görevlerinde bulundu. Yazıları, konferansları ve Türk Yurdu derneğindeki faaliyetleriyle topluma karşı görev bildiği düşünceleri yaymaya ve yaşatmaya çalıştı. 19 Mayıs 1927’de İstanbul’da vefat etti.
Ali Şir Nevai - Gazel (Ercümend Etmes)
Pazartesi, 13 Mayıs 2019
Meni men istegen öz suhbetige ercümend etmes,Meni ister kişining suhbetin könglüm pisend etmes.Ne behre tapkaymen andın ki mendin istegey behre,Çü ulkim behreyi andın tilermen behremend etmes.Nitey hur u perî bezmin ki katlim ya hayâtımga,Ayân ul zehr çeşm eyleb nihân, bu nâşend etmes.Kerekmes ay ile kün şeklikim hüsn ü melâhatdın,İçim ul çâk-çâk etmes, tenim ul bend-bend etmes.Kerek öz çâbuk-i Mecnunveş-i kâtil şiârımkim,Buzuğ könglümdin özge yerge cevlân-i semend etmes.Köngül üz çarh zâıdın, firibin yemekim, âhirEcel serriştesidin özge boynungga kemend etmes.Ul ay otluğ yüzin açse, Nevâî tegmesün deb köz,Muhabbet tuhmıdın özge ul ot üzre sipend etmes.Özbekçe
Pazartesi, 13 Mayıs 2019
Meni men istegen öz suhbetige ercümend etmes,Meni ister kişining suhbetin könglüm pisend etmes.Ne behre tapkaymen andın ki mendin istegey behre,Çü ulkim behreyi andın tilermen behremend etmes.Nitey hur u perî bezmin ki katlim ya hayâtımga,Ayân ul zehr çeşm eyleb nihân, bu nâşend etmes.Kerekmes ay ile kün şeklikim hüsn ü melâhatdın,İçim ul çâk-çâk etmes, tenim ul bend-bend etmes.Kerek öz çâbuk-i Mecnunveş-i kâtil şiârımkim,Buzuğ könglümdin özge yerge cevlân-i semend etmes.Köngül üz çarh zâıdın, firibin yemekim, âhirEcel serriştesidin özge boynungga kemend etmes.Ul ay otluğ yüzin açse, Nevâî tegmesün deb köz,Muhabbet tuhmıdın özge ul ot üzre sipend etmes.Özbekçe
Cengiz Aytmatov - Cengiz Han'a Küsen Bulut (Roman Özeti)
Pazartesi, 20 Mayıs 2019
Eserin Adı: Cengiz Han'a Küsen Bulut Yazarı: Cengiz Aytmatov Çeviren: Refik Özdek Türü: Roman Yayınevi: Ötüken Neşriyat Basım Yeri ve Yılı: İstanbul, 2014 Ünlü yazar Kırgız yazar Cengiz Aytmatov'un bu son romanı, "Gün Olur Asra Bedel" adlı romanın içinde yer alması gereken ve onu tamamlayan uzunca bir bölümdür. On yıl kadar önce kaleme alınan o eserde, KGB'yi en çarpıcı örneklerle en ağır bir şekilde suçlayan bu bölüme izin verilmemiş veya Aytmatov bunu ayrı bir roman halinde yayınlamak için hürriyet günlerini beklemiştir. Bugün heykelleri yıkılmakta olan Dzerjinski'nin kurduğu KGB için iktidar, hiç söndürülmeden yanması gereken bir sobadır. Bu sobanın yakıtı yalnız insandır. Yaş, kuru ayrımı yapılmadan insanlar yakılacaktır ki soba sönmesin... Bu son romanında Aytmatov, "Gün Olur Asra Bedel'in kahramanlarından biri olan öğretmen Kuttubayev'in nasıl öldüğünü anlatıyor. Oysa, sözünü ettiğimiz büyük romanda resmi makamlar onun kalp sektesinden öldüğünü bildirmişlerdi. Kuttubayev'i suçlayan savcı en önemli delil olarak onun, Cengiz Han'la ilgili bir efsaneyi kaleme almış olmasını gösteriyor. Bu efsane, Avrupa'yı fethe giden Cengiz Han'ın Sarı- Özek'ten geçerken iki sevgiliyi idam ettirmesidir. Bu, hem çok güzel bir aşk hikâyesi hem de "diktatör karşısında bireylerin durumu" gibi evrensel bir konunun işlenmesidir. Anlatan Aytmatov olunca, orada, masal ve efsane aracılığıyla geçmişimizi, günümüzü hatta geleceğimizi apaçık görebiliyoruz Abutalip Kuttubayev sebebini bilmediği bir suçtan tutuklanır ve Almatı'da bir hapishane hücresine konularak suçunu itiraf etmesi için işkence edilmeye başlanır. O ise bir an önce eşine ve çocuklarına kavuşmayı düşlemektedir. Sorgu yargıcı Tansıkbayev mesleğinde önemli bir başarı gösteremediği için bir türlü terfi edememiştir. Hayalinde yarattığı ve ikinci Dünya Savaşında Sovyet ordusunda savaşırken esir düşüp kurtulmayı başaran Abutalip Kuttubayev'in İngiliz-Yugoslav gizli servisleriyle ilişkileri ve Kazakistan'ın ücra yerlerindeki halk arasında yıkıcı, ideolojik fikirleri yayma davası' adını verdiği bu dava sayesinde terfi etmeyi planlamaktadır. Tansıkbayev Abutalip'in derlediği "Mankurt" hikâyesi ve " Sarı-Özek Kurbanları" adlı efsaneyi aynı konular dolayısıyla açılan diğer davalar da olduğu gibi burada da uzmanlara inceletip Abutalip'i suçlayacak deliller bulmaya çalışır. "Sarı-Özek Kurbanları" adlı efsane şöyledir: Cengiz Han Avrupa'yı fethetmek amacıyla Batı seferine çıkar. Sefere çıkmadan önce bir kâhin bu sefer sırasında onun başı üzerinde küçük beyaz bir bulutun dolaşacağını ve onu küstürürse işlerinin rast gitmeyeceğini söyler. Seferin on yedinci gününde Cengiz Han bulutu görür ve Gök· Tengri'nin ona bir ayrıcalık gösterdiğini anlar. Cengiz Han Batı seferi sırasında kadınların çocuk doğurmasını doğa kanunlarına ve Tanrı'nın gücüne gidecek şekilde yasaklar. Fakat nakışçı Togulan ile Yüzbaşı Erdene'nin bir çocukları olur ve adını Kulan koyarlar. Cengiz Han yasaga uymayan Erdene ile Togulan'ı idam ettirir. Kendi seferine devam ederken küçük beyaz bulutun onu terk ettiğini görür, Gök-Tengri'nin ona yüz çevirdigini anlar ve ülkesine dönüp orada ölür. Küçük beyaz bulut ise Kunan ve onu koruyan köle Altın'ı güneşten korumak için tekrar ortaya çıkar. Yaşlı köle Altın, bozkırda açlıktan ölecek durumdaki bebek Kulan’ı avutmak için emzirmeye kalkar. Hayatında hiç çocuk doğurmamış, yaşlı bir kadın olan Altın, sütünün geldiğini görür. Tansıkbayev bu efsaneleri yazmakla Abutalip'in yararsız ata dilini canlandırmak, milletin asimile olmasını önlemeye çalışmak, iktidarı kötülemek ve bireylerin çıkarlarını devletin çıkarlarından üstün tutmaktan dolayı, onu tutuklar ve işbirlikçileri bulmak için onu Urenburg'a götürmek için yola çıkar. Abutalip trende iken tek düşüncesi Boranlı istasyonundan geçerken karısını ve çocuklarını son bir kez görmektir. Yedigey'i, Kazangap'ı, Zarife'yi ve çocuklarını son bir kez görür. Tren Urenburg'a varınca kendini trenin altına atarak intihar eder. Abutalip rejimin yaşaması için kurban edilir, Erdene ve Togulan'ı ise Cengiz Han, iktidarının zayıf1ayacağı, kudretinin azalacağı, halkın küstahlaşacağı ve saygısızlığının artacağı korkusuyla öldürtmüştür. Hem Stalin hem de Cengiz Han, hükümdarlıklarını sürdürebilmek için masum insanları öldürtürler. Arada zaman farkı olsa da zalimler ve onların zulümleri devam etmektedir. Ama her iki hükümdar da aynı akıbete uğrarlar ve Cengiz Han'ın kurmak için uğruna binlerce insanın kanını döktüğü imparatorluk gibi Stalin'in başında olduğu Sovyetler Birliği de yok olmaya mahkûmdur. Kişiler: Abutalib Kuttubayev: Savaşta esir olmuş, kurtulmuş ama kendi memleketinde düşüncelerinden dolayı mahkûm olmuş bir öğretmen. Tansıkbayev: Stalin rejimine yaranmak ve kendi mevkiini yükseltmek için suçlayacak kişiler arayan bir sorgu yargıcı. Altın: Çin’de savaş esiri alınmış bir köle kadın. Sadık ve vefakâr.Ana fikir: Zulüm ebedi değildir, bir gün sona erecektir. Eser Hakkında şahsi Kanaat: Eser kısa fakat çok sürükleyici bir roman. Yazarın ve çevirenin üslubu da okunmasını zevkli hale getirmektedir. Okumaya başlayanların bir gecede bitireceği bir romandır. Yazarın Biyografisi: Cengiz Aytmatov, 1928 yılında Kırgızistan’ın başkenti Bişkek’e bağlı Talas vadisinde yer alan Şeker Köyü’nde doğar. Babası Törekul Aytmatov, annesi Nagima Hamzayevna Aytmatova’dır. Memur olan babası 1937 yılında Stalin’in temizlik harekatının kurbanları arasındadır. Annesi çeşitli memuriyetlerde bulunmuş bir kadındır. Dört çocuğunu kendi başına büyütmek durumunda kalmıştır. Cengiz Aytmatov ilkokula kendi köyünde gider. Babaannesi Ayıkman Hanım, etrafında saygı gören bilge bir kadındır. Torunu Aytmatov’u ninniler, masallar, efsanelerle besler. İkinci Dünya savaşının yokluk yıllarını babasız geçiren Aytmatov, çocuk yaşından itibaren çalışmaya başlar. Ondört yaşında Şeker Köyü’nde köy sovyeti kolhozu sekreterliğine getirilir. Bir yıl da vergi memuru olarak çalışır. 1946 yılında Kazakistan’ın Cambul şehrinde veteriner teknik okuluna gider. Bu okul bitince, 1948’de Kırgızistan tarım enstitüsüne devam eder. 1953’de buradan veteriner olarak mezun olur. Aytmatov’un ilk eseri, 1952 yılında Pravda Gazetesi’nde yayınlanan Gazeteci Cyuda’dır. Bu hikayeyi, 1957 yılında yayımlanan Yüzyüze takip eder. 1956-58 yılları arasında Moskova’da Gorki Edebiyat Enstitüsü’ne devam eden yazarın Cemile adlı hikayesi 1958 yılında Novy Mir (Yeni Dünya) dergisinde yayınlanır. Bu eseri büyük ilgi görür. Aytmatov şöhreti, bu eserinin Fransız şair Louis Aragon tarafından Fransızca’ya tercüme edilmesi ve Avrupa’da yayımlanması ile yakalar. Aragon bu hikayeye yazdığı önsözde Cemile hikayesi için “dünyanın en güzel aşk hikayesi” ifadesini kullanır. Aytmatov, Cemile’nin yayımlandığı 1958 yılında Moskova Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’ne girer. Aynı yılın sonunda Kruşçev’in anti-Stalinist kampanyası sırasında Sovyet Komünist Partisine ve Yazarlar Birliğine kabul edilir. Aytmatov’un partiye girmesi ancak böyle bir durumda mümkün olmuştur, çünkü Aytmatov’un babası Stalin muhalifidir. Sırf bu yüzden öğrencilik yıllarında bursu kesilmiş, babasının muhalif olmasından dolayı terslikler yaşamıştır. Bu tarihten sonra hem Kırgız hem de Rus yazarlar arasında yerini pekiştirir. Bu yıllarda Literaturnyi Kırgızistan dergisi editörlüğünü, sonra beş yıl boyunca Pravda’nın Orta Asya muhabirliğini yapmıştır. Aytmatov 1963 yılında, İlk Öğretmen, Deve Gözü, Cemile ve Selvi Boylum Al Yazmalım adlı hikayelerinden oluşan Steplerden ve Dağlardan Hikayeler adlı kitabıyla Lenin Edebiyat Ödülü’nü kazanır. 1959-67 yılları arasında Novy Mir’in editörlüğünü yapar. 1968’de Büyük Sovyet Edebiyat Ödülü’nü kazanır. Aynı yıl Kırgızistan milli yazarı seçilir. Cengiz Aytmatov’un edebi seyri bu yıllarda hikayecilikten roman yazarlığına doğru kayar. İlk romanı olan Toprak Ana 1963’de neşredilir. Yine aynı yıl yayınlandığında büyük heyecan uyandıran Elveda Gülsarı’yı kaleme alan Aytmatov, daha sonraki yıllarda çeşitli yayın organlarında hikayelerini yayınlatmaya devam eder. 1964’de yayınlanan Kızıl Elma ve 1969’da yayınlanan Oğulla Buluşma hikayelerinden sonra, yazar 1970’de edebiyat aleminde yankı bulan Beyaz Gemi romanını neşreder. Daha sonra 1972’de Asker Çocuğu hikayesini, 1975’de Kazak yazar Kaltay Muhammedcanov’la birlikte Fuji-Yama adlı tiyatro eserini, 1976’da Sultanmurat, 1977’de Deniz Kıyısında Koşan Ala Köpek hikayelerini neşreder. 1980 yılında kaleme aldığı Gün Uzar Yüzyıl Olur romanı yazarın edebiyat hayatında izlediği yol bakımından önemlidir. Aytmatov, 1986 yılında neşredilen Dişi Kurdun Rüyaları isimli romanıyla, yazarlık seyrini mahalli olandan evrensel olana taşımıştır. Aytmatov 1990’da yayınlanan Beyaz Yağmur ve Yıldırım Sesli Manasçı hikayelerinden sonra, aynı yıl Cengiz Han’a Küsen Bulut’u yayınlar. Aytmatov, başarılı bir edebiyatçı olması yüzünden devletten itibar görmüş, devletin çeşitli birimlerinde görev almıştır. 1978 tarihinde Yüksek Sovyet Prezidium’u tarafından Sosyalist İşçi Kahramanı olarak ödüllendirilir. 1983 yılında Büyük Sovyet Edebiyat Ödülü’nü ikinci kez kazanır. Gorbaçov döneminde Sovyet Parlamentosu Kültür ve Ulusal Diller Komitesi Başkanlığı ve Sovyet Yazarlar Birliği Sekreterliği görevlerinde bulunmuştur. Sovyetler birliği dağılmadan önce Gorbaçov’un beş danışmanından biri olmuştur. Cengiz Aytmatov; edebi çalışmalarına ek olarak, 15 yıl Avrupa’da SSCB ve bağımsızlığını ilan ettikten sonra da Kırgızistan’ın büyükelçiliğini yapmıştır. Avrupa Birliği, NATO, UNESCO ve Benelüks ülkelerinde görev yapmıştır. Aytmatov, 9 Haziran 2008 tarihinde vefat etmiştir. Yazarın Diğer Eserleri: •Zorlu Geçit •Yüzyüze •Cemile •İlk Öğretmenim •Dağlar ve Steplerden Masallar •Elveda, Gülsarı! •Beyaz Gemi •Selvi Boylum Al Yazmalım •Fuji-Yama •Gün Olur Asra Bedel •Dişi kurdun Rüyaları •Toprak Ana •Cengiz Han'a Küsen Bulut •Çocukluğum •Kırmızı Elma •Dağlar Devrildiğinde-Ebedi Nişanlı
Pazartesi, 20 Mayıs 2019
Eserin Adı: Cengiz Han'a Küsen Bulut Yazarı: Cengiz Aytmatov Çeviren: Refik Özdek Türü: Roman Yayınevi: Ötüken Neşriyat Basım Yeri ve Yılı: İstanbul, 2014 Ünlü yazar Kırgız yazar Cengiz Aytmatov'un bu son romanı, "Gün Olur Asra Bedel" adlı romanın içinde yer alması gereken ve onu tamamlayan uzunca bir bölümdür. On yıl kadar önce kaleme alınan o eserde, KGB'yi en çarpıcı örneklerle en ağır bir şekilde suçlayan bu bölüme izin verilmemiş veya Aytmatov bunu ayrı bir roman halinde yayınlamak için hürriyet günlerini beklemiştir. Bugün heykelleri yıkılmakta olan Dzerjinski'nin kurduğu KGB için iktidar, hiç söndürülmeden yanması gereken bir sobadır. Bu sobanın yakıtı yalnız insandır. Yaş, kuru ayrımı yapılmadan insanlar yakılacaktır ki soba sönmesin... Bu son romanında Aytmatov, "Gün Olur Asra Bedel'in kahramanlarından biri olan öğretmen Kuttubayev'in nasıl öldüğünü anlatıyor. Oysa, sözünü ettiğimiz büyük romanda resmi makamlar onun kalp sektesinden öldüğünü bildirmişlerdi. Kuttubayev'i suçlayan savcı en önemli delil olarak onun, Cengiz Han'la ilgili bir efsaneyi kaleme almış olmasını gösteriyor. Bu efsane, Avrupa'yı fethe giden Cengiz Han'ın Sarı- Özek'ten geçerken iki sevgiliyi idam ettirmesidir. Bu, hem çok güzel bir aşk hikâyesi hem de "diktatör karşısında bireylerin durumu" gibi evrensel bir konunun işlenmesidir. Anlatan Aytmatov olunca, orada, masal ve efsane aracılığıyla geçmişimizi, günümüzü hatta geleceğimizi apaçık görebiliyoruz Abutalip Kuttubayev sebebini bilmediği bir suçtan tutuklanır ve Almatı'da bir hapishane hücresine konularak suçunu itiraf etmesi için işkence edilmeye başlanır. O ise bir an önce eşine ve çocuklarına kavuşmayı düşlemektedir. Sorgu yargıcı Tansıkbayev mesleğinde önemli bir başarı gösteremediği için bir türlü terfi edememiştir. Hayalinde yarattığı ve ikinci Dünya Savaşında Sovyet ordusunda savaşırken esir düşüp kurtulmayı başaran Abutalip Kuttubayev'in İngiliz-Yugoslav gizli servisleriyle ilişkileri ve Kazakistan'ın ücra yerlerindeki halk arasında yıkıcı, ideolojik fikirleri yayma davası' adını verdiği bu dava sayesinde terfi etmeyi planlamaktadır. Tansıkbayev Abutalip'in derlediği "Mankurt" hikâyesi ve " Sarı-Özek Kurbanları" adlı efsaneyi aynı konular dolayısıyla açılan diğer davalar da olduğu gibi burada da uzmanlara inceletip Abutalip'i suçlayacak deliller bulmaya çalışır. "Sarı-Özek Kurbanları" adlı efsane şöyledir: Cengiz Han Avrupa'yı fethetmek amacıyla Batı seferine çıkar. Sefere çıkmadan önce bir kâhin bu sefer sırasında onun başı üzerinde küçük beyaz bir bulutun dolaşacağını ve onu küstürürse işlerinin rast gitmeyeceğini söyler. Seferin on yedinci gününde Cengiz Han bulutu görür ve Gök· Tengri'nin ona bir ayrıcalık gösterdiğini anlar. Cengiz Han Batı seferi sırasında kadınların çocuk doğurmasını doğa kanunlarına ve Tanrı'nın gücüne gidecek şekilde yasaklar. Fakat nakışçı Togulan ile Yüzbaşı Erdene'nin bir çocukları olur ve adını Kulan koyarlar. Cengiz Han yasaga uymayan Erdene ile Togulan'ı idam ettirir. Kendi seferine devam ederken küçük beyaz bulutun onu terk ettiğini görür, Gök-Tengri'nin ona yüz çevirdigini anlar ve ülkesine dönüp orada ölür. Küçük beyaz bulut ise Kunan ve onu koruyan köle Altın'ı güneşten korumak için tekrar ortaya çıkar. Yaşlı köle Altın, bozkırda açlıktan ölecek durumdaki bebek Kulan’ı avutmak için emzirmeye kalkar. Hayatında hiç çocuk doğurmamış, yaşlı bir kadın olan Altın, sütünün geldiğini görür. Tansıkbayev bu efsaneleri yazmakla Abutalip'in yararsız ata dilini canlandırmak, milletin asimile olmasını önlemeye çalışmak, iktidarı kötülemek ve bireylerin çıkarlarını devletin çıkarlarından üstün tutmaktan dolayı, onu tutuklar ve işbirlikçileri bulmak için onu Urenburg'a götürmek için yola çıkar. Abutalip trende iken tek düşüncesi Boranlı istasyonundan geçerken karısını ve çocuklarını son bir kez görmektir. Yedigey'i, Kazangap'ı, Zarife'yi ve çocuklarını son bir kez görür. Tren Urenburg'a varınca kendini trenin altına atarak intihar eder. Abutalip rejimin yaşaması için kurban edilir, Erdene ve Togulan'ı ise Cengiz Han, iktidarının zayıf1ayacağı, kudretinin azalacağı, halkın küstahlaşacağı ve saygısızlığının artacağı korkusuyla öldürtmüştür. Hem Stalin hem de Cengiz Han, hükümdarlıklarını sürdürebilmek için masum insanları öldürtürler. Arada zaman farkı olsa da zalimler ve onların zulümleri devam etmektedir. Ama her iki hükümdar da aynı akıbete uğrarlar ve Cengiz Han'ın kurmak için uğruna binlerce insanın kanını döktüğü imparatorluk gibi Stalin'in başında olduğu Sovyetler Birliği de yok olmaya mahkûmdur. Kişiler: Abutalib Kuttubayev: Savaşta esir olmuş, kurtulmuş ama kendi memleketinde düşüncelerinden dolayı mahkûm olmuş bir öğretmen. Tansıkbayev: Stalin rejimine yaranmak ve kendi mevkiini yükseltmek için suçlayacak kişiler arayan bir sorgu yargıcı. Altın: Çin’de savaş esiri alınmış bir köle kadın. Sadık ve vefakâr.Ana fikir: Zulüm ebedi değildir, bir gün sona erecektir. Eser Hakkında şahsi Kanaat: Eser kısa fakat çok sürükleyici bir roman. Yazarın ve çevirenin üslubu da okunmasını zevkli hale getirmektedir. Okumaya başlayanların bir gecede bitireceği bir romandır. Yazarın Biyografisi: Cengiz Aytmatov, 1928 yılında Kırgızistan’ın başkenti Bişkek’e bağlı Talas vadisinde yer alan Şeker Köyü’nde doğar. Babası Törekul Aytmatov, annesi Nagima Hamzayevna Aytmatova’dır. Memur olan babası 1937 yılında Stalin’in temizlik harekatının kurbanları arasındadır. Annesi çeşitli memuriyetlerde bulunmuş bir kadındır. Dört çocuğunu kendi başına büyütmek durumunda kalmıştır. Cengiz Aytmatov ilkokula kendi köyünde gider. Babaannesi Ayıkman Hanım, etrafında saygı gören bilge bir kadındır. Torunu Aytmatov’u ninniler, masallar, efsanelerle besler. İkinci Dünya savaşının yokluk yıllarını babasız geçiren Aytmatov, çocuk yaşından itibaren çalışmaya başlar. Ondört yaşında Şeker Köyü’nde köy sovyeti kolhozu sekreterliğine getirilir. Bir yıl da vergi memuru olarak çalışır. 1946 yılında Kazakistan’ın Cambul şehrinde veteriner teknik okuluna gider. Bu okul bitince, 1948’de Kırgızistan tarım enstitüsüne devam eder. 1953’de buradan veteriner olarak mezun olur. Aytmatov’un ilk eseri, 1952 yılında Pravda Gazetesi’nde yayınlanan Gazeteci Cyuda’dır. Bu hikayeyi, 1957 yılında yayımlanan Yüzyüze takip eder. 1956-58 yılları arasında Moskova’da Gorki Edebiyat Enstitüsü’ne devam eden yazarın Cemile adlı hikayesi 1958 yılında Novy Mir (Yeni Dünya) dergisinde yayınlanır. Bu eseri büyük ilgi görür. Aytmatov şöhreti, bu eserinin Fransız şair Louis Aragon tarafından Fransızca’ya tercüme edilmesi ve Avrupa’da yayımlanması ile yakalar. Aragon bu hikayeye yazdığı önsözde Cemile hikayesi için “dünyanın en güzel aşk hikayesi” ifadesini kullanır. Aytmatov, Cemile’nin yayımlandığı 1958 yılında Moskova Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’ne girer. Aynı yılın sonunda Kruşçev’in anti-Stalinist kampanyası sırasında Sovyet Komünist Partisine ve Yazarlar Birliğine kabul edilir. Aytmatov’un partiye girmesi ancak böyle bir durumda mümkün olmuştur, çünkü Aytmatov’un babası Stalin muhalifidir. Sırf bu yüzden öğrencilik yıllarında bursu kesilmiş, babasının muhalif olmasından dolayı terslikler yaşamıştır. Bu tarihten sonra hem Kırgız hem de Rus yazarlar arasında yerini pekiştirir. Bu yıllarda Literaturnyi Kırgızistan dergisi editörlüğünü, sonra beş yıl boyunca Pravda’nın Orta Asya muhabirliğini yapmıştır. Aytmatov 1963 yılında, İlk Öğretmen, Deve Gözü, Cemile ve Selvi Boylum Al Yazmalım adlı hikayelerinden oluşan Steplerden ve Dağlardan Hikayeler adlı kitabıyla Lenin Edebiyat Ödülü’nü kazanır. 1959-67 yılları arasında Novy Mir’in editörlüğünü yapar. 1968’de Büyük Sovyet Edebiyat Ödülü’nü kazanır. Aynı yıl Kırgızistan milli yazarı seçilir. Cengiz Aytmatov’un edebi seyri bu yıllarda hikayecilikten roman yazarlığına doğru kayar. İlk romanı olan Toprak Ana 1963’de neşredilir. Yine aynı yıl yayınlandığında büyük heyecan uyandıran Elveda Gülsarı’yı kaleme alan Aytmatov, daha sonraki yıllarda çeşitli yayın organlarında hikayelerini yayınlatmaya devam eder. 1964’de yayınlanan Kızıl Elma ve 1969’da yayınlanan Oğulla Buluşma hikayelerinden sonra, yazar 1970’de edebiyat aleminde yankı bulan Beyaz Gemi romanını neşreder. Daha sonra 1972’de Asker Çocuğu hikayesini, 1975’de Kazak yazar Kaltay Muhammedcanov’la birlikte Fuji-Yama adlı tiyatro eserini, 1976’da Sultanmurat, 1977’de Deniz Kıyısında Koşan Ala Köpek hikayelerini neşreder. 1980 yılında kaleme aldığı Gün Uzar Yüzyıl Olur romanı yazarın edebiyat hayatında izlediği yol bakımından önemlidir. Aytmatov, 1986 yılında neşredilen Dişi Kurdun Rüyaları isimli romanıyla, yazarlık seyrini mahalli olandan evrensel olana taşımıştır. Aytmatov 1990’da yayınlanan Beyaz Yağmur ve Yıldırım Sesli Manasçı hikayelerinden sonra, aynı yıl Cengiz Han’a Küsen Bulut’u yayınlar. Aytmatov, başarılı bir edebiyatçı olması yüzünden devletten itibar görmüş, devletin çeşitli birimlerinde görev almıştır. 1978 tarihinde Yüksek Sovyet Prezidium’u tarafından Sosyalist İşçi Kahramanı olarak ödüllendirilir. 1983 yılında Büyük Sovyet Edebiyat Ödülü’nü ikinci kez kazanır. Gorbaçov döneminde Sovyet Parlamentosu Kültür ve Ulusal Diller Komitesi Başkanlığı ve Sovyet Yazarlar Birliği Sekreterliği görevlerinde bulunmuştur. Sovyetler birliği dağılmadan önce Gorbaçov’un beş danışmanından biri olmuştur. Cengiz Aytmatov; edebi çalışmalarına ek olarak, 15 yıl Avrupa’da SSCB ve bağımsızlığını ilan ettikten sonra da Kırgızistan’ın büyükelçiliğini yapmıştır. Avrupa Birliği, NATO, UNESCO ve Benelüks ülkelerinde görev yapmıştır. Aytmatov, 9 Haziran 2008 tarihinde vefat etmiştir. Yazarın Diğer Eserleri: •Zorlu Geçit •Yüzyüze •Cemile •İlk Öğretmenim •Dağlar ve Steplerden Masallar •Elveda, Gülsarı! •Beyaz Gemi •Selvi Boylum Al Yazmalım •Fuji-Yama •Gün Olur Asra Bedel •Dişi kurdun Rüyaları •Toprak Ana •Cengiz Han'a Küsen Bulut •Çocukluğum •Kırmızı Elma •Dağlar Devrildiğinde-Ebedi Nişanlı
Cho'lpon - Go'zal
Çarşamba, 01 Mayıs 2019
Qorong’u kechada ko’kka ko’z tikib,Eng yorug’ yulduzdan seni so’raymen.Ul yulduz uyalib, boshini bukib,Aytadir: «Men uni tushda ko’ramen.Tushimda ko’ramen, shunchalar go’zal,Bizdan-da go’zaldir, oydan-da go’zal!..» Ko’zimni olamen oy chiqqan yoqqa,Boshlayman oydan-da seni so’rmoqqa,Ul-da aytadirki: «Qizil yanoqqaUchradim tushimda, ko’milgan oqqa.Oqqa ko’milganda shunchalar go’zal,Mendan-da go’zaldir, kundan-da go’zal!..» Erta tong shamoli sochlarin yozib,Yonimdan o’tganda so’rab ko’ramen.Aytadir: «Bir ko’rib, yo’limdan ozib,Tog’u toshlar ichra istab yuramen!Bir ko’rdim men uni — shunchalar go’zal,Oydan-da go’zaldir, kundan-da go’zal!..» Ul ketgach kun chiqar yorug’liq sochib,Undan-da so’rayman sening to’g’ringda.Ul-da uyatidan bekinib, qochib,Aytadir: «Bir ko’rdim, tushdamas o’ngda.Men o’ngda ko’rganda shunchlar go’zal,Oydan-da go’zaldir… mendan-da go’zal!..» Men yo’qsil na bo’lub uni suyibmen?!Uning-chun yonibmen, yonib-kuyubmen.Boshimni zo’r ishga berib qo’yubmen,Men suyub…men suyub…kimni suyubmen?Men suygan «suyukli» shunchalar go’zal,Oydan-da go’zaldir, kundan-da go’zal!» Türkiye Türkçesi:Karanlık gecede göğe göz dikipEn parlak yıldızdan seni sorarım.O yıldız utanıp boynunu büker,Der ki: "Ben onu düşte görürüm.Düşümde görürüm, öyle güzel kiBizden de güzeldir, aydan da güzel..."Gözümü çevirip ay doğan yanaBaşlarım aydan da seni sormaya.O da der ki: "Ben bir kızıl yanağaDüşümde rastladım apak (nura) gömülmüş.Apak (nura) gömülmüşken öyle güzel kiBenden de güzeldir, günden de güzel."Sabah seher yeli saçın dağıtmışYanımdan geçerken seni sorarım.Der ki: "Bir gördüm, yolumu şaşırdım.Onun arzusuyla dağda, taşda gezerimO, aydan da güzeldir, günden de güzel."O gider, gün doğar ışık saçarakOna da senin hakkında sorarım.O da utancından saklanır, kaçarDer: "Bir gördüm, düşte değil, gerçek...Gerçekten gördüğüm öyle güzel kiAydan da güzeldir, benden de güzel."Ben yoksul kim olup onu sevemişimOnun için yanmışım, yanıp pişmişimBir güzel işin yoluna baş koymuşumBen sevmişim, ben sevmişim, kimi sevmişim?Benim sevdiğim sevgili o kadar güzelAydan da güzeldir, günden de güzel...
Çarşamba, 01 Mayıs 2019
Qorong’u kechada ko’kka ko’z tikib,Eng yorug’ yulduzdan seni so’raymen.Ul yulduz uyalib, boshini bukib,Aytadir: «Men uni tushda ko’ramen.Tushimda ko’ramen, shunchalar go’zal,Bizdan-da go’zaldir, oydan-da go’zal!..» Ko’zimni olamen oy chiqqan yoqqa,Boshlayman oydan-da seni so’rmoqqa,Ul-da aytadirki: «Qizil yanoqqaUchradim tushimda, ko’milgan oqqa.Oqqa ko’milganda shunchalar go’zal,Mendan-da go’zaldir, kundan-da go’zal!..» Erta tong shamoli sochlarin yozib,Yonimdan o’tganda so’rab ko’ramen.Aytadir: «Bir ko’rib, yo’limdan ozib,Tog’u toshlar ichra istab yuramen!Bir ko’rdim men uni — shunchalar go’zal,Oydan-da go’zaldir, kundan-da go’zal!..» Ul ketgach kun chiqar yorug’liq sochib,Undan-da so’rayman sening to’g’ringda.Ul-da uyatidan bekinib, qochib,Aytadir: «Bir ko’rdim, tushdamas o’ngda.Men o’ngda ko’rganda shunchlar go’zal,Oydan-da go’zaldir… mendan-da go’zal!..» Men yo’qsil na bo’lub uni suyibmen?!Uning-chun yonibmen, yonib-kuyubmen.Boshimni zo’r ishga berib qo’yubmen,Men suyub…men suyub…kimni suyubmen?Men suygan «suyukli» shunchalar go’zal,Oydan-da go’zaldir, kundan-da go’zal!» Türkiye Türkçesi:Karanlık gecede göğe göz dikipEn parlak yıldızdan seni sorarım.O yıldız utanıp boynunu büker,Der ki: "Ben onu düşte görürüm.Düşümde görürüm, öyle güzel kiBizden de güzeldir, aydan da güzel..."Gözümü çevirip ay doğan yanaBaşlarım aydan da seni sormaya.O da der ki: "Ben bir kızıl yanağaDüşümde rastladım apak (nura) gömülmüş.Apak (nura) gömülmüşken öyle güzel kiBenden de güzeldir, günden de güzel."Sabah seher yeli saçın dağıtmışYanımdan geçerken seni sorarım.Der ki: "Bir gördüm, yolumu şaşırdım.Onun arzusuyla dağda, taşda gezerimO, aydan da güzeldir, günden de güzel."O gider, gün doğar ışık saçarakOna da senin hakkında sorarım.O da utancından saklanır, kaçarDer: "Bir gördüm, düşte değil, gerçek...Gerçekten gördüğüm öyle güzel kiAydan da güzeldir, benden de güzel."Ben yoksul kim olup onu sevemişimOnun için yanmışım, yanıp pişmişimBir güzel işin yoluna baş koymuşumBen sevmişim, ben sevmişim, kimi sevmişim?Benim sevdiğim sevgili o kadar güzelAydan da güzeldir, günden de güzel...
Emine Işınsu - Canbaz (Roman Özeti)
Pazartesi, 20 Mayıs 2019
Eserin Adı : Canbaz Eserin Yazarı : Emine IşınsuYayınevi : Bilge Kültür Sanat Yayınevi, (2013) 424 SayfaEserin Konusu : 1970’lerin Türkiyesi, çalkantılı, huzursuz ve çok karmaşık görünümünü konu alan bir roman.Kişiler :Sevgi Selen ATASOY:Gazi Eğitim Entitüsü,İngilizce Bölümü Öğrencisi.Gülnaz Atasoy: Selen’in Annesi, Birleşik-Yağ-İş Sendikası Başkanı.Atakan Atasoy: Selen’in Amcası, Yurt İşçileri Sendikaları Konfederasyonu görevlisi.Akif Koçsa: Fabrikatör.Tülin Koçsa: Akif Koçsa’nın Kızı,Siyasal Bilgiler Basın Yayın Yüksekokulu Öğrencisi.Sevim Gün: Pansiyon Sahibesi.Mehmet Gün: Sevim’in Yeğeni, Siyasal Bilgiler Fakültesi Mezunu.İlhan Kasapoğlu: Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mezunu.Mahmut Güleryüz: Yurt İşçileri Konfederasyonu Başkanı.Vehbi Işık: İşçi Sendikaları Genel Sekreteri.Zühtü Kaymak: Doyum-İş Sendikas Başkanı.Eserin Özeti : Romanın kahramanı Selendir. İlk bölümde onun yaşantısından bahsediliyor. O zamanın eğitim sitemi eleştiriliyor. Ankara Gaziosmanpaşa’da Sevim Gün’ün pansiyonu, İstanbulda Gülnaz Atasoy, dolayısıyla işçi sendika kapitalist çevreleri ve olaylara sol ve sağ eylemci olarak katılanların memleketi Sivas. Sivas Anadolu’yu, Doğu’yu temsil eden, çeşitli toplumsal özellikleriyle olaylara karışmaya yatkın insanları olan bir kent. İdeolojik eylemciliğin nedenlerini genellikle solda birer psikolojik defekte arayan Işınsu, Koçsa’nın kızı Tülin’in üvey ana baba yaşantısına, yani sevgi eksikliğine bağlarken, edebiyat öğretmeni Nebahat Hanımın kısırlığını, bu yüzden kocası tarafından terkedilmişliğini vurguluyor. Romanın bir başka yerinde yazar, solculukla komplekslik arasında bağıntı görme eğilimine değiniyor. Romanın sembolik başlığı, eser içinde birkaçkez yormlanıyor: Canbaz, pansiyon sahibi Sevim’in bir buluşu olarak açıklanıyor. Sevim, roman kurgusu içinde yazarın görünürde en çok özdeştiği figür. Yazar olarak kişileri ve olayları nesnel bir mesafeden görüp göstermek gereğini duyuyor. Sevim partisiz olduğunu söylüyor. Ama bir konuşmasında kültür politikasını eleştirirken, Türk gençliğinin içinde bulunduğu huzursuzluğu yorumlarken sorunlara hangi partinin perspektifinden baktığı ortadadır. Kişilerin davranışlarını, onların çevreleriyle ve ruh halleriyle, en çok da çocukluk ve eğitim izlenimleriyle ilişki içinde görme eğilimi, romanın Sevim Abla figüründe olduğu gibi yazarında da var. Mesela kapitalist Akif Koçsa’nın Zara’da bir bakkal çocuğu ve öksüz olarak yetişmesi, ama o yaşlarda herkesi şaşırtan, arkadaşlarını öfkelendiren bir ticaret zihniyeti geliştirmesi ilginç örneklerle anlatılıyor. Roman kurgusu içinde figürlerin iki kutup oluşturan dağılımında, öğrenci olaylarına karışan gençlerden İlhan’la Ali’nin hayat hikayeleri, onların nasıl eylemci olduklarına ışık tutar gibi işlenmektedir. Sivaslı İlhan, çocukluk ve ilk gençlik yıllarında kendini dine kaptırıyor, yaşıtlarıyla değil kendinden büyüklerle “hacı hoca takımı”yla arkadaş oluyor. Karşı kutbun genç eylemcisi Ali Çubuk, Sivas’ın Zara ilçesinden Ankara’ya göçüp kapıcılıkla geçinen ailesinin trajedisini dile getiren bir figürdür. Onun kişiliğinde ve hayat hikayesinde, şehirleşme olgusunun bütün negatif yönleri ortaya çıkar. Çalışkan, gayretli, iyi niyetli ve saf Anadolu çocuğu Ali, Çankaya Lisesinde bir yıl içinde harcanır gider. Romanda Ali Çubuk’un işlendiği bölümde yazarın tutumu genelde mesafelidir. Ali’nin , ailesinden tümüyle kopmasına sebep olan olay, “Mart ayında” askeri birliklerle Orta Doğu Üniversitesi öğrencileri arasında çıkan çatışmaya küfreden babasına Ali’nin gösterdiği tepkidir. Baba ocağından kovulduktan sonra Ali, örgütün kendisine oynadığı oyunu öğrenir, fakat kurtulmak için hiçbir çaba göstermediği gibi düşünme yeteneğini kaybeder, robotlaşır. Sonunda da eline verilen silahı “denemek için “ bir adam öldürür: Akif Koçsa. Ali’nin içine düştüğü örgüt ve zihniyet, romanda doğrudan doğruya “olumsuz kutup” niteliğindedir: Dinsizlik, Allahsızlık, aile kavramından yoksunluk, namussuzluk, vb. Özellikler ilgili figürlerin türlü davranışlarında ve konuşmalarında dile getirilmiştir. Buna karşılık Ülkücüler, hem İlhan’ın kişiliğinde olumlu kutbu canlandırır, hem de mesela Atakan ile Mahmut’un sohbetinde geçerler. Emine Işınsu, romanının karşıt düşünceli, eylemci figürlerinin ortak yanını Sivas kökenli oluşlarında, başka deyişle büyük şehrin Batılı eğitim görmüş burjuva öğrencileri karşısında ezikliklerini yenmek için verdikleri mücadelede görüyor. Romanın olaylara ve insanlara karşı mesafeli gençleri, Selen ile Mehmet’in Ankara ve İstanbul’da yerleşmiş olmaları bu bağlam içinde anlamlıdır. Sevim Ablanın yeğeni Mehmet, Orta Doğuda okumuştur, İlhan’ı Ülkü Ocağının bir toplantısında dinlediğinde ilginç bulmuştur, onun ötekilerden farklı olarak kalıplara bağımlı düşünmeyişini beğenmiştir, ama onlara katılma konusunda çekingendir, mesafeli kalmaktan yanadır. Oysa Emine Işınsu bu iki figürüne uygun gördüğü mesafeli tutumu genelde benimsememektedir. 1970’in Şubat ayında olayların doruğuna ulaştığı sırada resmi çevrelerin ve aydınların yorumunu yadırgar. 1970’lerin politik çalkantıları, romanda öğrencilerden başka işçi sendikacı patron düzeyinde ele alınıyor. Selen’in annesi Gülnaz Hanım,sendikacıdır ve işçileri için çocuk yuvaları, kreşler açtırmak amacıyla fabrikayı greve götürür. Bu grev sırasında yaşadıkları, sendikalara sızan çıkarcıların kirli işlerini ve kapitalistlerin oyunlarını öğrenmesine yardımcı olur. Emine Işınsu’nun eleştirdiği kurumlardan biri de basın. Gazetelerin satın alınabilirliğini, sermayece yönetilebilirliğini çeşitli yönleriyle sergiliyor. Romanın odak sembolü, esere adını veriyor: Canbaz. Denge sağlama aracı canbaz sopası ile ideolojiler arasında bir bağıntı kurulurken, hayatın tehlikesi ve insanın kendini kanıtlama güdüsü de ip ve canbaz semboliğinde dile getiriliyor. Sonuç olarak şunu söyleyebiliriz: “canbaz”, Emine Işınsu’nun romancılığını kanıtlayan bir eser. Türkiyenin problemli bir dönemini kendi siyasal görüşü açısından , ama sanatlı, biçim bilinci içinde göstermektedir.Eser Hakkında Şahsi Görüşler : Her sayfasında memleketimizin insanlarının 1970’li yıllarda çektiği zorlukları görebileceğimiz bu eser, o dönem hakkında bilgi sahibi olunması bakımından herkes tarafından okunmalıdır. Yazar Hakkında Bilgi : Eskişehir doğumlu Ankara Kız Lisesi mezunu. Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesinde Alman Dili ve Edebiyatı , Latin Dili ve Edebiyatı okudu. 1965 yılında Alman Dili ve Asistanı oldu. Birçok araştırmasıyla Doktor, Doçent ve Profesör oldu. Alman, Avusturya ve İsviçre edebiyatlarından çevirileri yayınlandı. 1970 dönemlerde politika ve siyaset üstüne çeşitli kitaplar yazdı ve o dönemi yakından takip etti.
Pazartesi, 20 Mayıs 2019
Eserin Adı : Canbaz Eserin Yazarı : Emine IşınsuYayınevi : Bilge Kültür Sanat Yayınevi, (2013) 424 SayfaEserin Konusu : 1970’lerin Türkiyesi, çalkantılı, huzursuz ve çok karmaşık görünümünü konu alan bir roman.Kişiler :Sevgi Selen ATASOY:Gazi Eğitim Entitüsü,İngilizce Bölümü Öğrencisi.Gülnaz Atasoy: Selen’in Annesi, Birleşik-Yağ-İş Sendikası Başkanı.Atakan Atasoy: Selen’in Amcası, Yurt İşçileri Sendikaları Konfederasyonu görevlisi.Akif Koçsa: Fabrikatör.Tülin Koçsa: Akif Koçsa’nın Kızı,Siyasal Bilgiler Basın Yayın Yüksekokulu Öğrencisi.Sevim Gün: Pansiyon Sahibesi.Mehmet Gün: Sevim’in Yeğeni, Siyasal Bilgiler Fakültesi Mezunu.İlhan Kasapoğlu: Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mezunu.Mahmut Güleryüz: Yurt İşçileri Konfederasyonu Başkanı.Vehbi Işık: İşçi Sendikaları Genel Sekreteri.Zühtü Kaymak: Doyum-İş Sendikas Başkanı.Eserin Özeti : Romanın kahramanı Selendir. İlk bölümde onun yaşantısından bahsediliyor. O zamanın eğitim sitemi eleştiriliyor. Ankara Gaziosmanpaşa’da Sevim Gün’ün pansiyonu, İstanbulda Gülnaz Atasoy, dolayısıyla işçi sendika kapitalist çevreleri ve olaylara sol ve sağ eylemci olarak katılanların memleketi Sivas. Sivas Anadolu’yu, Doğu’yu temsil eden, çeşitli toplumsal özellikleriyle olaylara karışmaya yatkın insanları olan bir kent. İdeolojik eylemciliğin nedenlerini genellikle solda birer psikolojik defekte arayan Işınsu, Koçsa’nın kızı Tülin’in üvey ana baba yaşantısına, yani sevgi eksikliğine bağlarken, edebiyat öğretmeni Nebahat Hanımın kısırlığını, bu yüzden kocası tarafından terkedilmişliğini vurguluyor. Romanın bir başka yerinde yazar, solculukla komplekslik arasında bağıntı görme eğilimine değiniyor. Romanın sembolik başlığı, eser içinde birkaçkez yormlanıyor: Canbaz, pansiyon sahibi Sevim’in bir buluşu olarak açıklanıyor. Sevim, roman kurgusu içinde yazarın görünürde en çok özdeştiği figür. Yazar olarak kişileri ve olayları nesnel bir mesafeden görüp göstermek gereğini duyuyor. Sevim partisiz olduğunu söylüyor. Ama bir konuşmasında kültür politikasını eleştirirken, Türk gençliğinin içinde bulunduğu huzursuzluğu yorumlarken sorunlara hangi partinin perspektifinden baktığı ortadadır. Kişilerin davranışlarını, onların çevreleriyle ve ruh halleriyle, en çok da çocukluk ve eğitim izlenimleriyle ilişki içinde görme eğilimi, romanın Sevim Abla figüründe olduğu gibi yazarında da var. Mesela kapitalist Akif Koçsa’nın Zara’da bir bakkal çocuğu ve öksüz olarak yetişmesi, ama o yaşlarda herkesi şaşırtan, arkadaşlarını öfkelendiren bir ticaret zihniyeti geliştirmesi ilginç örneklerle anlatılıyor. Roman kurgusu içinde figürlerin iki kutup oluşturan dağılımında, öğrenci olaylarına karışan gençlerden İlhan’la Ali’nin hayat hikayeleri, onların nasıl eylemci olduklarına ışık tutar gibi işlenmektedir. Sivaslı İlhan, çocukluk ve ilk gençlik yıllarında kendini dine kaptırıyor, yaşıtlarıyla değil kendinden büyüklerle “hacı hoca takımı”yla arkadaş oluyor. Karşı kutbun genç eylemcisi Ali Çubuk, Sivas’ın Zara ilçesinden Ankara’ya göçüp kapıcılıkla geçinen ailesinin trajedisini dile getiren bir figürdür. Onun kişiliğinde ve hayat hikayesinde, şehirleşme olgusunun bütün negatif yönleri ortaya çıkar. Çalışkan, gayretli, iyi niyetli ve saf Anadolu çocuğu Ali, Çankaya Lisesinde bir yıl içinde harcanır gider. Romanda Ali Çubuk’un işlendiği bölümde yazarın tutumu genelde mesafelidir. Ali’nin , ailesinden tümüyle kopmasına sebep olan olay, “Mart ayında” askeri birliklerle Orta Doğu Üniversitesi öğrencileri arasında çıkan çatışmaya küfreden babasına Ali’nin gösterdiği tepkidir. Baba ocağından kovulduktan sonra Ali, örgütün kendisine oynadığı oyunu öğrenir, fakat kurtulmak için hiçbir çaba göstermediği gibi düşünme yeteneğini kaybeder, robotlaşır. Sonunda da eline verilen silahı “denemek için “ bir adam öldürür: Akif Koçsa. Ali’nin içine düştüğü örgüt ve zihniyet, romanda doğrudan doğruya “olumsuz kutup” niteliğindedir: Dinsizlik, Allahsızlık, aile kavramından yoksunluk, namussuzluk, vb. Özellikler ilgili figürlerin türlü davranışlarında ve konuşmalarında dile getirilmiştir. Buna karşılık Ülkücüler, hem İlhan’ın kişiliğinde olumlu kutbu canlandırır, hem de mesela Atakan ile Mahmut’un sohbetinde geçerler. Emine Işınsu, romanının karşıt düşünceli, eylemci figürlerinin ortak yanını Sivas kökenli oluşlarında, başka deyişle büyük şehrin Batılı eğitim görmüş burjuva öğrencileri karşısında ezikliklerini yenmek için verdikleri mücadelede görüyor. Romanın olaylara ve insanlara karşı mesafeli gençleri, Selen ile Mehmet’in Ankara ve İstanbul’da yerleşmiş olmaları bu bağlam içinde anlamlıdır. Sevim Ablanın yeğeni Mehmet, Orta Doğuda okumuştur, İlhan’ı Ülkü Ocağının bir toplantısında dinlediğinde ilginç bulmuştur, onun ötekilerden farklı olarak kalıplara bağımlı düşünmeyişini beğenmiştir, ama onlara katılma konusunda çekingendir, mesafeli kalmaktan yanadır. Oysa Emine Işınsu bu iki figürüne uygun gördüğü mesafeli tutumu genelde benimsememektedir. 1970’in Şubat ayında olayların doruğuna ulaştığı sırada resmi çevrelerin ve aydınların yorumunu yadırgar. 1970’lerin politik çalkantıları, romanda öğrencilerden başka işçi sendikacı patron düzeyinde ele alınıyor. Selen’in annesi Gülnaz Hanım,sendikacıdır ve işçileri için çocuk yuvaları, kreşler açtırmak amacıyla fabrikayı greve götürür. Bu grev sırasında yaşadıkları, sendikalara sızan çıkarcıların kirli işlerini ve kapitalistlerin oyunlarını öğrenmesine yardımcı olur. Emine Işınsu’nun eleştirdiği kurumlardan biri de basın. Gazetelerin satın alınabilirliğini, sermayece yönetilebilirliğini çeşitli yönleriyle sergiliyor. Romanın odak sembolü, esere adını veriyor: Canbaz. Denge sağlama aracı canbaz sopası ile ideolojiler arasında bir bağıntı kurulurken, hayatın tehlikesi ve insanın kendini kanıtlama güdüsü de ip ve canbaz semboliğinde dile getiriliyor. Sonuç olarak şunu söyleyebiliriz: “canbaz”, Emine Işınsu’nun romancılığını kanıtlayan bir eser. Türkiyenin problemli bir dönemini kendi siyasal görüşü açısından , ama sanatlı, biçim bilinci içinde göstermektedir.Eser Hakkında Şahsi Görüşler : Her sayfasında memleketimizin insanlarının 1970’li yıllarda çektiği zorlukları görebileceğimiz bu eser, o dönem hakkında bilgi sahibi olunması bakımından herkes tarafından okunmalıdır. Yazar Hakkında Bilgi : Eskişehir doğumlu Ankara Kız Lisesi mezunu. Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesinde Alman Dili ve Edebiyatı , Latin Dili ve Edebiyatı okudu. 1965 yılında Alman Dili ve Asistanı oldu. Birçok araştırmasıyla Doktor, Doçent ve Profesör oldu. Alman, Avusturya ve İsviçre edebiyatlarından çevirileri yayınlandı. 1970 dönemlerde politika ve siyaset üstüne çeşitli kitaplar yazdı ve o dönemi yakından takip etti.
Fuzuli - Gazel (Aşk derdiyle hoşem)
Pazartesi, 13 Mayıs 2019
Âşiyân-i murg-i dil zülf-i perişânındadırKande olsam ey perî gönlüm senin yanındadır Âşk derdiyle hoşem el çek ilâcımdan tabîbKılma derman kim helâkim zehr-i dermânındadır Çekme dâmen nâz edip üftâdelerden vehm kılGöklere açılmasın eller ki dâmânındadır Gözlerim yaşın şûr etme nefret kim bu hemOl nemektendir ki lâ’l-i şekker-efşânındandır Mest-i hâb-i nâz ol cem’ et dil-i sad-pâremiKim anun her pâresi bir nevk-i müjgânındadır Bes ki hicrânındadır hâsiyet-i kat’-i hayâtOl hayât ehline hayrânım ki hicrânındadır Ey Fuzûlî şem’ veş mutlak açılmaz yanmadanTâblar kim sünbülünden rişte-i cânındadır * * * Fâ i lâ tün fâ i lâ tün fâ i lâ tün fâ i lün
Pazartesi, 13 Mayıs 2019
Âşiyân-i murg-i dil zülf-i perişânındadırKande olsam ey perî gönlüm senin yanındadır Âşk derdiyle hoşem el çek ilâcımdan tabîbKılma derman kim helâkim zehr-i dermânındadır Çekme dâmen nâz edip üftâdelerden vehm kılGöklere açılmasın eller ki dâmânındadır Gözlerim yaşın şûr etme nefret kim bu hemOl nemektendir ki lâ’l-i şekker-efşânındandır Mest-i hâb-i nâz ol cem’ et dil-i sad-pâremiKim anun her pâresi bir nevk-i müjgânındadır Bes ki hicrânındadır hâsiyet-i kat’-i hayâtOl hayât ehline hayrânım ki hicrânındadır Ey Fuzûlî şem’ veş mutlak açılmaz yanmadanTâblar kim sünbülünden rişte-i cânındadır * * * Fâ i lâ tün fâ i lâ tün fâ i lâ tün fâ i lün
Halit Ziya Uşaklıgil - Kırık Hayatlar (Roman Özeti)
Perşembe, 02 Mayıs 2019
Eserin Adı : Kırık Hayatlar Eserin Yazarı: Halit Ziya Uşaklıgil. Yayınevi ve Adresi : İnkılap Kitabevi - Ankara Cad. No:95 -34410 İstanbul Basım Yılı : 1989 Eserin Konusu: Ekonomik rahatlığa kavuştuktan sonra eşi ve iki çocuğuyla yeni bir çevreye girip bu arada bir sosyete yosmasına tutulan genç bir doktorun öyküsü. Eserdeki Olayların ve Şahışların Değerlendirilmesi: Romanda birbiriyle bağlantılı aile ilişkilerini , karı koca ilişkilerini aralarında oluşan gerginlik ve kavgaların bireyler üzerinde yarattığı etkiyi, farklı ailelerin yaşadıkları olaylarla bütünleştiren gerçekçi bir roman. Kişiler: Ömer Behiç: İç Hastalıklar Uzmanı Vedide’nin kocası. Vedide: Ömer Behiç’in karısı. Andelib: Selma ile Leyla’nın dadısı. Selma ve Leyla : Vedide’nin çocukları . Sabriye kadın : Aşçı. Sabriye kadının kızı. Neyyir : Ömer Behiç’le aşk yaşayan genç kız. Eserin Özeti: Ömer Behiç ve Vedide evli iki çocukları olan ,mutlu bir hayat yaşayan bir aile kurmuşlardır. Ömer Behiç İç Hastalıklar Uzmanı bir doktur,dürüst bir çok zorluklarla karşılaşmış zor şartlarda yetişmiş ,acı çekmiş fakat tek isteği diğer insanların acı çekmemesi. Ondaki bu ruh hali onun doktur olmasına vesile olmuştur. Ömer Behiç daha mutlu bir yuva kurmak için ilk olarak kendi evlerinin olmasını ister , ve bunu Vedide ile paylaşır fakat ne zaman bitireceğini söylemez sürpriz yapmak ister. Bu düşünce o denli çekici gelir ki Vedideye sonunda bekledikleri olacaktı. Çevrelerinde birçok , türlü acılar ve elemlerle , türlü gözyaşlarıyla inlemeleriyle kırık hayatlar , çaresiz, hasta; kimi iyilik bulamayacak yaralarla kemirilen , kimi gizli zehirlerle gizli gizli çürüyen hayatlar vardı... Onlar bu kırık hayatların dinç ve canlı mutluluğunu daha belirgin bir duyguyla duyarak, kendilerini düşünen bir haz ile ,bahtiyarlıklarının en tatlı saatlerini pek hoş bir Kevser suyu içercesine yudum yudum,süze süze kendilerinden geçmiş bir mahmurluk içinde yaşıyorlardı. Evi tamamlar. Ailesiyle beraber oraya taşınırlar. Evin kapısına da “Ömer Behiç / İç Hastalıkları Uzmanı” diye bir tabela tutturur. Diğer taraftan aile hayatının türlü trajik olaylarını ve kirlerini ortaya sererek geçen halk , birbirlerine dost ve bağlı olmak için o kadar sebepler varken , tersine aralarına aldatma ve hainlik uçurumlarını koyan bütün bu karılar- kocalar Ömer Behiç’in kafasında aşırı bir yaygınlık kazanıyordu. Üzüntü dolu ,gamlı gözler önüne serilen , sayılamaz ,çokluğunun korkunçluğunu hayalin kapsamı bile alamaz;harap yıpranmış evlerden oluşan ,sonsuz bir karanlık ve bozgun düzlemi biçiminde uzayıp giden siyah bir tablo çiziyordu. Ömer Behiç hekimlik kimliğiyle, yalnız hastalarının acılarıyla inleyen , onları acılar çekmekten kurtarmak için insanlık hayatının üstünde bir acıma ve sevecenlik yaşayışı ile yaşayan bir yaratık olurdu. Onu harap eden toplum hayatı idi. Ne zaman sanatının boş zamanları onu toplum hayatının içine sürüklese, öz benliğinde öteki Ömer Behiç ‘in bütün aşk ve sevdasıyla , kimliğin her gözeneğinde ateşten bir kadın gereksinmesi yanan yaratığın belirip gelişmesini sezinlerdi. Ve bu kimliği ötekini öyle vahşi bir egemenlik kurarak isteklerine yenik düşürmek , sonunda taşmak isteyen bu çok sağlam sevda emellerine öyle bir kasırga içine atmak isterdi ki , o bu didişmeden hırpalanmış çıkardı. Evliliğine bağlı kalışını kınayarak... Ömer Behiç daha sonraları nefsinin hakimiyeti altında ‘Neyyir’ diye genç bir kızla ilişki kurarak Vedide’yi aldatmaya başlar. Fakat aklı her zamanki gibi Vedide’deydi. Suçluluk duygusu içinde. Vedide’sini bir elinde Selma’sıyla, öteki elinde Leyla’sıyla , varlığında ululaşmış ve kutsal olan ne varsa onların simgesi demek olan bu kadını -acınıp ağlanılan-öteki kadınlara benzetecek , onu da bir tekmeyle yıkılıvermiş bir dünyanın yıkıntı ve kalıntılarının kenarına devirecekti... Aile bağları gün geçtikçe kopma noktasına doğru yol alıyordu. Ömer Behiç ruhunda bir genişleme , düşüncesinde bir açılma buluyordu. Birdenbire gerçek hayatı döndürülüyormuşçasına kendi kendisini karşısına alarak yanlış yaptığının farkına vardı. Neyyir ile olan ilişkisinin kapatıp,Vedide’sine geri dönmeğe karar verdi. Vedide kendini yine Leyla’sının odasında Kur’an okumaya vermişti. Ömer Behiç’in yalvarmalarına aldırış etmiyordu.karşılık vermiyordu. O zaman Ömer Behiç bir eliyle onun namaz örtüsünü çekip açtı. Dudaklarına ta oraya, alıştığı üzere, mutlu zamanlarında her zaman tapınış öpücüklerini alan yere, kulağıyla ensesinin arasına götürdü. Uzun ve birden geçmişin heyecanını bulan bir öpüşle karısını oradan öptü... Ve öperken , ancak o zaman farkına vardı ki Vedide’nin ağarmıştı. Ana Fikir: Gideceğimiz yerlerde kendi kişiliğimizi korumalı çok dikkatli olmalıyız. Yazarı Hakkında Kısa Bilgiler : Halit Ziya Uşaklıgil, 1866-1945 yılları arasında yaşayan Servet-i Fünun romancılarındandır. İstanbul’ da doğdu ve yine bu şehirde öldü. İlköğrenimden sonra Fatih Askeri Rüştiyesi’ne gitti ve 17 yaşında okuldan ayrıldı. 1884’te “Nevruz” gazetesini , daha sonra “Hizmet” ve “Ahenk” gazetelerini kurdu. İzmir Rüştiyesi’nde Fransızca öğretmenliği yaptı. İdadide Türk edebiyatı dersi okuttu. Servet-i Fünun dergisine girdi ve en büyük romanları burada yayınlandı. Darülfünunda Batı edebiyatı dersleri verdi. Mabeyin baş katibi , ayan üyesi oldu. Sessizliği , batı müziğini, kitap okumayı, çiçekleri severdi. Fransızca ,İngilizce, Almanca, İtalyanca, Arapça ve Farsça bilirdi. Roman, hikaye, tiyatro mensur şiir, hatıra , hitabet edebiyat tarihi ve makale türünden eserler verdi. Romanlarında sosyal ve psikolojik konuları işler. Kahramanları gerçek hayattan alınmıştır. 150 den çok hikayesi vardır. Modern Türk hikaye ve romanlarının babası sayılır. Çevirileri de vardır. Servet-i Fünun döneminde yazdığı, çok sayıda Arapça ve Farsça kelime ve tamlamalarla dolu eserlerini sağlığında kendisi sadeleştirdi. Eserleri : Roman: Nemide, 1889; Bir Ölünün Defteri, 1889; Ferdi ve Şürekâsı, 1894; Mai ve Siyah, 1897; Aşk-ı Memnu, 1900; Kırık Hayatlar, 1923. Öykü: Bir Muhtıranın Son Yaprakları, 1888; Bir İzdivacın Tarih-i Muaşakası, 1888; Heyhat, 1894; Solgun Demet, 1901; Sepette Bulunmuş, 1920; Bir Hikâye-i Sevda, 1922; Hepsinden Acı, 1934; Onu Beklerken, 1935; Aşka Dair, 1936; İhtiyar Dost. 1939; Kadın Pençesinde, 1939; İzmir Hikâyeleri, (ö.s.), 1950. Oyun: Kabus, 1918. Anı: Kırk Yıl, 1936; Sara ve Ötesi, 1942; Bir Acı Hikâye, 1942. Şiir: Mensur Şiirler, 1889. Deneme: Sanata Dair, 3 cilt, 1938-1955.
Perşembe, 02 Mayıs 2019
Eserin Adı : Kırık Hayatlar Eserin Yazarı: Halit Ziya Uşaklıgil. Yayınevi ve Adresi : İnkılap Kitabevi - Ankara Cad. No:95 -34410 İstanbul Basım Yılı : 1989 Eserin Konusu: Ekonomik rahatlığa kavuştuktan sonra eşi ve iki çocuğuyla yeni bir çevreye girip bu arada bir sosyete yosmasına tutulan genç bir doktorun öyküsü. Eserdeki Olayların ve Şahışların Değerlendirilmesi: Romanda birbiriyle bağlantılı aile ilişkilerini , karı koca ilişkilerini aralarında oluşan gerginlik ve kavgaların bireyler üzerinde yarattığı etkiyi, farklı ailelerin yaşadıkları olaylarla bütünleştiren gerçekçi bir roman. Kişiler: Ömer Behiç: İç Hastalıklar Uzmanı Vedide’nin kocası. Vedide: Ömer Behiç’in karısı. Andelib: Selma ile Leyla’nın dadısı. Selma ve Leyla : Vedide’nin çocukları . Sabriye kadın : Aşçı. Sabriye kadının kızı. Neyyir : Ömer Behiç’le aşk yaşayan genç kız. Eserin Özeti: Ömer Behiç ve Vedide evli iki çocukları olan ,mutlu bir hayat yaşayan bir aile kurmuşlardır. Ömer Behiç İç Hastalıklar Uzmanı bir doktur,dürüst bir çok zorluklarla karşılaşmış zor şartlarda yetişmiş ,acı çekmiş fakat tek isteği diğer insanların acı çekmemesi. Ondaki bu ruh hali onun doktur olmasına vesile olmuştur. Ömer Behiç daha mutlu bir yuva kurmak için ilk olarak kendi evlerinin olmasını ister , ve bunu Vedide ile paylaşır fakat ne zaman bitireceğini söylemez sürpriz yapmak ister. Bu düşünce o denli çekici gelir ki Vedideye sonunda bekledikleri olacaktı. Çevrelerinde birçok , türlü acılar ve elemlerle , türlü gözyaşlarıyla inlemeleriyle kırık hayatlar , çaresiz, hasta; kimi iyilik bulamayacak yaralarla kemirilen , kimi gizli zehirlerle gizli gizli çürüyen hayatlar vardı... Onlar bu kırık hayatların dinç ve canlı mutluluğunu daha belirgin bir duyguyla duyarak, kendilerini düşünen bir haz ile ,bahtiyarlıklarının en tatlı saatlerini pek hoş bir Kevser suyu içercesine yudum yudum,süze süze kendilerinden geçmiş bir mahmurluk içinde yaşıyorlardı. Evi tamamlar. Ailesiyle beraber oraya taşınırlar. Evin kapısına da “Ömer Behiç / İç Hastalıkları Uzmanı” diye bir tabela tutturur. Diğer taraftan aile hayatının türlü trajik olaylarını ve kirlerini ortaya sererek geçen halk , birbirlerine dost ve bağlı olmak için o kadar sebepler varken , tersine aralarına aldatma ve hainlik uçurumlarını koyan bütün bu karılar- kocalar Ömer Behiç’in kafasında aşırı bir yaygınlık kazanıyordu. Üzüntü dolu ,gamlı gözler önüne serilen , sayılamaz ,çokluğunun korkunçluğunu hayalin kapsamı bile alamaz;harap yıpranmış evlerden oluşan ,sonsuz bir karanlık ve bozgun düzlemi biçiminde uzayıp giden siyah bir tablo çiziyordu. Ömer Behiç hekimlik kimliğiyle, yalnız hastalarının acılarıyla inleyen , onları acılar çekmekten kurtarmak için insanlık hayatının üstünde bir acıma ve sevecenlik yaşayışı ile yaşayan bir yaratık olurdu. Onu harap eden toplum hayatı idi. Ne zaman sanatının boş zamanları onu toplum hayatının içine sürüklese, öz benliğinde öteki Ömer Behiç ‘in bütün aşk ve sevdasıyla , kimliğin her gözeneğinde ateşten bir kadın gereksinmesi yanan yaratığın belirip gelişmesini sezinlerdi. Ve bu kimliği ötekini öyle vahşi bir egemenlik kurarak isteklerine yenik düşürmek , sonunda taşmak isteyen bu çok sağlam sevda emellerine öyle bir kasırga içine atmak isterdi ki , o bu didişmeden hırpalanmış çıkardı. Evliliğine bağlı kalışını kınayarak... Ömer Behiç daha sonraları nefsinin hakimiyeti altında ‘Neyyir’ diye genç bir kızla ilişki kurarak Vedide’yi aldatmaya başlar. Fakat aklı her zamanki gibi Vedide’deydi. Suçluluk duygusu içinde. Vedide’sini bir elinde Selma’sıyla, öteki elinde Leyla’sıyla , varlığında ululaşmış ve kutsal olan ne varsa onların simgesi demek olan bu kadını -acınıp ağlanılan-öteki kadınlara benzetecek , onu da bir tekmeyle yıkılıvermiş bir dünyanın yıkıntı ve kalıntılarının kenarına devirecekti... Aile bağları gün geçtikçe kopma noktasına doğru yol alıyordu. Ömer Behiç ruhunda bir genişleme , düşüncesinde bir açılma buluyordu. Birdenbire gerçek hayatı döndürülüyormuşçasına kendi kendisini karşısına alarak yanlış yaptığının farkına vardı. Neyyir ile olan ilişkisinin kapatıp,Vedide’sine geri dönmeğe karar verdi. Vedide kendini yine Leyla’sının odasında Kur’an okumaya vermişti. Ömer Behiç’in yalvarmalarına aldırış etmiyordu.karşılık vermiyordu. O zaman Ömer Behiç bir eliyle onun namaz örtüsünü çekip açtı. Dudaklarına ta oraya, alıştığı üzere, mutlu zamanlarında her zaman tapınış öpücüklerini alan yere, kulağıyla ensesinin arasına götürdü. Uzun ve birden geçmişin heyecanını bulan bir öpüşle karısını oradan öptü... Ve öperken , ancak o zaman farkına vardı ki Vedide’nin ağarmıştı. Ana Fikir: Gideceğimiz yerlerde kendi kişiliğimizi korumalı çok dikkatli olmalıyız. Yazarı Hakkında Kısa Bilgiler : Halit Ziya Uşaklıgil, 1866-1945 yılları arasında yaşayan Servet-i Fünun romancılarındandır. İstanbul’ da doğdu ve yine bu şehirde öldü. İlköğrenimden sonra Fatih Askeri Rüştiyesi’ne gitti ve 17 yaşında okuldan ayrıldı. 1884’te “Nevruz” gazetesini , daha sonra “Hizmet” ve “Ahenk” gazetelerini kurdu. İzmir Rüştiyesi’nde Fransızca öğretmenliği yaptı. İdadide Türk edebiyatı dersi okuttu. Servet-i Fünun dergisine girdi ve en büyük romanları burada yayınlandı. Darülfünunda Batı edebiyatı dersleri verdi. Mabeyin baş katibi , ayan üyesi oldu. Sessizliği , batı müziğini, kitap okumayı, çiçekleri severdi. Fransızca ,İngilizce, Almanca, İtalyanca, Arapça ve Farsça bilirdi. Roman, hikaye, tiyatro mensur şiir, hatıra , hitabet edebiyat tarihi ve makale türünden eserler verdi. Romanlarında sosyal ve psikolojik konuları işler. Kahramanları gerçek hayattan alınmıştır. 150 den çok hikayesi vardır. Modern Türk hikaye ve romanlarının babası sayılır. Çevirileri de vardır. Servet-i Fünun döneminde yazdığı, çok sayıda Arapça ve Farsça kelime ve tamlamalarla dolu eserlerini sağlığında kendisi sadeleştirdi. Eserleri : Roman: Nemide, 1889; Bir Ölünün Defteri, 1889; Ferdi ve Şürekâsı, 1894; Mai ve Siyah, 1897; Aşk-ı Memnu, 1900; Kırık Hayatlar, 1923. Öykü: Bir Muhtıranın Son Yaprakları, 1888; Bir İzdivacın Tarih-i Muaşakası, 1888; Heyhat, 1894; Solgun Demet, 1901; Sepette Bulunmuş, 1920; Bir Hikâye-i Sevda, 1922; Hepsinden Acı, 1934; Onu Beklerken, 1935; Aşka Dair, 1936; İhtiyar Dost. 1939; Kadın Pençesinde, 1939; İzmir Hikâyeleri, (ö.s.), 1950. Oyun: Kabus, 1918. Anı: Kırk Yıl, 1936; Sara ve Ötesi, 1942; Bir Acı Hikâye, 1942. Şiir: Mensur Şiirler, 1889. Deneme: Sanata Dair, 3 cilt, 1938-1955.
İsacan Sultan – Hızır Hazretlerinin İzinde (Hikaye)
Perşembe, 23 Mayıs 2019
░ Bozkırın kupkuru rüzgarı durmadan esiyor; her tarafta yetişmiş ağaçların kuruyan yapraklarını dalından koparıp uçuruyor ve yığın yapıp ayağımın altına seriyordu. Bozkırın sarı otları belli belirsiz bir koku saçıyordu. Hava sıcak olsa da uzaklarda nedense seyrek bir dumanla kaplanan mavimtırak dağlar göze çarpıyordu. Belki de mesafe çok uzak olduğu için öyle görünüyorlardır… Dağların bağrında küme küme, yemyeşil köyler var. Arslan Baba dağları, Arslan Baba türbesi o taraflarda. O dağlarda kurt, tilki ve hatta ayı da yaşar derler. Tiyanşan’a göre daha küçük, yeşilimsi, kara kayaları yılın hemen hemen her mevsiminde böyle seyrek bir duman kaplar. Kayaların bağrı genellikle çıplak, ufak tefek dağ çalılıkları dikkate almazsanız çam ve servi ağaçları oldukça az. Nasıl olur bilmiyorum ama yurdumuzda bazı adamlar kurtları, ayıları binek hayvanı olarak kullanmış. Hatta bazıları arslanları itaat altına almışlar. Arslan Baba’nın da onlardan biri olması mümkün. Yurdumun toprakları üzerinde azizlerin, velilerin türbeleri her tarafa saçılmış gibi. Halk bu kişilere kerametleri Tanrı’ya yakınlıklarındandır diyerek yürekten inanmış. Biri kendisini ziyaret etmek üzere yola çıkan kişinin nerede olduğunu açık seçik hissedermiş. Başka biri de suyun üstünde hatta havada adım atıp yürüyebiliyormuş. Yine biri de sabah namazını Buhara’da, öğle namazını Tebriz’de ve akşam namazını Kabe’de kılarmış. Başka biriyse aynı anda çeşitli yerlerde görünürmüş. Hayattayken “evliya” makamına sahip olanlar, dünya hayatının sona ermesinden sonra aziz insan olmanın örneği olmuşlar. Evet, onlar gerçekten de büyük, aziz ve Allah’ın sevgili kullarıdır. Ömürleri boyunca nefislerinin arzularına ve dünyanın cezp edici görünüşüne heves etmeyen, gönüllerinde var olan oldukça güçlü iman sebebiyle herkesin saygısını hakkıyla kazanan kişilerdir. Yıllar önce Buhara’ya gittiğimde işittiğim bir rivayet aklıma gelmişti. Türbedar, gidip geri dönünceye kadar bu mübarek zatın yanına Hızır hazretleri gelir, sohbet ederlermiş. Tabii ki büyük, yeşil örtülü türbenin zemininde neler olduğunu hayal etmek kolay değil. Yalnız, ermiş olmanın sırlarını anlamaya çalışan bir insan türbeye anlamaya gayret ederek bakarken aynı anda Allah’ın iki sevgili kulunun ruhlarının rahatça sohbet için bir araya gelmeleri de mümkün olamaz mı? Allah’ın aziz ve sevgili kulları açık, aydınlık kişilerdir. Onların o yüce makama gelmelerinin sırrı nedir? Elbette o sırrı öğrendiğimde o makama yükselebilmek için bilgimin ve kararlılığımın yetmeyeceğini hissediyorum. Bu sebeple yüreğimde tuhaf bir hüzün büyüyor, türlü heveslerle geçen ömrüm üzülerek aklıma geliyordu. Belki ben de Hızır ve İlyas’la görüşürüm diye umutlanıyorum. Evet, ben Hızır hazretlerinin peşindeyim. Allah’ın sevgili kullarına verilen kerametlere sahip olamam ama bir büyük veliyle –Hızır hazretleriyle karşılaşan kişiler hakkında da çok rivayetler var. İnsanların asırlar boyunca saygı duydukları; ulu Tanrı’nın ve meleklerinin de itibarını kazanmak için ömrünü geçiren; bozkırlarda ve çöllerde gezen ve o yüksek dereceye erişmek için gereken ne varsa yerine getirse de velilik makamına kim bilir hangi sebeple ulaşamayan kişilerle karşılaşmak mümkün. Asıl değerli insanlar onlardır. Onların çoğunun adları da bilinmez. Allah’ın sevgili kullarının derecelerinin benden çok yüksek olduğunu kalbimle hissediyorum. Bir tane bile eksiği olmayan, yıldızlar durmadan gibi ışık saçan Allah’ın sevgili kullarının yoluna göre meşakkatli bilgi edinme yollarından tefekkür zirvelerine doğru yönelen Hızır hazretlerinin yardımıyla maksadına erişen büyük adamların yolu bana daha kolay görünüyordu… Evet, Allah’ın sevgili kullarının türbelerine doğru ırmaklar gibi insanlar akıyordu. Onların türbeleri yüksek, her taraftan görülebilecek şekilde kurulmuştu. Hızır hazretleriyle buluşan değerli insanların mezarlarının üstündeyse genellikle bir tane tuğ, bir kök ağaç veya bir kayadan koparılan kocaman bir parça taştan ibaret binek taşı olurdu. Bazen de hiçbir şey olmazdı. İsimsiz, işaretsiz, sıradan bir mezar… Lakin kim bilir ne zamandan beri kendiliklerinden zayıf, hafif bir nur saçtıkları hakkında rivayetler var. Çünkü o mübarek insanların atının ayağının değdiği kupkuru yerlerin de birdenbire canlanıp güller, çiçekler açtığını söylüyorlar. Bazılarının taşına türlü yazılar oyulup yazılmıştı. Bazılarının üstünde ise hiçbir yazı yoktu. Kim olduğu da bilinmiyordu. * * * Yaz güneşi etrafta ne varsa hepsini birden kızdırıyor. Kapkara üzümlerini beyaza çalan gri bir toz tabakası kaplamış. Alçacık, kirli sarı renkteki evlerin üstünde bozkırın sıcak havası dalgalar halinde yükseliyor. İnsanlar ekin tarlalarında, evlerinde türlü türlü işlerle meşgul. Yayılıp akan incecik taşlı çay boyunda oyun oynayan tek tük çocuklar meraklı gözlerle bana bakıyorlar. Kadınların ve kızların yüzleri açık, kararlı görünüyor. Onlar da kendi işleriyle meşgul. Bozkırın durmadan esen rüzgarı otların kuruyan yapraklarını uçuruyor, getirip ayaklarımın altına atıyor. Ben yolumda giderken yol kenarındaki ağaçtan bir tane meyve kopup yere düştü. Elime aldım, evirip çevirip inceledim. Küçücük, yol yol incecik kırmızı çizgileri olan sarı bir elmaymış. Dala tutunduğu çöpüne yakın bir yerinde birisi bir delik açmıştı. Bir süre sonra küçük delikten küçücük başlı, kızıla çalan renkteki meyve kurdu, delikten rahatsız olmuş halde etrafına bakındı. Elmayı otların arasına fırlatıp yoluma devam ettim. … İşte, Yılan Ata hazretlerinin türbesindeyim. Hızırla İlyas bu kişinin yanına gelmiş derler. Yılanlar peşine takılıp yürürlermiş. Emrine ses çıkarmadan boyun eğerlermiş. Hatta içlerinde en heybetli olan bir tanesi o dinlenirken rahatını bozan olmasın diye bekçilik yaparmış. İnsanlar, ırmaklar gibi akıp geliyordu. Ben de onların arasına karıştım. Geniş ama tavansı oldukça alçak bir dehlize girdik. Kapısı da alçacıktı. Girecek olan insan ister istemez saygıyla eğilsin diye böyle yapılmış diye anlattı türbedar. Ayakkabılarımızı çıkardık, bağdaş kurup oturduk. İçeride okunan Kur’ân sesleri işitiliyordu. Kadınlar, kızlar, gençler, yaşlılar, gözlerinde yaşlarla çıkıyorlardı. Kalabalığın arasında körler, sağırlar, hastalar çoktu. Bir adam, kendisi yürüyemiyordu, el arabasına bindirip getirmişlerdi. Çocuğu olmayan çiftler de birlikte oturuyordu. Memuriyette veya ticarette işleri yolunda gitmeyenler de ara sıra göze çarpıyordu. Böyleleri yürüyüşü, duruşu ve tavrıyla fark ediliyordu. Lakin sayıları azdı. Gelenlerin çoğu sıradan insanlardı. Girişdeki taş levhada kûfî yazıyla bir de beyit yazılmıştı:Kim ki bir gönlü buzukning hâtırın şâd eylegeyAnça bar kim Ka’be veyrân bolsa âbâd eylegey[1] (Kim bir üzgün insanı sevindirirse yaptığı iş öyle yücedir ki Kabe yıkılmış da o yeniden yaptırmış gibidir.) Üstüne parlak yeşil kumaş örtülen uzun sandukanın etrafına çepeçevre minderler serilmişti. Hazine sahibi kişinin saygısı sebebiyle bu kadar uzun bir sanduka yapılmış olsa gerek. Türbedar, -nur yüzlü bir ihiyardı- dokunaklı bir sesle Kur’ân okumaya başladı. Okunan ayetlerdeki sözler dikkatimi çekti. Ayet Tanrı’nın rızası hakkındaydı: “Ey huzura ermiş insan. Sen ondan, o senden razı olarak Rabb’ine dön. Böylece has kullarımın arasına sen de katıl. Cennetime gir.” diyordu. Kur’ân okuma bittiğinde insanlar ellerini sandukanın üstüne koydular. Herkes kendisinin bir isteğini, bir arzusunu fısıldayarak söylemeye başladı. O kadar kişinin yüz ifadelerindeki benzerlik dikkatimi çekti. Hepsinin gözlerinde tuhaf bir umut ve yakarış ifadesi vardı. Ama bazıları burada manasız bakışlarla oturuyordu. Bunlar dilek sahiplerinin yanında gelen yol arkadaşlarıydı. Tuhaf, bu mekana yedi yüz yıldan bu yana halk aynen böyle akın akın geliyordu. her gün sayısı bilinmeyen insan bu kişinin şanına dua ederek hayır dilemekteydi. Ben de onlar gibi dua ettim. Sevabını Yılan Ata’ya bağışlayıp yerimden kalktım. İnsanlar Allah’ın bu sevgili kuluna saygıda kusur etmemek için gerisin geri yürüyorlar, kapıya vardıklarında yüzlerini çeviriyorlardı. Tuhaf şey, burada başka kanunlar vardı. Büyük adamlardan biri “İpek böceği kelebeğe dönüşüp kozasını delerek uçup gitti. İnsanlar bomboş kozanın üstünde oturup ağlıyorlar.” demişti. Lakin türbedarın dediğine göre evliyanın ruhu diri ve sağlığında olduğu gibi buradaymış. Şaşırıp kalmamanın çaresi var mı? O kanunlar yazılmamış, söylenmemiş, yalnız gelenlerin her biri kendi görevini yerine getiriyordu. * * * Dışarı çıktığımda öğle olmuştu. — Buyrun, bu muskayı alın. Yılan Ata’nın sağlığında daima okuduğu dualar yazılı, diyerek bana muska satmaya çalıştı buradaki gençlerden biri. Ben içeri girip çıkıncaya kadar dışarıda insanlar yine çoğalmıştı. Bazı zenginler, ürkütücü, kocaman arabalarla aile mensuplarıyla birlikte gelmişlerdi. Arkada ipek kumaşlara bürünmüş kadınları, kızları; önde gururla adım atan zenginlerin kibirli tavırlarını gördüm. Çıkışta, çınar ağacının dibinde zavallı bir adam oturuyordu. Önünde su kabağından yapılmış su kabı, bir bez parçasının üstünde iğde çekirdeğinden yapılmış tesbihi… Sadaka isteyenlerden biri olsa gerek. İşin tuhaf tarafı , bir sürü kişi bu türbelere gelip dünya işleriyle ilgili dilek diliyor; türbelerin etrafındaki çaresiz fakirler de oturmuş, o dilek sahiplerinden sadaka istiyordu. Acaba neden o aziz evliyadan istemezlerdi ki diye şaşırıp kalıyorum. — Allah için bir sadaka ver evladım. Çocuğum aç, ben acizim. Bir dilim ekmek için bir sadaka verin, dedi dilenci mırıldanarak. * * * Sonraki durağıma geldiğimde manzara farklıydı. Sebebi bozkırın ve çölün uçsuz bucaksız oluşu olsa gerek. Etrafta tek tük kendi kendine yetişen ağaçlar büyümüştü. Hepsinin yapraklarını ağartan bir toz tabakası kaplamıştı. Ağaçlara ala bula çaputlar asılmıştı. Diplerinde eski madeni paralar vardı. Dilenciler nedense o paralara dokunmuyor, korkuyorlardı. Bu mantıksızlığa şaşırıp kalıyordum. Burada da rüzgar kuru yaprakları yavaş yavaş uçurup oynuyor, getirip insanların ayaklarının altına bırakıyordu. Türbenin etrafında karma kalabalık… Küçük, dar yaprakları susuzluktan kurumaya başlayan üç dört ağacın altında insanlar halkalanmış oturuyorlardı. Evladı olmayanlar evlat, şansı iyi olmayanlar şans, mutlu olamayanlar mutluluk, hastalar şifa dileyerek evliya mezarının yanında toplanmıştı. Bunlar da oturmuş beraberlerinde getirdikleri şeyleri yiyip içiyorlardı. Karaağacın altındaki adamlardan biri bana süslü Arapça yazıları satmaya çalıştı. Arapça bilmediğimi söylemem onu vazgeçirmeye yetmedi. O muskaları satın alırsam mucizelerin ortaya çıkacağını, beni kazadan beladan koruyacağını iddia etti. — Atayı yedi gün tavaf etmek gerek. Bu adamlar yedi günden beri burada. Böyle yapınca onun ruhu koruyup kollar, dedi. Biraz ötede onun karısı, anası ve iki üç kızı dikkatimi çekti. — Akşam gökyüzüne bakın. Kayan yıldızların ne kadar çok olduğunu görürsünüz. Onlar bazen evliya mezarı üstünde bir araya gelir, bazen de durmadan yağmur gibi yere yağarlar, dedi tavafa gelenlerden biri. Evliya mezarının önünde yedi gün oturdum. Bu sanduka da oldukça uzundu. Türbeye kocaman bir tuğ yerleştirmişlerdi. Sebebini sorduğumda “Ulu Tanrı muteber gördüğü için kabrini genişletmiş…” diye cevap verdi yaşlı türbedar. Evliyanın mezarına girmek bana nasip olmadı. Girsem de olduğu olacağı yer altına bir kez girmiş olurdum. Hakiki bilimin evliya mezarının feyzinden istifade etmemi engelleyeceğini çok önceden biliyordum. Sonra yoluma devam ettim. Daha önceleri otun, çimenin olmadığı yerlerde yetişen tek tük çalılıklar da sona erince küçücük, su değmemiş, değişik kumlar başladı. Nasıl oluyorsa yere düşen su kaybolup gidiveriyordu. Çok uzaklarda dağlar görünüyordu. Tanrı Dağı olsa gerek. Lakin serap mı yoksa gerçek mi anlamak kolay değil. Yere dimdik saplanan taşların harabeleri arasında gezerken etrafında seyyahların aptal aptal dolaştığı, üzerine ne olduğu bilinmeyen yazılar yazılmış taşları da gördüm. Onları elimle okşarken bir şeyler de hissettim. Evet, yeryüzüne saçılıp dağılan aziz adamların sayısını Tanrı’dan başka hiç kimse bilemez. Onların hanginin veliliğin hangi makamına eriştiği de bize karanlık. Yalnız ilim ve fennin bu kadar ilerlediği günümüzde insanların bu yerlere ırmaklar gibi akıp gelişleri de tuhaf şeydi. Dünyanın hazinelerinin kapıları ardına kadar açılmış, istenen bilgiye erişilebilen devirde, uzay gemilerinin başka gezegenlere uçmaya hazırlandığı, elektronik gözlerin dünyadan yüzlerce ışık yılı uzaktaki yıldızların yüzeyinde olup biten hadiselerden en küçük zerrelere kadar her şeyi görüp araştırıldığı, cam kaplarda insan vücudunun organlarının geliştirilmesinin tecrübe edildiği bir zamanda insanların böyle türbelerde yerlere kapanıp bir şeyler istemeleri oldukça tuhaftı. Evliya denilenler, geceleyin gökyüzünde yıldızların kaydığı mekanlarda asırlar boyunca sessizce dururlar. Bu uçsuz bucaksız çöllerin bağrında nice nice sırlar saklıdır. Bazı insanlar geceleri de onların huzuruna gelirler. Kurbanlıklarını keserler, dualar ederler. Haftalarca, aylarca gitmez; orada otururlar. Hayatlarında bir şeylerin değişeceğini umarlar. Burada da geceleyin yıldızlar öbek öbek olup türbelerin üstünde toplanırlar. bazen birkaç tanesi parlak bir iz bırakarak aşağıya doğru kayıp gider. Uzun süre etrafı gezdim. Bir yerde ayağımın altında kara bir nesne buldum. Elime aldım. Soğuk bir demir parçasıydı. “Yere doğru uçup sonra sönen o yıldızlardan birinin parçası mı acaba?” diye aklımdan geçti. * * * İşte, kim olduğu bilinmeyen bir zâtın huzurundayım. O yüce, sağlam bir kayanın altında. Yanında ılık suları olan küçük bir pınar kaynayıp çıkıyor. Türlü türlü dertlere şifa… Kayanın gövdesi oyulup yazılar yazılmış. Onları şimdiye kadar hiç kimse okuyamamış. Asırlardır yer yüzünde yaşayıp fani dünyadan göçen insanlar taşlara türlü şekiller oyup yazılar yazmışlar. Pınarın dibinde eski madeni paralar pırıl pırıl parlıyordu. — Bu kaya bir zamanlar kendiliğinden nur saçarmış. Aradan asırlar geçtikçe nedense ışıkları sönmüş, dedi oradakilerden biri. Kayanın dibine çöktüm. Daha önce görmediğim, ne olduğunu bilmediğim bir ot varmış. Yaprakları ufacık, sivri uçlu ve kısa. Sıra sıra dizilen yaprakları rüzgarda şırıl şırıl ses çıkarmaya başladı. Kurumuş bir yaprağı uçup ayağımın altına geldi. Daha önceleri işittiğim bir rivayet aklıma geldi: “İnsan evladı,’Kâlû Belâ’da şehadet kelimesini söylediğinde bir melek şahit olmuş, sonra o nur saçan bir taşa dönüşmüş. Kabe’deki Hacer’ül-Esved yani kara taş aslında o melektir”, derlerdi. Hacer’ül-Esved artık nur saçmıyor lakin sayılamayacak kadar çok insan onu tavaf ediyor. Ben de Hızır hazretlerini bulsam Tanrı’ya şükürler ede ede yolculuğumu Kabe’de bitirmeye, Hacer’ül-Esved’e gözlerimi sürmeye niyet ettim. Tuhaf, gideyim desem gidemiyorum. Kalayım değersiz ve işe yaramaz oluşumdan, isteklerime erişemediğimden, ömrümü boşa geçirmiş olmaktan çekiniyorum. Bazen kayaya yaklaşıp kulak veriyorum. karşımdaki zât sessiz. Gecenin serinliğinde soğuyan taştaki yazıların arasına bir böcek düşüyor. Yazı derince oyulduğundan çıkıp gidemiyor, sürünerek çıkmaya çalışıyor. Bu yazıların manası neydi? Orhun âbidelerini bilirim. Altay yazılarını; savaşları, mücadeleleri anlatan başka yazıları da bilirim. Gökyüzünde ise yıldızlar durmadan öbek öbek olup toplanıyordu. Bazen bazıları ışıktan bir iz bırakarak aşağıya, yeryüzüne doğru kayıyordu. Burada da rengarenk giyimli ziyaretçiler halkalar kurup oturuyorlardı. Onların ne istekleri olduğunu tahmin etmek mümkündü. Yine aynı şeyler: Evladı olmayanlar evlat, şansı yaver gitmeyenler şans, fakirler zenginlik, hastalar sağlık umuduyla çeşitli yerlerden gelmişlerdi. Herkesin niyeti dilek dilemekti. Durmadan, hiç durmadan dilek diliyorlardı… Canım sıkıldı. Keramet sahiplerinin huzuruna olur olmaz dileklerle gelinir miydi hiç? İçime bir hüzün çöktü. O sırada bozkırın rüzgarı yine canlandı ve bir ezgiyi kulağıma getirdi. Sözlerini tam olarak anlamasam da manasını çok iyi anlamıştım: “Döndüm daldan düşen kuru yaprağaSeher yeli dağıt beni, vur beni.Götür tozlarımı buradan uzağaYârin çıplak ayağına sür beni…” Burada türlü türlü insanlar; gençler ve yaşlılar, servi boylular ve kamburlar, sağlamlar ve hastalar vardı. Acaba onların gönüllerindeki görüntüyü görmenin çaresi var mıydı? Çoklarının gönlünde tuhaf bir yalnızlık hüküm sürüyor olması şaşılacak bir şey değildi. Aslında halkın içinde gezip, gülüp oynayıp ızdırap çekseler bile kendi nefislerinin ve isteklerinin karanlık uçurumlarında dolaşıyorlardı belki de… Nihayet, hepsi bitmek bilmeyen şeyler dileyerek durmadan yalvarıp yakarıyorlardı. Dilekleri gerçekleşmeyenlerin kalpleri yerde bulduğum o demir gibi katı parçalarla doluyordu belki… Arzuların yıldızlar gibi uçması ve elde edilmezlerse sönmüş yıldız parçalarına dönüşmesi mümkün müydü? Yaşlı bir adam gördüm. Ömrünün sona ermesine bir veya iki gün kalmış, bu bahtsız vücuduna yapışıp kalan ve şu an ona ızdırap çektiren hastalıktan kurtulmayı diliyor, dua ediyordu. Tüccarları da gördüm, sahip oldukları dünya malının hesap edilemeyecek kadar çok olduğu parlayan, yağ basmış gözlerinden belli olan bu adamlar, o mallarının üstüne daha fazlasını isteyerek dua ediyorlardı. Yalnız, buradan çıkanların hangi birinin geriye dönüp o dünya malına sağ salim ulaştığını kimse bilmezdi. Bu insanlarda yaşama isteği o kadar güçlüydü ki akıllara sığmazdı. Doksan altı yaşına girmiş, yaraları irin dolu yaşlı bir adam bedeninde ortaya çıkan beyaz lekelerden kurtulmayı dilemek için gelmişti. El arabasıyla eli ayağı tutmayan dev gibi bir adamı da getirmişlerdi. O, ne olduğu bilinmeyen ve bir türlü iyileşmeyen bir hastalığa yakalanmıştı. O hastalığın devasını diliyor, yalvarıyordu. Yalnız rüzgar gamsız kasavetsiz ve başıboş geziyor, kumları ve kurumuş otların sararan yapraklarını durmadan dağıtarak oynuyordu. Buralarda uzun zaman oturup düşüncelere daldım. Karşımdaki adı bilinmeyen zât da sessizdi. Şu ana kadar huzurunda olmamın bütün sebebinin büyük bir sırrı bağrında gizlemesi olduğunu, o sırra erişirsem hayatımın değişecek olduğunu biliyordum. O mukaddes bilgi hakkında yani Hızır hazretleriyle nasıl buluşabileceğim konusunda henüz bir düşüncem yoktu. Halk arasında bu kişilerin dürüstlükleri, doğrulukları, ulu Tanrı’nın belirlediği sınırların dışına çıkmayışları ve can u gönülden ibadetleri ile yüksek makamlara ulaştıkları hakkında rivayetler dolaşıyordu. Yalnız, doğru ve dürüst adamlar dünyada bu kadar az mıydı? Ya “Bir halktan bir evliya çıkar” sözü ne demekti? Her halde onların yine başka özellikleri olduğu belliydi ancak ne?.. Evet, Maveraünnehir’den ta Tebriz ve Konya’ya kadar aziz velilerin kabirleri yayılmıştı. Onların çoğundan haberimiz yok. Yalnız adlarını biliyoruz, o kadar… Ben akil baliğ olduğundan beri ibadet etmekte olan çok insan tanıyorum. Ama bir tanesinde yükseliş ve olgunluk alametlerini görmedim. O nasıl tuhaf bir makam ki söylenenlerin hepsini yerine getirseniz de erişilmesi bu kadar zor? Aslında aziz kim? O nasıl makam? Hangi sebepten dolayı onlara bu keramet verilmiş? * * * Hiçbir yerde aradığımı bulamadım. Afrasiyab rüzgarları, Nurata fırtınaları, Semerkand ve Buhara’nın yedi evliyasının türbeleri ve üzerinde ne yazdığı bilinmeyen taşları… Bir tanesi bile bana sırlarını açmadı. Sonunda cansız taşlar arasında yine bir aziz zâtın kabrini buldum. Bu, sönük bir türbe idi. Belki o da bir zamanlar nurunu saçmış saçmış, sonra sönüp gitmiştir. Sanki yanan mum gibi. Ama mum da ışık saça saça kendini bitiriyordu. Azizlerin türbeleri ise içinde saklanan sırlar sebebiyle nur saçardı. Onların nuru bitmez, tükenmezdi. Yalnız, sönük bir türbe idi. Neden sönmüştü? Genellikle “azizler ebedi hayat sahibidir” sözü aslında diğer insanlara kıyasla söylenmiş bir söz olsa da onların nur saçmalarının ve sönmelerinin sebepleri bizim için tamamen birer bilmece. Sebebini bilmek çok zor. Bu türbedeki nurun sönüş sebebini kendimce düşündüm. Bu, benim gibi sayısız insanların tarihlerini içinde saklayan, hayatlarını boş şeyler ve batıl inançlar için harcayanların tarihçesi değil miydi? Tavaf için koşup arkamdan gelen bir kişi: “Yerde yatan işte bu sönük taş askerdi. O yurdu için can verdi. Onun bildiği yurttan eser bile kalmamış. Bakın, içeride buna benzer daha yüzlerce taş var…” Yerde yatan bunca taş o sönen yıldızların kalıntılarına, o soğuyup kalan demir parçalarına benziyordu. Gökyüzünde sönük bir aydınlık vardı. Bozkırda soğuk bir fırtına esiyordu. Öbür tarafımda bir sürü insan toplanıp oturmuş, yiyip içiyorlardı. Kestikleri koyunların derileri görünüyordu. “Kulağına diken değmemiş koyun olması gerek…” diyordu birisi boğuk bir sesle. Halk, halk… Hayır, kerametler ve mucizeler bu halkın insafa gelmesi için verilmemiştir. Kendisine gösterilen mucizelerle hiçbir zaman yetinmeyen, yine ve yine elini açıp dur durak bilmeden isteklerde bulunmayı seven halk zaten su üstünde yüzüyor, olabilecek şeyleri önceden biliyor, hastalıkların devasını buluyor; körü körüne, el yordamıyla dünya hayatını yaşayıp göçüyor. Irmağın kenarında kayık dururken su üstünde yürümenin ne faydası var? Suyun üstünde yürüyen adamın yiyecek içecek derdi olur mu? Olmaz elbette. İncecik bir perde üstünde yaratanın adını zikreden insanın korku ve umut içinde adım atması gerçeğe daha yakın. Çünkü üzerinde yürüdüğü incecik yüzeyin altında dipsiz çukurlar olduğu korkusu her zaman bilincini örümcek ağı gibi saracaktır. Onun “Seni suyun üstünde tutup yürüten, dünyanın üstünde de öylece tutup yaşatmaktadır…” diyen gür sadayı işitmesi mümkün olabilir. Olacak şeyleri önceden bilmenin oldukça tehlikeli bir bilgi olduğuna şüphe yoktur. Bu bitmez tükenmez hayallerimin yolunda giderken kenarda yine bir acize rastladım. Yanında küçük bir çocuk vardı. — Allah için bir sadaka verin evladım. Bu çocuk yetim. Ben çalışıp kazanamıyorum. Allah rızası için azıcık sadaka verin. Açız, diyordu aciz adam. Duaları kabul olmayanlardan birisi miydi bu? Azizlerin kabirlerinin üstünde bu bahtsız da hazinelere veya zenginlik isteyip çok yalvarmıştır. Türbenin içindeki zâtın hangi ızdıraplar içinde olduğundan habersiz; para, altın, şans dilemiştir ve dilekleri kabul olmayınca geçinmenin kolay yolunu bulmuştur… Onu şiddetle ayıplayıp geçtim. Çaresiz adamın gözlerinin yaşardığını, ezilip büzülerek toprağa çöküp kaldığını, çocuğun da üzgün bir halde başını eğdiğini de gördüm. “Ey insan! Yanındaki küçük çocuktan da mı utanmıyorsun? Hangi yüzle sadaka istiyorsun?” — Gönlümü kırma oğlum, dedi yaşlı adam. Her Musa’ya bir Hızır sözünü işitmedin mi? Tekrar dönüp baktığımda aciz adam da çocuk da yoktu. Belki epeyce geride kalıp türbeye doğru gitmişlerdir. Rüzgar, onların durduğu taraftaki ağacın kuruyan yaprağını kopardı ama getirip ayaklarımın altına bırakmadı, belki de çok uzaklara uçurdu. * * * Evet, bazı insanların yeryüzünde maksatsız, hedefsiz, tuhaf şeyleri dileyip isteyerek yaşamaları yüzünden bu toplumdan uzak durmak gerektiği düşünülebilir. Özellikle ömürlerinin onlarca yılını harcayarak yüksek, muhteşem binalar yapmış; yiyip içip şişmanlamış adamlar evliyanın huzuruna çok gelmekteydi. Onların çok, evet çok mutsuz olduklarını görüyordum. “Ey bedbaht! Dilediğin haşmetli hayatın içindesin işte. Daha hangi mutluluktan bahsediyorsun?” dedim huzur bulma umuduyla gelen servet sahiplerine. Aklıma ağacın dalında gördüğüm elma kurdu geldi. Onun hikmetini de hemen anladım. Yiyeceklerin en lezzetlisi elma kurduna verilmiş. Yalnız onun kısmeti, hayatı boyunca elma kurdundan başka bir şey olamamaktı. Yine bir olgun insanın hikmeti aklıma geldi: “Kurt canını feda edip ipek oldu, ipek kurdu kadar da gayretin, kahramanlığın yok mu?” diyordu. Lakin, kabir ziyaretine gelip türlü türlü şeyler dileyenlere Tanrı’mın dilediklerini vermesini anladım. Aksine verilmediğini de anladım. Yasaklanan lezzetlerle huzur içinde yaşamanın hiçbir zaman birlikte verilmemesi, ateşle suyun bir arada olmaması gibiydi. Halk ise durmaksızın akıp geliyor, türbe duvarına yaslanıyor ve durmadan, dinlenmeden isteklerini bildiriyordu. Birisinin olmuş olanı seven delikanlı, hırsızlık yapıp yakalanmaktan korkan hırsız, günahları ve hataları sebebiyle vücuduna hastalık bulaşan nefsi doymazlar, “Ver! Ver! Ver!..” diyerek azizlerin mekanlarına doğru ellerini uzata uzata heybetli bir sel olup akar, akar, akardı. * * * En sonunda son durağımda, yedinci evliyanın türbesinin önünde düşüncelere dalıp uzun süre oturdum. Türbenin hizmetlerine bakan nur yüzlü yaşlı türbedar omzuma dokunup “Kalkın, sabah vakti giriyor.” dediğinde kendime geldim. — Evladım, çok uzun süre oturup kaldın. Yüreğindeki gerçekleşmemiş hayaller ve sıkıntılar ne kadar çok olsa da Tanrı dileğini elbette verecektir. Ümitsiz olma, dedi o gülümseyerek. — Eh babalık, sana ne diyebilirim ki? Dileklerim kabul olmadı, İstediğim şeye hiçbir yerde erişemedim. Hızır hazretlerinin nasıl bulabileceğime aklım yetmedi. Daha ne isteyeyim? En sıradan bir dileğim Kabe’yi görmekti. Hiç olmazsa bu dileğim gerçekleşir mi acaba? Sözlerimi işiten yaşlı adam ellerini duaya açtı. — Gel öyleyse oğlum, birlikte dua edelim. Şayet kabul edilecek bir dilekse… Onunla birlikte ben de Tanrı’mdan burada yatmakta olan aziz kişinin hürmeti hakkı için mukaddes Kabe’yi göstermesini yalvarıp diledim. O anda… Bir mucize görüldü. Kabe’nin yeri yükselip gözümün önüne geldi. Tuhaf! Orada hiçbir şey yok, bomboş… Kabe viran olup gitmişti. Neden? Neden? Ak sakallı adamın sözlerini işittim: “Aziz evliyalar asla sizin hayalinizdeki gibi kerametler ve mucizelere gömülüp yatan kişiler değiller. Onların daha heybetli ızdırapları, hayalleri, üzüntüleri var. Lakin Tanrı’mın büyüklüğü isteyene istediğini vermektedir…” Dönüp baktığım ki yanımda hiç kimse yoktu. Lakin, daha şimdi onun durduğu yerdeki bir tane kurumuş ot canlanıp yeşermeye başladı. İki tane incecik, küçük yaprak açmıştı. Heyecan içinde nasıl koşup türbeden çıktığımı hatırlamıyorum. Etrafıma bakınarak epeyce koştum. Ne yazık ki etraf bomboştu. Hiç kimse görünmüyordu. Çıplak bir kayanın dibinde diz çöktüm. Küçük pınardan zayıf, dupduru su çıkıyordu. Bütün bölük pörçük seyahatlerimin manaları sedef mercanı gibi dizildi ve hikmeti aklımda aydınlanıp kızarmaya başladı. Sanki bozkır yanıyormuş gibi, özürlerimi ve bahanelerimi yaka yaka aklımı, şuurumu zapt etmeye başladı bu yangın. Kalkayım desem yerimden kalkmaya mecalim yok. Çok uzun süre ızdırap içinde kaldığım için etrafımda çalılıklar çatal çatal boy atmışlar. Üstümü toz ve yosun kaplamış, bahar yağmurlarında çamura dönmüş, güneş çok kızdırdığında kerpiç gibi bir katman oluşturan ve ne zamandan beri düşünen bir kaya olmuştum. * * * Bağrımda böcekler koşuşturuyordu. Üstümde bir şeyin kımıldadığını hissedip baktım ki bir kuş başıma yuva kurmuştu. Yıldızların kaydığı gecelerde ay ve şimşekler altında omuzlarımı parça parça eden, her şeyi yıkayan yağmurlar ve şiddetli yağışlar altında dimdik duruyordum işte… Şaşılacak tarafı şu ki biraz ötedeki ağaçların altında bir grup insan karaağaç dallarına rengarenk çaputlar bağlamış, ağacın altında oturmuş, yiyip içiyorlardı. Yine bir grup insan, etrafımda dönüyorlardı. Birisi tutuk tutuk, yanlış bir tarzda Kur’an okumaya başladı. Hastalar, yaralılar, işi yolunda olmayanlar, çocuğu olmayanlar toluluğu burada da aynıydı. Az ötede bir iki çocuk ellerinde muskalarla geziyorlardı. “Bu Hızır hazretleriyle buluşan zât. Dünya hayatında okuduğu duaları alın!” diye bağırıyordu kara sakallı, iri yarı bir delikanlı. Karaağacın altında kulağına diken değmemiş koyunlar kesiliyordu. Etrafımda dönen insanlar her zamanki gibi dileklerini diliyor, yalvarıp yakarıyorlardı. Ben size ne verebilirim ki? Peşinde gezip gezip aradığını bulamayan bir kulum ben de… Canlı olmanın, yaşamanın, hayatın ve ölümün sırlarını bir kere olsun görmek isteyip göremediğimi bilseydiniz… Ne öğrendiysem, ne yaptıysam hepsinin boşa gittiğini de bilseydiniz. O sırada yaşlı bir adam yanıma geldi. Yanında yaklaşık on bir – on iki yaşlarında bir çocuk vardı. Bir şey söyleyeyim desem dilim yok… Çocuksa tertemiz bakışlarını bana dikmiş, sessiz duruyordu. Yaşlı adam oğluna: — İşte, Hızır hazretleriyle buluşan bir kişi daha. Sandukasının kendi kendine nur saçtığını görüyor musun? Bu adam dünya hayatının sırlarına ulaşmak için çok uğraştı. İste oğlum. Temiz kalple istersen bu kişinin hürmetine Allah dileğini yerine getirirse hiç şaşırmam, dedi sakalı titreyerek. — Gerçekten mi? dedi gözleri parlayan çocuk. Sonra yanıma gelip ellerini sırtıma koydu. Kendi dileklerini fısıldayarak söylemeye başladı. Kalkmaya çalıştım ama kalkamadım... Yıldızlar benim de tepemde kümeler olmuştu. Bazıları ışıktan bir iz bırakarak aşağıya doğru kayıyordu. Yerde ise soğuk demir parçaları vardı. Çocuk birden bire şaşırarak: — Dede, bak! Onun nuru sönmeye başladı, dedi. Yaşlı adam da: — Tövbe! Tuhaf bir türbeymiş bu. … Sonra iç çekerek çocuğun elini tuttu: — Yürü evladım. Bizim gideceğimiz yer burası değil, başka bir yer galiba… 2012Özbekçe [1] Ali Şir Nevai’nin beyti.
Perşembe, 23 Mayıs 2019
░ Bozkırın kupkuru rüzgarı durmadan esiyor; her tarafta yetişmiş ağaçların kuruyan yapraklarını dalından koparıp uçuruyor ve yığın yapıp ayağımın altına seriyordu. Bozkırın sarı otları belli belirsiz bir koku saçıyordu. Hava sıcak olsa da uzaklarda nedense seyrek bir dumanla kaplanan mavimtırak dağlar göze çarpıyordu. Belki de mesafe çok uzak olduğu için öyle görünüyorlardır… Dağların bağrında küme küme, yemyeşil köyler var. Arslan Baba dağları, Arslan Baba türbesi o taraflarda. O dağlarda kurt, tilki ve hatta ayı da yaşar derler. Tiyanşan’a göre daha küçük, yeşilimsi, kara kayaları yılın hemen hemen her mevsiminde böyle seyrek bir duman kaplar. Kayaların bağrı genellikle çıplak, ufak tefek dağ çalılıkları dikkate almazsanız çam ve servi ağaçları oldukça az. Nasıl olur bilmiyorum ama yurdumuzda bazı adamlar kurtları, ayıları binek hayvanı olarak kullanmış. Hatta bazıları arslanları itaat altına almışlar. Arslan Baba’nın da onlardan biri olması mümkün. Yurdumun toprakları üzerinde azizlerin, velilerin türbeleri her tarafa saçılmış gibi. Halk bu kişilere kerametleri Tanrı’ya yakınlıklarındandır diyerek yürekten inanmış. Biri kendisini ziyaret etmek üzere yola çıkan kişinin nerede olduğunu açık seçik hissedermiş. Başka biri de suyun üstünde hatta havada adım atıp yürüyebiliyormuş. Yine biri de sabah namazını Buhara’da, öğle namazını Tebriz’de ve akşam namazını Kabe’de kılarmış. Başka biriyse aynı anda çeşitli yerlerde görünürmüş. Hayattayken “evliya” makamına sahip olanlar, dünya hayatının sona ermesinden sonra aziz insan olmanın örneği olmuşlar. Evet, onlar gerçekten de büyük, aziz ve Allah’ın sevgili kullarıdır. Ömürleri boyunca nefislerinin arzularına ve dünyanın cezp edici görünüşüne heves etmeyen, gönüllerinde var olan oldukça güçlü iman sebebiyle herkesin saygısını hakkıyla kazanan kişilerdir. Yıllar önce Buhara’ya gittiğimde işittiğim bir rivayet aklıma gelmişti. Türbedar, gidip geri dönünceye kadar bu mübarek zatın yanına Hızır hazretleri gelir, sohbet ederlermiş. Tabii ki büyük, yeşil örtülü türbenin zemininde neler olduğunu hayal etmek kolay değil. Yalnız, ermiş olmanın sırlarını anlamaya çalışan bir insan türbeye anlamaya gayret ederek bakarken aynı anda Allah’ın iki sevgili kulunun ruhlarının rahatça sohbet için bir araya gelmeleri de mümkün olamaz mı? Allah’ın aziz ve sevgili kulları açık, aydınlık kişilerdir. Onların o yüce makama gelmelerinin sırrı nedir? Elbette o sırrı öğrendiğimde o makama yükselebilmek için bilgimin ve kararlılığımın yetmeyeceğini hissediyorum. Bu sebeple yüreğimde tuhaf bir hüzün büyüyor, türlü heveslerle geçen ömrüm üzülerek aklıma geliyordu. Belki ben de Hızır ve İlyas’la görüşürüm diye umutlanıyorum. Evet, ben Hızır hazretlerinin peşindeyim. Allah’ın sevgili kullarına verilen kerametlere sahip olamam ama bir büyük veliyle –Hızır hazretleriyle karşılaşan kişiler hakkında da çok rivayetler var. İnsanların asırlar boyunca saygı duydukları; ulu Tanrı’nın ve meleklerinin de itibarını kazanmak için ömrünü geçiren; bozkırlarda ve çöllerde gezen ve o yüksek dereceye erişmek için gereken ne varsa yerine getirse de velilik makamına kim bilir hangi sebeple ulaşamayan kişilerle karşılaşmak mümkün. Asıl değerli insanlar onlardır. Onların çoğunun adları da bilinmez. Allah’ın sevgili kullarının derecelerinin benden çok yüksek olduğunu kalbimle hissediyorum. Bir tane bile eksiği olmayan, yıldızlar durmadan gibi ışık saçan Allah’ın sevgili kullarının yoluna göre meşakkatli bilgi edinme yollarından tefekkür zirvelerine doğru yönelen Hızır hazretlerinin yardımıyla maksadına erişen büyük adamların yolu bana daha kolay görünüyordu… Evet, Allah’ın sevgili kullarının türbelerine doğru ırmaklar gibi insanlar akıyordu. Onların türbeleri yüksek, her taraftan görülebilecek şekilde kurulmuştu. Hızır hazretleriyle buluşan değerli insanların mezarlarının üstündeyse genellikle bir tane tuğ, bir kök ağaç veya bir kayadan koparılan kocaman bir parça taştan ibaret binek taşı olurdu. Bazen de hiçbir şey olmazdı. İsimsiz, işaretsiz, sıradan bir mezar… Lakin kim bilir ne zamandan beri kendiliklerinden zayıf, hafif bir nur saçtıkları hakkında rivayetler var. Çünkü o mübarek insanların atının ayağının değdiği kupkuru yerlerin de birdenbire canlanıp güller, çiçekler açtığını söylüyorlar. Bazılarının taşına türlü yazılar oyulup yazılmıştı. Bazılarının üstünde ise hiçbir yazı yoktu. Kim olduğu da bilinmiyordu. * * * Yaz güneşi etrafta ne varsa hepsini birden kızdırıyor. Kapkara üzümlerini beyaza çalan gri bir toz tabakası kaplamış. Alçacık, kirli sarı renkteki evlerin üstünde bozkırın sıcak havası dalgalar halinde yükseliyor. İnsanlar ekin tarlalarında, evlerinde türlü türlü işlerle meşgul. Yayılıp akan incecik taşlı çay boyunda oyun oynayan tek tük çocuklar meraklı gözlerle bana bakıyorlar. Kadınların ve kızların yüzleri açık, kararlı görünüyor. Onlar da kendi işleriyle meşgul. Bozkırın durmadan esen rüzgarı otların kuruyan yapraklarını uçuruyor, getirip ayaklarımın altına atıyor. Ben yolumda giderken yol kenarındaki ağaçtan bir tane meyve kopup yere düştü. Elime aldım, evirip çevirip inceledim. Küçücük, yol yol incecik kırmızı çizgileri olan sarı bir elmaymış. Dala tutunduğu çöpüne yakın bir yerinde birisi bir delik açmıştı. Bir süre sonra küçük delikten küçücük başlı, kızıla çalan renkteki meyve kurdu, delikten rahatsız olmuş halde etrafına bakındı. Elmayı otların arasına fırlatıp yoluma devam ettim. … İşte, Yılan Ata hazretlerinin türbesindeyim. Hızırla İlyas bu kişinin yanına gelmiş derler. Yılanlar peşine takılıp yürürlermiş. Emrine ses çıkarmadan boyun eğerlermiş. Hatta içlerinde en heybetli olan bir tanesi o dinlenirken rahatını bozan olmasın diye bekçilik yaparmış. İnsanlar, ırmaklar gibi akıp geliyordu. Ben de onların arasına karıştım. Geniş ama tavansı oldukça alçak bir dehlize girdik. Kapısı da alçacıktı. Girecek olan insan ister istemez saygıyla eğilsin diye böyle yapılmış diye anlattı türbedar. Ayakkabılarımızı çıkardık, bağdaş kurup oturduk. İçeride okunan Kur’ân sesleri işitiliyordu. Kadınlar, kızlar, gençler, yaşlılar, gözlerinde yaşlarla çıkıyorlardı. Kalabalığın arasında körler, sağırlar, hastalar çoktu. Bir adam, kendisi yürüyemiyordu, el arabasına bindirip getirmişlerdi. Çocuğu olmayan çiftler de birlikte oturuyordu. Memuriyette veya ticarette işleri yolunda gitmeyenler de ara sıra göze çarpıyordu. Böyleleri yürüyüşü, duruşu ve tavrıyla fark ediliyordu. Lakin sayıları azdı. Gelenlerin çoğu sıradan insanlardı. Girişdeki taş levhada kûfî yazıyla bir de beyit yazılmıştı:Kim ki bir gönlü buzukning hâtırın şâd eylegeyAnça bar kim Ka’be veyrân bolsa âbâd eylegey[1] (Kim bir üzgün insanı sevindirirse yaptığı iş öyle yücedir ki Kabe yıkılmış da o yeniden yaptırmış gibidir.) Üstüne parlak yeşil kumaş örtülen uzun sandukanın etrafına çepeçevre minderler serilmişti. Hazine sahibi kişinin saygısı sebebiyle bu kadar uzun bir sanduka yapılmış olsa gerek. Türbedar, -nur yüzlü bir ihiyardı- dokunaklı bir sesle Kur’ân okumaya başladı. Okunan ayetlerdeki sözler dikkatimi çekti. Ayet Tanrı’nın rızası hakkındaydı: “Ey huzura ermiş insan. Sen ondan, o senden razı olarak Rabb’ine dön. Böylece has kullarımın arasına sen de katıl. Cennetime gir.” diyordu. Kur’ân okuma bittiğinde insanlar ellerini sandukanın üstüne koydular. Herkes kendisinin bir isteğini, bir arzusunu fısıldayarak söylemeye başladı. O kadar kişinin yüz ifadelerindeki benzerlik dikkatimi çekti. Hepsinin gözlerinde tuhaf bir umut ve yakarış ifadesi vardı. Ama bazıları burada manasız bakışlarla oturuyordu. Bunlar dilek sahiplerinin yanında gelen yol arkadaşlarıydı. Tuhaf, bu mekana yedi yüz yıldan bu yana halk aynen böyle akın akın geliyordu. her gün sayısı bilinmeyen insan bu kişinin şanına dua ederek hayır dilemekteydi. Ben de onlar gibi dua ettim. Sevabını Yılan Ata’ya bağışlayıp yerimden kalktım. İnsanlar Allah’ın bu sevgili kuluna saygıda kusur etmemek için gerisin geri yürüyorlar, kapıya vardıklarında yüzlerini çeviriyorlardı. Tuhaf şey, burada başka kanunlar vardı. Büyük adamlardan biri “İpek böceği kelebeğe dönüşüp kozasını delerek uçup gitti. İnsanlar bomboş kozanın üstünde oturup ağlıyorlar.” demişti. Lakin türbedarın dediğine göre evliyanın ruhu diri ve sağlığında olduğu gibi buradaymış. Şaşırıp kalmamanın çaresi var mı? O kanunlar yazılmamış, söylenmemiş, yalnız gelenlerin her biri kendi görevini yerine getiriyordu. * * * Dışarı çıktığımda öğle olmuştu. — Buyrun, bu muskayı alın. Yılan Ata’nın sağlığında daima okuduğu dualar yazılı, diyerek bana muska satmaya çalıştı buradaki gençlerden biri. Ben içeri girip çıkıncaya kadar dışarıda insanlar yine çoğalmıştı. Bazı zenginler, ürkütücü, kocaman arabalarla aile mensuplarıyla birlikte gelmişlerdi. Arkada ipek kumaşlara bürünmüş kadınları, kızları; önde gururla adım atan zenginlerin kibirli tavırlarını gördüm. Çıkışta, çınar ağacının dibinde zavallı bir adam oturuyordu. Önünde su kabağından yapılmış su kabı, bir bez parçasının üstünde iğde çekirdeğinden yapılmış tesbihi… Sadaka isteyenlerden biri olsa gerek. İşin tuhaf tarafı , bir sürü kişi bu türbelere gelip dünya işleriyle ilgili dilek diliyor; türbelerin etrafındaki çaresiz fakirler de oturmuş, o dilek sahiplerinden sadaka istiyordu. Acaba neden o aziz evliyadan istemezlerdi ki diye şaşırıp kalıyorum. — Allah için bir sadaka ver evladım. Çocuğum aç, ben acizim. Bir dilim ekmek için bir sadaka verin, dedi dilenci mırıldanarak. * * * Sonraki durağıma geldiğimde manzara farklıydı. Sebebi bozkırın ve çölün uçsuz bucaksız oluşu olsa gerek. Etrafta tek tük kendi kendine yetişen ağaçlar büyümüştü. Hepsinin yapraklarını ağartan bir toz tabakası kaplamıştı. Ağaçlara ala bula çaputlar asılmıştı. Diplerinde eski madeni paralar vardı. Dilenciler nedense o paralara dokunmuyor, korkuyorlardı. Bu mantıksızlığa şaşırıp kalıyordum. Burada da rüzgar kuru yaprakları yavaş yavaş uçurup oynuyor, getirip insanların ayaklarının altına bırakıyordu. Türbenin etrafında karma kalabalık… Küçük, dar yaprakları susuzluktan kurumaya başlayan üç dört ağacın altında insanlar halkalanmış oturuyorlardı. Evladı olmayanlar evlat, şansı iyi olmayanlar şans, mutlu olamayanlar mutluluk, hastalar şifa dileyerek evliya mezarının yanında toplanmıştı. Bunlar da oturmuş beraberlerinde getirdikleri şeyleri yiyip içiyorlardı. Karaağacın altındaki adamlardan biri bana süslü Arapça yazıları satmaya çalıştı. Arapça bilmediğimi söylemem onu vazgeçirmeye yetmedi. O muskaları satın alırsam mucizelerin ortaya çıkacağını, beni kazadan beladan koruyacağını iddia etti. — Atayı yedi gün tavaf etmek gerek. Bu adamlar yedi günden beri burada. Böyle yapınca onun ruhu koruyup kollar, dedi. Biraz ötede onun karısı, anası ve iki üç kızı dikkatimi çekti. — Akşam gökyüzüne bakın. Kayan yıldızların ne kadar çok olduğunu görürsünüz. Onlar bazen evliya mezarı üstünde bir araya gelir, bazen de durmadan yağmur gibi yere yağarlar, dedi tavafa gelenlerden biri. Evliya mezarının önünde yedi gün oturdum. Bu sanduka da oldukça uzundu. Türbeye kocaman bir tuğ yerleştirmişlerdi. Sebebini sorduğumda “Ulu Tanrı muteber gördüğü için kabrini genişletmiş…” diye cevap verdi yaşlı türbedar. Evliyanın mezarına girmek bana nasip olmadı. Girsem de olduğu olacağı yer altına bir kez girmiş olurdum. Hakiki bilimin evliya mezarının feyzinden istifade etmemi engelleyeceğini çok önceden biliyordum. Sonra yoluma devam ettim. Daha önceleri otun, çimenin olmadığı yerlerde yetişen tek tük çalılıklar da sona erince küçücük, su değmemiş, değişik kumlar başladı. Nasıl oluyorsa yere düşen su kaybolup gidiveriyordu. Çok uzaklarda dağlar görünüyordu. Tanrı Dağı olsa gerek. Lakin serap mı yoksa gerçek mi anlamak kolay değil. Yere dimdik saplanan taşların harabeleri arasında gezerken etrafında seyyahların aptal aptal dolaştığı, üzerine ne olduğu bilinmeyen yazılar yazılmış taşları da gördüm. Onları elimle okşarken bir şeyler de hissettim. Evet, yeryüzüne saçılıp dağılan aziz adamların sayısını Tanrı’dan başka hiç kimse bilemez. Onların hanginin veliliğin hangi makamına eriştiği de bize karanlık. Yalnız ilim ve fennin bu kadar ilerlediği günümüzde insanların bu yerlere ırmaklar gibi akıp gelişleri de tuhaf şeydi. Dünyanın hazinelerinin kapıları ardına kadar açılmış, istenen bilgiye erişilebilen devirde, uzay gemilerinin başka gezegenlere uçmaya hazırlandığı, elektronik gözlerin dünyadan yüzlerce ışık yılı uzaktaki yıldızların yüzeyinde olup biten hadiselerden en küçük zerrelere kadar her şeyi görüp araştırıldığı, cam kaplarda insan vücudunun organlarının geliştirilmesinin tecrübe edildiği bir zamanda insanların böyle türbelerde yerlere kapanıp bir şeyler istemeleri oldukça tuhaftı. Evliya denilenler, geceleyin gökyüzünde yıldızların kaydığı mekanlarda asırlar boyunca sessizce dururlar. Bu uçsuz bucaksız çöllerin bağrında nice nice sırlar saklıdır. Bazı insanlar geceleri de onların huzuruna gelirler. Kurbanlıklarını keserler, dualar ederler. Haftalarca, aylarca gitmez; orada otururlar. Hayatlarında bir şeylerin değişeceğini umarlar. Burada da geceleyin yıldızlar öbek öbek olup türbelerin üstünde toplanırlar. bazen birkaç tanesi parlak bir iz bırakarak aşağıya doğru kayıp gider. Uzun süre etrafı gezdim. Bir yerde ayağımın altında kara bir nesne buldum. Elime aldım. Soğuk bir demir parçasıydı. “Yere doğru uçup sonra sönen o yıldızlardan birinin parçası mı acaba?” diye aklımdan geçti. * * * İşte, kim olduğu bilinmeyen bir zâtın huzurundayım. O yüce, sağlam bir kayanın altında. Yanında ılık suları olan küçük bir pınar kaynayıp çıkıyor. Türlü türlü dertlere şifa… Kayanın gövdesi oyulup yazılar yazılmış. Onları şimdiye kadar hiç kimse okuyamamış. Asırlardır yer yüzünde yaşayıp fani dünyadan göçen insanlar taşlara türlü şekiller oyup yazılar yazmışlar. Pınarın dibinde eski madeni paralar pırıl pırıl parlıyordu. — Bu kaya bir zamanlar kendiliğinden nur saçarmış. Aradan asırlar geçtikçe nedense ışıkları sönmüş, dedi oradakilerden biri. Kayanın dibine çöktüm. Daha önce görmediğim, ne olduğunu bilmediğim bir ot varmış. Yaprakları ufacık, sivri uçlu ve kısa. Sıra sıra dizilen yaprakları rüzgarda şırıl şırıl ses çıkarmaya başladı. Kurumuş bir yaprağı uçup ayağımın altına geldi. Daha önceleri işittiğim bir rivayet aklıma geldi: “İnsan evladı,’Kâlû Belâ’da şehadet kelimesini söylediğinde bir melek şahit olmuş, sonra o nur saçan bir taşa dönüşmüş. Kabe’deki Hacer’ül-Esved yani kara taş aslında o melektir”, derlerdi. Hacer’ül-Esved artık nur saçmıyor lakin sayılamayacak kadar çok insan onu tavaf ediyor. Ben de Hızır hazretlerini bulsam Tanrı’ya şükürler ede ede yolculuğumu Kabe’de bitirmeye, Hacer’ül-Esved’e gözlerimi sürmeye niyet ettim. Tuhaf, gideyim desem gidemiyorum. Kalayım değersiz ve işe yaramaz oluşumdan, isteklerime erişemediğimden, ömrümü boşa geçirmiş olmaktan çekiniyorum. Bazen kayaya yaklaşıp kulak veriyorum. karşımdaki zât sessiz. Gecenin serinliğinde soğuyan taştaki yazıların arasına bir böcek düşüyor. Yazı derince oyulduğundan çıkıp gidemiyor, sürünerek çıkmaya çalışıyor. Bu yazıların manası neydi? Orhun âbidelerini bilirim. Altay yazılarını; savaşları, mücadeleleri anlatan başka yazıları da bilirim. Gökyüzünde ise yıldızlar durmadan öbek öbek olup toplanıyordu. Bazen bazıları ışıktan bir iz bırakarak aşağıya, yeryüzüne doğru kayıyordu. Burada da rengarenk giyimli ziyaretçiler halkalar kurup oturuyorlardı. Onların ne istekleri olduğunu tahmin etmek mümkündü. Yine aynı şeyler: Evladı olmayanlar evlat, şansı yaver gitmeyenler şans, fakirler zenginlik, hastalar sağlık umuduyla çeşitli yerlerden gelmişlerdi. Herkesin niyeti dilek dilemekti. Durmadan, hiç durmadan dilek diliyorlardı… Canım sıkıldı. Keramet sahiplerinin huzuruna olur olmaz dileklerle gelinir miydi hiç? İçime bir hüzün çöktü. O sırada bozkırın rüzgarı yine canlandı ve bir ezgiyi kulağıma getirdi. Sözlerini tam olarak anlamasam da manasını çok iyi anlamıştım: “Döndüm daldan düşen kuru yaprağaSeher yeli dağıt beni, vur beni.Götür tozlarımı buradan uzağaYârin çıplak ayağına sür beni…” Burada türlü türlü insanlar; gençler ve yaşlılar, servi boylular ve kamburlar, sağlamlar ve hastalar vardı. Acaba onların gönüllerindeki görüntüyü görmenin çaresi var mıydı? Çoklarının gönlünde tuhaf bir yalnızlık hüküm sürüyor olması şaşılacak bir şey değildi. Aslında halkın içinde gezip, gülüp oynayıp ızdırap çekseler bile kendi nefislerinin ve isteklerinin karanlık uçurumlarında dolaşıyorlardı belki de… Nihayet, hepsi bitmek bilmeyen şeyler dileyerek durmadan yalvarıp yakarıyorlardı. Dilekleri gerçekleşmeyenlerin kalpleri yerde bulduğum o demir gibi katı parçalarla doluyordu belki… Arzuların yıldızlar gibi uçması ve elde edilmezlerse sönmüş yıldız parçalarına dönüşmesi mümkün müydü? Yaşlı bir adam gördüm. Ömrünün sona ermesine bir veya iki gün kalmış, bu bahtsız vücuduna yapışıp kalan ve şu an ona ızdırap çektiren hastalıktan kurtulmayı diliyor, dua ediyordu. Tüccarları da gördüm, sahip oldukları dünya malının hesap edilemeyecek kadar çok olduğu parlayan, yağ basmış gözlerinden belli olan bu adamlar, o mallarının üstüne daha fazlasını isteyerek dua ediyorlardı. Yalnız, buradan çıkanların hangi birinin geriye dönüp o dünya malına sağ salim ulaştığını kimse bilmezdi. Bu insanlarda yaşama isteği o kadar güçlüydü ki akıllara sığmazdı. Doksan altı yaşına girmiş, yaraları irin dolu yaşlı bir adam bedeninde ortaya çıkan beyaz lekelerden kurtulmayı dilemek için gelmişti. El arabasıyla eli ayağı tutmayan dev gibi bir adamı da getirmişlerdi. O, ne olduğu bilinmeyen ve bir türlü iyileşmeyen bir hastalığa yakalanmıştı. O hastalığın devasını diliyor, yalvarıyordu. Yalnız rüzgar gamsız kasavetsiz ve başıboş geziyor, kumları ve kurumuş otların sararan yapraklarını durmadan dağıtarak oynuyordu. Buralarda uzun zaman oturup düşüncelere daldım. Karşımdaki adı bilinmeyen zât da sessizdi. Şu ana kadar huzurunda olmamın bütün sebebinin büyük bir sırrı bağrında gizlemesi olduğunu, o sırra erişirsem hayatımın değişecek olduğunu biliyordum. O mukaddes bilgi hakkında yani Hızır hazretleriyle nasıl buluşabileceğim konusunda henüz bir düşüncem yoktu. Halk arasında bu kişilerin dürüstlükleri, doğrulukları, ulu Tanrı’nın belirlediği sınırların dışına çıkmayışları ve can u gönülden ibadetleri ile yüksek makamlara ulaştıkları hakkında rivayetler dolaşıyordu. Yalnız, doğru ve dürüst adamlar dünyada bu kadar az mıydı? Ya “Bir halktan bir evliya çıkar” sözü ne demekti? Her halde onların yine başka özellikleri olduğu belliydi ancak ne?.. Evet, Maveraünnehir’den ta Tebriz ve Konya’ya kadar aziz velilerin kabirleri yayılmıştı. Onların çoğundan haberimiz yok. Yalnız adlarını biliyoruz, o kadar… Ben akil baliğ olduğundan beri ibadet etmekte olan çok insan tanıyorum. Ama bir tanesinde yükseliş ve olgunluk alametlerini görmedim. O nasıl tuhaf bir makam ki söylenenlerin hepsini yerine getirseniz de erişilmesi bu kadar zor? Aslında aziz kim? O nasıl makam? Hangi sebepten dolayı onlara bu keramet verilmiş? * * * Hiçbir yerde aradığımı bulamadım. Afrasiyab rüzgarları, Nurata fırtınaları, Semerkand ve Buhara’nın yedi evliyasının türbeleri ve üzerinde ne yazdığı bilinmeyen taşları… Bir tanesi bile bana sırlarını açmadı. Sonunda cansız taşlar arasında yine bir aziz zâtın kabrini buldum. Bu, sönük bir türbe idi. Belki o da bir zamanlar nurunu saçmış saçmış, sonra sönüp gitmiştir. Sanki yanan mum gibi. Ama mum da ışık saça saça kendini bitiriyordu. Azizlerin türbeleri ise içinde saklanan sırlar sebebiyle nur saçardı. Onların nuru bitmez, tükenmezdi. Yalnız, sönük bir türbe idi. Neden sönmüştü? Genellikle “azizler ebedi hayat sahibidir” sözü aslında diğer insanlara kıyasla söylenmiş bir söz olsa da onların nur saçmalarının ve sönmelerinin sebepleri bizim için tamamen birer bilmece. Sebebini bilmek çok zor. Bu türbedeki nurun sönüş sebebini kendimce düşündüm. Bu, benim gibi sayısız insanların tarihlerini içinde saklayan, hayatlarını boş şeyler ve batıl inançlar için harcayanların tarihçesi değil miydi? Tavaf için koşup arkamdan gelen bir kişi: “Yerde yatan işte bu sönük taş askerdi. O yurdu için can verdi. Onun bildiği yurttan eser bile kalmamış. Bakın, içeride buna benzer daha yüzlerce taş var…” Yerde yatan bunca taş o sönen yıldızların kalıntılarına, o soğuyup kalan demir parçalarına benziyordu. Gökyüzünde sönük bir aydınlık vardı. Bozkırda soğuk bir fırtına esiyordu. Öbür tarafımda bir sürü insan toplanıp oturmuş, yiyip içiyorlardı. Kestikleri koyunların derileri görünüyordu. “Kulağına diken değmemiş koyun olması gerek…” diyordu birisi boğuk bir sesle. Halk, halk… Hayır, kerametler ve mucizeler bu halkın insafa gelmesi için verilmemiştir. Kendisine gösterilen mucizelerle hiçbir zaman yetinmeyen, yine ve yine elini açıp dur durak bilmeden isteklerde bulunmayı seven halk zaten su üstünde yüzüyor, olabilecek şeyleri önceden biliyor, hastalıkların devasını buluyor; körü körüne, el yordamıyla dünya hayatını yaşayıp göçüyor. Irmağın kenarında kayık dururken su üstünde yürümenin ne faydası var? Suyun üstünde yürüyen adamın yiyecek içecek derdi olur mu? Olmaz elbette. İncecik bir perde üstünde yaratanın adını zikreden insanın korku ve umut içinde adım atması gerçeğe daha yakın. Çünkü üzerinde yürüdüğü incecik yüzeyin altında dipsiz çukurlar olduğu korkusu her zaman bilincini örümcek ağı gibi saracaktır. Onun “Seni suyun üstünde tutup yürüten, dünyanın üstünde de öylece tutup yaşatmaktadır…” diyen gür sadayı işitmesi mümkün olabilir. Olacak şeyleri önceden bilmenin oldukça tehlikeli bir bilgi olduğuna şüphe yoktur. Bu bitmez tükenmez hayallerimin yolunda giderken kenarda yine bir acize rastladım. Yanında küçük bir çocuk vardı. — Allah için bir sadaka verin evladım. Bu çocuk yetim. Ben çalışıp kazanamıyorum. Allah rızası için azıcık sadaka verin. Açız, diyordu aciz adam. Duaları kabul olmayanlardan birisi miydi bu? Azizlerin kabirlerinin üstünde bu bahtsız da hazinelere veya zenginlik isteyip çok yalvarmıştır. Türbenin içindeki zâtın hangi ızdıraplar içinde olduğundan habersiz; para, altın, şans dilemiştir ve dilekleri kabul olmayınca geçinmenin kolay yolunu bulmuştur… Onu şiddetle ayıplayıp geçtim. Çaresiz adamın gözlerinin yaşardığını, ezilip büzülerek toprağa çöküp kaldığını, çocuğun da üzgün bir halde başını eğdiğini de gördüm. “Ey insan! Yanındaki küçük çocuktan da mı utanmıyorsun? Hangi yüzle sadaka istiyorsun?” — Gönlümü kırma oğlum, dedi yaşlı adam. Her Musa’ya bir Hızır sözünü işitmedin mi? Tekrar dönüp baktığımda aciz adam da çocuk da yoktu. Belki epeyce geride kalıp türbeye doğru gitmişlerdir. Rüzgar, onların durduğu taraftaki ağacın kuruyan yaprağını kopardı ama getirip ayaklarımın altına bırakmadı, belki de çok uzaklara uçurdu. * * * Evet, bazı insanların yeryüzünde maksatsız, hedefsiz, tuhaf şeyleri dileyip isteyerek yaşamaları yüzünden bu toplumdan uzak durmak gerektiği düşünülebilir. Özellikle ömürlerinin onlarca yılını harcayarak yüksek, muhteşem binalar yapmış; yiyip içip şişmanlamış adamlar evliyanın huzuruna çok gelmekteydi. Onların çok, evet çok mutsuz olduklarını görüyordum. “Ey bedbaht! Dilediğin haşmetli hayatın içindesin işte. Daha hangi mutluluktan bahsediyorsun?” dedim huzur bulma umuduyla gelen servet sahiplerine. Aklıma ağacın dalında gördüğüm elma kurdu geldi. Onun hikmetini de hemen anladım. Yiyeceklerin en lezzetlisi elma kurduna verilmiş. Yalnız onun kısmeti, hayatı boyunca elma kurdundan başka bir şey olamamaktı. Yine bir olgun insanın hikmeti aklıma geldi: “Kurt canını feda edip ipek oldu, ipek kurdu kadar da gayretin, kahramanlığın yok mu?” diyordu. Lakin, kabir ziyaretine gelip türlü türlü şeyler dileyenlere Tanrı’mın dilediklerini vermesini anladım. Aksine verilmediğini de anladım. Yasaklanan lezzetlerle huzur içinde yaşamanın hiçbir zaman birlikte verilmemesi, ateşle suyun bir arada olmaması gibiydi. Halk ise durmaksızın akıp geliyor, türbe duvarına yaslanıyor ve durmadan, dinlenmeden isteklerini bildiriyordu. Birisinin olmuş olanı seven delikanlı, hırsızlık yapıp yakalanmaktan korkan hırsız, günahları ve hataları sebebiyle vücuduna hastalık bulaşan nefsi doymazlar, “Ver! Ver! Ver!..” diyerek azizlerin mekanlarına doğru ellerini uzata uzata heybetli bir sel olup akar, akar, akardı. * * * En sonunda son durağımda, yedinci evliyanın türbesinin önünde düşüncelere dalıp uzun süre oturdum. Türbenin hizmetlerine bakan nur yüzlü yaşlı türbedar omzuma dokunup “Kalkın, sabah vakti giriyor.” dediğinde kendime geldim. — Evladım, çok uzun süre oturup kaldın. Yüreğindeki gerçekleşmemiş hayaller ve sıkıntılar ne kadar çok olsa da Tanrı dileğini elbette verecektir. Ümitsiz olma, dedi o gülümseyerek. — Eh babalık, sana ne diyebilirim ki? Dileklerim kabul olmadı, İstediğim şeye hiçbir yerde erişemedim. Hızır hazretlerinin nasıl bulabileceğime aklım yetmedi. Daha ne isteyeyim? En sıradan bir dileğim Kabe’yi görmekti. Hiç olmazsa bu dileğim gerçekleşir mi acaba? Sözlerimi işiten yaşlı adam ellerini duaya açtı. — Gel öyleyse oğlum, birlikte dua edelim. Şayet kabul edilecek bir dilekse… Onunla birlikte ben de Tanrı’mdan burada yatmakta olan aziz kişinin hürmeti hakkı için mukaddes Kabe’yi göstermesini yalvarıp diledim. O anda… Bir mucize görüldü. Kabe’nin yeri yükselip gözümün önüne geldi. Tuhaf! Orada hiçbir şey yok, bomboş… Kabe viran olup gitmişti. Neden? Neden? Ak sakallı adamın sözlerini işittim: “Aziz evliyalar asla sizin hayalinizdeki gibi kerametler ve mucizelere gömülüp yatan kişiler değiller. Onların daha heybetli ızdırapları, hayalleri, üzüntüleri var. Lakin Tanrı’mın büyüklüğü isteyene istediğini vermektedir…” Dönüp baktığım ki yanımda hiç kimse yoktu. Lakin, daha şimdi onun durduğu yerdeki bir tane kurumuş ot canlanıp yeşermeye başladı. İki tane incecik, küçük yaprak açmıştı. Heyecan içinde nasıl koşup türbeden çıktığımı hatırlamıyorum. Etrafıma bakınarak epeyce koştum. Ne yazık ki etraf bomboştu. Hiç kimse görünmüyordu. Çıplak bir kayanın dibinde diz çöktüm. Küçük pınardan zayıf, dupduru su çıkıyordu. Bütün bölük pörçük seyahatlerimin manaları sedef mercanı gibi dizildi ve hikmeti aklımda aydınlanıp kızarmaya başladı. Sanki bozkır yanıyormuş gibi, özürlerimi ve bahanelerimi yaka yaka aklımı, şuurumu zapt etmeye başladı bu yangın. Kalkayım desem yerimden kalkmaya mecalim yok. Çok uzun süre ızdırap içinde kaldığım için etrafımda çalılıklar çatal çatal boy atmışlar. Üstümü toz ve yosun kaplamış, bahar yağmurlarında çamura dönmüş, güneş çok kızdırdığında kerpiç gibi bir katman oluşturan ve ne zamandan beri düşünen bir kaya olmuştum. * * * Bağrımda böcekler koşuşturuyordu. Üstümde bir şeyin kımıldadığını hissedip baktım ki bir kuş başıma yuva kurmuştu. Yıldızların kaydığı gecelerde ay ve şimşekler altında omuzlarımı parça parça eden, her şeyi yıkayan yağmurlar ve şiddetli yağışlar altında dimdik duruyordum işte… Şaşılacak tarafı şu ki biraz ötedeki ağaçların altında bir grup insan karaağaç dallarına rengarenk çaputlar bağlamış, ağacın altında oturmuş, yiyip içiyorlardı. Yine bir grup insan, etrafımda dönüyorlardı. Birisi tutuk tutuk, yanlış bir tarzda Kur’an okumaya başladı. Hastalar, yaralılar, işi yolunda olmayanlar, çocuğu olmayanlar toluluğu burada da aynıydı. Az ötede bir iki çocuk ellerinde muskalarla geziyorlardı. “Bu Hızır hazretleriyle buluşan zât. Dünya hayatında okuduğu duaları alın!” diye bağırıyordu kara sakallı, iri yarı bir delikanlı. Karaağacın altında kulağına diken değmemiş koyunlar kesiliyordu. Etrafımda dönen insanlar her zamanki gibi dileklerini diliyor, yalvarıp yakarıyorlardı. Ben size ne verebilirim ki? Peşinde gezip gezip aradığını bulamayan bir kulum ben de… Canlı olmanın, yaşamanın, hayatın ve ölümün sırlarını bir kere olsun görmek isteyip göremediğimi bilseydiniz… Ne öğrendiysem, ne yaptıysam hepsinin boşa gittiğini de bilseydiniz. O sırada yaşlı bir adam yanıma geldi. Yanında yaklaşık on bir – on iki yaşlarında bir çocuk vardı. Bir şey söyleyeyim desem dilim yok… Çocuksa tertemiz bakışlarını bana dikmiş, sessiz duruyordu. Yaşlı adam oğluna: — İşte, Hızır hazretleriyle buluşan bir kişi daha. Sandukasının kendi kendine nur saçtığını görüyor musun? Bu adam dünya hayatının sırlarına ulaşmak için çok uğraştı. İste oğlum. Temiz kalple istersen bu kişinin hürmetine Allah dileğini yerine getirirse hiç şaşırmam, dedi sakalı titreyerek. — Gerçekten mi? dedi gözleri parlayan çocuk. Sonra yanıma gelip ellerini sırtıma koydu. Kendi dileklerini fısıldayarak söylemeye başladı. Kalkmaya çalıştım ama kalkamadım... Yıldızlar benim de tepemde kümeler olmuştu. Bazıları ışıktan bir iz bırakarak aşağıya doğru kayıyordu. Yerde ise soğuk demir parçaları vardı. Çocuk birden bire şaşırarak: — Dede, bak! Onun nuru sönmeye başladı, dedi. Yaşlı adam da: — Tövbe! Tuhaf bir türbeymiş bu. … Sonra iç çekerek çocuğun elini tuttu: — Yürü evladım. Bizim gideceğimiz yer burası değil, başka bir yer galiba… 2012Özbekçe [1] Ali Şir Nevai’nin beyti.
Kemal Tahir - Devlet Ana (Roman Özeti)
Çarşamba, 01 Mayıs 2019
Eserin Adı: Devlet AnaTürü: RomanYazarı: Kemmal Tahirİlk Yayımlandığı Yıl: 1967Basım Yeri ve Tarihi: İthaki Yayınları, İstanbul 2013ISBN : 9789752731333 Kemal Tahir’in Devlet Ana romanı, Söğüt kasabasına yerleşen küçük bir göçebe aşireti durumundaki Türkmenlerin çevresindeki düşmanlarla mücadele edip yeni yerler fethederek Osmanlı Devleti’nin kuruluşunu gerçekleştirmesini anlatır. Romandaki olaylar 13. yüzyılın sonlarıyla 14. yüzyılın başlarında geçer. Bizanslıların ve Moğolların yozlaşmış tutumlarına karşı Osman Bey, fethettiği topraklardaki insanlara hiçbir baskı uygulamaz, sevgi, adalet ve hoşgörü ile hükmeder. Kemal Tahir’in bu romanında, “Türkiye’de çökmüş bir imparatorluğun yarattığı aşağılık duygusunu silmek ve Osmanlı insan tipini, onun erdemlerini, devlet kurma yeteneğini belirtmektedir. Devlet Ana romanı 1967 yılında yayımlanmış, 1968 Türk Dil Kurumu Roman Ödülü’nü kazanmıştır. Kişiler Osman Bey: Orta boylu, fakat geniş omuzlu, kalın pazılıdır. Kollarının bacaklarının, gövdesine göre uzunluğu doğuştan iyi savaşçı, iyi binici olduğunu gösterir; çatık kaşları, kemerli burnu, köşeli çenesi, tuttuğunu koparma gücünü, biçimli ağzının ucundaki yumuşak gülümseme, gerektiği zaman insanların suçlarını bağışlama yeteneğini ortaya koyar. Yakışıklı olduğu kadar utangaçtır da. Karşısındakilere hiç zorlanmadan güven vermesi, öz konuşmasındandır. Akçakoca, Dündar Alp’e bey olarak niçin Osman’ı seçtiklerini şu şekilde açıklar: Biz uyurken uyumadı bekledi, Osman Bey. Çıplağımızı giydirmeye, açımızı doyurmaya çalıştı. Gücü yetse de yetmese de. canımızı canı, ırzımızı ırzı saydı. On üç yaşından bu yana savaşlarda gördünüz, ölüm tırpanının vınladığı yerde başını eğdi mi? Düşmanı hepimizin önünce kovup gerilerken hepimizin ardınca gelmedi mi? Bize Osman Bey’den uygunu kim?” Akçakoca: Ertuğrul Bey’in çocukluk arkadaşı, ahi yoldaşı, savaşlarda eşi, kardeşten ileri kan kardeşidir. Yaşı sekseni aştığı halde koca çınar gövdesi gibi dimdik, ak sakallı bir adamdır. Akçakoca, ermiş değilse de yaklaşmıştır. Kerameti yoksa da feraseti vardır. Şeyh Edebali: Ertuğrul Bey, Osman Bey ve Orhan Bey’in saygı duydukları, akıl danıştıkları bir şeyhtir. Balkız’ın babasıdır. Daha sonra Osman Bey’in kaynatası olmuştur. Orhan Bey: Ertuğrul Bey’in torunu, Osman Bey’in oğludur. En karmaşık durumlarda hemen bir çıkar yol bulan kıvrak zekâlı biridir. En yakın arkadaşları Kerimcan ile Mavro’dur. Aklına koyduğu bir şeyi vakit geçirmeden yapar. Yar Hisar tekfurunun kızı Lotus’u sever. Lotus: Yar Hisar tekfurunun kızıdır. Orhan Bey’in sevdiği kızdır. Arabayla yolculuk ederken atlar ürker ve yoldan çıkar. Orhan Bey yaydan çıkmış ok misali fırlar, hızla akan derin suya batarlar. Orhan Bey, Lotus’u kurtarır. Bala Hatun: Osman Bey’in sevdiği, Şeyh Edebali’nin kızıdır. Osman Bey, çocukluğunda Edebali’nin kızını Balkız olarak bilir. Balkız henüz on dört yaşındayken Osman Bey ona âşık olur ve onu istetir. Uzun boylu, ince belli bir kızdır. Bacıbey (Devlet Hatun): Rum bacılarının başkanıdır. Uzun boyu, geniş gövdesiyle yürürken sanki Söğüt’ü depreme vermektedir. Ok atmada, mızrak savurmada, kılıç tutmada, binicilikte değme savaşçılardan geri kalmaz, hele korkusuzlukta çoğunu yaya bırakır. Kocası Rüstem Pehlivan’ın bir akında ölmesinden sonra büsbütün sertleşmiş, Ertuğrul Bey’den başkasını dinlemez olmuştur. Söğüt bacılarının beyi, Devlet Hatun, oğullarına hem bilek hem de yürek gücüyle babasızlığın boyun büküklüğünü hiç duyurmamıştır. Oğlu Kerim’i mollalıktan vazgeçirmek için elinden gelen her şeyi yapar. Onun tıpkı babası gibi savaşçı olmasını ister. Demircan: Bacıbey’in büyük oğludur. Kerim’in ağabeyidir. İri cüsseli, son derece güçlü biridir. Şövalye Notus Gladyus tarafından sırtından oklanarak kahpece öldürülür. Kerimcan: Silahşorluğu sevmeyen, okumaya aşırı derecede düşkün olan bir gençtir. Onun hayali Mısır’a, Bağdat’a, Buhara’ya gitmek, medreselerde okumak, bilginlikte ün salmaktır. Silah kullanmaya hiç heves etmez. Kerim’in bu tutumuna başta annesi Bacıbey olmak üzere tüm Söğüt halkı şaşkın kalır. Ağabeyi Demircan’ın öldürülmesi üzerine otoriter ve sert mizaçlı bir yapıya sahip olan annesi kırbaç zoruyla onun silah kuşanmasını, bir savaşçı olmasını ister. Oğlunun tüm kitaplarını yakar. Sevdiği kız Aslıhan bile “Savaşçı olmayana varmam!” diye söz verdiğini söyler. Annesinin baskılarına daha fazla dayanamayan Kerim mollalığı bırakır. Kaplan Çavuş’tan kılıç dersleri almaya başlar. Adı bundan böyle Kerimcan olur. Ağabeyini ve yengesi Liya’yı öldüren Şövalye Notus Gladyus’ü öldürerek intikamını alır. Romanın sonunda üzerindeki savaş kıyafetlerini çıkarır, kılıcını asar ve kitap okumaya başlar. Liya: Issızhan’da kardeşi Mavro ile yaşayan genç bir kızdır. Demircan’ın sözlüsüdür. Hanlarına gelen Şövalye Notus Gladyus tarafından önce taciz edilir. Liya bu tacizden hançeri sayesinde kurtulur. Fakat bir süre sonra sözlüsü ile birlikteyken Şövalye Notus Gladyus tarafından tecavüze uğrar, sonra da boğularak öldürülür. Mavro: Kız kardeşi Liya ile Issızhan’da yaşar. Savaşçı olmaya özenen bir gençtir. Hanlarına gelen Şövalye Notus Gladyus’e, onun savaş kıyafetlerine, silahlarına imrenerek bakar. Ablasının öldürülmesinden sonra kendi isteğiyle Söğüt’te yaşamaya başlar. Bacıbey, Mavro’yu ölen oğlu Demircan’ın yerine koyar. Mavro, öldürülen ablasının ve eniştesinin intikamını almak için Kaplan Çavuştan ders alır. Voyvoda Konağı baskınında Müslüman olduğunu söyler. Roman boyunca Orhan Bey ve Kerim’le birliktedir. Romanın sonunda kılıcını Uranha’nın göğsüne saplar. Kaplan Çavuş: Eskişehir dolaylarının en ünlü demircisi, en bilgili silah ustasıdır. Kızı Aslıhan ile birlikte yaşamaktadır. Kerim ile Mavro’ya kılıç kullanma, ok atma dersleri verir. Kaplan Çavuş, karısı öldükten sonra “delikli demir” yapmaya karar verir. Bıkmadan usanmadan dükkânında çalışır, ateş tozuyla kurşunu demir borunun içinden atmaya çalışır. Bir gün dükkânında ateş tozuyla uğraşırken alevler üzerine sıçrar, yüzünün bir tarafı yanar. Aslıhan: Silah ustası Kaplan Çavuş’un kızıdır. Babasından aldığı dersler sayesinde çok iyi kılıç kullanır. İnatçı ve gururlu bir kızdır. Kerim’i çok sever, fakat savaşçı bir babanın kızı olduğu için belinde kılıç taşımayanı erkekten saymaz. Notus Gladyus: Kaba, saygısız, ahlaksız bir silahşördür. Yüzbaşı Uranha ve Keşiş Benito ile her türlü kötülüğü yaparlar. Sapık ve ahlaksız bir canidir. Yüzbaşı Uranha: Kıbrıs’ın Sen-Jean tarikatından Şövalye Notus Gladyus’un yakın arkadaşıdır. Kendisi de bu tarikata paralı bir askerdir. Birlikte soygunlar yapıp din kardeşlerini soydukları, sarhoş olup kavga çıkararak kan döktükleri, kadınlara tecavüz ettikleri için tarikat tarafından sürgün edilmişlerdir. Keşiş Benito: Çorak bir tepenin tam ortasında, pislik içindeki bir mağarada yaşar. Geniş bir ağzı, çenelerini çatırdatarak esneyen dişsiz, dazlak bir deve benzemektedir. Sapık ve cinsel tutkuları olan hasta biridir. Çudaroğlu: Cengiz Han’ın ordusuna ünlü savaşçılar yetiştirmiş Çudar kabilesindendir. Çıkık elmacık kemikleri ve iğde çekirdeğine benzer gözleriyle Moğol olduğu anlaşılır. Her çeşit suç işlemeye meyillidir. .Pervane Subaşı: Eskişehir Sancakbeyi Ali Şar Bey’in kahyasıdır. Küçük yaştan beri ata bindiğinden bacakları biraz çarpık, sırtı biraz kamburdur. Ali Şar Bey: Kadınlara olan aşırı düşkünlüğünden başına türlü belalar gelir. Vaktiyle savaşlarda pazı gücü, cesareti, silahşörlüğü meşhurdur. Sancak beyliğini alnının teriyle kazanmıştır. Şimdilerde ise er meydanlarında çabalamaktansa kuş tüyü döşeklere uzanıp körpe cariyelerin elinden şarap içmeyi daha çok seven biridir. Eskişehir esnafına göre Ali Bey yüzde yüz cennetliktir ama bu kadar uçkuruna gevşek olmasa… Kadınlara olan düşkünlüğü yaşı ilerledikçe azalacağına artar, son zamanlarda iyice azgınlaşmış, kudurganlık halini alır. Gözüne kestirdiği her cariyeyi haremine alır, bu yüzden esircilere olan borcu kabardıkça kabarır. Osman Bey için Şeyh Edebali’ye dünürcü gider, burada Balkız’a ilk görüşte tutulur, ikinci kez gittiğinde kızı kendisine ister. Bu konuda Osman Bey’e de yalan söyler. Hophop Kadı: Asıl adı Darendeli Hüsamettin Efendi’dir. Ufak tefek, sıska biridir. Şaraba ve kadına olan düşkünlüğüyle bilinir. Rüşvetçi kadılardandır. Ali Şar Bey’i kısa sürede borçtan kurtarır. Gizliden gizliye her türlü yolsuzluğu yapar. Halktan yüksek oranda vergi alır. Dündar Alp: Ertuğrul Bey’in kardeşidir. Ağabeyinin aksine boyu kısadır. Bıyığının ve sakalının aklığı, yüzünün karalığını kapatmaya yetmez. Gaga burnu ile yandan görünüşü yırtıcı bir kuşa benzer. Sadece Söğüt’ün değil, Ankara’dan İznik’e, Kütahya’dan Bolu’ya kadar çevrenin en varlıklısı olarak bilinir. Her fırsatta Osman Bey’i kötülemeye çalışır, onun karşısında yer alır. Dündar Alp hain bir insandır. Beyliğe ait gizli bilgileri, vakit geçirmeden düşmanlara yetiştirir. Fakat sonunda yaptığı hainlikler ortaya çıkar. Daskalos Derviş: İznik Ayasofya’sının başpapazının biricik oğludur. Papaz çömezi iken kendini şarapçılığa, kadın düşkünlüğüne ve sonra da kumara vurur. Bir zaman avuç avuç afyon yiyerek abdallarla gezip tozar. Sonra savaşçı dervişlere katılır, fakat işi büsbütün azıtıp yobaz kesilir. Akınlarda eski dindaşlarına akıl almaz eziyetler eder. Dündar Alp ile tanıştıktan sonra gücü iyice artar. Cin gibidir, ağzı iyi laf yapar. Ertuğrul Bey’in yasağına aldırmadan afyon ticareti yapar. Balabancık: Ertuğrul Bey’in kardeşi Dündar Alp’in kölesidir. Şaşılacak kadar uzun kirpikleri, kocaman gözleri, çocuksu bir yüzü vardır. Silahşorluğa çok meraklıdır. Keşiş Benito tarafından cinsel tacize uğrar. Daskalos Derviş de buna seyirci kalır. Olaylar Devlet Ana Kemal TahirMavro, kız kardeşi Liya ile, Ertuğrul Bey’in himayesinde bulunan Karacahisar topraklarında Issızhan adı verilen bir yolcu hanında yaşamaktadır. Kıbrıs Sen-Jean şövalyelerinden Notus Gladyus ve Uranha hana gelirler. Mavro silahlara ve silah kullanmaya aşırı derecede ilgili bir gençtir. Şövalye Notus Gladyus, Mavro’nun bu zaafından faydalanır, kendisini usta bir şövalye yapacağını söyler. Şövalye son derece kaba ve terbiyesiz biridir. Mavro’nun ablası Liya’ya sarkıntılık eder, onu zorla elde etmeye çalışır. Fakat bu emeline ulaşamaz. Liya, yastığın altından aldığı hançerin zehirli olduğunu söyleyerek şövalyeyi odasından çıkarmayı başarır. Şövalye Notus Gladyus, Uranha ve Keşiş Benito bataklığı geçerek Ertuğrul Bey’in at eğitimcisi Demircan’ın çadırının bulunduğu yere gelirler. Bu sırada Demircan ile Liya sevişmektedir. Şövalye daha önce Liya’nın kendisini reddetmiş olmasını gururuna yediremez, bunun ezikliğiyle yayını gerer, çıplak olan Demircan’ı sırtından vurur. Liya ilişkinin vermiş olduğu sarhoşlukla üzerine yığılan Demircan’ın öldüğünü ilk anda anlamaz. Şövalye Notus Gladyus, kendinden geçmiş bir halde yatan Liya’ya tecavüz eder, bu sırada Uranha da sarığıyla kızın yüzünü örter bağırmasını önlemek için. Ayrıca arkadaşının yaptığı pisliği görmek istemediğinden gözlerini kapatır. Şövalye eliyle kızın boğazını var gücüyle sıkar, onu öldürür. Çayırda gezeleyen değerli savaş atlarını alırlar. Kızın ölüsünü Türkmen kilimine sarıp iki yanını Türkmen sarığıyla bağlarlar. Cesedi ata yükleyerek bataklığa atarlar. Orhan Bey ile Kerim Çelebi, Demircan’ın çıplak cesedini görürler, büyük bir panik ve şaşkınlık yaşarlar. Köylüler cesedi bu halde görmesin diye hemen giydirirler. Orhan Bey, “baskın var” işareti veren davulu vurmaya başlar. Kara Osman Bey’in at eğitimcisini öldürmek, savaş atlarını sürüp götürmek düpedüz meydan okumaktır. Usta bir izci olan Pop Markos, toprağın üzerindeki izlerden hareketle Demircan’ı öldürenlerin iki kişi olduğunu söyler. Orhan Bey, Liya’nın da başına kötü şeylerin geldiğini düşünür. Pop Markos, Orhan Bey, Kerim, Demircan’ın yardımcısı Ermeni Toros katillerin peşine düşerler. İzler Karacahisar toprağına kadar gelir. Orhan Bey dedesinin sözlerini hatırlayarak kimsenin izinsiz sınırı aşmamasını ister. Bundan sonrasına Ertuğrul Bey’in karışacağını söyler. Bacıbey, Söğüt kadınlarının başkanıdır. Oldukça sert bir mizaca sahiptir. Uzun boylu ve geniş gövdelidir. Ok atmada ve kılıç kullanmada erkek savaşçılardan geri kalmaz. Son derece korkusuz biridir. Kerim, silah ustası Kaplan Çavuş’un kızı Aslıhan’ı sevmektedir. Kerim, mollalığa heves edince Aslıhan buna üzülür. İnatçı bir kız olan Aslıhan “Savaşçı olmayana varmam!” diye söz vermiştir. Orhan Bey, babası Osman Bey’e Demircan’ın sırtından bir okla kalleşçe vurulduğunu söyler. Dedesinin “Beylerden gerçek saklanmaz.” öğüdünü hatırlayarak cesedin çıplak olduğunu belirtir. Ertuğrul Bey, oğlu Osman Bey’e sakin olmasını, barışı bozmak isteyenlerin olabileceğini bu nedenle dostu düşmanı net olarak bilmeden savaş açmanın doğru olmayacağını söyler. Cavlakların delibaşısı Adem ejderhası, Kaplan Çavuş’un kızı Aslıhan’ı çeşme başında sıkıştırır. Bu sırada Kerim gelir. Adem ejderhası Kerim’e saldırır. Kerim, kırbacıyla adamı bir güzel döver. Söğüt bacılarının beyi Devlet Hatun, oğullarına hem bilek hem de yürek gücüyle babasızlığın boyun büküklüğünü hiç duyurmamıştır. Oğlu Kerim’in de babası gibi usta bir savaşçı olmasını ister. Oğlunu mollalıktan vazgeçirmek için elinden gelen her şeyi yapar. Oğlu Kerim’in kitaplarını yakar. Eline kırbacı alır “Bugünden tezi yok bırakacaksın mollalığı, ağanın kılıcını takacaksın omzuna. Artık Kerim Çelebi değil, Kerimcan’sın.” der. Kerim annesinin isteğini kabul etmez. Bunun üzerine Bacıbey elindeki kırbaçla Kerim’i bir güzel döver. Eli yüzü kan içinde kala Kerim annesinin isteğini kabul eder. Üstündeki cübbeyi çıkarır, Demircan’ın savaş elbiselerini giyer, silahlarını kuşanır. Halk meydana toplanmıştır. Dündar Alp ve Daskalos Derviş halkı galeyana getirmeye çalışırlar. Acılar içinde ağıt yakan Bacıbey’i de arkalarına alırlar. Bu sırada Ertuğrul Bey ölür. Akçakoca, topluluğa Ertuğrul Bey’in vasiyetini bildirir; sakin olmaları gerektiğini, akıllıya saldırmanın zararlı sonuçları olacağını söyler. Akçakoca hemen bey seçiminin yapılmasını söyler. Bey olarak Osman Bey seçilir. Osman Bey, Şeyh Edebali’nin kızı Bala Hatun’u sevmektedir. Üç yıl önce, Balkız henüz on dört yaşındayken konuşmuş, kızın evlenmeye razı olduğunu anlayınca onu istetmiştir. Ertuğrul Bey’den habersiz yapılan bu istemeyi Şeyh Edebali uygun görmediği için kabul etmemiştir. Babasının ölümünden sonra Osman Bey, Edebali’nin yanına gider. Şeyh Edebali, karşısına babasının ölümüyle sorumluluk altında iki büklüm olmuş bir delikanlı beklerken, Osman Bey’in cesur konuşmalarını duyunca şaşırır. Babasının vasiyetlerini bildirdikten sonra oradan ayrılır. Daskalos Derviş, halkı Demircan’ın intikamı için savaş yapılması konusunda kışkırtır. Bacıbey de savaştan yanadır. Osman Bey dostun düşmanın iyice bilinmediği bir durumda savaş yapmanın doğru olmayacağını; bebelerin, yaşlıları, sakatların düşünülmesi gerektiğini söyler. Filatyos yanındaki savaşçılarla meydana gelir ve ortaya bir Türkmen sarığını fırlatır. Kerim, sarığı hemen tanır. “Bu sarık Demircan ağabeyimindi.” der. Filatyos, Liya’nın önce ırzına geçilip sonra da boğularak öldürüldüğünü söyler. Katilin Demircan olduğunu zanneden Filatyos, Osman Bey’den açıklama bekler. Osman Bey, Demircan’ın da bir Karacahisar okuyla sırtından vurularak öldürüldüğünü söyler. Tüm bunların iki tarafı birbirine düşürmek için yapılmış haince bir plan olduğu anlaşılır. Filatyos geri döner. Karacahisar’a savaş açılması için halkı kışkırtan Daskalos Derviş’in dili utancından dişine kilitlenir. Kaplan Çavuş, Mavro ile Kerim’e ok atma ve kılıç tutma dersleri verir. Omzunda sazı ile Yunus Emre gelir. Kaplan Çavuş uzun süre görmediği çocukluk arkadaşını görünce çok sevinir. Sohbet etmeye başlarlar. Yunus Emre onlara gördüğü hayırlı rüyayı anlatır: “İtburnu’nda, Şeyh Edebali Efendi’mizin mübarek katında, hayırlı perşembeyi hayırlı cumaya bağlayan gece, bir düş gördüm. Şeyh Edebali Efendi’mizin mübarek kucaklarında bir ay doğdu, parıltısı karanlığı çalkaladı çıktı, yükseldi, orak biçimindeyken dola dola sini değirmesine döndü. Dünyayı nura boğdu. Öyle ki, gözler kamaşıp bakmaya güç yetisi kalmadı. Baktım ki, sizin Osman Bey’iniz de iki dizi üstünde sağ yanındadır ve de tesbihe girmiştir. Gökleri bezeyen ay inip geldi, göğsüne yaslandı, gövdesine karıştı. Aman nedir, ne hikmettir? Dememize kalmadı, ayın gömüldüğü yerde bir fidan belirdi, yeşerip büyüdü, göklere dal budak saldı…” Yunus Emre, gördüğü bu rüyayı Şeyh Edebali’ye de anlatır. Edebali, bunun bir Tanrı işareti olduğunu söyleyerek , “Osman Bey, kızımı istesin, bundan böyle veririm.” der. Kaplan Çavuş, müjdeli haberi vermesi için Kerim’i gönderir. Osman Bey, müjdeli haberi alınca çok sevinir, ikinci kez Ali Şar Bey’i dünürcü gönderir. Ali Şar Bey, Osman Bey adına gittiği Şeyh Edebali’den Balkız’ı kendine ister. Para, hediye, mal mülk teklif eder. Fakat Edebali kızını vermez. Osman Bey’in bu olanlardan haberi yoktur, çünkü Ali Şar Bey, Şeyh Edebali’den kızını Osman Bey için istediğini, fakat cevabının yine olumsuz olduğunu söylemiştir. Kadınlara aşırı derecede düşkün olan Ali Şar Bey, Hop Hop Kadı’nın da şişirmesiyle Balkız’ı kaçırmaya karar verir. Kahyası Pervane Subaşı’yı kaçırma işinde yardımcı olması için Çudaroğlu’nu iknaya gönderir. Çudaroğlu işin tehlikeli olduğunu öne sürerek alacağı paranın miktarını yükseltmek ister. Çudaroğlu, Notus Gladyus ve Uranha ile birlikte Ali Şar Bey’in yanına gelip pazarlık ederler. Beş yüz altına anlaşırlar. Şeyh Edebali’nin kızı Balkız’ı kaçırmaya çalışırlar, fakat başarılı olamazlar. İmdat davulunun vurulmasıyla Bacıbey gelir. Balkız, Aslıhan’dan Osman Bey’in niçin kendisini istemeye gelmediğini sorar. Aslıhan da Osman Bey’in dünürcü olarak Ali Şar Bey’i gönderdiğini söyler. Balkız, Ali Şar Bey’in Osman Bey adına değil, kendisine istediğini söyler. Osman Bey, Voyvoda Konağı’nda iken Filatyos, Çudaroğlu, Ali Şar Bey, Notus Gladyus ve yanlarındaki savaşçılar konağa saldırırlar. Mavro baskını önceden haber aldığı için Orhan Bey, Kerim’i yardım çağırması için göndermiştir. Çarpışmanın başladığı vakit yardım gelir. Mavro, ablasının katili olan Şövalye Notus Gladyus’ü gözünden vurur. Osman Bey de Ali Şar Bey’e bir kılıç darbesi indirir. Mavro savaşın başında karşı tarafın kendisini istemesi üzerine Müslüman olduğunu söylemiştir. Osman Bey sessiz sedasız Balkız’la evlenir. Orhan Bey, Yar Hisar tekfuru Hrisantos’un kızı Lotus’u sevmektedir. Söğütlülerin yayla göçüne Filatyos, Çudaroğlu ve Pervane Subaşı tarafından pusu kurulduğu öğrenilir. Osman Bey, adamlarına hazır olmalarını emreder. Bacıbey’i yanına çağırır, uydurma bir yayla göçü tertipleyip boğaza girmelerini ister. Orhan Bey önden giderek gözcüleri ortadan kaldırır. Osman Bey’in sesiyle birlikte pusu kuranların üzerine ok yağdırılır. Orhan Bey, Lotus’a evlenme teklif eder. Lotus bu teklifi kabul eder. Orhan Bey, Lotus’a bir yıl beklemesini söyler. Kerim, Keşiş Benito’nun mağarasına girer. Burada bir yıl önce İstanbul-Tebriz kervanına ait çok değerli kitapları görür. Sayısı on olan bu kitapların dünyada eşi benzeri yoktur. Bu nedenle de çok değerlidir. Kerim, bu kitapları yanına alır. Mağaradan çıkarken ayağını kapana kıstırır. Kerim ayağı yaralı olduğu için bir süredir evde yatmaktadır. Kendisini yoklamaya gelen Aslıhan’ı türlü oyunlarla kandırarak öper. Yar Hisar tekfurunun kızı Lotus, “Gelsin beni kaçırsın seviyorsa…” diye haber gönderir. Orhan Bey gitmek için izin ister, ancak babası izin vermez. Aslıhan, Balabancık ile sohbet eder. Balabancık, Keşiş Benito’nun rezil bir şekilde yanağını sıktığını, öptüğünü söyler. Onları Daskalos Derviş’e anlattığını, onun da “Allah adamıdır Benito… gönlünü etmek günah değildir, sevaptır.” diyerek güldüğünü söyler. Aslıhan bu duruma hem üzülür hem de çok kızar. Duyduklarını babası Kaplan Çavuş’a anlatır. Orhan Bey, Pir Elvan, Kamagan Derviş, Mavro ve Kerimcan, Keşiş Benito’nun mağarasına girerler. Keşiş Benito ile Daskalos Derviş’in konuşmalarını gizlice dinlerler. Bu konuşmalardan Keşiş Benito’nun oğlan düşkünü olduğunu, Derviş Bey’in olup biten her şeyi vakit geçirmeden bu soysuzlara yetiştirdiğini, casusluk yaptığını, Notus Gladyus’ün Demircan’ı nasıl arkadan vurduğunu, Liya’ya tecavüz ettiğini, onu boğarak öldürdüğünü, yarın da Balkız’ı Osman Bey’in gözü önünde ona sahip olduktan sonra boğarak öldüreceğini duyarlar. Orhan Bey ve arkadaşları ortaya çıkarlar, Keşiş Benito’yu kendi zehirli hançeriyle öldürürler, Daskalos Derviş’in de kafasını uçururlar. Osman Bey geceleyin bir toplantı yapar. Toplantıya Dündar Bey’i de çağırtır. Mavro mağarada duyduklarını anlatır. Yaptığı hainliklerin, kötülüklerin bir bir ortaya çıkmasıyla Dündar Bey’in dünyası kararır. Hançerini çekerek Osman Bey’e saldırır. Tam bu sırada Pir Elvan, elindeki kısa kargıyı Dündar Bey’e saplar, onu öldürür. Bacıbey, savaşçı kadınlar ve kadın kılığına girmiş askerlerle Bilecik Hisarı’na girer. Sadece Şirin Kız’ın kaybıyla kale ele geçirilir. Şövalye Notus Gladyus, Uranha ve Pervane Subaşı giderken Mavro, Şövalye Notus Gladyus’ün omzuna bir ok saplar. Bataklığa doğru var güçleriyle kaçmaya başlarlar. Kerimcan ve Mavro onları takip ederler, sabaha karşı Issızhan’a gelirler. Mavro, Uranha ile kılıç tutuşur, Kerimcan da Şövalye Notus Gladyus’e saldırır. Şövalye Notus Gladyus’ün ayağı boğşluğa gelir ve düşer. Mavro da bir kılıç darbesiyle Uranha’yı yere serer. Pervane Subaşı da bataklıktan çıktığı sırada Kaplan Çavuş tarafından yakalanır, Karacahisar zindanına atılır. Kerimcan odasına girer, kılıcını çıkarır, saygıyla öptükten sonra duvara asar. Keşiş Benito’nun mağarasından aldığı kitapları okşar gibi karıştırmaya, rastgele okumaya başlar. Aslıhan da gizlice Kerim’i gözetlemektedir. Kerim, Aslıhan’a savaşçılığı gözü kesmediğini, kitapları seçtiğini, Şeyh Edebali’nin medresesine molla olarak gireceğini söyler. Aslıhan bir an, Kerim ile Mavro’nun bataklıkta öldüğü haberini duyduğunda ne kadar üzüldüğünü, acı çektiğini hatırlar. Kerim’i çok sevmektedir. Onu molla haliyle kabul eder, “Karı kısmı, er işine karışabilmez Türkmen töresince.” der. Kerimcan’ın tekrar molla olacağını duyan Bacıbey, çok sinirlenir, kırbacı eline alır. Kerimcan, kızgın bir şekilde üzerine gelen anasını, babası Rüstem Pehlivan’ın kükreyişiyle durdurur, kırbacı elinden alır. Aslıhan, kaynanasını dışarı çıkarır. Kadınlar çıkınca Kerim Çelebi, kamçıyı atıp sedire oturur, Siyasetname’yi okumaya başlar. Yazar Hakkında Bilgiler Asıl Soyadı “Demir” olan Kemal Tahir, 13 Mart 1910 yılında İstanbul’da doğdu. Babası Tahir bey deniz yüzbaşısı ve II.Abdülhamid’in yaverlerindendi. Ailenin en büyük erkek çocuğu olan Kemal Tahir, Cezayirli Hasan Paşa Rüşdiyesi’nden sonra girdiği Galatasaray Sultani’sinin 10.sınıfındaki eğitimini, annesinin vefatı üzerine yarıda bırakarak çalışmaya başladı. Avukat katipliği, Zonguldak Kömür İşletmeleri’nde ambar memurluğu yaptı. 1932’de gazeteciliğe adım atan Kemal Tahir; dönemin Vakit, Haber, Son Posta, Yedigün, Karikatür, Karagöz ve Tan gibi önde gelen gazete ve dergilerinde çalıştı. 1937’de Fatma İrfan hanımla evlendi. 1938’de Nazım Hikmet’le beraber Donanma Komutanlığı Askeri Mahkemesi’nde “Orduyu isyana teşvik” suçlamasıyla yargılandı ve on beş sene hapse mahkum oldu. İşlemediği bu suç yüzünden 1938’den 1950 senesine kadar tam on iki sene, tahta bavuluna doldurduğu sarı defterleriyle Çankırı, Çorum, Nevşehir, Malatya cezaevlerini dolaştı. “Orduyu isyana teşvik”ten suçlanıyordu, fakat aslında “Komünist”liğinin bedelini ödüyordu, işin trajikomik yanı ise: Kemal Tahir o yıllarda Komünist değildi, aksine, ülke sorunlarına duyarlı, Atatürk devrimleri konusunda tavizsiz, muhalif partiye (Serbest Cumhuriyet Fırka’ya) üye olan arkadaşıyla yumruk yumruğa kavga edecek kadar da ateşli bir Kemalist’ti. Kendi deyişiyle tutuklandığında kitaplığında ağırlıkla “sağ yayın ve kitaplar vardı”. Eşine yazdığı bir mektubunda şöyle diyor Kemal Tahir: “Yarım yamalak bilgili kafama bir çok kocaman meseleler yığdılar. Kant, Descartes, Nietzsche, Engels hatta Marks bomboş kafamda koşmaca oynuyorlar. Demokrasi, liberalizm, komünizm, bolşevizm, faşizm, hitlerizm, emperyalizm fır dönüyor etrafımda. Gözleri yeni açılan anadan doğma bir kör gibiyim. Sınıf kavgalarının korkunç meydan muharebesine seyirci kalmak, muayyen bir cephenin üniformasını giymemek hakkına bile malik değilmişim. (Oportünist denilen şaşkınların arasında durduğun yeter!) diye haykıran inandırıcı bir ses duyuyorum.” Bu kafa karışıklığına rağmen, sol eğilimli Tan Gazetesi’nde yazı işleri müdürlüğü yapıyor olması, Komünistlikten sicilli Nazım Hikmet’le arkadaşlığı, “donanma davası”na adını karıştırmış ve hiç yoktan on iki sene hapis yatmasına neden olmuştu. 1950’de genel af yasasından yararlanarak özgürlüğüne kavuştu ve İstanbul’a döndü. İkinci eşi Semiha Sıdıka hanımla evlendi. Geçim sıkıntısından ötürü çeşitli takma isimlerle gazetelere tefrika romanlar, aşk ve macera kitapları yazdı. “6-7 Eylül olayları” sonrasında tekrar gözaltına alındı ve Harbiye cezaevinde altı ay yattı. Bu son ama kısa hapislik günlerinin ardından Kadıköy Şaşkınbakkal’daki evinde 21 Nisan 1973’e –ölümüne- kadar sürecek bir okuma, yazma ve düşünme mesaisi içine girdi. Kemal Tahir’i diğer Türk romancılarından ayıran en önemli özellik, bazı roman kişilikleri aracılığıyla dile getirdiği tarih ve toplum hakkındaki farklı fikirleridir. Kemal Tahir’in radikal ve ateşli solcular tarafından “sağcılıkla”, Kemalistler tarafından da “gericilikle” suçlanmasına, yerden yere vurulmasına neden olan fikirler: Her şeyden evvel, Kemal Tahir Türk toplumunun gelişim ve evrelerini Batı toplumu ile bir tutmamış, tarihsel ve toplumsal meseleleri de bu çıkış noktasıyla ele almıştır. Çünkü, “Doğu devlet tipi”ni tartışmaya açan Tahir’e göre, tarih doğu’da batı’da olduğundan daha farklı şekilleniyordu. İşte bu yüzden Türk toplumunu anlamak için Osmanlı toplum yapısına merdiven dayamak gerekmektedir. Kemal Tahir Osmanlı konusundaki görüşlerini “Devlet Ana” adlı romanıyla dile getirdi. Yıl 1967 idi. Bu romandan evvel 1960’lı yıllarda Marks’ın Asya Tipi Üretim Tarzı Türk sosyalizminin gündemine girdi. Tahir’e göre; Bizans, ilk dönemlerinde halkı kollayan, onu sömürmeyen “devletçi” bir model uyguluyordu. Halk da hoşnuttu. Ne var ki sonraki dönemlerde Bizans ATÜT’den ayrılarak tekfurlar eliyle Avrupa feodalliğine benzemeye başladı. Böylece halktan yana olan “insancıl sistem” bozulmaya başladı. Osmanlılar ise işte tam bu yıllarda “Tımar” yada bir başka ad ile “Ikta” sistemine geçerek eski devletçi Bizans modeliyle Ortadoğu devlet biçimlerinin bir sentezini kuruyordu. Hamurunda dini inançlara ve insana duyulan saygı ve sevgi olan bu model, yükselmekte olan Avrupa feodalizminden daha insancıl ve daha ferah bir yaşam vaat ediği için başta Balkan halkları olmak üzere bütün Doğu Avrupa toplumlarını, köylülerini akın akın Osmanlı bayrağı altına çekiyordu. Köylüler Avrupa feodalizminin zulmünden kaçıyordu. Osmanlı tarihçilerinin araştırmaları da incelendiğinde, ki Kemal Tahir’e de ilham kaynağı olmuş olan Halil İnalcık hocamızın da vardığı sonuç budur. İşte Osmanlı’nın kolayca büyüyüp yayılıp yüzyıllarca ayakta kalabilmesinin sırrı bu sistemdedir: “Tımar” yada “Ikta” sistemi. Ana sebep, ne “İman gücünde” ne de “yeşil sarıklıların” yardımlarında, yalnızca ama yalnızca bilimde, ekonomik şartlarda yatmaktadır… Kemal Tahir bu duraklama ve çöküş evresinden kurtulmak için, Tanzimat’tan hatta öncesinden başlayan Batılılaşma çabalarını sertçe eleştirmiştir. Kemal Tahir Tanzimat’la başlayan süreci Cumhuriyet’le devam ettirir, Cumhuriyet’le pek bir şeyin değişmediğini, gidilen yolun aynı olduğunu söyler. Cumhuriyet devrimlerinin “milletin vicdanında” yer edememiş olduğunu iddia eder. Toplum Doğu-Batı değer yargıları ile ikiye bölünmüş gibidir. Kemal Tahir Yeniçeriliğin kaldırılmasıyla başlayan Batılı olma kaygılarını, değişim denemelerini “bir pislik çukurunda debelenmekten” ibaret olarak görmüştür. Bu nedenle batılılaşma, gerekli altyapısı olmayan bir topluma, soyut ve biçimsel bir üstyapı getirme çabasından başka bir şey değildir. Köklü bir ekonomik ve toplumsal devrim yapılmadan başlatılan tepeden inme uygulamalar taklitçiliktir. Kemal Tahir İngilizlerin, Kurtuluş Savaşı sonuna doğru, Kuzeyde Sovyetlere karşı bir blok ve güç dengesi olması için Türkiye ile anlaştığını, Türk yönetiminin varlığına izin verdiğini de iddia etmektedir. Sosyalist Kemal Tahir, bu fikirleri ileri attığı o tarihlerde yükselen TİP hareketine ise sıcak bakmamış, ciddiye almamıştır. TİP hareketi lideri Mehmet Ali Aybar’la olan fikir ayrılıkları bu konuda önemli bir etken olabilir. Gene “68 kuşağı” diye nitelendirilen gençlik hareketlerini de eleştirmiş, hele hele düzenli ordular ve devlet karşısında eşkıya’nın yada gerilla tarzı örgütlerin tutunamayacağına taa 1957 yılında yayımladığı, Yaşar Kemal’in eşkıyayı kahramanlaştıran “İnce Memed” romanına karşılık gelen, “Rahmet yolları kesti” adlı romanıyla da dikkat çekmiştir. Tarih, çok değil on beş sene sonra Kemal Tahir’i haklı çıkarmıştır. Cumhuriyet rejimi ile Osmanlı tarihine ve mirasına sırt dönen yazar, hayatının ikinci döneminde Osmanlı tarihine ve mirasına sahip çıkmıştı. Osmanlı toplum düzenini batı toplum düzeninden, yani Feodalizmden daha adil ve insancıl buluyordu. 1967 yılında “Devlet Ana” yayımlanınca Kemal Tahir’in yıllardır araştırdığı, üzerinde durduğu, birikimde bulunduğu konu meyvesini vermiş ve ortaya tarihi arka planda toplumu analiz eden bir romanı çıkmıştı. Solcu çevreler bunu hazmedemedi, Osmanlı devletinin kuruluş yıllarını ve temellerini ele alan kitaba ve yazarına karşı tam anlamıyla bir linç kampanyası başlatıldı. Kemal Tahir Osmanlı toplum düzeninin sınıfsız olduğunu iddia etmekle Marksizm’den aforoz edilmişti bile. Daha da ileri gidenler onu “devleti yücelttiği” gerekçesi ile milliyetçilik ve hatta faşizanlık yapmakla suçladı. Kemal Tahir’in kitapları, yayımlanış sıralamasına göre şöyledir:Göl insanları (1955)Sağırdere (1955)Esir şehrin insanları (1956)Körduman (1957)Rahmet yolları kesti (1957)Yediçınar yaylası (1958)Köyün kamburu (1959)Esir şehrin mahpusu (1962)Kelleci memet (1962)Yorgun savaşçı (1965)Bozkırdaki çekirdek (1967)Devlet ana (1967)Kurt kanunu (1969)Büyük mal (1970)Yol ayrımı (1971)Namuscular (1974)Karılar koğuşu (1974)Hür şehrin insanları (1974)Damağası (1977)
Çarşamba, 01 Mayıs 2019
Eserin Adı: Devlet AnaTürü: RomanYazarı: Kemmal Tahirİlk Yayımlandığı Yıl: 1967Basım Yeri ve Tarihi: İthaki Yayınları, İstanbul 2013ISBN : 9789752731333 Kemal Tahir’in Devlet Ana romanı, Söğüt kasabasına yerleşen küçük bir göçebe aşireti durumundaki Türkmenlerin çevresindeki düşmanlarla mücadele edip yeni yerler fethederek Osmanlı Devleti’nin kuruluşunu gerçekleştirmesini anlatır. Romandaki olaylar 13. yüzyılın sonlarıyla 14. yüzyılın başlarında geçer. Bizanslıların ve Moğolların yozlaşmış tutumlarına karşı Osman Bey, fethettiği topraklardaki insanlara hiçbir baskı uygulamaz, sevgi, adalet ve hoşgörü ile hükmeder. Kemal Tahir’in bu romanında, “Türkiye’de çökmüş bir imparatorluğun yarattığı aşağılık duygusunu silmek ve Osmanlı insan tipini, onun erdemlerini, devlet kurma yeteneğini belirtmektedir. Devlet Ana romanı 1967 yılında yayımlanmış, 1968 Türk Dil Kurumu Roman Ödülü’nü kazanmıştır. Kişiler Osman Bey: Orta boylu, fakat geniş omuzlu, kalın pazılıdır. Kollarının bacaklarının, gövdesine göre uzunluğu doğuştan iyi savaşçı, iyi binici olduğunu gösterir; çatık kaşları, kemerli burnu, köşeli çenesi, tuttuğunu koparma gücünü, biçimli ağzının ucundaki yumuşak gülümseme, gerektiği zaman insanların suçlarını bağışlama yeteneğini ortaya koyar. Yakışıklı olduğu kadar utangaçtır da. Karşısındakilere hiç zorlanmadan güven vermesi, öz konuşmasındandır. Akçakoca, Dündar Alp’e bey olarak niçin Osman’ı seçtiklerini şu şekilde açıklar: Biz uyurken uyumadı bekledi, Osman Bey. Çıplağımızı giydirmeye, açımızı doyurmaya çalıştı. Gücü yetse de yetmese de. canımızı canı, ırzımızı ırzı saydı. On üç yaşından bu yana savaşlarda gördünüz, ölüm tırpanının vınladığı yerde başını eğdi mi? Düşmanı hepimizin önünce kovup gerilerken hepimizin ardınca gelmedi mi? Bize Osman Bey’den uygunu kim?” Akçakoca: Ertuğrul Bey’in çocukluk arkadaşı, ahi yoldaşı, savaşlarda eşi, kardeşten ileri kan kardeşidir. Yaşı sekseni aştığı halde koca çınar gövdesi gibi dimdik, ak sakallı bir adamdır. Akçakoca, ermiş değilse de yaklaşmıştır. Kerameti yoksa da feraseti vardır. Şeyh Edebali: Ertuğrul Bey, Osman Bey ve Orhan Bey’in saygı duydukları, akıl danıştıkları bir şeyhtir. Balkız’ın babasıdır. Daha sonra Osman Bey’in kaynatası olmuştur. Orhan Bey: Ertuğrul Bey’in torunu, Osman Bey’in oğludur. En karmaşık durumlarda hemen bir çıkar yol bulan kıvrak zekâlı biridir. En yakın arkadaşları Kerimcan ile Mavro’dur. Aklına koyduğu bir şeyi vakit geçirmeden yapar. Yar Hisar tekfurunun kızı Lotus’u sever. Lotus: Yar Hisar tekfurunun kızıdır. Orhan Bey’in sevdiği kızdır. Arabayla yolculuk ederken atlar ürker ve yoldan çıkar. Orhan Bey yaydan çıkmış ok misali fırlar, hızla akan derin suya batarlar. Orhan Bey, Lotus’u kurtarır. Bala Hatun: Osman Bey’in sevdiği, Şeyh Edebali’nin kızıdır. Osman Bey, çocukluğunda Edebali’nin kızını Balkız olarak bilir. Balkız henüz on dört yaşındayken Osman Bey ona âşık olur ve onu istetir. Uzun boylu, ince belli bir kızdır. Bacıbey (Devlet Hatun): Rum bacılarının başkanıdır. Uzun boyu, geniş gövdesiyle yürürken sanki Söğüt’ü depreme vermektedir. Ok atmada, mızrak savurmada, kılıç tutmada, binicilikte değme savaşçılardan geri kalmaz, hele korkusuzlukta çoğunu yaya bırakır. Kocası Rüstem Pehlivan’ın bir akında ölmesinden sonra büsbütün sertleşmiş, Ertuğrul Bey’den başkasını dinlemez olmuştur. Söğüt bacılarının beyi, Devlet Hatun, oğullarına hem bilek hem de yürek gücüyle babasızlığın boyun büküklüğünü hiç duyurmamıştır. Oğlu Kerim’i mollalıktan vazgeçirmek için elinden gelen her şeyi yapar. Onun tıpkı babası gibi savaşçı olmasını ister. Demircan: Bacıbey’in büyük oğludur. Kerim’in ağabeyidir. İri cüsseli, son derece güçlü biridir. Şövalye Notus Gladyus tarafından sırtından oklanarak kahpece öldürülür. Kerimcan: Silahşorluğu sevmeyen, okumaya aşırı derecede düşkün olan bir gençtir. Onun hayali Mısır’a, Bağdat’a, Buhara’ya gitmek, medreselerde okumak, bilginlikte ün salmaktır. Silah kullanmaya hiç heves etmez. Kerim’in bu tutumuna başta annesi Bacıbey olmak üzere tüm Söğüt halkı şaşkın kalır. Ağabeyi Demircan’ın öldürülmesi üzerine otoriter ve sert mizaçlı bir yapıya sahip olan annesi kırbaç zoruyla onun silah kuşanmasını, bir savaşçı olmasını ister. Oğlunun tüm kitaplarını yakar. Sevdiği kız Aslıhan bile “Savaşçı olmayana varmam!” diye söz verdiğini söyler. Annesinin baskılarına daha fazla dayanamayan Kerim mollalığı bırakır. Kaplan Çavuş’tan kılıç dersleri almaya başlar. Adı bundan böyle Kerimcan olur. Ağabeyini ve yengesi Liya’yı öldüren Şövalye Notus Gladyus’ü öldürerek intikamını alır. Romanın sonunda üzerindeki savaş kıyafetlerini çıkarır, kılıcını asar ve kitap okumaya başlar. Liya: Issızhan’da kardeşi Mavro ile yaşayan genç bir kızdır. Demircan’ın sözlüsüdür. Hanlarına gelen Şövalye Notus Gladyus tarafından önce taciz edilir. Liya bu tacizden hançeri sayesinde kurtulur. Fakat bir süre sonra sözlüsü ile birlikteyken Şövalye Notus Gladyus tarafından tecavüze uğrar, sonra da boğularak öldürülür. Mavro: Kız kardeşi Liya ile Issızhan’da yaşar. Savaşçı olmaya özenen bir gençtir. Hanlarına gelen Şövalye Notus Gladyus’e, onun savaş kıyafetlerine, silahlarına imrenerek bakar. Ablasının öldürülmesinden sonra kendi isteğiyle Söğüt’te yaşamaya başlar. Bacıbey, Mavro’yu ölen oğlu Demircan’ın yerine koyar. Mavro, öldürülen ablasının ve eniştesinin intikamını almak için Kaplan Çavuştan ders alır. Voyvoda Konağı baskınında Müslüman olduğunu söyler. Roman boyunca Orhan Bey ve Kerim’le birliktedir. Romanın sonunda kılıcını Uranha’nın göğsüne saplar. Kaplan Çavuş: Eskişehir dolaylarının en ünlü demircisi, en bilgili silah ustasıdır. Kızı Aslıhan ile birlikte yaşamaktadır. Kerim ile Mavro’ya kılıç kullanma, ok atma dersleri verir. Kaplan Çavuş, karısı öldükten sonra “delikli demir” yapmaya karar verir. Bıkmadan usanmadan dükkânında çalışır, ateş tozuyla kurşunu demir borunun içinden atmaya çalışır. Bir gün dükkânında ateş tozuyla uğraşırken alevler üzerine sıçrar, yüzünün bir tarafı yanar. Aslıhan: Silah ustası Kaplan Çavuş’un kızıdır. Babasından aldığı dersler sayesinde çok iyi kılıç kullanır. İnatçı ve gururlu bir kızdır. Kerim’i çok sever, fakat savaşçı bir babanın kızı olduğu için belinde kılıç taşımayanı erkekten saymaz. Notus Gladyus: Kaba, saygısız, ahlaksız bir silahşördür. Yüzbaşı Uranha ve Keşiş Benito ile her türlü kötülüğü yaparlar. Sapık ve ahlaksız bir canidir. Yüzbaşı Uranha: Kıbrıs’ın Sen-Jean tarikatından Şövalye Notus Gladyus’un yakın arkadaşıdır. Kendisi de bu tarikata paralı bir askerdir. Birlikte soygunlar yapıp din kardeşlerini soydukları, sarhoş olup kavga çıkararak kan döktükleri, kadınlara tecavüz ettikleri için tarikat tarafından sürgün edilmişlerdir. Keşiş Benito: Çorak bir tepenin tam ortasında, pislik içindeki bir mağarada yaşar. Geniş bir ağzı, çenelerini çatırdatarak esneyen dişsiz, dazlak bir deve benzemektedir. Sapık ve cinsel tutkuları olan hasta biridir. Çudaroğlu: Cengiz Han’ın ordusuna ünlü savaşçılar yetiştirmiş Çudar kabilesindendir. Çıkık elmacık kemikleri ve iğde çekirdeğine benzer gözleriyle Moğol olduğu anlaşılır. Her çeşit suç işlemeye meyillidir. .Pervane Subaşı: Eskişehir Sancakbeyi Ali Şar Bey’in kahyasıdır. Küçük yaştan beri ata bindiğinden bacakları biraz çarpık, sırtı biraz kamburdur. Ali Şar Bey: Kadınlara olan aşırı düşkünlüğünden başına türlü belalar gelir. Vaktiyle savaşlarda pazı gücü, cesareti, silahşörlüğü meşhurdur. Sancak beyliğini alnının teriyle kazanmıştır. Şimdilerde ise er meydanlarında çabalamaktansa kuş tüyü döşeklere uzanıp körpe cariyelerin elinden şarap içmeyi daha çok seven biridir. Eskişehir esnafına göre Ali Bey yüzde yüz cennetliktir ama bu kadar uçkuruna gevşek olmasa… Kadınlara olan düşkünlüğü yaşı ilerledikçe azalacağına artar, son zamanlarda iyice azgınlaşmış, kudurganlık halini alır. Gözüne kestirdiği her cariyeyi haremine alır, bu yüzden esircilere olan borcu kabardıkça kabarır. Osman Bey için Şeyh Edebali’ye dünürcü gider, burada Balkız’a ilk görüşte tutulur, ikinci kez gittiğinde kızı kendisine ister. Bu konuda Osman Bey’e de yalan söyler. Hophop Kadı: Asıl adı Darendeli Hüsamettin Efendi’dir. Ufak tefek, sıska biridir. Şaraba ve kadına olan düşkünlüğüyle bilinir. Rüşvetçi kadılardandır. Ali Şar Bey’i kısa sürede borçtan kurtarır. Gizliden gizliye her türlü yolsuzluğu yapar. Halktan yüksek oranda vergi alır. Dündar Alp: Ertuğrul Bey’in kardeşidir. Ağabeyinin aksine boyu kısadır. Bıyığının ve sakalının aklığı, yüzünün karalığını kapatmaya yetmez. Gaga burnu ile yandan görünüşü yırtıcı bir kuşa benzer. Sadece Söğüt’ün değil, Ankara’dan İznik’e, Kütahya’dan Bolu’ya kadar çevrenin en varlıklısı olarak bilinir. Her fırsatta Osman Bey’i kötülemeye çalışır, onun karşısında yer alır. Dündar Alp hain bir insandır. Beyliğe ait gizli bilgileri, vakit geçirmeden düşmanlara yetiştirir. Fakat sonunda yaptığı hainlikler ortaya çıkar. Daskalos Derviş: İznik Ayasofya’sının başpapazının biricik oğludur. Papaz çömezi iken kendini şarapçılığa, kadın düşkünlüğüne ve sonra da kumara vurur. Bir zaman avuç avuç afyon yiyerek abdallarla gezip tozar. Sonra savaşçı dervişlere katılır, fakat işi büsbütün azıtıp yobaz kesilir. Akınlarda eski dindaşlarına akıl almaz eziyetler eder. Dündar Alp ile tanıştıktan sonra gücü iyice artar. Cin gibidir, ağzı iyi laf yapar. Ertuğrul Bey’in yasağına aldırmadan afyon ticareti yapar. Balabancık: Ertuğrul Bey’in kardeşi Dündar Alp’in kölesidir. Şaşılacak kadar uzun kirpikleri, kocaman gözleri, çocuksu bir yüzü vardır. Silahşorluğa çok meraklıdır. Keşiş Benito tarafından cinsel tacize uğrar. Daskalos Derviş de buna seyirci kalır. Olaylar Devlet Ana Kemal TahirMavro, kız kardeşi Liya ile, Ertuğrul Bey’in himayesinde bulunan Karacahisar topraklarında Issızhan adı verilen bir yolcu hanında yaşamaktadır. Kıbrıs Sen-Jean şövalyelerinden Notus Gladyus ve Uranha hana gelirler. Mavro silahlara ve silah kullanmaya aşırı derecede ilgili bir gençtir. Şövalye Notus Gladyus, Mavro’nun bu zaafından faydalanır, kendisini usta bir şövalye yapacağını söyler. Şövalye son derece kaba ve terbiyesiz biridir. Mavro’nun ablası Liya’ya sarkıntılık eder, onu zorla elde etmeye çalışır. Fakat bu emeline ulaşamaz. Liya, yastığın altından aldığı hançerin zehirli olduğunu söyleyerek şövalyeyi odasından çıkarmayı başarır. Şövalye Notus Gladyus, Uranha ve Keşiş Benito bataklığı geçerek Ertuğrul Bey’in at eğitimcisi Demircan’ın çadırının bulunduğu yere gelirler. Bu sırada Demircan ile Liya sevişmektedir. Şövalye daha önce Liya’nın kendisini reddetmiş olmasını gururuna yediremez, bunun ezikliğiyle yayını gerer, çıplak olan Demircan’ı sırtından vurur. Liya ilişkinin vermiş olduğu sarhoşlukla üzerine yığılan Demircan’ın öldüğünü ilk anda anlamaz. Şövalye Notus Gladyus, kendinden geçmiş bir halde yatan Liya’ya tecavüz eder, bu sırada Uranha da sarığıyla kızın yüzünü örter bağırmasını önlemek için. Ayrıca arkadaşının yaptığı pisliği görmek istemediğinden gözlerini kapatır. Şövalye eliyle kızın boğazını var gücüyle sıkar, onu öldürür. Çayırda gezeleyen değerli savaş atlarını alırlar. Kızın ölüsünü Türkmen kilimine sarıp iki yanını Türkmen sarığıyla bağlarlar. Cesedi ata yükleyerek bataklığa atarlar. Orhan Bey ile Kerim Çelebi, Demircan’ın çıplak cesedini görürler, büyük bir panik ve şaşkınlık yaşarlar. Köylüler cesedi bu halde görmesin diye hemen giydirirler. Orhan Bey, “baskın var” işareti veren davulu vurmaya başlar. Kara Osman Bey’in at eğitimcisini öldürmek, savaş atlarını sürüp götürmek düpedüz meydan okumaktır. Usta bir izci olan Pop Markos, toprağın üzerindeki izlerden hareketle Demircan’ı öldürenlerin iki kişi olduğunu söyler. Orhan Bey, Liya’nın da başına kötü şeylerin geldiğini düşünür. Pop Markos, Orhan Bey, Kerim, Demircan’ın yardımcısı Ermeni Toros katillerin peşine düşerler. İzler Karacahisar toprağına kadar gelir. Orhan Bey dedesinin sözlerini hatırlayarak kimsenin izinsiz sınırı aşmamasını ister. Bundan sonrasına Ertuğrul Bey’in karışacağını söyler. Bacıbey, Söğüt kadınlarının başkanıdır. Oldukça sert bir mizaca sahiptir. Uzun boylu ve geniş gövdelidir. Ok atmada ve kılıç kullanmada erkek savaşçılardan geri kalmaz. Son derece korkusuz biridir. Kerim, silah ustası Kaplan Çavuş’un kızı Aslıhan’ı sevmektedir. Kerim, mollalığa heves edince Aslıhan buna üzülür. İnatçı bir kız olan Aslıhan “Savaşçı olmayana varmam!” diye söz vermiştir. Orhan Bey, babası Osman Bey’e Demircan’ın sırtından bir okla kalleşçe vurulduğunu söyler. Dedesinin “Beylerden gerçek saklanmaz.” öğüdünü hatırlayarak cesedin çıplak olduğunu belirtir. Ertuğrul Bey, oğlu Osman Bey’e sakin olmasını, barışı bozmak isteyenlerin olabileceğini bu nedenle dostu düşmanı net olarak bilmeden savaş açmanın doğru olmayacağını söyler. Cavlakların delibaşısı Adem ejderhası, Kaplan Çavuş’un kızı Aslıhan’ı çeşme başında sıkıştırır. Bu sırada Kerim gelir. Adem ejderhası Kerim’e saldırır. Kerim, kırbacıyla adamı bir güzel döver. Söğüt bacılarının beyi Devlet Hatun, oğullarına hem bilek hem de yürek gücüyle babasızlığın boyun büküklüğünü hiç duyurmamıştır. Oğlu Kerim’in de babası gibi usta bir savaşçı olmasını ister. Oğlunu mollalıktan vazgeçirmek için elinden gelen her şeyi yapar. Oğlu Kerim’in kitaplarını yakar. Eline kırbacı alır “Bugünden tezi yok bırakacaksın mollalığı, ağanın kılıcını takacaksın omzuna. Artık Kerim Çelebi değil, Kerimcan’sın.” der. Kerim annesinin isteğini kabul etmez. Bunun üzerine Bacıbey elindeki kırbaçla Kerim’i bir güzel döver. Eli yüzü kan içinde kala Kerim annesinin isteğini kabul eder. Üstündeki cübbeyi çıkarır, Demircan’ın savaş elbiselerini giyer, silahlarını kuşanır. Halk meydana toplanmıştır. Dündar Alp ve Daskalos Derviş halkı galeyana getirmeye çalışırlar. Acılar içinde ağıt yakan Bacıbey’i de arkalarına alırlar. Bu sırada Ertuğrul Bey ölür. Akçakoca, topluluğa Ertuğrul Bey’in vasiyetini bildirir; sakin olmaları gerektiğini, akıllıya saldırmanın zararlı sonuçları olacağını söyler. Akçakoca hemen bey seçiminin yapılmasını söyler. Bey olarak Osman Bey seçilir. Osman Bey, Şeyh Edebali’nin kızı Bala Hatun’u sevmektedir. Üç yıl önce, Balkız henüz on dört yaşındayken konuşmuş, kızın evlenmeye razı olduğunu anlayınca onu istetmiştir. Ertuğrul Bey’den habersiz yapılan bu istemeyi Şeyh Edebali uygun görmediği için kabul etmemiştir. Babasının ölümünden sonra Osman Bey, Edebali’nin yanına gider. Şeyh Edebali, karşısına babasının ölümüyle sorumluluk altında iki büklüm olmuş bir delikanlı beklerken, Osman Bey’in cesur konuşmalarını duyunca şaşırır. Babasının vasiyetlerini bildirdikten sonra oradan ayrılır. Daskalos Derviş, halkı Demircan’ın intikamı için savaş yapılması konusunda kışkırtır. Bacıbey de savaştan yanadır. Osman Bey dostun düşmanın iyice bilinmediği bir durumda savaş yapmanın doğru olmayacağını; bebelerin, yaşlıları, sakatların düşünülmesi gerektiğini söyler. Filatyos yanındaki savaşçılarla meydana gelir ve ortaya bir Türkmen sarığını fırlatır. Kerim, sarığı hemen tanır. “Bu sarık Demircan ağabeyimindi.” der. Filatyos, Liya’nın önce ırzına geçilip sonra da boğularak öldürüldüğünü söyler. Katilin Demircan olduğunu zanneden Filatyos, Osman Bey’den açıklama bekler. Osman Bey, Demircan’ın da bir Karacahisar okuyla sırtından vurularak öldürüldüğünü söyler. Tüm bunların iki tarafı birbirine düşürmek için yapılmış haince bir plan olduğu anlaşılır. Filatyos geri döner. Karacahisar’a savaş açılması için halkı kışkırtan Daskalos Derviş’in dili utancından dişine kilitlenir. Kaplan Çavuş, Mavro ile Kerim’e ok atma ve kılıç tutma dersleri verir. Omzunda sazı ile Yunus Emre gelir. Kaplan Çavuş uzun süre görmediği çocukluk arkadaşını görünce çok sevinir. Sohbet etmeye başlarlar. Yunus Emre onlara gördüğü hayırlı rüyayı anlatır: “İtburnu’nda, Şeyh Edebali Efendi’mizin mübarek katında, hayırlı perşembeyi hayırlı cumaya bağlayan gece, bir düş gördüm. Şeyh Edebali Efendi’mizin mübarek kucaklarında bir ay doğdu, parıltısı karanlığı çalkaladı çıktı, yükseldi, orak biçimindeyken dola dola sini değirmesine döndü. Dünyayı nura boğdu. Öyle ki, gözler kamaşıp bakmaya güç yetisi kalmadı. Baktım ki, sizin Osman Bey’iniz de iki dizi üstünde sağ yanındadır ve de tesbihe girmiştir. Gökleri bezeyen ay inip geldi, göğsüne yaslandı, gövdesine karıştı. Aman nedir, ne hikmettir? Dememize kalmadı, ayın gömüldüğü yerde bir fidan belirdi, yeşerip büyüdü, göklere dal budak saldı…” Yunus Emre, gördüğü bu rüyayı Şeyh Edebali’ye de anlatır. Edebali, bunun bir Tanrı işareti olduğunu söyleyerek , “Osman Bey, kızımı istesin, bundan böyle veririm.” der. Kaplan Çavuş, müjdeli haberi vermesi için Kerim’i gönderir. Osman Bey, müjdeli haberi alınca çok sevinir, ikinci kez Ali Şar Bey’i dünürcü gönderir. Ali Şar Bey, Osman Bey adına gittiği Şeyh Edebali’den Balkız’ı kendine ister. Para, hediye, mal mülk teklif eder. Fakat Edebali kızını vermez. Osman Bey’in bu olanlardan haberi yoktur, çünkü Ali Şar Bey, Şeyh Edebali’den kızını Osman Bey için istediğini, fakat cevabının yine olumsuz olduğunu söylemiştir. Kadınlara aşırı derecede düşkün olan Ali Şar Bey, Hop Hop Kadı’nın da şişirmesiyle Balkız’ı kaçırmaya karar verir. Kahyası Pervane Subaşı’yı kaçırma işinde yardımcı olması için Çudaroğlu’nu iknaya gönderir. Çudaroğlu işin tehlikeli olduğunu öne sürerek alacağı paranın miktarını yükseltmek ister. Çudaroğlu, Notus Gladyus ve Uranha ile birlikte Ali Şar Bey’in yanına gelip pazarlık ederler. Beş yüz altına anlaşırlar. Şeyh Edebali’nin kızı Balkız’ı kaçırmaya çalışırlar, fakat başarılı olamazlar. İmdat davulunun vurulmasıyla Bacıbey gelir. Balkız, Aslıhan’dan Osman Bey’in niçin kendisini istemeye gelmediğini sorar. Aslıhan da Osman Bey’in dünürcü olarak Ali Şar Bey’i gönderdiğini söyler. Balkız, Ali Şar Bey’in Osman Bey adına değil, kendisine istediğini söyler. Osman Bey, Voyvoda Konağı’nda iken Filatyos, Çudaroğlu, Ali Şar Bey, Notus Gladyus ve yanlarındaki savaşçılar konağa saldırırlar. Mavro baskını önceden haber aldığı için Orhan Bey, Kerim’i yardım çağırması için göndermiştir. Çarpışmanın başladığı vakit yardım gelir. Mavro, ablasının katili olan Şövalye Notus Gladyus’ü gözünden vurur. Osman Bey de Ali Şar Bey’e bir kılıç darbesi indirir. Mavro savaşın başında karşı tarafın kendisini istemesi üzerine Müslüman olduğunu söylemiştir. Osman Bey sessiz sedasız Balkız’la evlenir. Orhan Bey, Yar Hisar tekfuru Hrisantos’un kızı Lotus’u sevmektedir. Söğütlülerin yayla göçüne Filatyos, Çudaroğlu ve Pervane Subaşı tarafından pusu kurulduğu öğrenilir. Osman Bey, adamlarına hazır olmalarını emreder. Bacıbey’i yanına çağırır, uydurma bir yayla göçü tertipleyip boğaza girmelerini ister. Orhan Bey önden giderek gözcüleri ortadan kaldırır. Osman Bey’in sesiyle birlikte pusu kuranların üzerine ok yağdırılır. Orhan Bey, Lotus’a evlenme teklif eder. Lotus bu teklifi kabul eder. Orhan Bey, Lotus’a bir yıl beklemesini söyler. Kerim, Keşiş Benito’nun mağarasına girer. Burada bir yıl önce İstanbul-Tebriz kervanına ait çok değerli kitapları görür. Sayısı on olan bu kitapların dünyada eşi benzeri yoktur. Bu nedenle de çok değerlidir. Kerim, bu kitapları yanına alır. Mağaradan çıkarken ayağını kapana kıstırır. Kerim ayağı yaralı olduğu için bir süredir evde yatmaktadır. Kendisini yoklamaya gelen Aslıhan’ı türlü oyunlarla kandırarak öper. Yar Hisar tekfurunun kızı Lotus, “Gelsin beni kaçırsın seviyorsa…” diye haber gönderir. Orhan Bey gitmek için izin ister, ancak babası izin vermez. Aslıhan, Balabancık ile sohbet eder. Balabancık, Keşiş Benito’nun rezil bir şekilde yanağını sıktığını, öptüğünü söyler. Onları Daskalos Derviş’e anlattığını, onun da “Allah adamıdır Benito… gönlünü etmek günah değildir, sevaptır.” diyerek güldüğünü söyler. Aslıhan bu duruma hem üzülür hem de çok kızar. Duyduklarını babası Kaplan Çavuş’a anlatır. Orhan Bey, Pir Elvan, Kamagan Derviş, Mavro ve Kerimcan, Keşiş Benito’nun mağarasına girerler. Keşiş Benito ile Daskalos Derviş’in konuşmalarını gizlice dinlerler. Bu konuşmalardan Keşiş Benito’nun oğlan düşkünü olduğunu, Derviş Bey’in olup biten her şeyi vakit geçirmeden bu soysuzlara yetiştirdiğini, casusluk yaptığını, Notus Gladyus’ün Demircan’ı nasıl arkadan vurduğunu, Liya’ya tecavüz ettiğini, onu boğarak öldürdüğünü, yarın da Balkız’ı Osman Bey’in gözü önünde ona sahip olduktan sonra boğarak öldüreceğini duyarlar. Orhan Bey ve arkadaşları ortaya çıkarlar, Keşiş Benito’yu kendi zehirli hançeriyle öldürürler, Daskalos Derviş’in de kafasını uçururlar. Osman Bey geceleyin bir toplantı yapar. Toplantıya Dündar Bey’i de çağırtır. Mavro mağarada duyduklarını anlatır. Yaptığı hainliklerin, kötülüklerin bir bir ortaya çıkmasıyla Dündar Bey’in dünyası kararır. Hançerini çekerek Osman Bey’e saldırır. Tam bu sırada Pir Elvan, elindeki kısa kargıyı Dündar Bey’e saplar, onu öldürür. Bacıbey, savaşçı kadınlar ve kadın kılığına girmiş askerlerle Bilecik Hisarı’na girer. Sadece Şirin Kız’ın kaybıyla kale ele geçirilir. Şövalye Notus Gladyus, Uranha ve Pervane Subaşı giderken Mavro, Şövalye Notus Gladyus’ün omzuna bir ok saplar. Bataklığa doğru var güçleriyle kaçmaya başlarlar. Kerimcan ve Mavro onları takip ederler, sabaha karşı Issızhan’a gelirler. Mavro, Uranha ile kılıç tutuşur, Kerimcan da Şövalye Notus Gladyus’e saldırır. Şövalye Notus Gladyus’ün ayağı boğşluğa gelir ve düşer. Mavro da bir kılıç darbesiyle Uranha’yı yere serer. Pervane Subaşı da bataklıktan çıktığı sırada Kaplan Çavuş tarafından yakalanır, Karacahisar zindanına atılır. Kerimcan odasına girer, kılıcını çıkarır, saygıyla öptükten sonra duvara asar. Keşiş Benito’nun mağarasından aldığı kitapları okşar gibi karıştırmaya, rastgele okumaya başlar. Aslıhan da gizlice Kerim’i gözetlemektedir. Kerim, Aslıhan’a savaşçılığı gözü kesmediğini, kitapları seçtiğini, Şeyh Edebali’nin medresesine molla olarak gireceğini söyler. Aslıhan bir an, Kerim ile Mavro’nun bataklıkta öldüğü haberini duyduğunda ne kadar üzüldüğünü, acı çektiğini hatırlar. Kerim’i çok sevmektedir. Onu molla haliyle kabul eder, “Karı kısmı, er işine karışabilmez Türkmen töresince.” der. Kerimcan’ın tekrar molla olacağını duyan Bacıbey, çok sinirlenir, kırbacı eline alır. Kerimcan, kızgın bir şekilde üzerine gelen anasını, babası Rüstem Pehlivan’ın kükreyişiyle durdurur, kırbacı elinden alır. Aslıhan, kaynanasını dışarı çıkarır. Kadınlar çıkınca Kerim Çelebi, kamçıyı atıp sedire oturur, Siyasetname’yi okumaya başlar. Yazar Hakkında Bilgiler Asıl Soyadı “Demir” olan Kemal Tahir, 13 Mart 1910 yılında İstanbul’da doğdu. Babası Tahir bey deniz yüzbaşısı ve II.Abdülhamid’in yaverlerindendi. Ailenin en büyük erkek çocuğu olan Kemal Tahir, Cezayirli Hasan Paşa Rüşdiyesi’nden sonra girdiği Galatasaray Sultani’sinin 10.sınıfındaki eğitimini, annesinin vefatı üzerine yarıda bırakarak çalışmaya başladı. Avukat katipliği, Zonguldak Kömür İşletmeleri’nde ambar memurluğu yaptı. 1932’de gazeteciliğe adım atan Kemal Tahir; dönemin Vakit, Haber, Son Posta, Yedigün, Karikatür, Karagöz ve Tan gibi önde gelen gazete ve dergilerinde çalıştı. 1937’de Fatma İrfan hanımla evlendi. 1938’de Nazım Hikmet’le beraber Donanma Komutanlığı Askeri Mahkemesi’nde “Orduyu isyana teşvik” suçlamasıyla yargılandı ve on beş sene hapse mahkum oldu. İşlemediği bu suç yüzünden 1938’den 1950 senesine kadar tam on iki sene, tahta bavuluna doldurduğu sarı defterleriyle Çankırı, Çorum, Nevşehir, Malatya cezaevlerini dolaştı. “Orduyu isyana teşvik”ten suçlanıyordu, fakat aslında “Komünist”liğinin bedelini ödüyordu, işin trajikomik yanı ise: Kemal Tahir o yıllarda Komünist değildi, aksine, ülke sorunlarına duyarlı, Atatürk devrimleri konusunda tavizsiz, muhalif partiye (Serbest Cumhuriyet Fırka’ya) üye olan arkadaşıyla yumruk yumruğa kavga edecek kadar da ateşli bir Kemalist’ti. Kendi deyişiyle tutuklandığında kitaplığında ağırlıkla “sağ yayın ve kitaplar vardı”. Eşine yazdığı bir mektubunda şöyle diyor Kemal Tahir: “Yarım yamalak bilgili kafama bir çok kocaman meseleler yığdılar. Kant, Descartes, Nietzsche, Engels hatta Marks bomboş kafamda koşmaca oynuyorlar. Demokrasi, liberalizm, komünizm, bolşevizm, faşizm, hitlerizm, emperyalizm fır dönüyor etrafımda. Gözleri yeni açılan anadan doğma bir kör gibiyim. Sınıf kavgalarının korkunç meydan muharebesine seyirci kalmak, muayyen bir cephenin üniformasını giymemek hakkına bile malik değilmişim. (Oportünist denilen şaşkınların arasında durduğun yeter!) diye haykıran inandırıcı bir ses duyuyorum.” Bu kafa karışıklığına rağmen, sol eğilimli Tan Gazetesi’nde yazı işleri müdürlüğü yapıyor olması, Komünistlikten sicilli Nazım Hikmet’le arkadaşlığı, “donanma davası”na adını karıştırmış ve hiç yoktan on iki sene hapis yatmasına neden olmuştu. 1950’de genel af yasasından yararlanarak özgürlüğüne kavuştu ve İstanbul’a döndü. İkinci eşi Semiha Sıdıka hanımla evlendi. Geçim sıkıntısından ötürü çeşitli takma isimlerle gazetelere tefrika romanlar, aşk ve macera kitapları yazdı. “6-7 Eylül olayları” sonrasında tekrar gözaltına alındı ve Harbiye cezaevinde altı ay yattı. Bu son ama kısa hapislik günlerinin ardından Kadıköy Şaşkınbakkal’daki evinde 21 Nisan 1973’e –ölümüne- kadar sürecek bir okuma, yazma ve düşünme mesaisi içine girdi. Kemal Tahir’i diğer Türk romancılarından ayıran en önemli özellik, bazı roman kişilikleri aracılığıyla dile getirdiği tarih ve toplum hakkındaki farklı fikirleridir. Kemal Tahir’in radikal ve ateşli solcular tarafından “sağcılıkla”, Kemalistler tarafından da “gericilikle” suçlanmasına, yerden yere vurulmasına neden olan fikirler: Her şeyden evvel, Kemal Tahir Türk toplumunun gelişim ve evrelerini Batı toplumu ile bir tutmamış, tarihsel ve toplumsal meseleleri de bu çıkış noktasıyla ele almıştır. Çünkü, “Doğu devlet tipi”ni tartışmaya açan Tahir’e göre, tarih doğu’da batı’da olduğundan daha farklı şekilleniyordu. İşte bu yüzden Türk toplumunu anlamak için Osmanlı toplum yapısına merdiven dayamak gerekmektedir. Kemal Tahir Osmanlı konusundaki görüşlerini “Devlet Ana” adlı romanıyla dile getirdi. Yıl 1967 idi. Bu romandan evvel 1960’lı yıllarda Marks’ın Asya Tipi Üretim Tarzı Türk sosyalizminin gündemine girdi. Tahir’e göre; Bizans, ilk dönemlerinde halkı kollayan, onu sömürmeyen “devletçi” bir model uyguluyordu. Halk da hoşnuttu. Ne var ki sonraki dönemlerde Bizans ATÜT’den ayrılarak tekfurlar eliyle Avrupa feodalliğine benzemeye başladı. Böylece halktan yana olan “insancıl sistem” bozulmaya başladı. Osmanlılar ise işte tam bu yıllarda “Tımar” yada bir başka ad ile “Ikta” sistemine geçerek eski devletçi Bizans modeliyle Ortadoğu devlet biçimlerinin bir sentezini kuruyordu. Hamurunda dini inançlara ve insana duyulan saygı ve sevgi olan bu model, yükselmekte olan Avrupa feodalizminden daha insancıl ve daha ferah bir yaşam vaat ediği için başta Balkan halkları olmak üzere bütün Doğu Avrupa toplumlarını, köylülerini akın akın Osmanlı bayrağı altına çekiyordu. Köylüler Avrupa feodalizminin zulmünden kaçıyordu. Osmanlı tarihçilerinin araştırmaları da incelendiğinde, ki Kemal Tahir’e de ilham kaynağı olmuş olan Halil İnalcık hocamızın da vardığı sonuç budur. İşte Osmanlı’nın kolayca büyüyüp yayılıp yüzyıllarca ayakta kalabilmesinin sırrı bu sistemdedir: “Tımar” yada “Ikta” sistemi. Ana sebep, ne “İman gücünde” ne de “yeşil sarıklıların” yardımlarında, yalnızca ama yalnızca bilimde, ekonomik şartlarda yatmaktadır… Kemal Tahir bu duraklama ve çöküş evresinden kurtulmak için, Tanzimat’tan hatta öncesinden başlayan Batılılaşma çabalarını sertçe eleştirmiştir. Kemal Tahir Tanzimat’la başlayan süreci Cumhuriyet’le devam ettirir, Cumhuriyet’le pek bir şeyin değişmediğini, gidilen yolun aynı olduğunu söyler. Cumhuriyet devrimlerinin “milletin vicdanında” yer edememiş olduğunu iddia eder. Toplum Doğu-Batı değer yargıları ile ikiye bölünmüş gibidir. Kemal Tahir Yeniçeriliğin kaldırılmasıyla başlayan Batılı olma kaygılarını, değişim denemelerini “bir pislik çukurunda debelenmekten” ibaret olarak görmüştür. Bu nedenle batılılaşma, gerekli altyapısı olmayan bir topluma, soyut ve biçimsel bir üstyapı getirme çabasından başka bir şey değildir. Köklü bir ekonomik ve toplumsal devrim yapılmadan başlatılan tepeden inme uygulamalar taklitçiliktir. Kemal Tahir İngilizlerin, Kurtuluş Savaşı sonuna doğru, Kuzeyde Sovyetlere karşı bir blok ve güç dengesi olması için Türkiye ile anlaştığını, Türk yönetiminin varlığına izin verdiğini de iddia etmektedir. Sosyalist Kemal Tahir, bu fikirleri ileri attığı o tarihlerde yükselen TİP hareketine ise sıcak bakmamış, ciddiye almamıştır. TİP hareketi lideri Mehmet Ali Aybar’la olan fikir ayrılıkları bu konuda önemli bir etken olabilir. Gene “68 kuşağı” diye nitelendirilen gençlik hareketlerini de eleştirmiş, hele hele düzenli ordular ve devlet karşısında eşkıya’nın yada gerilla tarzı örgütlerin tutunamayacağına taa 1957 yılında yayımladığı, Yaşar Kemal’in eşkıyayı kahramanlaştıran “İnce Memed” romanına karşılık gelen, “Rahmet yolları kesti” adlı romanıyla da dikkat çekmiştir. Tarih, çok değil on beş sene sonra Kemal Tahir’i haklı çıkarmıştır. Cumhuriyet rejimi ile Osmanlı tarihine ve mirasına sırt dönen yazar, hayatının ikinci döneminde Osmanlı tarihine ve mirasına sahip çıkmıştı. Osmanlı toplum düzenini batı toplum düzeninden, yani Feodalizmden daha adil ve insancıl buluyordu. 1967 yılında “Devlet Ana” yayımlanınca Kemal Tahir’in yıllardır araştırdığı, üzerinde durduğu, birikimde bulunduğu konu meyvesini vermiş ve ortaya tarihi arka planda toplumu analiz eden bir romanı çıkmıştı. Solcu çevreler bunu hazmedemedi, Osmanlı devletinin kuruluş yıllarını ve temellerini ele alan kitaba ve yazarına karşı tam anlamıyla bir linç kampanyası başlatıldı. Kemal Tahir Osmanlı toplum düzeninin sınıfsız olduğunu iddia etmekle Marksizm’den aforoz edilmişti bile. Daha da ileri gidenler onu “devleti yücelttiği” gerekçesi ile milliyetçilik ve hatta faşizanlık yapmakla suçladı. Kemal Tahir’in kitapları, yayımlanış sıralamasına göre şöyledir:Göl insanları (1955)Sağırdere (1955)Esir şehrin insanları (1956)Körduman (1957)Rahmet yolları kesti (1957)Yediçınar yaylası (1958)Köyün kamburu (1959)Esir şehrin mahpusu (1962)Kelleci memet (1962)Yorgun savaşçı (1965)Bozkırdaki çekirdek (1967)Devlet ana (1967)Kurt kanunu (1969)Büyük mal (1970)Yol ayrımı (1971)Namuscular (1974)Karılar koğuşu (1974)Hür şehrin insanları (1974)Damağası (1977)
Nâbî - Sakın Terk-i Edebden
Pazartesi, 20 Mayıs 2019
Sakın terk-i edebden, kûy-i mahbûb-i Hudâ'dır bu!Nazargâh-i ilâhîdir, Makâm-ı Mustafâ'dır bu.Habîb-i Kibriyânın hâb-gâhıdır fazîletde,Tefevvuk-kerde-i arş-ı cenâb-ı Kibriyâ'dır bu.Bu hâkin pertevinden oldu deycûr-i âdem zâil,İmâdın açdı mevcûdât dü çeşmin tûtiyâdır bu.Felekde mâh-ı nev Bâb'üs-Selâmın sîne-çâkidir,Bunun kandîli cevzâ Matla-ı nûr-i ziyâdır bu.Mürâât-ı edeb şartıyla gir Nâbî bu dergâha,Metâf-ı kudsiyâdır bûse-gâh-ı enbiyâdır bu.Açıklaması: Edebi terketmekten sakın! Zîrâ burası Allahü teâlânın sevgilisi olan Peygamber efendimizin bulunduğu yerdir. Bu yer, Hak teâlânın nazar evi, Resûl-i ekremin makâmıdır. Burası Cenâb-ı Hakk'ın sevgilisinin istirahat ettikleri yerdir. Fazîlet yönünden düşünülürse, Allahü teâlânın arşının en üstündedir. Bu mübârek yerin mukaddes toprağının parlaklığından yokluk karanlıkları sona erdi. Yaradılmışlar, iki gözünü körlükten açtı. Zîrâ burası kör gözlere şifâ veren sürmedir. Gökyüzündeki yeni ay, O'nun kapısının yüreği yaralı âşığıdır. Gökyüzündeki oğlak yıldızı bile O peygamberin nûrundan doğmaktadır. Ey Nâbî, bu dergâha edebin şartlarına riâyet ederek gir. Zîrâ burası, büyük meleklerin etrâfında pervâne olduğu ve peygamberlerin hürmetle eğilerek öptüğü tavaf yeridir.
Pazartesi, 20 Mayıs 2019
Sakın terk-i edebden, kûy-i mahbûb-i Hudâ'dır bu!Nazargâh-i ilâhîdir, Makâm-ı Mustafâ'dır bu.Habîb-i Kibriyânın hâb-gâhıdır fazîletde,Tefevvuk-kerde-i arş-ı cenâb-ı Kibriyâ'dır bu.Bu hâkin pertevinden oldu deycûr-i âdem zâil,İmâdın açdı mevcûdât dü çeşmin tûtiyâdır bu.Felekde mâh-ı nev Bâb'üs-Selâmın sîne-çâkidir,Bunun kandîli cevzâ Matla-ı nûr-i ziyâdır bu.Mürâât-ı edeb şartıyla gir Nâbî bu dergâha,Metâf-ı kudsiyâdır bûse-gâh-ı enbiyâdır bu.Açıklaması: Edebi terketmekten sakın! Zîrâ burası Allahü teâlânın sevgilisi olan Peygamber efendimizin bulunduğu yerdir. Bu yer, Hak teâlânın nazar evi, Resûl-i ekremin makâmıdır. Burası Cenâb-ı Hakk'ın sevgilisinin istirahat ettikleri yerdir. Fazîlet yönünden düşünülürse, Allahü teâlânın arşının en üstündedir. Bu mübârek yerin mukaddes toprağının parlaklığından yokluk karanlıkları sona erdi. Yaradılmışlar, iki gözünü körlükten açtı. Zîrâ burası kör gözlere şifâ veren sürmedir. Gökyüzündeki yeni ay, O'nun kapısının yüreği yaralı âşığıdır. Gökyüzündeki oğlak yıldızı bile O peygamberin nûrundan doğmaktadır. Ey Nâbî, bu dergâha edebin şartlarına riâyet ederek gir. Zîrâ burası, büyük meleklerin etrâfında pervâne olduğu ve peygamberlerin hürmetle eğilerek öptüğü tavaf yeridir.
Neyzen Tevfik - Gönlümün Meyhânesinden Hitap
Pazar, 12 Mayıs 2019
Dinleyen her zerreye bin bir hitâbım var benim, Kâinât isminde hiçden bir kitâbım var benim! Ya hitâbımdan okursun, yâ kitabımdan beni, Yazdığım efsânede on altı bâbım var benim! Hey’etimde müttefik mağrıbla maşrık, veçhe yok; Gayr-i mer’î zerrede bin âftâbım var benim! Hüsn-i mutlak bir yudumda kendini gayb eyledi, Gönlümün humhanesinde böyle nâbım var benim! Varlığımdan intihâsızlık terennüm eyliyen Bezm-i hiçide adem adlı rebâbım var benim! Neşvemiz bî-ibtidadır işvemiz bî-intihâ, Böyle bir sâkiye candan intisâbım var benim! Meyve-i memnua’dan çekmiş bizim pîr-i mugân, Neyzen’im, gönlümde bin bir küp şarâbım var benim!
Pazar, 12 Mayıs 2019
Dinleyen her zerreye bin bir hitâbım var benim, Kâinât isminde hiçden bir kitâbım var benim! Ya hitâbımdan okursun, yâ kitabımdan beni, Yazdığım efsânede on altı bâbım var benim! Hey’etimde müttefik mağrıbla maşrık, veçhe yok; Gayr-i mer’î zerrede bin âftâbım var benim! Hüsn-i mutlak bir yudumda kendini gayb eyledi, Gönlümün humhanesinde böyle nâbım var benim! Varlığımdan intihâsızlık terennüm eyliyen Bezm-i hiçide adem adlı rebâbım var benim! Neşvemiz bî-ibtidadır işvemiz bî-intihâ, Böyle bir sâkiye candan intisâbım var benim! Meyve-i memnua’dan çekmiş bizim pîr-i mugân, Neyzen’im, gönlümde bin bir küp şarâbım var benim!
Ömer Seyfeddin – Ferman
Pazartesi, 13 Mayıs 2019
Sanki bir tufandı. Gök delinmiş gibi aralıksız yağmur yağıyor ve bütün ordu Semlin'e doğru sel, çamur, sis ve bora içinde ilerliyordu. Belgrad - Şabaç yolu çökmüştü. Karanlık ormanlara, sarp yokuşlara, uçurumlu dağlara alışkın olmayan yük develeri, yedekçileriyle birlikte kaybolmuşlardı. Subaylar bağırıyor, boru sesleri işitiliyor, atlar kişniyordu. Hatta padişahın otağı bile ortada yoktu. Bu kısa yol, üç gündür bitip tükenmiyordu. Konak yerine, yalnız sadrâzamın çadırı kurulabilmişti. Padişah saltanat arabasının penceresinden kendi otağını göremeyince, çevresindeki, ıslanmış, allı yeşilli, sırmalı giysileriyle gözleri kamaştıran iri ve çevik koruyucularına: - Daha durmayacak mıyız? dedi. Hiç kimse karşılık vermedi. Herkes önüne bakıyor ve şakır şakır yağmur yağıyordu. Yaşlı padişah hastaydı. Ama ayaklarındaki nikris sızılarını duymuyor, Kurban Bayramı namazının Semlin’de kılınmasını düşünüyordu. Artık eskisi gibi ata binemiyor, hatta vezirleriyle görüşüp konuşmak için bile saltanat arabasından çıkamıyordu. Konak yerinde padişahın otağını görmeyen bütün ordu, gökyüzünden gelen bu öfke karşısında donakalmış; günah dolu bir topluluk gibi birdenbire sustu. Sesler, borular, uğultular, hatta atların kişnemesi bile kesildi. Yalnız yerlere ve çalılara düşen yağmur damlalarının şıkırtısı duyuluyordu. Sadrazam ne yapmıştı? Tâ İstanbul'dan beri padişahtan bir konak ileri gidiyor, yolları düzeltiyor, padişahın otağını kurduruyordu. Bu onun göreviydi. Ama hangi padişah otağı?... Yağmurun loş gölgeleri içinde, koca kavuğu ve uzun boyuyla Sokullu'nun, elleri önünde bağlı, gözleri yerde, yavaş yavaş saltanat arabasına yaklaştığı görüldü. Haberciler açılarak yol veriyordu. Arkasından üç tuğlu vezirler de geliyordu. Kavuğundan sızan sular solgun yüzüne, sarı sakalına akıyordu. Som sırma perdenin yanına gelince: - Padişahım, acıyınız, kulunuzun çadırına şeref veriniz, dedi. - Bizim otağımız niçin yapılmadı? - Otağcılar fırtınadan yolu kaybetmişler. Konak yerine gelemediler Padişahım... Padişah bir şey söylemedi, perdenin gerisine çekildi. Yağmur durmuyor, daha da şiddetleniyordu. Sokullu'nun işaretiyle, altın yaldızlı koruyucu mızrakların arasındaki değerli taşlarla süslü saltanat arabası hareket etti. Sakin ve ıslak vezirler, büyük kavuklarındaki parlak tuğları sallayarak, gözleri yerlerde, altın tekerleklerin yanı sıra yürüyorlardı. Çadırın önüne gelince, arabadan inen padişahın kollarına girdiler. Sırma perdeli kapıdan. içeri soktular. Yağmur hiç durmadan yağıyordu. ... İstanbul'dan kırk dokuz günde Belgrad'a gelen yorgun ordu; yollarda birtakım haydutların saldırısına uğramıştı. Yeniçeri ağası bunları izlemeye çıktı. Malkara Beyi, Evren Bey'le birleşti. Hepsi saklandıkları kovuklarda tuttu. Konak boylarında astırdı. Bu izlemelerde üst düzeyden ve padişahın gözdelerinden pek genç bir kahraman olan Tosun Bey yine kendini gösterdi. Tek başına dağları, ormanları, mağaraları dolaştı. Beşer, onar rast geldiği haydutlarla tek başına vuruşarak hepsini yere serdi. Bütün ordu yolunu temizledi. Hiçbir yasakçı onun arkasından at süremiyor, kimse ona yetişemiyordu. İleri, geri, üç konağa birden gidiyor; uykusuzluk, yorgunluk nedir bilmiyordu. Dört yıl önce padişah, onu sipahiler arasında görmüş, güzelliğini, yürekli tavırlarını beğenerek yanına almış, ona birçok görev vermiş, hatta bir yıl içinde çavuşbaşılığa kadar çıkarmıştı. Daha yirmi beş yaşındaydı. Gür siyah bıyıkları, şahin bakışlı iri ela gözleri, geniş ve kalın omuzları; gösterişli yürüyüşü, her göreni hayran bırakırdı. Savaşlarda, ayrı ayrı yerlerinden şimdiye kadar otuz yara almış ve pek çok yineral kafasını mızrağına takarak paşalara armağan getirmişti... O, bütün ordu içinde rakipsiz bir yüreklilik, kahramanlık ve çabukluk örneğiydi. Yaşlı Zal Mahmut'tan daha güçlü olduğunu herkes biliyordu. Kuş gibi uçar, yıldırım gibi seğirtir, arslan gibi atılır, kaplan gibi parçalardı. Sadrazam en tehlikeli işlere onu salar, büyük ve eşsiz başarılarından sonra padişahın huzuruna çıkarır, ona övgü yağdırırdı. Kendilerinden başka yiğit olmadığına inanan gururlu yeniçeriler bile önlerinden o geçerken kendilerini tutamazlar, coşarak: - Yaşa Tosun Bey! Seni hangi ana doğurdu! diye nara atarlardı. Tek başına yaptıklarının ünü dillerdeydi. Kuşatılmış kalelere gece gizlice kurulan ince merdivenlerden çıkmış, yalınkılıç, tek başına, düşman arasına atılmış... Düşman ordugâhlarının görünmeden arkasından dolaşarak, cephanelerini ateşe vermiş... Tutsak olduğu zaman yüzlerce koruyucunun arasından kurtularak, onu bekleyen nöbetçileri öldürüp silahları ve atlarıyla dönmüştü. Herkes onu sever, herkes ona saygı gösterirdi. Hatta vezirler' bile... Çünkü Tosun Bey, bu yüreklilikle yakında beylerbeyi olacak, vezirlik için çok beklemeyecek, evet öyle sayılır ki, daha sakalına kır düşmeden padişahın mührüne kavuşacaktı. Hem yürekli, hem erdemliydi! Savaşa giderken sedefli curayla kahramanlık destanları söyler; barış zamanında gayet çelebice bilgeliklerle dolu gazeller, kasideler yazardı. Kılıç kabzasının nasırlattığı elinde, kalem yabancı durmuyordu. Halkın dilinde onunla ilgili birçok efsane dolaşırdı. Babasının bir emektarı onu büyütmüştü; haksız yere kafası kesilmiş bir, beyin oğluydu. Yağmur durmadan yağıyordu. Konak, çamurlu ve bozuk bir yolun sağında kurulmuştu. Her yandan seller akıyor, erler sırayla yerlerine geliyorlar, çadırlar kuruluyor, kazanlar indiriliyor, ötede beride ateşler parlıyordu. Bu kalabalığın arasında Tosun Bey'in al atıyla süzüldüğü görüldü. İki konak geriden orduya yetişmişti. Yol kenarında semeri devrilmiş bir katırı kaldıran yeniçerilere sordu: - Padişahın otağı nerede, ağalar? Yeniçeriler onu görünce doğruldular, saygıyla selamladılar. En yaşlıları karşılık verdi: - Kurulmadı. - Efendimiz ileri mi gitti? - Hayır. - Ya nerede? - Sadrazam Paşa'nın çadırında. Tosun Bey durdu. Yeniçerinin yüzüne dikkatle baktı. Yeniden sordu. - Padişahın otağı nerede kurulmuş? - Kurulmamış. - Niçin? - Kaybolmuş... - Ne?.. Yeniçeri sustu. Önüne baktı. - Padişahın otağı mı kaybolmuş? - Evet... Tosun Bey fena halde öfkelendi. Dişlerini sıktı. Padişahın otağı nasıl kaybolurdu. Bunu aklı almıyordu. Padişah, onca pek kutsaldı. Otağ, gözünde yeri değiştirilen bir Kâbe'ydi. Kâbe'si yıkılan bir inançlının aceleciliğiyle ağır ve keskin mahmuzlarını atının karnına vurdu. Islak tuğlarıyla bayrak direkleri görünen sadrazam çadırına doğru saldırdı. Ama pek ileri gitmedi. Seğirdim ustaları yağmur içinde dolaşıyordu. Onu pek seven Kazasker Perviz Efendi'nin çadırını gördü. Yere atladı. Atını, koşan bir hizmetkâra verdi. Kahramanlık şiirlerini okuduğu Perviz Efendi, çadırın içinde ayaktaydı. Nişancı Eğri Abdizâde Mahmut Çelebi'yle Sabaç Köprüsü'nün, Semendire Beylerbeyi Bayram tarafından nasıl yapıldığını konuşuyordu. Onun girdiğini görünce: - Hayrola, Tosun Bey! diye sözünü kesti. Tosun Bey titriyordu. Kendinde değildi: - Padişahın otağı kaybolmuş. - Evet oğlum. - Bu nasıl olur, efendi hazretleri? - Yolu şaşırmışlar belki... - Sadrazam Paşa bir konak önden gidiyor. Nasıl kaybetmiş? Perviz Efendi karşılık vermedi. Mahmut Çelebi yağmurun, fırtınanın şiddetinden söz etmek istedi. Tosun Bey coşuyordu. Açtı ağzını yumdu gözünü... Artık bu kadar kayıtsızlık olur muydu? Bu kulluğa yakışır mıydı? Hasta velinimet hiç düşünülmüyordu. Ya otağı suya kaptırdılarsa... Ya taht bulunmazsa... Daha İstanbul'dan çıkmazdan önce bir çavuş gönderilerek görüşmek için Semlin'e çağrılan Zigismond'u, padişah nerde huzuruna kabul edecekti? Bir parça yağmurdan yollarını şaşıran, dağılan orduya, padişah nasıl güvenecekti? Tosun Bey yürekli adamlara özgü o saldırganlıkla ağzına geleni söylüyordu: - İki konak arasında bir otağı koruyamayan adam, koca bir devleti nasıl yönetir? dedi. Bu çok ağır bir soruydu. Perviz Efendi yavaşça, kalın halının üzerine serilmiş erguvani şiltesine çöktü. Mahmut Çelebi bu sözü hiç işitmemiş gibi davrandı. Durmadan yağan yağmurun sayısız ve sinir bozucu damlaları tıpır tıpır çadırın üstüne düşüyor, ordugâhın belirsiz uğultusu içinde, sanki hayalî bir akının uzak ve düzenli ayak seslerini duyuruyordu. Tosun Bey dışarı çıkınca, aceleyle adamlarını buldurdu. Atını değiştirdi. Kimseyle konuşmadan, tek başına, padişahın otağını aramaya çıktı. Hava gittikçe kararıyordu. Derin yarlardan, sel yarıklarından aştı. Taşan, köpüren derelerden geçti. Ormanlara dalan yollara girdi. Tepelere çıktı. Dört yana naralar savurdu. Sesinin boğuk yankılarından başka bir karşılık alamadı. Gelen gece pek karanlıktı. Yağmur durmuyordu. “Sabah erkenden çıkar, bulurum,” diyerek geri döndü. O kadar karanlıktı ki... Dizgini boş bırakıyor, geldiği yollardan atının içgüdüsüyle dönebiliyordu. Meşaleleriyle, ordugâh uzaklardan görünmeye başladı. Karanlığın, yağmurun, rüzgârın içinde at, dilediğince yürüyordu. - Kimdir o? On adım ötede koyu bir karaltı belirdi... - Yabancı değil... - Sen misin, Tosun Bey! - Benim! - Sadrazam Paşa Efendimiz sizi aratıyor. Biz on süvari, çevreye dağıldık. - Pekâlâ, gidelim. Ve karanlığın içinde Tosun Bey önde, sipahi arkada, ordugâha koştular. Meşaleleri, nöbetçileri; mehterleri geçtiler. Zaten hizmetkârlar, solaklar, çavuşlar yağmurun altında bekleşiyorlardı. Tosun Bey'i, sadrazamın yanına götürdüler. Paşa büyük şiltesine yaslanmış, uzun ve değerli taşlarla süslü çubuğunu çekiyordu. Karşısında Silahtar Cafer Ağa ile Nişancı Feridun Bey hazırolda duruyordu. - Oğlum Tosun, dedi, sana bir iş çıktı. Senin gibi at sürecek er yok. Bu padişah fermanını şimdi al. Koş, Niş'e götür... Oradaki Bey'e ver... Karşısında sırılsıklam hazırolda duran Tosun Bey'e, öpüp başına koyduğu kırmızı bir keseyi uzattı. Tosun Bey, elleri bağlı; ilerledi. Eğildi. Keseyi aldı. Öptü. Başına koydu. Dışarı çıkarken Sadrazam: - Haydi arslanım, çabuk, yolun uğurlu olsun! diyerek gülümsedi. Çadırın önünde eşsiz bir kır atın onu beklediğini gördü Tosun Bey. Yağmur hâlâ eski şiddetiyle yağıyordu. Bindi. Karnı açtı. Üzengisini tutan hizmetkârlardan su istedi. Verdikleri suyu sonuna, kadar içti. Ve ağır, keskin mahmuzlarını atın karnına vurdu. Ordugâhın kalabalığı, ışıkları, uğultusu arasından beş dakikada çıktı. Karanlığın, yağmurun, rüzgârın içinde dörtnala uzaklaştı. Kayboldu... Ormanlardan, derelerden, köprülerden, tepelerden, uçurumlardan şimşek gibi geçti. Belgrad'da durmadı. Hemen atını değiştirdi. Azığını aldı. Yine yola atıldı. Hiç uyumuyor, yalnız düz yerlerde atı tırıs giderken, rüyasız ve uyanık bir uykuya dalıyordu. Gecelerden gündüze, yağmurlardan güneşe girdi. Haziran sıcaklarıyla giysileri kurudu. Kendi ve atı terledi. Akşamları serin rüzgârlara karışan bülbül sesleri işitti. Sabahları cıvıldayan tarlakuşlarının saklandığı ekin denizleri içinde yürüdü. Sonunda bir gece, pek uzaktan Niş'in aydınlıklarını gördü. Büyük bir çiftliğin önünden geçiyordu. İri ve azgın köpekler arkasından koşuyor ve havlıyorlardı. “Gün doğuncaya kadar şurada kalayım. Erkenden kente girerim,” dedi ve çiftliğe saptı. Herkes gibi çiftliğin adamları da onu tanıyorlardı. Atını aldılar. Saygı içinde yukarıya, kuleye çıkardılar. - Ben biraz dinleneceğim. Gün doğmadan beni uyandırın! diye buyurdu. Ne olursa olsun, her gelen yolcuya yemek çıkarmak gelenekti. Tosun Bey: - Hiçbir şey istemem. Bana biraz ayran getirin, dedi. Ve getirip bıraktıkları testiyi dikti. Susuzluğu geçince sedire uzandı. Gözlerini kapadı. Ama uyuyamadı. At üzerinde gelen uykusu, böyle hareketsiz kalınca kaçıyordu. İki yanına döndü. Tolgasını çıkardı. Kılıç kemerini gevşetti. ... Tam dalacağı sırada birdenbire sıçradı. Göğsünün üzerine koyduğu ferman ateş almış yanıyordu. Elini götürdü. Hayır... Tuhaf bir rüya. Ferman yerinde duruyordu. Biraz daldı. Rüyasında, götürdüğü, fermanın eriyerek kan olduğunu, sonra tufan dalgasının kırmızı alevler halinde bütün vücudunu sardığını görüyordu. Sıçradı, uyandı. Hiçbir tehlike karşısında düzenini bozmayan yüreği şimdi hızlı hızlı çarpıyordu. Doğruldu: “Hayırdır, inşallah...” dedi. Oturdu. Bir şeyler okudu. Döndü. Üç kez sol yanına tükürdü. Elini titreyerek fermana götürdü. Yerindeydi. Yavaşça tuttu ve elinde olmâdan çekti. Ocağın üzerindeki kandilin titrek ve sönük aydınlığı içinde baktı. Üstüne sardığı çevreyi çıkardı. Bu, kırmızı bir keseydi. Yanından balmumuyla mühürlenmişti. Dikkat etti. Terden, yağmurdan ve hareketten bu mum mühür yerinden oynamıştı. Acaba içinde ne vardı? Dehşetle rüyasına giren bu ferman neydi? Kesinlikle güvenlikle ilgili kutsal bir buyruk... Çünkü savaş yukarıdaydı. Haydutlar, cephane ya da yollar ve ulaştırıcılar için bir şey olmalıydı. Ama, hayır... Bu önemli, pek önemli bir buyruktu. Çünkü hususi olarak kendisiyle gönderiliyordu. Acaba neydi? Fermanı tekrar çevreye sardı. Koynuna koyacaktı. Ama göğsünün görünmez bir baskı altında ezildiğini duydu. Boğazı tıkandı. Sanki ferman gerçekten ateş almış, vücudunu yakıyordu. Sönmez bir merak ateşi ruhunda tutuştu. Zaten işte mühür bozulmuştu. Açsa... Belli bile olmayacaktı. Başını salladı. Kendi kendine: “Sakın, sakın!” dedi. İçinde tutuşan merak ateşi öldürücü bir sıtma gibi her yerini sarsıyordu. Ateş içinde yanan elleri, sanki kendi güdüsüyle inat eden başka bir vücudun organıymış gibi torbayı açtı. Üçe katlanmış kâğıdı çıkardı. Tosun Bey, istemine başkaldıran ellerinin cinayetinde titredi. Bir ferman açılabilir miydi? Ama kımıldayamıyor, ellerine söz geçiremiyordu. Zincire vurulmuş, hareketsiz yatarken, başkasının işlediği cinayeti karışmadan seyreder gibi, ellerinin hainliğine bakakaldı. Onu dinlemeyen bu eller, fermanı da açtı. Tosun Bey az ışık veren kandilin ışığıyla ancak gördüğü satırları okudu. Taş odanın beyaz duvarları, nakışlı tavan, halı örtülmüş döşeme çevresinde dönmeye başladı. Deli oluyordu. Cinayetten sonra kaçan katiller gibi elleri iki yanına düştü. Açık ferman dizlerinin üstünde kaldı. “... İşbu kutsal buyruğumuzu getiren, devletimize zararlı olan Tosun Bey kulumun da hemen, vücudundan başın kesesin ve şöyle bilesin ki...” Gözünü bu cümleden ayıramıyordu. Aşağısını okuyamadı. Demek, gece gündüz, hiç durmadan koşarak getirdiği, rüyasında vücudunu yakan bu kırmızı kese, kendi idam fermanıydı. Şaşkınlığı çok sürmedi. Belki elli kez ölümün pek yakından geçerek korkunç kanatlarını sürttüğü geniş ve parlak alnını tuttu. Arkasına dayandı. Sağındaki pencereden siyah ve dağınık bulutların geçişine baktı. Bir an öyle durdu. Derin bir solukla göğsünü kabarttı: “Ama niçin? Ama niçin?” dedi. Bağlılıktan, yüreklilikten, fedakarlıktan, savaştan, saldırıdan başka ne yapmıştı? Tâ on beşyaşından beri... On yıldır at sırtından inmiyordu. Bütün dünyayı dolaşıyor, en ünlü kahramanların çekindikleri yere gözünü kırpmadan atılıyordu. Kuşatmadaki burçların içine, yüzlerce zırhlı düşmanın arasına, tek başına yalınkılıç atıldığı zamanlar ölmediği halde, şimdi bir celladın, bayağı köpek bir çinyinenin satırı altında mı can verecekti? Geçmişi hep birden düşünüyor ve kırılır gibi olan cesareti yavaş yavaş yerine geliyordu. Doğruldu. Ayağa kalktı. Ferman ve kese yere düştü: “Ben kafamı kolay kolay vermem.” dedi. Pencereye yaklaştı. Siyah bulutlar daha hızlı geliyor, tan yeri ağarıyor, çiftliğin yanından akan küçük bir derenin dokunaklı ve hafif şarıltısı işitiliyordu. Bütün Rumeli, bütün Anadolu onu tanırdı. Anadolu'ya atlayınca hangi şehzadenin yanına gitse, sevgiyle kabul olunacağınagüveniyordu. On kişiye, yüz kişiye değil, gerekirse bin kişiye karşı koyabilecek bir cesareti vardı. Sonra gücü, ustalığı, çevikliği... Bütün ülkede bir eşi daha yoktu. Bir kere Anadolu'ya kapağı atınca, ele geçmezdi. İran'a, Turan'a kadar vura kıra gider, adına ününe daha çok ün, şeref eklerdi.. Yüreği yeniden: “Ama niçin? Ama niçin?...” diye burkuldu. Hiçbir şey beklemiyordu. Aklına ancak ödül ve övgü gelirdi. Böyle bir sözcük... Asla... Acaba ne suç işlemişti? Düşünüyor, düşünüyor, bir türlü suça benzer bir şey yaptığını hatırlamıyordu. “Ah iftiracılar! Allah'tan korkmaz karalamacılar!” Kimbilir aleyhinde ne yalan uydurmuşlardı. Ama... O, babası gibi celladın pis kılıcına bir koyun gibi başını uzatmayacak, canını almaya gelenlerin canlarını alacak, kendi canı alınıncaya kadar başkalarından can alacaktı... “Zaman geçirmeyeyim” diye mırıldandı. Tolgasını başına geçirdi. Kılıcının kayışını, kuburluklarını sıkıştırdı. Yerdeki fermanla keseyi aldı. Yine gözüne “devletimize vücudu muzır olan...” sözcükleri ilişti. Niçin onun vücudu devlete zararlıydı? Böyle bir suçlama, canını devlet uğruna adamış bir insan için ne acı bir aşağılama, ne acı bir sövgüydü... Yazıya dikkat etti. Acaba padişahın yazısı mıydı?Silahtar Cafer Ağa'nın da olabilirdi, padişahla onun yazısı, farksız derecede birbirine benzerdi... Fermanı katladı. Yine keseye soktu. Balmumunu hohladı. Mührü eski yerinden hafifçe yapıştırdı. Azrail’in kanadından kopma kanlı bir tüy kadar hafif olan bu müthiş bez içinde, işte hayatı duruyordu. Evirdi çevirdi. Böyle... Bu müthiş şeye bakarken, kafasından hep eremediği dilekleri açıklayamadığı istekleri geçti. Bu dakikaya kadar ne mutluydu. Padişahın en sevgili gözdesiydi. Gördüğü iyilikleri düşündü. Süvarilik zamanlarını hatırladı. Daha on beş yaşındayken bile gücü, yiğitliği, görenleri şaşırtıyordu. Cirit oyunlarında, güreşlerde, vuruşmalarda hep birinci geliyordu. Sonra... Onu evinde büyüten, babasının eski emektarı yaşlı Salih Ağa gözünün önüne geldi.İstanbul'dan çıkarken ayrılık için elini öpmeye gittiği zaman, bu ihtiyarın verdiği öğüdü işitir gibi oldu: “Padişah'ın buyruğundan dışarı çıkma, Canını istese ver. Düşünme. Dünyada olmasa bile öbür dünyada karşılığını görürsün... Ve geçmişi daha fazla hatırlayamadı. Ansızın bozulan bir saat gibi, sanki kafası durdu. Yalnız kulağından; Salih Ağa'nın sesi çıkmıyordu: “Padişah'ın buyruğundan, dışarı çıkma...” Oysa... Oysa o, işte padişahın buyruğundan dışarı çıkıyor, hatta başkaldırmaya hazırlanıyordu. Bu büyük ve utanç verici günahı işlemiş gibi, yüreğinde heyecan ve pişmanlık karışımı zehirli bir sızı duydu. Canını padişah ve devlet uğrunda vermeye ant içmemiş miydi? O halde bu canı kimden, nereye, niçin kaçıracaktı? Artık birdenbire güçlenmiş istemine bağlı demir elleriyle tuttuğu bu kırmızı keseyi kaldırdı. Dudaklarına dokundurdu. Sonra başına götürdü. Güneş bulutlar içinden gizlice doğarken, doludizgin Niş'e girdi. Canlı bir yıldırım gibi, dar ve bozuk sokaklardan geçti. Beyin konağı önünde de atından atladı. Onu tanıyan kapıcılar, süvariler, erler: - Tosun Bey! Tosun Bey! diye koşuştular. İki kanadı açık geniş kapının, ortasında bir fener sarkan beyaz badanalı kemerin altından, temiz ve zemini kara taşlı kaplı bir avluya ilerledi. Bağırdı: - Çabuk Bey'e haber verin, ferman var... Hizmetkârların arasından ayrılan uzun boylu kapıcıbaşı öne düştü. Onu taş merdivenlerdençıkardı. Bey, sabah namazını kılıp selamlığa çıkmıştı, rahat rahat çubuğunu tüttürüyor, uykusersemliğini üzerinden atmaya çalışıyordu. Odasına ansızın Tosun Bey'i geldiğini görünceşaşaladı. Bu Bey, onun yiğitliğine ve kahramanlığına hayran, yaşlı, feleğin çemberinden geçmiş eski bir askerdi. Hemen ayağa kalktı. Kucakladı. Alnından öptü: - Hoş geldin yiğidim, iyi haberler getirdin... Tosun Bey gülerek: - Bir padişah fermanı getirdim, dedi. Ve koynundan kırmızı keseyi çıkardı. Öptü. Başına koydu. Uzattı. Yaşlı Bey, Tosun Bey'le hususi olarak gönderilen bir fermanın önemini düşündü. Yorgun yüreği hopladı. Sarardı. Titrek, zayıf ve kıllı elleriyle bu keseyi aldı. Öptü. Başına koydu. Mumun bozukluğuna bile dikkat edemedi. Kopardı. Fermanı çıkardı. Açtı. Okudu. Ve uzun çubuğunun dayalı durduğu yüksek sedire yıkılıverdi. Karşısında Tosun Bey, bir eli kalçasında, dinç ve levent duruyor, gülümsüyordu. Zavallı ihtiyar ağlamaya başladı: - Ne ağlıyorsun, Bey hazretleri? İhtiyar inledi: - Bu fermanın ne yazdığını biliyor musun? - Biliyorum. Benim kafamın kesilmesini yazıyor. Yaşlı Bey, bütün memlekette kahramanlığı dillere destan olan bu al yanaklı, gür bıyıklı, dağ parçası, görünüşü saygı uyandıran, yiğit güzel bahadıra ıslak gözleriyle uzun uzun baktı. Acaba niçin bu öfkeye uğramıştı? Böyle bir arslanı, celladın eline vermek ne büyük bir insafsızlıktı. Hangi vicdan buna razı olurdu? Ak sakalına yakışmayan çocuksu bir hıçkırıkla: - Suçun ne? diye sordu. - Padişahım bilir... - Ben senin başını kesmem, Tosun Bey. Şimdi bağışlanmanı dileyeceğim. Çifte tatar çıkaracağım. Dileğim kabul olunmazsa kendi başımın kesilmesini isteyeceğim. - Hayır, Bey! Hayır... Padişahın buyruğundan dışarı çıkma. Başımı kes... Kestikten sonra bağışlanmamı dile. Padişahım, kendi buyruğu yerine geldikten sonra, ben kulunu bağışlamalı. Yaşlı Bey daha çok ağlıyor, hıçkırıyordu: - Ben senin gibi bir yiğide kıyamam. Ben seni kesemem. Elim dilim buna varmaz. - ... - Vallahi seni kesemem... Yeni uyanmış erkek bir arslan sessizliğiyle gülümseyen Tosun Bey'in parlak yüzü birdenbire karardı. Gür Kaşları çatıldı. Şahin bakışlı iri ele gözleri açıldı. Tiksinti ve öfkeyle kılıcını çekti: - Padişahımın buyruğunu yerine getirmeyen âsilerin başını ben keserim!... diye kükreyerekyumuşak kalpli, zayıf ve boyun eğmez ihtiyarın üzerine yürüdü. Al çuhadan büyük kapı perdesinin arkasında gizli nöbet bekleyen silahlı adamlar koşuştu, onu tuttular. Yarım saat sonra, sırmalı resmi kavuğunu çıkarıp başına gösterişsiz dua külahını geçirmiş olan ak sakallı Bey, ıssız odasında seccadesinde oturmuş, boynu bükük “Yâsin” okurken, dışarıda dokunaklı ve belirsiz bir yağmur serpeliyor; iç avlunun siyah taşlarındaki taze ve sıcak kanlar üstünde, süvariler görünmeyen içtenlik dolu gözyaşları gibi damlıyordu.
Pazartesi, 13 Mayıs 2019
Sanki bir tufandı. Gök delinmiş gibi aralıksız yağmur yağıyor ve bütün ordu Semlin'e doğru sel, çamur, sis ve bora içinde ilerliyordu. Belgrad - Şabaç yolu çökmüştü. Karanlık ormanlara, sarp yokuşlara, uçurumlu dağlara alışkın olmayan yük develeri, yedekçileriyle birlikte kaybolmuşlardı. Subaylar bağırıyor, boru sesleri işitiliyor, atlar kişniyordu. Hatta padişahın otağı bile ortada yoktu. Bu kısa yol, üç gündür bitip tükenmiyordu. Konak yerine, yalnız sadrâzamın çadırı kurulabilmişti. Padişah saltanat arabasının penceresinden kendi otağını göremeyince, çevresindeki, ıslanmış, allı yeşilli, sırmalı giysileriyle gözleri kamaştıran iri ve çevik koruyucularına: - Daha durmayacak mıyız? dedi. Hiç kimse karşılık vermedi. Herkes önüne bakıyor ve şakır şakır yağmur yağıyordu. Yaşlı padişah hastaydı. Ama ayaklarındaki nikris sızılarını duymuyor, Kurban Bayramı namazının Semlin’de kılınmasını düşünüyordu. Artık eskisi gibi ata binemiyor, hatta vezirleriyle görüşüp konuşmak için bile saltanat arabasından çıkamıyordu. Konak yerinde padişahın otağını görmeyen bütün ordu, gökyüzünden gelen bu öfke karşısında donakalmış; günah dolu bir topluluk gibi birdenbire sustu. Sesler, borular, uğultular, hatta atların kişnemesi bile kesildi. Yalnız yerlere ve çalılara düşen yağmur damlalarının şıkırtısı duyuluyordu. Sadrazam ne yapmıştı? Tâ İstanbul'dan beri padişahtan bir konak ileri gidiyor, yolları düzeltiyor, padişahın otağını kurduruyordu. Bu onun göreviydi. Ama hangi padişah otağı?... Yağmurun loş gölgeleri içinde, koca kavuğu ve uzun boyuyla Sokullu'nun, elleri önünde bağlı, gözleri yerde, yavaş yavaş saltanat arabasına yaklaştığı görüldü. Haberciler açılarak yol veriyordu. Arkasından üç tuğlu vezirler de geliyordu. Kavuğundan sızan sular solgun yüzüne, sarı sakalına akıyordu. Som sırma perdenin yanına gelince: - Padişahım, acıyınız, kulunuzun çadırına şeref veriniz, dedi. - Bizim otağımız niçin yapılmadı? - Otağcılar fırtınadan yolu kaybetmişler. Konak yerine gelemediler Padişahım... Padişah bir şey söylemedi, perdenin gerisine çekildi. Yağmur durmuyor, daha da şiddetleniyordu. Sokullu'nun işaretiyle, altın yaldızlı koruyucu mızrakların arasındaki değerli taşlarla süslü saltanat arabası hareket etti. Sakin ve ıslak vezirler, büyük kavuklarındaki parlak tuğları sallayarak, gözleri yerlerde, altın tekerleklerin yanı sıra yürüyorlardı. Çadırın önüne gelince, arabadan inen padişahın kollarına girdiler. Sırma perdeli kapıdan. içeri soktular. Yağmur hiç durmadan yağıyordu. ... İstanbul'dan kırk dokuz günde Belgrad'a gelen yorgun ordu; yollarda birtakım haydutların saldırısına uğramıştı. Yeniçeri ağası bunları izlemeye çıktı. Malkara Beyi, Evren Bey'le birleşti. Hepsi saklandıkları kovuklarda tuttu. Konak boylarında astırdı. Bu izlemelerde üst düzeyden ve padişahın gözdelerinden pek genç bir kahraman olan Tosun Bey yine kendini gösterdi. Tek başına dağları, ormanları, mağaraları dolaştı. Beşer, onar rast geldiği haydutlarla tek başına vuruşarak hepsini yere serdi. Bütün ordu yolunu temizledi. Hiçbir yasakçı onun arkasından at süremiyor, kimse ona yetişemiyordu. İleri, geri, üç konağa birden gidiyor; uykusuzluk, yorgunluk nedir bilmiyordu. Dört yıl önce padişah, onu sipahiler arasında görmüş, güzelliğini, yürekli tavırlarını beğenerek yanına almış, ona birçok görev vermiş, hatta bir yıl içinde çavuşbaşılığa kadar çıkarmıştı. Daha yirmi beş yaşındaydı. Gür siyah bıyıkları, şahin bakışlı iri ela gözleri, geniş ve kalın omuzları; gösterişli yürüyüşü, her göreni hayran bırakırdı. Savaşlarda, ayrı ayrı yerlerinden şimdiye kadar otuz yara almış ve pek çok yineral kafasını mızrağına takarak paşalara armağan getirmişti... O, bütün ordu içinde rakipsiz bir yüreklilik, kahramanlık ve çabukluk örneğiydi. Yaşlı Zal Mahmut'tan daha güçlü olduğunu herkes biliyordu. Kuş gibi uçar, yıldırım gibi seğirtir, arslan gibi atılır, kaplan gibi parçalardı. Sadrazam en tehlikeli işlere onu salar, büyük ve eşsiz başarılarından sonra padişahın huzuruna çıkarır, ona övgü yağdırırdı. Kendilerinden başka yiğit olmadığına inanan gururlu yeniçeriler bile önlerinden o geçerken kendilerini tutamazlar, coşarak: - Yaşa Tosun Bey! Seni hangi ana doğurdu! diye nara atarlardı. Tek başına yaptıklarının ünü dillerdeydi. Kuşatılmış kalelere gece gizlice kurulan ince merdivenlerden çıkmış, yalınkılıç, tek başına, düşman arasına atılmış... Düşman ordugâhlarının görünmeden arkasından dolaşarak, cephanelerini ateşe vermiş... Tutsak olduğu zaman yüzlerce koruyucunun arasından kurtularak, onu bekleyen nöbetçileri öldürüp silahları ve atlarıyla dönmüştü. Herkes onu sever, herkes ona saygı gösterirdi. Hatta vezirler' bile... Çünkü Tosun Bey, bu yüreklilikle yakında beylerbeyi olacak, vezirlik için çok beklemeyecek, evet öyle sayılır ki, daha sakalına kır düşmeden padişahın mührüne kavuşacaktı. Hem yürekli, hem erdemliydi! Savaşa giderken sedefli curayla kahramanlık destanları söyler; barış zamanında gayet çelebice bilgeliklerle dolu gazeller, kasideler yazardı. Kılıç kabzasının nasırlattığı elinde, kalem yabancı durmuyordu. Halkın dilinde onunla ilgili birçok efsane dolaşırdı. Babasının bir emektarı onu büyütmüştü; haksız yere kafası kesilmiş bir, beyin oğluydu. Yağmur durmadan yağıyordu. Konak, çamurlu ve bozuk bir yolun sağında kurulmuştu. Her yandan seller akıyor, erler sırayla yerlerine geliyorlar, çadırlar kuruluyor, kazanlar indiriliyor, ötede beride ateşler parlıyordu. Bu kalabalığın arasında Tosun Bey'in al atıyla süzüldüğü görüldü. İki konak geriden orduya yetişmişti. Yol kenarında semeri devrilmiş bir katırı kaldıran yeniçerilere sordu: - Padişahın otağı nerede, ağalar? Yeniçeriler onu görünce doğruldular, saygıyla selamladılar. En yaşlıları karşılık verdi: - Kurulmadı. - Efendimiz ileri mi gitti? - Hayır. - Ya nerede? - Sadrazam Paşa'nın çadırında. Tosun Bey durdu. Yeniçerinin yüzüne dikkatle baktı. Yeniden sordu. - Padişahın otağı nerede kurulmuş? - Kurulmamış. - Niçin? - Kaybolmuş... - Ne?.. Yeniçeri sustu. Önüne baktı. - Padişahın otağı mı kaybolmuş? - Evet... Tosun Bey fena halde öfkelendi. Dişlerini sıktı. Padişahın otağı nasıl kaybolurdu. Bunu aklı almıyordu. Padişah, onca pek kutsaldı. Otağ, gözünde yeri değiştirilen bir Kâbe'ydi. Kâbe'si yıkılan bir inançlının aceleciliğiyle ağır ve keskin mahmuzlarını atının karnına vurdu. Islak tuğlarıyla bayrak direkleri görünen sadrazam çadırına doğru saldırdı. Ama pek ileri gitmedi. Seğirdim ustaları yağmur içinde dolaşıyordu. Onu pek seven Kazasker Perviz Efendi'nin çadırını gördü. Yere atladı. Atını, koşan bir hizmetkâra verdi. Kahramanlık şiirlerini okuduğu Perviz Efendi, çadırın içinde ayaktaydı. Nişancı Eğri Abdizâde Mahmut Çelebi'yle Sabaç Köprüsü'nün, Semendire Beylerbeyi Bayram tarafından nasıl yapıldığını konuşuyordu. Onun girdiğini görünce: - Hayrola, Tosun Bey! diye sözünü kesti. Tosun Bey titriyordu. Kendinde değildi: - Padişahın otağı kaybolmuş. - Evet oğlum. - Bu nasıl olur, efendi hazretleri? - Yolu şaşırmışlar belki... - Sadrazam Paşa bir konak önden gidiyor. Nasıl kaybetmiş? Perviz Efendi karşılık vermedi. Mahmut Çelebi yağmurun, fırtınanın şiddetinden söz etmek istedi. Tosun Bey coşuyordu. Açtı ağzını yumdu gözünü... Artık bu kadar kayıtsızlık olur muydu? Bu kulluğa yakışır mıydı? Hasta velinimet hiç düşünülmüyordu. Ya otağı suya kaptırdılarsa... Ya taht bulunmazsa... Daha İstanbul'dan çıkmazdan önce bir çavuş gönderilerek görüşmek için Semlin'e çağrılan Zigismond'u, padişah nerde huzuruna kabul edecekti? Bir parça yağmurdan yollarını şaşıran, dağılan orduya, padişah nasıl güvenecekti? Tosun Bey yürekli adamlara özgü o saldırganlıkla ağzına geleni söylüyordu: - İki konak arasında bir otağı koruyamayan adam, koca bir devleti nasıl yönetir? dedi. Bu çok ağır bir soruydu. Perviz Efendi yavaşça, kalın halının üzerine serilmiş erguvani şiltesine çöktü. Mahmut Çelebi bu sözü hiç işitmemiş gibi davrandı. Durmadan yağan yağmurun sayısız ve sinir bozucu damlaları tıpır tıpır çadırın üstüne düşüyor, ordugâhın belirsiz uğultusu içinde, sanki hayalî bir akının uzak ve düzenli ayak seslerini duyuruyordu. Tosun Bey dışarı çıkınca, aceleyle adamlarını buldurdu. Atını değiştirdi. Kimseyle konuşmadan, tek başına, padişahın otağını aramaya çıktı. Hava gittikçe kararıyordu. Derin yarlardan, sel yarıklarından aştı. Taşan, köpüren derelerden geçti. Ormanlara dalan yollara girdi. Tepelere çıktı. Dört yana naralar savurdu. Sesinin boğuk yankılarından başka bir karşılık alamadı. Gelen gece pek karanlıktı. Yağmur durmuyordu. “Sabah erkenden çıkar, bulurum,” diyerek geri döndü. O kadar karanlıktı ki... Dizgini boş bırakıyor, geldiği yollardan atının içgüdüsüyle dönebiliyordu. Meşaleleriyle, ordugâh uzaklardan görünmeye başladı. Karanlığın, yağmurun, rüzgârın içinde at, dilediğince yürüyordu. - Kimdir o? On adım ötede koyu bir karaltı belirdi... - Yabancı değil... - Sen misin, Tosun Bey! - Benim! - Sadrazam Paşa Efendimiz sizi aratıyor. Biz on süvari, çevreye dağıldık. - Pekâlâ, gidelim. Ve karanlığın içinde Tosun Bey önde, sipahi arkada, ordugâha koştular. Meşaleleri, nöbetçileri; mehterleri geçtiler. Zaten hizmetkârlar, solaklar, çavuşlar yağmurun altında bekleşiyorlardı. Tosun Bey'i, sadrazamın yanına götürdüler. Paşa büyük şiltesine yaslanmış, uzun ve değerli taşlarla süslü çubuğunu çekiyordu. Karşısında Silahtar Cafer Ağa ile Nişancı Feridun Bey hazırolda duruyordu. - Oğlum Tosun, dedi, sana bir iş çıktı. Senin gibi at sürecek er yok. Bu padişah fermanını şimdi al. Koş, Niş'e götür... Oradaki Bey'e ver... Karşısında sırılsıklam hazırolda duran Tosun Bey'e, öpüp başına koyduğu kırmızı bir keseyi uzattı. Tosun Bey, elleri bağlı; ilerledi. Eğildi. Keseyi aldı. Öptü. Başına koydu. Dışarı çıkarken Sadrazam: - Haydi arslanım, çabuk, yolun uğurlu olsun! diyerek gülümsedi. Çadırın önünde eşsiz bir kır atın onu beklediğini gördü Tosun Bey. Yağmur hâlâ eski şiddetiyle yağıyordu. Bindi. Karnı açtı. Üzengisini tutan hizmetkârlardan su istedi. Verdikleri suyu sonuna, kadar içti. Ve ağır, keskin mahmuzlarını atın karnına vurdu. Ordugâhın kalabalığı, ışıkları, uğultusu arasından beş dakikada çıktı. Karanlığın, yağmurun, rüzgârın içinde dörtnala uzaklaştı. Kayboldu... Ormanlardan, derelerden, köprülerden, tepelerden, uçurumlardan şimşek gibi geçti. Belgrad'da durmadı. Hemen atını değiştirdi. Azığını aldı. Yine yola atıldı. Hiç uyumuyor, yalnız düz yerlerde atı tırıs giderken, rüyasız ve uyanık bir uykuya dalıyordu. Gecelerden gündüze, yağmurlardan güneşe girdi. Haziran sıcaklarıyla giysileri kurudu. Kendi ve atı terledi. Akşamları serin rüzgârlara karışan bülbül sesleri işitti. Sabahları cıvıldayan tarlakuşlarının saklandığı ekin denizleri içinde yürüdü. Sonunda bir gece, pek uzaktan Niş'in aydınlıklarını gördü. Büyük bir çiftliğin önünden geçiyordu. İri ve azgın köpekler arkasından koşuyor ve havlıyorlardı. “Gün doğuncaya kadar şurada kalayım. Erkenden kente girerim,” dedi ve çiftliğe saptı. Herkes gibi çiftliğin adamları da onu tanıyorlardı. Atını aldılar. Saygı içinde yukarıya, kuleye çıkardılar. - Ben biraz dinleneceğim. Gün doğmadan beni uyandırın! diye buyurdu. Ne olursa olsun, her gelen yolcuya yemek çıkarmak gelenekti. Tosun Bey: - Hiçbir şey istemem. Bana biraz ayran getirin, dedi. Ve getirip bıraktıkları testiyi dikti. Susuzluğu geçince sedire uzandı. Gözlerini kapadı. Ama uyuyamadı. At üzerinde gelen uykusu, böyle hareketsiz kalınca kaçıyordu. İki yanına döndü. Tolgasını çıkardı. Kılıç kemerini gevşetti. ... Tam dalacağı sırada birdenbire sıçradı. Göğsünün üzerine koyduğu ferman ateş almış yanıyordu. Elini götürdü. Hayır... Tuhaf bir rüya. Ferman yerinde duruyordu. Biraz daldı. Rüyasında, götürdüğü, fermanın eriyerek kan olduğunu, sonra tufan dalgasının kırmızı alevler halinde bütün vücudunu sardığını görüyordu. Sıçradı, uyandı. Hiçbir tehlike karşısında düzenini bozmayan yüreği şimdi hızlı hızlı çarpıyordu. Doğruldu: “Hayırdır, inşallah...” dedi. Oturdu. Bir şeyler okudu. Döndü. Üç kez sol yanına tükürdü. Elini titreyerek fermana götürdü. Yerindeydi. Yavaşça tuttu ve elinde olmâdan çekti. Ocağın üzerindeki kandilin titrek ve sönük aydınlığı içinde baktı. Üstüne sardığı çevreyi çıkardı. Bu, kırmızı bir keseydi. Yanından balmumuyla mühürlenmişti. Dikkat etti. Terden, yağmurdan ve hareketten bu mum mühür yerinden oynamıştı. Acaba içinde ne vardı? Dehşetle rüyasına giren bu ferman neydi? Kesinlikle güvenlikle ilgili kutsal bir buyruk... Çünkü savaş yukarıdaydı. Haydutlar, cephane ya da yollar ve ulaştırıcılar için bir şey olmalıydı. Ama, hayır... Bu önemli, pek önemli bir buyruktu. Çünkü hususi olarak kendisiyle gönderiliyordu. Acaba neydi? Fermanı tekrar çevreye sardı. Koynuna koyacaktı. Ama göğsünün görünmez bir baskı altında ezildiğini duydu. Boğazı tıkandı. Sanki ferman gerçekten ateş almış, vücudunu yakıyordu. Sönmez bir merak ateşi ruhunda tutuştu. Zaten işte mühür bozulmuştu. Açsa... Belli bile olmayacaktı. Başını salladı. Kendi kendine: “Sakın, sakın!” dedi. İçinde tutuşan merak ateşi öldürücü bir sıtma gibi her yerini sarsıyordu. Ateş içinde yanan elleri, sanki kendi güdüsüyle inat eden başka bir vücudun organıymış gibi torbayı açtı. Üçe katlanmış kâğıdı çıkardı. Tosun Bey, istemine başkaldıran ellerinin cinayetinde titredi. Bir ferman açılabilir miydi? Ama kımıldayamıyor, ellerine söz geçiremiyordu. Zincire vurulmuş, hareketsiz yatarken, başkasının işlediği cinayeti karışmadan seyreder gibi, ellerinin hainliğine bakakaldı. Onu dinlemeyen bu eller, fermanı da açtı. Tosun Bey az ışık veren kandilin ışığıyla ancak gördüğü satırları okudu. Taş odanın beyaz duvarları, nakışlı tavan, halı örtülmüş döşeme çevresinde dönmeye başladı. Deli oluyordu. Cinayetten sonra kaçan katiller gibi elleri iki yanına düştü. Açık ferman dizlerinin üstünde kaldı. “... İşbu kutsal buyruğumuzu getiren, devletimize zararlı olan Tosun Bey kulumun da hemen, vücudundan başın kesesin ve şöyle bilesin ki...” Gözünü bu cümleden ayıramıyordu. Aşağısını okuyamadı. Demek, gece gündüz, hiç durmadan koşarak getirdiği, rüyasında vücudunu yakan bu kırmızı kese, kendi idam fermanıydı. Şaşkınlığı çok sürmedi. Belki elli kez ölümün pek yakından geçerek korkunç kanatlarını sürttüğü geniş ve parlak alnını tuttu. Arkasına dayandı. Sağındaki pencereden siyah ve dağınık bulutların geçişine baktı. Bir an öyle durdu. Derin bir solukla göğsünü kabarttı: “Ama niçin? Ama niçin?” dedi. Bağlılıktan, yüreklilikten, fedakarlıktan, savaştan, saldırıdan başka ne yapmıştı? Tâ on beşyaşından beri... On yıldır at sırtından inmiyordu. Bütün dünyayı dolaşıyor, en ünlü kahramanların çekindikleri yere gözünü kırpmadan atılıyordu. Kuşatmadaki burçların içine, yüzlerce zırhlı düşmanın arasına, tek başına yalınkılıç atıldığı zamanlar ölmediği halde, şimdi bir celladın, bayağı köpek bir çinyinenin satırı altında mı can verecekti? Geçmişi hep birden düşünüyor ve kırılır gibi olan cesareti yavaş yavaş yerine geliyordu. Doğruldu. Ayağa kalktı. Ferman ve kese yere düştü: “Ben kafamı kolay kolay vermem.” dedi. Pencereye yaklaştı. Siyah bulutlar daha hızlı geliyor, tan yeri ağarıyor, çiftliğin yanından akan küçük bir derenin dokunaklı ve hafif şarıltısı işitiliyordu. Bütün Rumeli, bütün Anadolu onu tanırdı. Anadolu'ya atlayınca hangi şehzadenin yanına gitse, sevgiyle kabul olunacağınagüveniyordu. On kişiye, yüz kişiye değil, gerekirse bin kişiye karşı koyabilecek bir cesareti vardı. Sonra gücü, ustalığı, çevikliği... Bütün ülkede bir eşi daha yoktu. Bir kere Anadolu'ya kapağı atınca, ele geçmezdi. İran'a, Turan'a kadar vura kıra gider, adına ününe daha çok ün, şeref eklerdi.. Yüreği yeniden: “Ama niçin? Ama niçin?...” diye burkuldu. Hiçbir şey beklemiyordu. Aklına ancak ödül ve övgü gelirdi. Böyle bir sözcük... Asla... Acaba ne suç işlemişti? Düşünüyor, düşünüyor, bir türlü suça benzer bir şey yaptığını hatırlamıyordu. “Ah iftiracılar! Allah'tan korkmaz karalamacılar!” Kimbilir aleyhinde ne yalan uydurmuşlardı. Ama... O, babası gibi celladın pis kılıcına bir koyun gibi başını uzatmayacak, canını almaya gelenlerin canlarını alacak, kendi canı alınıncaya kadar başkalarından can alacaktı... “Zaman geçirmeyeyim” diye mırıldandı. Tolgasını başına geçirdi. Kılıcının kayışını, kuburluklarını sıkıştırdı. Yerdeki fermanla keseyi aldı. Yine gözüne “devletimize vücudu muzır olan...” sözcükleri ilişti. Niçin onun vücudu devlete zararlıydı? Böyle bir suçlama, canını devlet uğruna adamış bir insan için ne acı bir aşağılama, ne acı bir sövgüydü... Yazıya dikkat etti. Acaba padişahın yazısı mıydı?Silahtar Cafer Ağa'nın da olabilirdi, padişahla onun yazısı, farksız derecede birbirine benzerdi... Fermanı katladı. Yine keseye soktu. Balmumunu hohladı. Mührü eski yerinden hafifçe yapıştırdı. Azrail’in kanadından kopma kanlı bir tüy kadar hafif olan bu müthiş bez içinde, işte hayatı duruyordu. Evirdi çevirdi. Böyle... Bu müthiş şeye bakarken, kafasından hep eremediği dilekleri açıklayamadığı istekleri geçti. Bu dakikaya kadar ne mutluydu. Padişahın en sevgili gözdesiydi. Gördüğü iyilikleri düşündü. Süvarilik zamanlarını hatırladı. Daha on beş yaşındayken bile gücü, yiğitliği, görenleri şaşırtıyordu. Cirit oyunlarında, güreşlerde, vuruşmalarda hep birinci geliyordu. Sonra... Onu evinde büyüten, babasının eski emektarı yaşlı Salih Ağa gözünün önüne geldi.İstanbul'dan çıkarken ayrılık için elini öpmeye gittiği zaman, bu ihtiyarın verdiği öğüdü işitir gibi oldu: “Padişah'ın buyruğundan dışarı çıkma, Canını istese ver. Düşünme. Dünyada olmasa bile öbür dünyada karşılığını görürsün... Ve geçmişi daha fazla hatırlayamadı. Ansızın bozulan bir saat gibi, sanki kafası durdu. Yalnız kulağından; Salih Ağa'nın sesi çıkmıyordu: “Padişah'ın buyruğundan, dışarı çıkma...” Oysa... Oysa o, işte padişahın buyruğundan dışarı çıkıyor, hatta başkaldırmaya hazırlanıyordu. Bu büyük ve utanç verici günahı işlemiş gibi, yüreğinde heyecan ve pişmanlık karışımı zehirli bir sızı duydu. Canını padişah ve devlet uğrunda vermeye ant içmemiş miydi? O halde bu canı kimden, nereye, niçin kaçıracaktı? Artık birdenbire güçlenmiş istemine bağlı demir elleriyle tuttuğu bu kırmızı keseyi kaldırdı. Dudaklarına dokundurdu. Sonra başına götürdü. Güneş bulutlar içinden gizlice doğarken, doludizgin Niş'e girdi. Canlı bir yıldırım gibi, dar ve bozuk sokaklardan geçti. Beyin konağı önünde de atından atladı. Onu tanıyan kapıcılar, süvariler, erler: - Tosun Bey! Tosun Bey! diye koşuştular. İki kanadı açık geniş kapının, ortasında bir fener sarkan beyaz badanalı kemerin altından, temiz ve zemini kara taşlı kaplı bir avluya ilerledi. Bağırdı: - Çabuk Bey'e haber verin, ferman var... Hizmetkârların arasından ayrılan uzun boylu kapıcıbaşı öne düştü. Onu taş merdivenlerdençıkardı. Bey, sabah namazını kılıp selamlığa çıkmıştı, rahat rahat çubuğunu tüttürüyor, uykusersemliğini üzerinden atmaya çalışıyordu. Odasına ansızın Tosun Bey'i geldiğini görünceşaşaladı. Bu Bey, onun yiğitliğine ve kahramanlığına hayran, yaşlı, feleğin çemberinden geçmiş eski bir askerdi. Hemen ayağa kalktı. Kucakladı. Alnından öptü: - Hoş geldin yiğidim, iyi haberler getirdin... Tosun Bey gülerek: - Bir padişah fermanı getirdim, dedi. Ve koynundan kırmızı keseyi çıkardı. Öptü. Başına koydu. Uzattı. Yaşlı Bey, Tosun Bey'le hususi olarak gönderilen bir fermanın önemini düşündü. Yorgun yüreği hopladı. Sarardı. Titrek, zayıf ve kıllı elleriyle bu keseyi aldı. Öptü. Başına koydu. Mumun bozukluğuna bile dikkat edemedi. Kopardı. Fermanı çıkardı. Açtı. Okudu. Ve uzun çubuğunun dayalı durduğu yüksek sedire yıkılıverdi. Karşısında Tosun Bey, bir eli kalçasında, dinç ve levent duruyor, gülümsüyordu. Zavallı ihtiyar ağlamaya başladı: - Ne ağlıyorsun, Bey hazretleri? İhtiyar inledi: - Bu fermanın ne yazdığını biliyor musun? - Biliyorum. Benim kafamın kesilmesini yazıyor. Yaşlı Bey, bütün memlekette kahramanlığı dillere destan olan bu al yanaklı, gür bıyıklı, dağ parçası, görünüşü saygı uyandıran, yiğit güzel bahadıra ıslak gözleriyle uzun uzun baktı. Acaba niçin bu öfkeye uğramıştı? Böyle bir arslanı, celladın eline vermek ne büyük bir insafsızlıktı. Hangi vicdan buna razı olurdu? Ak sakalına yakışmayan çocuksu bir hıçkırıkla: - Suçun ne? diye sordu. - Padişahım bilir... - Ben senin başını kesmem, Tosun Bey. Şimdi bağışlanmanı dileyeceğim. Çifte tatar çıkaracağım. Dileğim kabul olunmazsa kendi başımın kesilmesini isteyeceğim. - Hayır, Bey! Hayır... Padişahın buyruğundan dışarı çıkma. Başımı kes... Kestikten sonra bağışlanmamı dile. Padişahım, kendi buyruğu yerine geldikten sonra, ben kulunu bağışlamalı. Yaşlı Bey daha çok ağlıyor, hıçkırıyordu: - Ben senin gibi bir yiğide kıyamam. Ben seni kesemem. Elim dilim buna varmaz. - ... - Vallahi seni kesemem... Yeni uyanmış erkek bir arslan sessizliğiyle gülümseyen Tosun Bey'in parlak yüzü birdenbire karardı. Gür Kaşları çatıldı. Şahin bakışlı iri ele gözleri açıldı. Tiksinti ve öfkeyle kılıcını çekti: - Padişahımın buyruğunu yerine getirmeyen âsilerin başını ben keserim!... diye kükreyerekyumuşak kalpli, zayıf ve boyun eğmez ihtiyarın üzerine yürüdü. Al çuhadan büyük kapı perdesinin arkasında gizli nöbet bekleyen silahlı adamlar koşuştu, onu tuttular. Yarım saat sonra, sırmalı resmi kavuğunu çıkarıp başına gösterişsiz dua külahını geçirmiş olan ak sakallı Bey, ıssız odasında seccadesinde oturmuş, boynu bükük “Yâsin” okurken, dışarıda dokunaklı ve belirsiz bir yağmur serpeliyor; iç avlunun siyah taşlarındaki taze ve sıcak kanlar üstünde, süvariler görünmeyen içtenlik dolu gözyaşları gibi damlıyordu.
Oyhan Hasan Bıldırki - Hoca Dehhanî
Salı, 07 Mayıs 2019
░ Moğol ve Selçuklu anlaşmazlıklarının arttığı XIII. yüzyılın yetiştirdiği ilk divan şairimizdir. Bu yüzyıl, Moğol saldırıları sonucu 1303 yılında Selçuklu devletinin ortadan kaldırıldığı çağdır. Selçuklular, bugün bile hayran kaldığımız bir uygarlığın sahibiydiler. Mimarinin yanında ilimde de çok ileri gitmiştiler. Onların zamanında Anadolu’nun çeşitli köşelerinde büyük tarikatlar kurularak, tasavvuf uluları bir araya toplanmıştır. Çağ, bunalım çağıdır. Bunalımı kavrayan halkın bir kısmı dergâhlarda toplanırken, bir kısmı da saraylardaki zevk ve sefayı taklit ederek bunalımdan kurtulma yollarını aramışlardır. Horasanlı Hoca Dehhanî, ikinci grupta toplananlardandır. Şiirlerinde mahlas olarak kullandığı Dehhanî sözü, “ince nakış yapan sanatkâr” anlamına gelir. Kendisiyle ilgili ilk bilgileri Prof. Mehmet Fuat Köprülü, 1926 yılında yayımlanan Hayat dergisinin I. sayısında vermiş, şairin hayatından ve sanatından söz etmiştir. Daha sonra da Divan Şiiri adlı antolojisinde birkaç şiirini yayımlar. Bu arada Doç. Mecdud Mansuroğlu, şairle ilgili bir broşür yayımlar. Şairin hayatı ve sanatı hakkında fazla bilgimiz yok. Yalnız son Selçuklu hakanlarından III. Alââddin Keykubat’ın yakın ilgisini görmüş ve ona bir kaside sunmuştur. Henüz ele geçmeyen, 20.000 beyitlik Selçuk Şehnâmesi’ni yazdığı da söylenir. Hoca Dehhanî, eldeki üç beş şiirinden anladığımıza göre, zeki, sezgileri kuvvetli, kelime seçmesini iyi bilen, vezin ve nazım şekillerini pürüzsüz kullanabilen bir şairdir. İmajlarında yer yer İran etkisi görülmesine rağmen, Türk halk deyimlerine de yer verir. Söz sanatlarını yerleştirmedeki başarısı ve hayâl gücündeki incelikler, kusursuz nazım şekillerini kullanma ustalığı, aynı yüzyılda yaşayan fakat bizim henüz bilmediğimiz divan şairlerinin varlığını da akla getirmektedir. Belki de Hoca Dehhanî, bu şairler tarafından beslenmiş olan bir divan şairimizdir. Şair, tasavvuf felsefesinin çağının birçok şairinde etkisini gösterdiği bir dönemde, din dışı kalmasını bilmiş, daha çok yaşama sevincini şiirlerinde yansıtabilmiştir. Onunla çağdaş olan şairler arasında şu isimleri görmekteyiz. Dinî ve tasavvufî şiirleriyle Hacı Bektaş¬-ı Velî, Mevlânâ, Veled Çelebi, “Yusuf ile Züleyha” mesnevisiyle Şeyyat Hamza ve Alî, “Çarhnâme” mesnevisiyle de Ahmed Fakih, onun çağdaşlarıdır. GAZEL Bir kadehle bizi sâkî gamdan âzâd eyledi Şâd olsun gönlü anın gönlümü şâd eyledi Ben de idi bunca yıllar kaddine serv-i revan Doğrulukla kulluk ettigiyçün âzâd eyledi Hüsrev-i hüban eden sen dilberi-i şîrin-lebi Bî-sütun-ı aşk içinde beni Ferhâd eyledi Od ile korkutma vâ’iz bizi kim lâl¬-i nigâr Cânımuz bizim oda yanmağa mutâd eyledi İster isen milk-i hüsn âbâd ola dâd eyle kim Pâdişehler dâd ile milkini âbâd eyledi Hoca Dehhanî Bu gazel, aruzun “bahr-ı remel” kalıbıyla yazılmıştır. Vezni: / . / / + / . / / + / . / / + / . / İçki sunan güzel, bir kadehle bizi gamdan kurtardı. Benim gönlümü sevindirdiği için, onun gönlü de şad (şen, mutlu) olsun. Burada kadeh, sâkî, şâd kelimeleri tezada düşmeyecek şekilde, kendi aralarında anlamca ilgili olarak sıralanmışlardır. Tenasüp (müraat-ı nazîr) sanatı yapılmıştır. Azâd etmek, köleliği akla getirir. Kölelerin belli bir zaman sonra efendileri tarafından bağışlanması işinin adıdır. Bu beyitte gama, aşka uğrayanın içki ile mutluluğa kavuşmasından söz edilmektedir. Köleyi de mutluluğa kavuşturacak olay, serbest bırakılması değil midir? Kölenin özlemi hürriyet, aşığın özlemi de içki sayesinde bulacağı mutluluktur. Divan şiirinde karşılığını görmeyen âşıkların sığınacakları tek yol içkidir, meydir. Beyitte mey sözü, açıkça söylenmiyor, kadeh kelimesiyle bize hatırlatılıyor. Şair benzetme amacı gütmeden kadehi kullandıysa, beyitte mecaz-ı mürsel sanatı da vardır. Güzel ve uzun boylu servi, bunca yıllar sevgilisinin boyuna posuna hayranlık duymuş, ona köle olmuştur. Kulluğunu doğrulukla yaptığı için, sevgilisi onu serbest bıraktı. Beyitte sevgilinin boyu, servi ağacının uzun boyuna değil, biçimli endamına benzetilmektedir. Yani servi, servi olduğu için değil, güzele kul köle oluşundan ve bu görevini doğrulukla yaptığından ötürü serbest bırakılmıştır. Olay, başka bir olay örneklenerek daha güzel bir sebebe bağlanarak anlatılmıştır. Hüsn-i tâlil sanatına başvurulmuştur. Serv-i revanda sihr-i hâlâl sanatı vardır. Bir kelime veya tamlamayı hem kendisinden önceki ibarenin sonu, hem de kendisinden sonra gelecek bölümün başlangıcı olarak kabul etme sanatı. Bu beyitle ilk beyti beraber düşündüğümüzde; kadd, serv, âzâd kelimeleri arasında da müraat-ı nazîr sanatının varlığını görürüz. Ey tatlı dudaklı güzel! Seni güzellerin hükümdarı olarak yaratan Tanrı, beni de aşkın bî-sütunu arasındaki Ferhad’a benzetti. Bu beyitte aşkın elinde çaresizlikten yakınan şair, bu sonucu kaderin bir cilvesi olarak görür ve teselli bulur. Bu, bir alın yazısıdır. O da değişmeyeceğine göre ne yapabilirim der gibi bir tevekkül içindedir. Ferhad, Hüsrev, Şirin ve Bi-sütun kelimeleriyle bir aşk hikâyesi anlatılmak istendiği için Telmih sanatı yapılmıştır. Tezada düşmeden anlamca ilgili kelimeler sıralandığından müraat-ı nazîr sanatı da görülür. Ayrıca bu dört kelime bizde bir şaşkınlık da uyandırdığından, beyitte ihyam-ı tenasüp sanatına da başvurulmuştur. Hüsrev kelimesi bir hikâye kahramanı anlamında değil, güzellerin şahı anlamında kullanılmıştır. Şirin-i leb, tatlı dudaklı anlamında kullanılmıştır. Bî-sütunu aşk, aşkın zorlukları manasınadır. Ferhad eyledi de, Ferhad gibi beni zorluklar içinde bıraktı demektir. Ey vaiz! Sen bizi cehennem ateşi ile korkutamazsın. Zira bizi, sevgilinin yanağı da ateşte yanmaya alıştırdı. Şair, vaiz ve biz kelimeleri ile iki ayrı düşünce sahibini öne sürmektedir. Vaiz; cehennem ateşinin korkunçluğunu, günahkârların bu ateşle yanacaklarını söyleyerek insanları korkutmaktadır. Biz kelimesiyle de “din dışı” konumda olanlar anlatılmak istenmektedir. Bunlar, sevgilinin cehennem ateşinden daha yakıcı olan yanağında yanmaya alışmış olan kişilerdir. Beyitte vaize ve cehennem ateşine meydan okuma tavrı vardır. Anlamca kuvvetli olan cehennem ateşi olmasına rağmen şair, hasret duyduğu sevgilisinin yanağını daha yakıcı bulmakla mübalağa sanatı yapar. Sevgilinin yanağının cehennem ateşinden daha yakıcı oluşunun düşünülmesi, guluv mübalağayı akla getirir. Eğer güzelliğinin ülkesi daha da şenlensin istiyorsan, cömert ol. (Şunu iyi bil ki) padişahlar yurtlarını, ülkelerini adaletleriyle bayındır hale getirdiler.Divan şairi gönlüne hükmeden sevgili için padişahım, sultanım der. Padişah memleketlere, güzel de sevenin gönlüne hükmeder. Burada padişahla sevgili arasında kuvvetli bir ilişki vardır. Kasıca halkın padişahtan ikram ve cömertlik bekleyişi gibi, şair de sevgilisinden ilgi bekler. Aşkın sebep olduğu sevgilinin güzelliğini konu olarak işleyen bu gazelde, şair, anlatımı birçok söz sanatlarıyla bezeyerek “gününü gün etme” gibi bir hayat felsefesini anlatmaktadır. Gazel baştan sona profan bir görüşle kaleme alınmıştır.
Salı, 07 Mayıs 2019
░ Moğol ve Selçuklu anlaşmazlıklarının arttığı XIII. yüzyılın yetiştirdiği ilk divan şairimizdir. Bu yüzyıl, Moğol saldırıları sonucu 1303 yılında Selçuklu devletinin ortadan kaldırıldığı çağdır. Selçuklular, bugün bile hayran kaldığımız bir uygarlığın sahibiydiler. Mimarinin yanında ilimde de çok ileri gitmiştiler. Onların zamanında Anadolu’nun çeşitli köşelerinde büyük tarikatlar kurularak, tasavvuf uluları bir araya toplanmıştır. Çağ, bunalım çağıdır. Bunalımı kavrayan halkın bir kısmı dergâhlarda toplanırken, bir kısmı da saraylardaki zevk ve sefayı taklit ederek bunalımdan kurtulma yollarını aramışlardır. Horasanlı Hoca Dehhanî, ikinci grupta toplananlardandır. Şiirlerinde mahlas olarak kullandığı Dehhanî sözü, “ince nakış yapan sanatkâr” anlamına gelir. Kendisiyle ilgili ilk bilgileri Prof. Mehmet Fuat Köprülü, 1926 yılında yayımlanan Hayat dergisinin I. sayısında vermiş, şairin hayatından ve sanatından söz etmiştir. Daha sonra da Divan Şiiri adlı antolojisinde birkaç şiirini yayımlar. Bu arada Doç. Mecdud Mansuroğlu, şairle ilgili bir broşür yayımlar. Şairin hayatı ve sanatı hakkında fazla bilgimiz yok. Yalnız son Selçuklu hakanlarından III. Alââddin Keykubat’ın yakın ilgisini görmüş ve ona bir kaside sunmuştur. Henüz ele geçmeyen, 20.000 beyitlik Selçuk Şehnâmesi’ni yazdığı da söylenir. Hoca Dehhanî, eldeki üç beş şiirinden anladığımıza göre, zeki, sezgileri kuvvetli, kelime seçmesini iyi bilen, vezin ve nazım şekillerini pürüzsüz kullanabilen bir şairdir. İmajlarında yer yer İran etkisi görülmesine rağmen, Türk halk deyimlerine de yer verir. Söz sanatlarını yerleştirmedeki başarısı ve hayâl gücündeki incelikler, kusursuz nazım şekillerini kullanma ustalığı, aynı yüzyılda yaşayan fakat bizim henüz bilmediğimiz divan şairlerinin varlığını da akla getirmektedir. Belki de Hoca Dehhanî, bu şairler tarafından beslenmiş olan bir divan şairimizdir. Şair, tasavvuf felsefesinin çağının birçok şairinde etkisini gösterdiği bir dönemde, din dışı kalmasını bilmiş, daha çok yaşama sevincini şiirlerinde yansıtabilmiştir. Onunla çağdaş olan şairler arasında şu isimleri görmekteyiz. Dinî ve tasavvufî şiirleriyle Hacı Bektaş¬-ı Velî, Mevlânâ, Veled Çelebi, “Yusuf ile Züleyha” mesnevisiyle Şeyyat Hamza ve Alî, “Çarhnâme” mesnevisiyle de Ahmed Fakih, onun çağdaşlarıdır. GAZEL Bir kadehle bizi sâkî gamdan âzâd eyledi Şâd olsun gönlü anın gönlümü şâd eyledi Ben de idi bunca yıllar kaddine serv-i revan Doğrulukla kulluk ettigiyçün âzâd eyledi Hüsrev-i hüban eden sen dilberi-i şîrin-lebi Bî-sütun-ı aşk içinde beni Ferhâd eyledi Od ile korkutma vâ’iz bizi kim lâl¬-i nigâr Cânımuz bizim oda yanmağa mutâd eyledi İster isen milk-i hüsn âbâd ola dâd eyle kim Pâdişehler dâd ile milkini âbâd eyledi Hoca Dehhanî Bu gazel, aruzun “bahr-ı remel” kalıbıyla yazılmıştır. Vezni: / . / / + / . / / + / . / / + / . / İçki sunan güzel, bir kadehle bizi gamdan kurtardı. Benim gönlümü sevindirdiği için, onun gönlü de şad (şen, mutlu) olsun. Burada kadeh, sâkî, şâd kelimeleri tezada düşmeyecek şekilde, kendi aralarında anlamca ilgili olarak sıralanmışlardır. Tenasüp (müraat-ı nazîr) sanatı yapılmıştır. Azâd etmek, köleliği akla getirir. Kölelerin belli bir zaman sonra efendileri tarafından bağışlanması işinin adıdır. Bu beyitte gama, aşka uğrayanın içki ile mutluluğa kavuşmasından söz edilmektedir. Köleyi de mutluluğa kavuşturacak olay, serbest bırakılması değil midir? Kölenin özlemi hürriyet, aşığın özlemi de içki sayesinde bulacağı mutluluktur. Divan şiirinde karşılığını görmeyen âşıkların sığınacakları tek yol içkidir, meydir. Beyitte mey sözü, açıkça söylenmiyor, kadeh kelimesiyle bize hatırlatılıyor. Şair benzetme amacı gütmeden kadehi kullandıysa, beyitte mecaz-ı mürsel sanatı da vardır. Güzel ve uzun boylu servi, bunca yıllar sevgilisinin boyuna posuna hayranlık duymuş, ona köle olmuştur. Kulluğunu doğrulukla yaptığı için, sevgilisi onu serbest bıraktı. Beyitte sevgilinin boyu, servi ağacının uzun boyuna değil, biçimli endamına benzetilmektedir. Yani servi, servi olduğu için değil, güzele kul köle oluşundan ve bu görevini doğrulukla yaptığından ötürü serbest bırakılmıştır. Olay, başka bir olay örneklenerek daha güzel bir sebebe bağlanarak anlatılmıştır. Hüsn-i tâlil sanatına başvurulmuştur. Serv-i revanda sihr-i hâlâl sanatı vardır. Bir kelime veya tamlamayı hem kendisinden önceki ibarenin sonu, hem de kendisinden sonra gelecek bölümün başlangıcı olarak kabul etme sanatı. Bu beyitle ilk beyti beraber düşündüğümüzde; kadd, serv, âzâd kelimeleri arasında da müraat-ı nazîr sanatının varlığını görürüz. Ey tatlı dudaklı güzel! Seni güzellerin hükümdarı olarak yaratan Tanrı, beni de aşkın bî-sütunu arasındaki Ferhad’a benzetti. Bu beyitte aşkın elinde çaresizlikten yakınan şair, bu sonucu kaderin bir cilvesi olarak görür ve teselli bulur. Bu, bir alın yazısıdır. O da değişmeyeceğine göre ne yapabilirim der gibi bir tevekkül içindedir. Ferhad, Hüsrev, Şirin ve Bi-sütun kelimeleriyle bir aşk hikâyesi anlatılmak istendiği için Telmih sanatı yapılmıştır. Tezada düşmeden anlamca ilgili kelimeler sıralandığından müraat-ı nazîr sanatı da görülür. Ayrıca bu dört kelime bizde bir şaşkınlık da uyandırdığından, beyitte ihyam-ı tenasüp sanatına da başvurulmuştur. Hüsrev kelimesi bir hikâye kahramanı anlamında değil, güzellerin şahı anlamında kullanılmıştır. Şirin-i leb, tatlı dudaklı anlamında kullanılmıştır. Bî-sütunu aşk, aşkın zorlukları manasınadır. Ferhad eyledi de, Ferhad gibi beni zorluklar içinde bıraktı demektir. Ey vaiz! Sen bizi cehennem ateşi ile korkutamazsın. Zira bizi, sevgilinin yanağı da ateşte yanmaya alıştırdı. Şair, vaiz ve biz kelimeleri ile iki ayrı düşünce sahibini öne sürmektedir. Vaiz; cehennem ateşinin korkunçluğunu, günahkârların bu ateşle yanacaklarını söyleyerek insanları korkutmaktadır. Biz kelimesiyle de “din dışı” konumda olanlar anlatılmak istenmektedir. Bunlar, sevgilinin cehennem ateşinden daha yakıcı olan yanağında yanmaya alışmış olan kişilerdir. Beyitte vaize ve cehennem ateşine meydan okuma tavrı vardır. Anlamca kuvvetli olan cehennem ateşi olmasına rağmen şair, hasret duyduğu sevgilisinin yanağını daha yakıcı bulmakla mübalağa sanatı yapar. Sevgilinin yanağının cehennem ateşinden daha yakıcı oluşunun düşünülmesi, guluv mübalağayı akla getirir. Eğer güzelliğinin ülkesi daha da şenlensin istiyorsan, cömert ol. (Şunu iyi bil ki) padişahlar yurtlarını, ülkelerini adaletleriyle bayındır hale getirdiler.Divan şairi gönlüne hükmeden sevgili için padişahım, sultanım der. Padişah memleketlere, güzel de sevenin gönlüne hükmeder. Burada padişahla sevgili arasında kuvvetli bir ilişki vardır. Kasıca halkın padişahtan ikram ve cömertlik bekleyişi gibi, şair de sevgilisinden ilgi bekler. Aşkın sebep olduğu sevgilinin güzelliğini konu olarak işleyen bu gazelde, şair, anlatımı birçok söz sanatlarıyla bezeyerek “gününü gün etme” gibi bir hayat felsefesini anlatmaktadır. Gazel baştan sona profan bir görüşle kaleme alınmıştır.